ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
LƢU THỊ TUYẾT
PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP
DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2012
-1-
-2-
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình
nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính
xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh
toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc
gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể
bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƢỜI CAM ĐOAN
Lƣu Thị Tuyết
-3-
MỤC LỤC
Trang
1
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
4
MỞ ĐẦU
5
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THUẾ
9
THU NHẬP DOANH NGHIỆP VÀ ƢU ĐÃI THUẾ
THU NHẬP DOANH NGHIỆP
1.1
Tổng quan về thuế thu nhập doanh nghiệp
9
1.1.1
Khái niệm, đặc điểm thuế TNDN
9
1.1.2
Vai trò của thuế TNDN
11
1.1.2.1
Thuế TNDN là khoản thu quan trọng của Ngân sách nhà nước
11
1.1.2.2
Thuế TNDN là công cụ quan trọng của Nhà nước trong
11
việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế
1.1.2.3
Thuế TNDN là một công cụ của Nhà nước thực hiện chính
12
sách công bằng xã hội
1.2
Một số vấn đề cơ bản về Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
13
1.2.1
Khái niệm ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
13
1.2.2
Vai trò của ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
14
1.3
Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp theo pháp luật của
16
một số nước trên thế giới
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI
22
THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
2.1
Sơ lược quá trình hình thành và phát triển pháp luật về
22
ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam
2.2
Nội dung cơ bản của pháp luật ưu đãi thuế TNDN tại Việt
26
Nam hiện nay
2.2.1
Điều kiện hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
-4-
27
2.2.2
Các nguyên tắc áp dụng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
29
2.2.3
Thu nhập hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
32
2.2.4
Các hình thức ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
33
2.2.4.1
Ưu đãi về thuế suất
33
2.2.4.2
Ưu đãi về thời gian miễn, giảm thuế
36
2.2.4.3
Một số ưu đãi khác
40
2.2.5
Thủ tục thực hiện ưu đãi thuế TNDN
43
2.3
Thực tiễn áp dụng pháp luật ưu đãi thuế TNDN ở Việt
44
Nam hiện nay
2.4
Những ưu điểm và hạn chế của pháp luật về ưu đãi thuế
55
TNDN ở Việt Nam
2.4.1
Những ưu điểm của pháp luật về ưu đãi thuế TNDN
56
hiện nay
2.4.2
Những hạn chế của pháp luật ưu đãi thuế TNDN hiện nay
66
Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP
76
NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI
THUẾ TNDN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1
Phương hướng hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế TNDN ở
76
Việt Nam
3.1.1
Định hướng về pháp luật ưu đãi thuế TNDN đến năm 2020
78
3.1.1.1
Pháp luật ưu đãi thuế TNDN phải góp phần chuyển dịch
78
cơ cấu kinh tế
3.1.1.2
Pháp luật ưu đãi thuế TNDN phải khắc phục những bất
-5-
79
cập, hạn chế của pháp luật ưu đãi thuế TNDN hiện nay
3.1.1.3
Pháp luật ưu đãi thuế TNDN phải phù hợp với quá trình
80
cải cách hệ thống thuế, đáp ứng nhu cầu của hội nhập Quốc tế
trong lĩnh vực tài chính
3.2
Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về ưu đãi
81
thuế TNDN ở Việt Nam hiện nay
3.2.1
Kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật về ưu đãi thuế
82
thu nhập doanh nghiệp
3.2.1.1
Về thuế suất thuế TNDN
82
3.2.1.2
Về ngành, lĩnh vực và địa bàn hưởng ưu đãi thuế TNDN
84
3.2.1.3
Về thủ tục hưởng ưu đãi thuế TNDN
87
3.2.1.4
Đảm bảo tính thống nhất về nội dung ưu đãi thuế TNDN
88
trong các văn bản pháp luật có liên quan
3.2.2
