Tài liệu Phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở huyện điện biên đông tỉnh điện biên

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN LÂM PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN LÂM PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phí Thị Hiếu THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu công bố của các tổ chức và cá nhân được tham khảo và sử dụng đúng quy định. Các kết quả trình bày trong đề tài là trung thực và chưa được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 03 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Lâm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy cô giáo, các anh chị, các em và các bạn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin được bày tỏ lới cảm ơn chân thành nhất! Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu, Quý thầy cô giáo Khoa Quản lí giáo dục, phòng Đào tạo sau đại học của trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, lời cảm ơn chân thành nhất tới PGS. TS Phí Thị Hiếu - người hướng dẫn khoa học: cô giáo đã hết lòng giúp đỡ, hướng dẫn, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy giáo cô giáo Phòng Đào tạo, Trường CĐSP Điện Biên đã quan tâm, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trường. Qua đây tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các đồng chí lãnh đạo Phòng Giáo dục huyện Điện Biên Đông đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi được tham gia học tập và trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn BGH, các đồng chí cán bộ giáo viên các trường: PTDTBT THCS: Sa Dung, Nong U, Pú Nhi, Chiềng Sơ, Pú Hồng; các bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ trong suốt quá trình học tập nâng cao trình độ, nghiên cứu khoa học và viết luận văn. Do điều kiện thời gian và năng lực bản thân còn nhiều hạn chế nên luận văn chắc chắn sẽ còn nhiều khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và bạn bè, đồng nghiệp để luận văn tiếp tục được hoàn thiện. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 03 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Lâm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài ........................................................................ 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................. 6 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................ 6 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài .................................................................... 6 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước........................................................................ 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................ 11 1.2.1. Chương trình, chương trình dạy học ....................................................... 11 1.2.2. Chương trình phổ thông tổng thể, chương trình dạy học địa phương, chương trình dạy học nhà trường, chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên... 15 1.2.3. Phát triển, phát triển chương trình, phát triển chương trình dạy học ...... 18 1.3. Một số vấn đề cơ bản về phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS ....................................................... 20 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở ................................................................................................................... 20 1.3.2. Mục tiêu của phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS ............................................................................ 22 1.3.3. Nội dung phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS ............................................................................... 23 1.3.4. Quy trình thực hiện phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS .................................................................. 28 1.4. Quản lí phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS ..................................................................................... 30 1.4.1. Kế hoạch hóa phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS .................................................................. 30 1.4.2. Tổ chức thực hiện phát triển chương trình đào tạo ................................. 32 1.4.3 Chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS .................................................................. 33 1.4.4. Kiểm tra đánh giá việc thực hiện kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS ........................ 34 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS....................................................... 35 1.5.1. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 35 1.5.2. Yếu tố khách quan ................................................................................... 36 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 39 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG ................................................................ 40 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 40 2.1.1. Vài nét về khách thể khảo sát .................................................................. 