Kiến nghị về một số vấn đề liên quan khác
89
3.2.2.1
Về phía cơ quan, cán bộ quản lý thuế
89
3.2.2.2
Về phía doanh nghiệp
91
3.2.2.3
Các giải pháp hỗ trợ khác
92
KẾT LUẬN
95
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
97
PHỤ LỤC
100
-6-
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TNDN:
Thu nhập doanh nghiệp
DN:
Doanh nghiệp
KCN:
Khu công nghiệp
NSNN
Ngân sách nhà nước
OECD:
Organization for Economic Cooperation and
Development (Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế)
WTO:
World Trade Organization (Tổ chức Thương mại thế giới)
FDI:
Foreign Direct Investment (Đầu tư trực tiếp nước ngoài)
-7-
LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Như bất kỳ một quốc gia nào, đối với đời sống kinh tế xã hội của Việt
Nam, thuế đóng vai trò là công cụ quan trọng của Nhà nước để quản lý, điều
tiết sản xuất kinh doanh cũng như phân phối tiêu dùng, thúc đẩy kinh tế phát
triển. Có được một hệ thống chính sách thuế phù hợp, đồng bộ, hoàn thiện và
luôn theo kịp sự vận động phát triển của thực tiễn là điều kiện cần thiết và cấp
bách. Theo tinh thần đó, Đảng và Nhà nước ta trong quá trình vận hành, đổi
mới nền kinh tế đã rất chú trọng đến cải cách hệ thống thuế. Trong hệ thống
đó thì ưu đãi thuế là một trong những yếu tố không thể thiếu của tất cả các
sắc thuế. Chính sách ưu đãi thuế không những thể hiện sự quan tâm của Nhà
nước đối với các đối tượng nộp thuế khi họ gặp các rủi ro khách quan dẫn
đến tổn thất tài sản hoặc thu nhập, mà quan trọng hơn, nó còn là công cụ để
nhà nước quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội.
Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của tổ chức WTO vào
cuối năm 2006. Sự kiện này mang lại nhiều cơ hội và cả những thách thức
không nhỏ đối với chúng ta. Muốn tận dụng tốt các cơ hội, chúng ta phải nỗ
lực ở nhiều vấn đề, trong đó việc thu hút vốn đầu tư của các nhà đầu tư trong
và ngoài nước vào những lĩnh vực, những vùng cần khuyến khích cũng là
một vấn đề quan trọng. Muốn vậy, chúng ta cần phải có những chính sách
ưu đãi thoả đáng để các nhà đầu tư mạnh dạn bỏ vốn kinh doanh. Một trong
những chính sách khuyến khích được nhiều nhà đầu tư quan tâm đến đó là
ưu đãi về thuế, đặc biệt là ưu đãi thuế TNDN. Trong bối cảnh lạm phát ngày
càng tăng cao như hiện nay, chi phí doanh nghiệp phát sinh là rất lớn. Do
vậy, để doanh nghiệp yên tâm, ổn định sản xuất, kinh doanh, Nhà nước hơn
lúc nào hết cần đặc biệt quan tâm đến các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập
doanh nghiệp. Chính từ thực tiễn này, tác giả đã chọn đề tài “Pháp luật về
ưu đãi thuế TNDN tại Việt Nam” để nghiên cứu.
-8-
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong thời gian qua, các công trình nghiên cứu về thuế và thuế TNDN
ở Việt Nam khá đa dạng. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu sâu sắc về
thuế TNDN, đặc biệt về pháp luật ưu đãi thuế TNDN kể từ khi Luật thuế
TNDN năm 2008 chính thức có hiệu lực thi hành còn rất hạn chế.
“Chính sách ưu đãi thuế Thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam” (2007)
của tác giả Cao Thu Thủy là một đề tài nghiên cứu khá đầy đủ các vấn
đề pháp lý cũng như thực trạng pháp luật ưu đãi thuế TNDN ở Việt Nam,
đồng thời, đề tài cũng đưa ra các giải pháp mang tính đột phá, phù hợp với
tình hình thực tiễn của Việt Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu của đề tài mới chỉ
dừng lại ở mốc thời gian trước năm 2008 – thời điểm Luật thuế TNDN mới
nhất được ban hành.
“Pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp và giải pháp chống chuyển giá
ở Việt Nam” (2010) của tác giả Lê Văn Hải lại mới chỉ tập trung nghiên cứu
ở mảng chống chuyển giá ở Việt Nam, trong đó nội dung có liên quan đến
pháp luật thuế TNDN.
Với những cải cách của pháp luật thuế trong các năm gần đây, đặc biệt,
kể từ khi Luật thuế TNDN sửa đổi năm 2008 có hiệu lực với rất nhiều những
thay đổi về pháp luật ưu đãi thuế TNDN như thay đổi về thuế suất thuế
TNDN, về lĩnh vực, địa bàn hưởng ưu đãi.... thì ưu đãi thuế TNDN hiện nay
còn là một vấn đề nghiên cứu tương đối mới. Sau hơn 3 năm triển khai các
quy định mới theo Luật thuế TNDN 2008, tác giả nhận thấy cần có một
nghiên cứu kỹ lưỡng, một cái nhìn toàn diện để đánh giá lại hiệu quả và tính
đúng đắn của Luật thuế TNDN 2008, đồng thời tìm ra những điểm hạn chế,
thiếu sót của pháp luật về ưu đãi thuế TNDN để khắc phục và hoàn thiện
trong thời gian tới.
-9-
3. Mục đích nghiên cứu đề tài
Chọn đề tài “Pháp luật về ưu đãi thuế TNDN tại Việt Nam” làm công
trình nghiên cứu, tác giả mong muốn sẽ có được cái nhìn đầy đủ, cụ thể,
chính xác và toàn diện về các quy định pháp luật liên quan đến ưu đãi thuế
TNDN ở nước ta hiện nay. Qua đó góp phần củng cố kiến thức cho bản thân
và phục vụ cho công tác tìm hiểu, nghiên cứu của các bạn sinh viên, học viên
cao học khác về ưu đãi thuế TNDN. Hơn thế nữa, người viết còn mong muốn
thông qua luận văn để đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật ưu đãi
thuế TNDN nhằm tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động
sản xuất kinh doanh và thúc đẩy thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam…
4. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu nội dung các quy định về ưu đãi thuế
TNDN hiện nay và thông qua các báo cáo, thống kê, đánh giá của một số
chuyên gia, cùng với sự so sánh số liệu có liên quan của các nước trên thế
giới để đưa ra các nhận xét và kiến nghị.
Do thời gian có hạn nên tác giả chủ yếu sử dụng các số liệu trong Báo
cáo của Cục thuế TP. Hà Nội - với đặc điểm là Thủ đô của cả nước, là khu
vực tập trung nhiều doanh nghiệp với các thành phần, lĩnh vực kinh doanh
khác nhau - như một dẫn chứng cụ thể, đại diện cho số liệu về ưu đãi thuế
TNDN của cả nước, nhằm làm rõ hơn tình hình thực hiện nội dung ưu đãi
của thuế TNDN ở Việt Nam hiện nay.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích - tổng hợp: Luận văn đi theo hướng phân tích
từng vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh
nghiệp để từ đó tổng hợp lại các vấn đề cơ bản nhất, đánh giá ưu - nhược
điểm của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện nay.
- 10 -
- Phương pháp so sánh: Với cách tiếp cận bằng cách so sánh pháp luật
về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam qua các giai đoạn, luận
văn giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về lịch sự phát triển của vấn đề
ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, cũng như làm nổi bật lên được điểm tích
cực hay hạn chế của chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện tại.
- Phương pháp lôgic: nội dung của luận văn được sắp xếp một cách
khoa học, từng chương, mục được triển khai theo hướng lôgic, dễ hiểu, thuận
lợi trong quá trình đánh giá vấn đề.
6. Kết cấu đề tài
Đề tài gồm 3 chương:
Chương 1. Những vấn đề chung về thuế thu nhập doanh nghiệp và ưu đãi thuế
thu nhập doanh nghiệp.
Chương 2. Thực trạng pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt
Nam hiện nay
Chương 3. Phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về ưu đãi
thuế TNDN ở Việt Nam hiện nay.
- 11 -
Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP
VÀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP
1.1 Tổng quan về thuế Thu nhập doanh nghiệp
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm thuế Thu nhập doanh nghiệp
Nói đến khái niệm thuế Thu nhập doanh nghiệp, trước tiên, chúng ta cần
tìm hiểu khái niệm "Thu nhập", vậy thu nhập là gì? Thông thường, thu nhập
của một tổ chức hoặc cá nhân thường được nhận biết qua các đặc điểm sau:
- Thu nhập luôn luôn gắn với một chủ thể nhất định trong nền kinh tế, xã
hội - thể hiện tính sở hữu của thu nhập.