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.1.2. Tổ chức khảo sát thực trạng .................................................................... 41 2.2. Thực trạng phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ............... 43 2.2.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên về vai trò của phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên .................................. 43 2.2.2. Thực trạng phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ............... 45 2.3. Thực trạng quản lý phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên ... 50 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên ........................................................................................................... 50 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên .......................................................................................... 53 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên .......................................................................................... 54 2.3.4. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ......................................................................................... 57 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ....................................................................... 59 2.5. Đánh giá chung về thực trạng phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên .................................................................................................... 62 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.5.1. Những ưu điểm ........................................................................................ 62 2.5.2. Những hạn chế ......................................................................................... 63 2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế............................................................. 64 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 65 Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG PTDTBT THCS HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG ............................................. 66 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................. 66 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 66 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 66 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi của các biện pháp ............................... 66 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ của các biện pháp ............................. 67 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .......................................................... 67 3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu dạy học các môn KHTN ......................... 68 3.2. Biện pháp phát triển chương trình dạy học môn KHTN ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ................................. 68 3.2.1. Nâng cao năng lực nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên dạy học môn KHTN ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông về sự cần thiết phải phát triển chương trình dạy học môn KHTN .............................. 68 3.2.2. Bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên của các trường PTDTBT THCS ................................................... 70 3.2.3 Lập kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn KHTN căn cứ trên kế hoạch phát triển chương trình tổng thể ở các trường PTDTBT THCS ........ 73 3.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu phát triển chương trình dạy học môn KHTN ................................................................................................. 75 3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển chương trình dạy học môn KHTN ở các trường PTDTBT THCS ....................................................... 76 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .................................................... 79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp .......................... 79 3.4.1. Mục đích, đối tượng khảo nghiệm........................................................... 79 3.4.2. Nội dung và cách tiến hành khảo nghiệm ............................................... 79 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 81 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 84 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 85 1. Kết luận .......................................................................................................... 85 2. Khuyến nghị................................................................................................... 86 2.1. Đối với Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Điện Biên Đông .................... 86 2.2. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Điện Biên Đông..................... 87 2.3. Đối với các trường PTDTBT THCS của huyện Điện Biên Đông. ............. 87 2.4. Đối với đội ngũ giáo viên ........................................................................... 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 88 PHẦN PHỤ LỤC ............................................................................................. 