- Việc xác định thu nhập của chủ thể khác nhau trong môt thời gian nhất
định được biểu hiện dưới hình thức giá trị - là hình thức thông qua đó có thể
biết được tổng số thu nhập từ các nguồn khác nhau của một cá nhân hay một
pháp nhân khác.
- Thu nhập được hình thành thông qua quá trình phân phối lần đầu và
phân phối lại thu nhập quốc dân.
Qua các đặc điểm trên, có thể đưa ra khái niệm chung về thu nhập:
Thu nhập là những khoản thu dưới dạng tiền tệ hoặc hiện vật của các tổ
chức hoặc cá nhân nhận được từ các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ,
từ lao động, từ quyền sở hữu, quyền sử dụng về tài sản, tiền vốn mà có hoặc
các khoản thu nhập khác mà xã hội dành cho trong một thời kỳ nhất định
thường là một năm.
Căn cứ vào tiêu chí khác nhau người ta chia ra các loại thu nhập nhằm
đáp ứng các yêu cầu quản lý khác nhau như thu nhập doanh nghiệp, thu nhập
cá nhân, thu nhập thường xuyên, thu nhập không thường xuyên, thu nhập từ
lao động và các thu nhập khác.
- 12 -
Thuế thu nhập là một loại thuế trực thu đánh trực tiếp vào thu nhập thực
tế của các tổ chức và cá nhân. Thuế thu nhập gồm có thuế thu nhập doanh
nghiệp và thuế thu nhập cá nhân.
Thuế TNDN hay còn gọi là thuế thu nhập công ty xuất hiện khá sớm
trong lịch sử phát triển của thuế, ra đời bắt nguồn từ các lý do chủ yếu sau
đây: từ yêu cầu thực hiện chức năng tái phân phối thu nhập, đảm bảo công
bằng xã hội và nhu cầu tài chính của nhà nước. Chính vì thuế TNDN tác
động lớn tới sự phân phối thu nhập, tiền lương, tác động đến khả năng khai
thác, thu hút vốn đầu tư, tác động tới việc di chuyển vốn và có thể làm thay
đổi cơ cấu kinh tế… nên Chính phủ của các quốc gia luôn quan tâm và hướng
tới việc hoàn thiện loại thuế này. Trên thế giới ngày nay, ở các nước phát
triển, thuế TNDN giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo và ổn
định nguồn thu ngân sách nhà nước và thực hiện phân phối thu nhập.
Mức thuế áp dụng cho các chủ thể thuộc đối tuợng nộp thuế TNDN là
khác nhau và phụ thuộc vào quan điểm điều tiết thu nhập và mục tiêu đặt ra
trong phân phối thu nhập của từng quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trong từng
giai đoạn lịch sử nhất định của quốc gia hoặc vùng lãnh thổ đó. Tuy nhiên, đa
số các nước đều áp dụng thuế suất thuế TNDN theo tỷ lệ phần trăm cố định
để đảm bảo công bằng và thuận lợi trong công tác quản lý thu nộp thuế.
Đồng thời, thuế TNDN ở các nước đều có quy định về chế độ ưu đãi thuế,
miễn giảm thuế. Tuy nhiên do chính sách, chiến lược phát triển kinh tế - xã
hội của từng quốc gia là khác nhau mà các nước có sự quy định về ưu đãi
thuế cho ngành nghề, lĩnh vực đầu tư khác nhau. Ở Việt Nam, thuế TNDN
cũng có qui định về mức thuế suất ưu đãi, về các trường hợp được miễn,
giảm thuế cho các đối tượng kinh doanh trong các ngành nghề, lĩnh vực,
địa bàn khuyến khích đầu tư theo chủ trương phát triển kinh tế - xã hội của
Đảng và Nhà nước.
- 13 -
Xét theo loại thuế thì thuế TNDN là loại thuế trực thu, đánh vào thu
nhập của các cơ sở kinh doanh nhằm đảm bảo sự đóng góp công bằng, hợp lý
giữa các cá nhân, tổ chức sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có thu nhập,
góp phần thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển.
1.1.2 Vai trò của thuế TNDN
1.1.2.1 Thuế TNDN là khoản thu quan trọng của Ngân sách nhà nƣớc
Phạm vi áp dụng của thuế thu nhập doanh nghiệp rất rộng, gồm cá
nhân, nhóm kinh doanh, hộ cá thể và các tổ chức kinh tế có hoạt động sản
xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ có phát sinh lợi nhuận. Nền kinh tế thị
trường nước ta ngày càng phát triển và ổn định, tăng trưởng kinh tế được giữ
vững ngày càng cao, các chủ thể hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ
ngày càng mang lại nhiều lợi nhuận thì khả năng huy động nguồn tài chính
cho ngân sách Nhà nước thông qua thuế thu nhập doanh nghiệp ngày càng dồi
dào. Ở Việt nam, tỷ trọng thuế thu nhập doanh nghiệp trong tổng số thu Ngân
sách Nhà nước (trừ dầu thô) năm 2004 là 24%; năm 2005 là 24,5%, năm 2006
là 24,1%, năm 2007 là 24,4%, năm 2008 là 30% (Báo cáo Bộ Tài chính năm
2004 - 2008).
Cùng với xu hướng tăng trưởng kinh tế, quy mô của các hoạt động kinh
tế ngày càng được mở rộng, hiệu quả kinh doanh ngày càng cao sẽ tạo ra
nguồn thu về thuế TNDN ngày càng lớn cho Ngân sách nhà nước.
1.1.2.2 Thuế TNDN là công cụ quan trọng của Nhà nƣớc trong việc điều
tiết vĩ mô nền kinh tế
- Nhà nước ban hành một hệ thống pháp luật về thuế thu nhập doanh
nghiệp áp dụng chung cho các cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc mọi thành
phần kinh tế, tạo sự bình đẳng trong cạnh tranh, góp phần thúc đẩy sản xuất
phát triển. Như vậy, với các doanh nghiệp cùng sản xuất một mặt hàng như
nhau, có nguyên liệu và thị trường như nhau, nếu cơ sở sản xuất nào càng hạ
- 14 -
thấp được giá thành sản phẩm thì càng thu được nhiều lợi nhuận và càng phát
triển mạnh, ngược lại thì dễ dẫn tới bị phá sản.
- Thông qua việc xác định phạm vi thu thuế và không thu thuế, Nhà
nước thể hiện sự ưu đãi của mình đối với một số đối tượng trong xã hội không
phải nộp thuế hoặc thể hiện sự khuyến khích của Nhà nước đối với việc phát
triển của một lĩnh vực ở một vùng nào đó.
- Ngoài việc quy định thuế suất chung cho các cơ sở sản xuất, kinh
doanh, Nhà nước cũng đưa ra thuế suất ưu đãi để áp dụng đối với từng ngành
nghề, mặt hàng, lĩnh vực thể hiện mức độ khuyến khích hay không khuyến
khích của Nhà nước đối với những ngành nghề, mặt hàng, lĩnh vực đó trong
nền kinh tế.
- Không những chỉ khuyến khích đầu tư bằng việc định ra một thuế suất
hợp lý, mà thuế thu nhập doanh nghiệp còn được sử dụng là một biện pháp
khuyến khích bỏ vốn đầu tư vào các ngành nghề, mặt hàng, các vùng mà Nhà
nước cần tập trung khuyến khích đẩy mạnh sản xuất, khai thác tiềm năng về
vốn trong dân cư và của các nhà đầu tư nước ngoài, hỗ trợ các doanh nghiệp
khắc phục khó khăn, rủi ro để phát triển sản xuất bằng việc sử dụng biện pháp
miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp theo mức độ khác nhau.
1.1.2.3 Thuế TNDN là một công cụ của Nhà nƣớc thực hiện chính sách
công bằng xã hội
Một trong những mục tiêu của thuế thu nhập doanh nghiệp là điều tiết
thu nhập, đảm bảo sự công bằng trong phân phối thu nhập xã hội. Thuế thu
nhập doanh nghiệp được áp dụng cho các loại hình doanh nghiệp thuộc các
thành phần kinh tế, không những đảm bảo bình đẳng công bằng về chiều ngang
mà còn cả công bằng về chiều dọc. Về chiều ngang, bất kể một doanh nghiệp
nào kinh doanh bất cứ hình thức nào nếu có thu nhập chịu thuế thì phải nộp
thuế thu nhập doanh nghiệp. Về chiều dọc, cùng một ngành nghề không phân
biệt quy mô kinh doanh nếu có thu nhập chịu thuế thì đều phải nộp thuế thu
- 15 -
nhập doanh nghiệp. Với mức thuế suất thống nhất, doanh nghiệp nào có thu
nhập cao thì phải nộp thuế nhiều hơn doanh nghiệp có thu nhập thấp.