90 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBCC : Cán bộ công chức CBQL : Cán bộ quản lý CT : Chương trình CSVC : Cơ sở vật chất GV : Giáo viên NV : Nhân viên SL : Số lượng VC : Viên chức KHTN : Khoa học tự nhiên PTDTBT : Phổ thông dân tộc bán trú THCS : Trung học cơ sở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên về sự cần thiết của phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ..... 43 Bảng 2.2 Thực trạng phát triển mục tiêu dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ...... 45 Bảng 2.3.Thực trạng phát triển nội dung chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ......................................................................................... 47 Bảng 2.4. Thực trạng phát triển việc tổ chức thực hiện chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ............................................................. 49 Bảng 2.5. Thực trạng lập kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên ............................................................. 51 Bảng 2.6. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông ................................................................... 53 Bảng 2.7. Thực trạng chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông .............................................................................. 55 Bảng 2.8. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS............. 58 Bảng 2.9. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên .............................................................. 60 Bảng 3.1. Đánh giá mức độ cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất ......... 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài “Hội nghị Trung ương 8 Khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 29 khẳng định: "Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, “Trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục là khâu then chốt”, “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học” Giáo dục và Đào tạo phải thực hiện sứ mệnh nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho các đối tượng người học [13]. Ngày 27 tháng 3 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Mục tiêu đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.” [12] Thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh; tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, trở thành người học tích cực, tự tin, biết vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh các tri thức và kĩ năng nền tảng, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hoá, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. Ngày 28 tháng 12 năm 2018, chương trình giáo dục phổ thông mới đã chính thức được ban hành. Chương trình giáo dục phổ thông bao gồm chương trình tổng thể (khung chương trình), các chương trình môn học và hoạt động giáo dục. Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Khoa học tự nhiên là môn học bắt buộc, được dạy ở trung học cơ sở, giúp học sinh phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành và phát triển ở cấp tiểu học; hoàn thiện tri thức, kĩ năng nền tảng và phương pháp học tập để tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động. Môn Khoa học tự nhiên được xây dựng và phát triển trên nền tảng các khoa học vật lí, hoá học, sinh học và khoa học Trái Đất. Đối tượng nghiên cứu của Khoa học tự nhiên là các sự vật, hiện tượng, quá trình, các thuộc tính cơ bản về sự tồn tại, vận động của thế giới tự nhiên. Trong Chương trình môn Khoa học tự nhiên, nội dung giáo dục về những nguyên lí và khái niệm chung nhất của thế giới tự nhiên được tích hợp theo nguyên lí của tự nhiên, đồng thời bảo đảm logic bên trong của từng mạch nội dung.[15] Khoa học tự nhiên luôn đổi mới để đáp ứng yêu cầu của cuộc sống hiện đại. Do vậy, giáo dục phổ thông phải liên tục cập nhật những thành tựu khoa học mới, phản ánh được những tiến bộ của các ngành khoa học, công nghệ và kĩ thuật, tức là việc phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên là yêu cầu bắt buộc đối với các nhà trường THCS. Hiện nay, các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên đã quan tâm đến việc nâng cao chất lượng dạy và học các môn khoa học tự nhiên, áp dụng nhiều biện pháp để phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bước đầu đề cập đến việc xây dựng phát triển chương trình dạy học chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Tuy nhiên việc thực hiện còn chưa đồng bộ về mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn học, hình thức dạy học, điều kiện dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả, dẫn đến kết quả thu được còn chưa cao nhất là đối với các môn khoa học tự nhiên môn học mà đòi hỏi ở người học một khả năng tư duy cao. Vì thế, việc phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS cho phù hợp với đặc điểm của HS người DTTS, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức của HS vào thực tế của địa bàn sinh sống là việc làm cấp thiết. Từ lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên” làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển chương trình dạy học môn KHTN ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên, chúng tôi đề xuất các biện pháp quản lí nhằm phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên một cách hiệu quả. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động phát triển chương trình dạy học ở các trường THCS. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên đã được thực hiện, song vẫn còn những hạn chế bất cập. Một trong những nguyên nhân của hạn chế là do thiếu các biện pháp quản lý của hiệu trưởng một cách đồng bộ và chưa thật sự theo định hướng mục tiêu phát triển chương trình dạy học. Nếu đề Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn xuất và thực hiện các biện pháp phát triển chương trình phù hợp với điều kiện và tính đặc thù riêng của học sinh dân tộc thiểu số sẽ nâng cao chất lượng dạy học môn khoa học tự nhiện và đáp ứng được yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở. - Nghiên cứu thực trạng phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên - Đề xuất một số biện pháp quản lí phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên 6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài 6.1. Khách thể nghiên cứu Chúng tôi tiến hành khảo sát trên các khách thể là CBQL và GV ở 5 trường PTDTBT THCS trên địa bàn huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên (Gồm trường PTDTBT THCS: Chiềng Sơ, Sa Dung, Nong U, Pú Nhi, Pú Hồng). 6.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các biện pháp phát triển chương trình dạy học môn KHTN của Hiệu trưởng các trường PTDTBT THCS theo cách tiếp cận chức năng quản lý: Lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển chương trình dạy học môn KHTN 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu, văn bản liên quan đến phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên nhằm xây dựng hệ thống cơ sở lý luận cho đề tài. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi (phương pháp Ankét) Sử dụng các bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên các trường PTDTBT THCS để thu thập thông tin về phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn trực tiếp một số cán bộ quản lý các trường, một số giáo viên về phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia Lấy ý kiến đánh giá của lãnh đạo phòng giáo dục, các cán bộ quản lý, giáo viên để khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí, phân tích số liệu điều tra, đánh giá và trình bày kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận - khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở. Chương 2: Thực trạng thực hiện chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên. Chương 3: Biện pháp phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường PTDTBT THCS huyện Điện Biên Đông tỉnh Điện Biên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Khoa học tự nhiên là môn học có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của học sinh, có vai trò nền tảng trong việc hình thành và phát triển thế giới quan khoa học của học sinh cấp trung học cơ sở. Khoa học tự nhiên là môn học cùng với các môn Toán học, Công nghệ và Tin học, góp phần thúc đẩy phát triển giáo dục. Phát triển chương trình dạy học môn khoa học tự nhiên là một trong những hướng giáo dục đang được quan tâm phát triển trên thế giới, góp phần đáp ứng yêu cầu cung cấp nguồn nhân lực trẻ cho giai đoạn công nghiệp hoá và hiện đại hoá hiện nay. Từ thời cổ đại, một số nhà triết học, nhà giáo dục phương Tây và phương Đông đã có những tư tưởng về dạy học và quản lý dạy học. Xôcơrat (469-399, trước CN) đã đề xuất dạy học phải “Giúp thế hệ trẻ từng bước tự khẳng định, tự phát hiện tri thức mới mẻ, phù hợp với chân lý”. Khổng Tử (551- 479, trước CN) đã có quan điểm về phương pháp dạy học: “dùng cách gợi mở, đi từ gần đến xa, từ đơn giản đến phức tạp, nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ”, “đòi hỏi học trò phải tập luyện, phải hình thành nền nếp, thói quen trong học tập” [2]. Về sự phát triển của khoa học tự nhiên Ănghen viết: “Vào thời đó, khoa học tự nhiên cũng phát triển ngay giữa cuộc cách mạng phổ biến và bản thân nó cũng triệt để cách mạng: vì nó còn cần phải giành quyền sống của nó”. Ăngghen nhận định rằng buổi bình minh của sự xuất hiện và phát triển của khoa học hiện đại về tự nhiên nổi bật lên nhà bác học Ba Lan vĩ đại là Côpécních. Từ khi Côpécních dựng lên hệ thống lấy mặt trời làm trung tâm thì Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn hệ thống lấy trái đất làm trung tâm của Ptôlêmê sụp đổ. Trước Côpécních người ta quan niệm rằng trung tâm vũ trụ là trái đất. Nhưng Côpécních cho rằng trái đất chỉ là một hành tinh, còn mặt trời là trung tâm của hệ thống này. Chính thuyết đó của Côpécních đã giáng một đòn mạnh vào Kinh thánh của tôn giáo. Mặt trời không phải là cái gì do con người sáng tạo ra để đối lập với trái đất. Trái lại chính trái đất quay xung quanh mặt trời. Ăngghen nói rằng đó là một hành vi cách mạng, tách khoa học ra khỏi giáo hội, “từ đó trở đi khoa học tự nhiên mới bắt đầu được giải phóng khỏi thần học”. Ralph W. Tyler là một nhà giáo dục người Mỹ, đề xuất mô hình xây dựng chương trình được nhiều chuyên gia giáo dục cho là một trong những mô hình nổi tiếng và toàn diện nhất. Theo Tyler, quy trình xây dựng chương trình học nói chung gồm 6 bước: 1) Phân tích nhu cầu; 2) Xác định mục tiêu giảng dạy; 3) Lựa chọn nội dung giảng dạy; 4) Sắp xếp nội dung; 5) Thực hiện nội dung; và 6) Đánh giá. Mô hình xây dựng chương trình học của Ralph Ttyler được cho là khá toàn diện cho việc xây dựng chương trình học. Mô hình được bắt đầu từ khâu phân tích nhu cầu, Tyler cho rằng đây là khâu quan trọng giúp những người xây dựng chương trình xác định được mục đích chương trình, cũng như mục tiêu giảng dạy một cách sát thực, rõ ràng. Trước hết, để xác định mục tiêu tổng quát của môn học, mục tiêu giảng dạy cần phân tích nhu cầu dựa trên nguồn thông tin của 3 đối tượng: Ngươi học, xã hội và các vấn đề môn học.