1.2 Một số vấn đề cơ bản về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
1.2.1 Khái niệm ƣu đãi thuế Thu nhập doanh nghiệp
Ưu đãi thuế là một trong những yếu tố không thể thiếu trong tất cả
các sắc thuế vì chính sách ưu đãi thuế không những thể hiện sự quan tâm
của nhà nước đối với các đối tượng nộp thuế khi họ gặp các rủi ro khách
quan dẫn đến tổn thất tài sản hoặc thu nhập, thể hiện sự cân bằng giữa
quyền lợi và nghĩa vụ của người nộp thuế mà quan trọng hơn nữa, chính
sách thuế là công cụ để nhà nước quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã
hội. Gần đây, do tác động của quá trình toàn cầu hóa, cạnh tranh giữa các
quốc gia ngày càng gay gắt hơn nên nhiều nước trên thế giới và trong khu
vực đã sử dụng thuế TNDN, đặc biệt là nội dung ưu đãi thuế TNDN, như là
một công cụ quan trọng để tăng sức hấp dẫn thu hút đầu tư.
Hiện nay, các quốc gia thường sử dụng chính sách ưu đãi, miễn giảm
thuế thu nhập để thực hiện mục tiêu điều tiết nền kinh tế xã hội của mình.
Thông thường, các nước áp dụng chế độ ưu đãi, miễn giảm thuế cho các lĩnh
vực quan trọng, các ngành mũi nhọn hoặc có lợi thế phát triển và các ngành
tạo ra sản phẩm có sức cạnh tranh cao ở từng nước… Tuy nhiên, trong chế độ
ưu đãi, miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp có sự khác biệt lớn giữa các
nước, điều này được lý giải bởi lý do:
- Về mặt chủ quan: chế độ ưu đãi, miễn, giảm thuế phụ thuộc vào chủ
trương, chính sách, chiến lược phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia.
Mỗi quốc gia theo đuổi những mục tiêu kinh tế của riêng mình nhằm đưa đất
nước phát triển nhanh, vững chắc và sớm khắc phục được những khiếm
khuyết nội tại trong chính nền kinh tế của quốc gia đó.
- 16 -
- Về mặt khách quan: do điều kiện phát triển kinh tế cũng như các điều
kiện tự nhiên, lịch sử truyền thống văn hóa, xã hội của từng nước có sự khác
nhau. Vì vậy, để phù hợp với điều kiện khách quan đó, các nhà nước phải có
những quy định về ưu đãi, miễn giảm thuế để có thể thích ứng được mong
muốn chủ quan của mình.
Như vậy, pháp luật về ưu đãi thuế TNDN được hiểu là những quy định
về những biện pháp, những lợi ích nhằm giảm bớt gánh nặng về thuế TNDN
cho các nhà đầu tư, khuyến khích và thu hút đầu tư mà Nhà nước dành cho
những doanh nghiệp hoặc những nhóm doanh nghiệp nhất định (ưu đãi về
thuế suất, thời gian miễn, giảm thuế...) so với những đối tượng chịu thuế khác
trong cùng điều kiện nhất định.
1.2.2 Vai trò của ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
Cùng với các quy định khác trong pháp luật về thuế thu nhập doanh
nghiệp, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đóng góp một vai trò to lớn để
thực hiện các chức năng của thuế thu nhập doanh nghiệp. Một số đóng góp
có thể thấy rõ của ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp như sau:
- Ưu đãi thuế TNDN tức là hình thức cho người nộp thuế được
hưởng những điều kiện thuận lợi khi nộp thuế TNDN. Thông qua thực hiện
các quy định pháp luật về ưu đãi thuế TNDN, Nhà nước đã điều tiết nền
kinh tế một cách linh hoạt, tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của nền kinh tế
để đạt được những mục tiêu đã đặt ra. Tác dụng kích thích của các quy
định pháp luật về ưu đãi thuế TNDN được xem như một hình thức Nhà
nước cấp phát vốn trực tiếp cho các doanh nghiệp và các tầng lớp dân cư.
Tùy thuộc vào yêu cầu quản lý, Nhà nước có thể tăng hoặc giảm quy mô và
mức độ của các ưu đãi thuế để kích thích tăng tích lũy và tích tụ vốn trong
các doanh nghiệp và dân cư. Như vậy, vai trò đầu tiên của Ưu đãi thuế
TNDN là cùng với các quy định khác của pháp luật thuế TNDN, góp phần
thực hiện vai trò điều tiết nền kinh tế quốc dân.
- 17 -
- Ưu đãi thuế TNDN góp phần tạo nguồn thu cho NSNN
Như chúng ta đã biết, NSNN được tập hợp từ nhiều nguồn thu khác
nhau, nhằm đảm bảo yêu cầu chi tiêu chung cho nhu cầu công cộng như
giáo dục, y tế, môi trường... Trong tất cả các nguồn thu đó, số thu từ thuế,
trong đó có thuế TNDN chiếm tỷ trọng đóng góp cao nhất. Hầu như mọi
khoản chi tiêu của NSNN đều dựa vào sự đóng thuế của người dân. Vì vậy,
xã hội có trách nhiệm phải tôn trọng người nộp thuế, những người thông
qua hành vi của mình đóng góp tài chính cho nhà nước một cách trực tiếp
hoặc gián tiếp. Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật về ưu đãi thuế
TNDN tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, đảm bảo công bằng,
bình đẳng trong cạnh tranh, thực hiện giảm mức thuế suất chung để khuyến
khích doanh nghiệp có thêm nguồn lực tài chính, tăng tích lũy, tích tụ đổi
mới thiết bị, đẩy mạnh đầu tư phát triển, nâng cao năng lực cạnh tranh. Từ
đó, thúc đẩy nền kinh tế phát triển, góp phần tạo nguồn thu cho NSNN.
- Ưu đãi thuế TNDN là công cụ điều hòa thu nhập, thực hiện công
bằng xã hội.
Sự phát triển của một đất nước là thành quả của sự nỗ lực của cả
cộng đồng, mỗi thành viên trong xã hội đều có những đóng góp nhất định.
Tuy nhiên, kinh tế thị trường cùng với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế
nhưng kéo theo đó là sự chênh lệch về mức sống, về thu nhập giữa các tầng
lớp dân cư trong xã hội, khoảng cách giàu – nghèo ngày càng gia tăng.
Chính vì vậy, nhà nước cần phải can thiệp vào quá trình phân phối thu
nhập, của cải xã hội. Và thuế chính là công cụ để Nhà nước thực hiện vai
trò này, đặc biệt, pháp luật về ưu đãi thuế TNDN góp phần quan trọng
trong việc điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội.
- Ưu đãi thuế TNDN góp phần thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát
triển, khuyến khích đầu tư và thay đổi cơ cấu kinh tế.
Với các chính sách ưu đãi theo vùng, miền, ngành nghề đặc biệt, ưu
đãi thuế TNDN đã tác động, tạo thuận lợi hơn cho hoạt động sản xuất kinh
- 18 -
doanh ở một số ngành, vùng để khuyến khích sản xuất kinh doanh phát
triển nhằm tạo ra một cơ cấu hợp lý, đúng với mục tiêu phát triển kinh tế,
xã hội do Nhà nước đặt ra. Mặt khác, thông qua ưu đãi về thuế suất và
miễn, giảm thuế cho các dự án đầu tư sẽ góp phần thu hút vốn đầu tư nước
ngoài, tạo động lực phát triển kinh tế, khuyến khích người dân bỏ vốn
thành lập doanh nghiệp mới, đầu tư xây dựng dây chuyền sản xuất mới, mở
rộng quy mô, đổi mới công nghệ, cải thiện môi trường sinh thái...
Bên cạnh nhưng đóng góp to lớn mà ưu đãi thuế TNDN mang lại thì
cũng không thể không nhắc tới một số hạn chế của loại ưu đãi này, đó là nó
làm cho hệ thống thuế thêm phần phức tạp, gây khó khăn cho công tác
quản lý thuế... Chính vì vậy, việc áp dụng các quy định pháp luật về ưu đãi
thuế TNDN cần phải rất linh hoạt. Với các nước đang phát triển, cần phải
xây dựng hệ thống pháp luật về ưu đãi thuế TNDN phù hợp để thu hút
được vốn đầu tư nước ngoài mà vẫn khuyến khích được các doanh nghiệp
trong nước.
1.3 Ƣu đãi thuế TNDN theo pháp luật của một số nƣớc trên thế giới
Việc nghiên cứu, so sánh những điểm khác biệt giữa các quốc gia, vùng
lãnh thổ trong pháp luật thuế nói chung và thuế TNDN nói riêng ngoài việc
thu thập được kinh nghiệm về quản lý thuế, còn giúp cơ quan thuế so sánh,
đối chiếu được những khác biệt, đặc biệt trong hoạt động quản lý thuế đối với
các công ty xuyên quốc gia để hoàn thiện pháp luật thuế nước mình.
Ngoài những nguyên tắc chung của pháp luật thuế TNDN, tại đa số các
nước phát triển, phần thu nhập phát sinh từ tất cả các hoạt động kinh doanh và
thuơng mại, cũng như các khoản thu nhập không bắt nguồn từ hoạt động kinh
doanh đều là đối tượng bị đánh thuế. Đa số các quốc gia đánh thuế trên lợi
nhuận từ chuyển nhượng tài sản, với mức thuế suất giống như mức thuế suất
áp dụng trong trường hợp thuế TNDN, nhưng cũng có một số ít trường hợp
được miễn thuế để tái đầu tư vào hoạt động kinh doanh. Để hạn chế hiện
tượng gian lận và trốn thuế, tại nhiều quốc gia tất cả các chi tiêu liên quan đến
- 19 -
quá trình tạo ra doanh thu hoặc quá trình bảo dưỡng tài sản đều được khấu trừ
trước khi đánh thuế. Vào đầu những năm 1990, các nước OECD đều cho phép
các công ty chuyển các khoản lỗ của mình sang các năm tiếp theo, tối đa là
trong vòng 5 năm. Một vài nước cũng đã cho phép khấu trừ khoản lỗ này
ngược về từ một đến ba năm trước đó. Tất cả các quốc gia đều cho phép khấu
hao nhưng cách thực hiện thì khác nhau giữa các nước. Do việc tính toán một
mức khấu hao kinh tế chính xác là rất khó thực hiện xét cả trên phương diện
quản lý và kỹ thuật, nên các phương pháp chuẩn như phuơng pháp đường
thẳng hay phương pháp giảm dần đã được chuẩn hóa. Tại nhiều nước, các quy
tắc khấu hao này được sử dụng phổ biến hơn các quy tắc khác.
Liên quan đến ưu đãi, miễn giảm thuế TNDN, thông thường hình thức
khấu hao tăng dần, với một tỷ lệ khấu hao cao hơn mức danh nghĩa sẽ được sử
dụng. Tuy nhiên, có thể thấy rằng, không có một cách thức minh bạch nào để
quyết định giảm thuế vì sẽ rất khó đánh giá chính xác số thu thuế đã bị bỏ qua.
Mức thuế suất áp dụng tại các nước phát triển cũng rất khác nhau. Tuy
nhiên, mức thuế suất cao nhất đang có xu hướng giảm đi trong các năm gần
đây theo như Bảng 1 đã chỉ rõ. Đôi khi xu hướng này xuất phát từ sự "cạnh
tranh" về thuế giữa các quốc gia gây nên.
BẢNG 1. Quá trình thay đổi mức thuế suất thuế TNDN tại một số nƣớc OECD
Nƣớc
Năm 2000
Năm 2005
Năm 2011
Australia
33 %
30%
30%
Canada
29 %
34.2
27.6%
Pháp
33 %
34.95%
34.4%
Đức
45 %
38.9%
30.2%
Italy
36 %
33%
27.5%
Nhật
38 %
39.54%
39.5%
Thụy điển
28 %
28%
26.3%
Anh
33 %
30%
26%
Mỹ
35 %
39.28%
39.2%
Ghi chú: OECD - Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
- 20 -
- Xem thêm -