[2] Theo quan điểm của Tyler, người học là một nguồn dữ kiệu quan trọng, công việc cần làm đầu tiên trước khi bắt đầu xây dựng chương trình là khảo sát tình hình và phân tích nhu cầu của người học. Các mối quan tâm của người học như nhu cầu được đào tạo, giáo dục, nghề nghiệp, thể chất, tâm lý v.v… cần được nghiên cứu thông qua các hình thức điều tra khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn trực tiếp. Chính bằng cách xem xét nhu cầu sở thích, cac mối quan tâm của người học, người xây dựng chương trình có thể tập hợp được các mục tiêu có tính tiềm năng của người học. Bước tiếp theo trong quá trình hình thành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn các mục tiêu chung là khảo sát phân tích các khía cạnh này của cuộc sống xã hội hiện tại giúp người xây dựng chương trình xác định được các mục tiêu tiềm tàng. Để có thêm nguồn dữ liệu xác định mục tiêu giáo dục, người làm chương trình, với tư cách của chuyên gia môn học, cần tìm hiểu môn học, vị trí môn học trong chương trình ngành học, đặc thù của môn học.[2] Theo Wentling (1993) thì phát triển chương trình đào tạo là quá trình thiết kế chương trình đào tạo. Sản phẩm của quá trình này là một bản kế hoạch mô tả chương trình đào tạo với đầy đủ mục tiêu, nội dung, phương pháp, các phương tiện hỗ trợ đào tạo và cách đánh giá kết quả học tập của học viên. Tuy nhiên, chương trình đào tạo sau khi được đưa vào thực thi, được đánh giá thì những thông tin phản hồi đó luôn được sử dụng ngay trong các giai đoạn của quá trình đào tạo để hoàn thiện chương trình.[2] Hilda Taba (1962) định nghĩa chương trình học là một bản kế hoạch học tập. Khi định nghĩa về chương trình, Hilda Taba chỉ ra các yếu tố của chương trình gồm 4 yếu tố sau: 1) Tuyên bố mục đích và mục tiêu cụ thể; 2) Lựa chọn và cấu trúc nội dung chương trình; 3) Các chiến lược giảng dạy, cách học phù hợp; và 4) hệ thống đánh giá kết quả học tập. Trong quá trình phát triển giáo dục Liên Xô, nhiều nhà nghiên cứu khoa học giáo dục đã cho ra đời những bộ tài liệu có tính khoa học và có tính thực tiễn về quản lý quá trình sư phạm chủ yếu diễn ra trong nhà trường: Phát triển chương trình nhà trường, quản lý quá trình dạy học và quản lý quá trình giáo dục. Sự tập trung của những kiến giải đó được thể hiện cụ thể trong các tác phẩm xuất bản vào giữa những năm 70. Đặc biệt, M.I Kôndakốp, nhà lý luận và hoạt động thực tiễn xuất sắc của Liên Xô đã dày công nghiên cứu những vấn đề về phát triển chương trình giáo dục và quản lý trường học. Nhà giáo dục học Ronald C. Doll (1996) chương trình học của nhà trường là nội dung giáo dục và các hoạt động chính thức và không chính thức; quá trình triển khai nội dung hoạt động, thông qua đó người học thu nhận được Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn kiến thức và sự hiểu biết, phát triển các kỹ năng, thái độ, tình cảm và các giá trị đạo đức dưới sự tổ chức của nhà trường. Như vậy, trong những công trình nghiên cứu của mình, các nhà nghiên cứu quản lý giáo dục Liên Xô cho rằng:“Kết quả toàn bộ hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ giáo viên”. Tại các nước phương Tây, việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng cũng rất sôi động. Năm 1968, các tác giả Jacob W. Getzels, Tames M. Lipham.RoaldF. Campbell đã cho ra đời công trình đầu tiên nghiên cứu khá hoàn chỉnh các vấn đề chương trình và phát triển chương trình. Tuy nhiên, những nghiên cứu về phát triển chương trình dạy học và giáo dục ở nước ngoài vẫn chưa có công trình nào bàn luận, nghiên cứu sâu đến quản lý hoạt động phát triển chương trình dạy học ở trường THCS nói chung và hoạt động phát triển chương trình dạy học các môn KHTN ở trường THCS nói riêng. 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước Chương trình giáo dục là luôn đổi mới, tiếp cận thực tiễn, có khả năng chuyển đổi linh hoạt. Hoàn thiện và phát triển chương trình có vai trò tích cực đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục. Đối với các cơ sở giáo dục, nghiên cứu chương trình còn được quan tâm đặc biệt không những bởi các thành phần bên trong nhà trường mà còn thu hút sự quan tâm của các thành phần có liên quan khác mà đặc biệt là đáp ứng nhu cầu của xã hội. Trong nghiên cứu lý thuyết vấn đề phát triển chương trình giáo dục và dạy học hiện nay có một số nhà nghiên cứu tiêu biểu như: Lâm Quang Thiệp, Lê Viết Khuyến, Trần Khánh Đức, Nguyễn Đức Chính…). Nhiều nhà nghiên cứu ủng hộ quan điểm tiếp cận phát triển. Trong khi đó, cách tiếp cận nội dung và tiếp cận mục tiêu có nhiều nhược điểm hơn, đã lạc hậu và không còn phù hợp trong tình hình mới hiện nay. Cách tiếp cận phát triển chương trình dạy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn