Tài liệu Phân tích vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách, kho bạc nhà nước, cơ quan tài chính ý kiến cá nh

Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính A - ĐẶT VẤN ĐỀ Trong lịch sử phát triển thăng trầm của nhân loại, ngân sách nhà nước được coi là một hiện tượng kinh tế - xã hội gắn liền với nhà nước và mang tính lịch sử, là công cụ thúc đẩy hoạt động sản xuất tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi cho các cá nhân, chủ thể của nền kinh tế, đồng thời nó là bức tranh phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các chủ thể khác trong quá trính phân phối các nguồn lực tài chính. Hiện nay, dưới sự quản lí của Nhà nước nền kinh tế nước ta có những chuyển biến mạnh mẽ, do đó đòi hỏi phải có sự đổi mới trong quá trình quản lí ngân sách nhà nước. Trong đó, kiểm soát chi ngân sách nhà nước là một trong những biện pháp đóng vai trò quan trọng của hoạt động chi ngân sách nhà nước, nó được xem là một công vụ đặc biệt của Nhà nước góp phần điều chỉnh quá trình quản lí công quỹ, giữ gìn kỉ luật tài chính Nhà nước ngăn ngừa và hạn chế tình trạng tham nhũng, lãng phí công quỹ. Tuy nhiên, kiểm soát chi ngân sách nhà nước là một vấn đề rộng và phức tạp, có liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau và nhiều chủ thể được trao quyền quản lí. Vậy làm thế nào để kiểm soát chi ngân sách nhà nước nhằm cân đối giữa nguồn thu và nhiệm vụ chi? Để hiểu rõ hơn về vai trò kiểm soát chi của một số chủ thể được nhà nước trao quyền quản lí ngân sách nhà nước, em xin chọn đề tài: “Phân tích vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách, Kho bạc nhà nước, cơ quan tài chính; Ý kiến cá nhân về việc thực hiện nhiệm vụ của thủ trưởng đơn vị và hướng giải quyết”. B – GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC. 1. Chi ngân sách nhà nước Điều 1 Luật Ngân sách nhà nước 2002 quy định: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Như vậy, nói đến ngân sách nhà nước có nghĩa là đề cập đến hai loại hình hoạt động tài chính cơ bản của nhà nước đó là hoạt động thu nộp và hoạt động chi tiêu ngân sách của bộ máy công quyền, trong đó việc kiểm soát chi ngân sách nhà nước được xem là 1 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính một phần không thể thiếu của hoạt động chi ngân sách nhà nước. Điều này cho thấy sự cần thiết phải làm rõ khái niệm chi ngân sách nhà nước, trên cơ sở đó mới có thể làm rõ bản chất của hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước. Khái niệm chi ngân sách có thể được tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau, nhưng tựu trung cần nhận thức rằng, chi ngân sách là hoạt động nhằm sử dụng quỹ ngân sách, là quá trình phân phối nguồn tiền tệ nằm trong quỹ ngân sách nhà nước để dùng vào mục đích khác nhau của nhà nước, theo một chương trình, kế hoạch đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cao nhất quyết định. Chi ngân sách nhà nước là phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước theo dự toán ngân sách đã được chủ thể quyền lực quyết định nhằm duy trì sự hoạt động của bộ máy nhà nước và bảo đảm nhà nước thực hiện được các chức năng của mình. 2. Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước. 2.1. Khái niệm kiểm soát chi ngân sách nhà nước Kiểm soát chi ngân sách nhà nước được hiểu là việc các cơ quan có thẩm quyền thực hiện thẩm định, kiểm tra, rà soát, xem xét và đánh giá tính hợp pháp, hợp lí của các khoản chi ngân sách nhà nước do các chủ thể thực hiện, dựa trên sự đối chiếu với các chính sách, chế độ định mức chi tiêu do nhà nước quy định và trên cơ sở những nguyên tắc, hình thức phương pháp quản lí tài chính trong từng giai đoạn. Hay nói cách khác, kiểm soát chi ngân sách nhà nước là quá trình thẩm định và kiểm tra các khoản chi ngân sách nhà nước (trước, trong và sau khi thanh toán) theo đúng chế độ chi ngân sách nhà nước và theo dự toán chi tiêu đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền thông qua. Mở rộng hơn, nếu tiếp cận từ góc độ pháp lí thì khái niệm kiểm soát chi ngân sách nhà nước được hiểu theo hai nghĩa khách quan và chủ quan: - Theo nghĩa khách quan, kiểm soát chi ngân sách nhà nước được quan niệm như là một chế định pháp luật trong đó bao gồm tập hợp các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình kiểm soát việc chi tiêu ngân sách nhà nước ở các cấp các ngành, các đơn vị cơ sở có sử dụng ngân sách nhà nước. - Theo nghĩa chủ quan, kiểm soát chi ngân sách được quan niệm như là một loại hành vi pháp luật, do chủ thể là các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện trên cơ sở các 2 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính quy định của pháp luật nhằm làm phát sinh những quan hệ pháp luật giữa nhà nước và các chủ thể khác, trong đó chủ yếu là các đối tượng sử dụng ngân sách. 2.2. Đặc điểm của kiểm soát chi ngân sách nhà nước Kiểm soát chi ngân sách nhà nước có những đặc trưng cơ bản sau: Thứ nhất, hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước bao giờ cũng được thể hiện bởi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, dựa trên cơ sở quyền lực chính trị của nhà nước. Đặc điểm này, cho phép người soạn luật có thể cho phép người thiết kế những quy định đặc thù nhằm trao quyền rộng rãi cho các cơ quan công lực đặc trách vấn đề kiểm soát quá trình sử dụng ngân sách. Ví dụ: Bộ tài chính hay kho bạc nhà nước. Bởi chi ngân sách nhà nước là hoạt động tài chính của nhà nước, gắn liền với lợi ích của nhà nước và cộng đồng xã hội nên việc chi ngân sách nhà nước như thế nào cũng như việc kiểm soát các khoản chi đó ra sao, nhất thiết phải nhà nước thực hiện thông qua các cơ quan công quyền có năng lực được nhà nước lựa chọn. Mặt khác, muốn tiến hành kiểm soát chi một cách hiệu quả, người kiểm soát cần có quyền uy ở mức độ nhất định đủ để chi phối hành vi của các chủ thể bị kiểm soát – chủ thể sử dụng kinh phí nhà nước cấp. Thứ quyền uy mà nhà nước cần có để thực hiện vai trò kiểm soát chi ngân sách luôn gắn với quyền lực chính trị mà nhà nước có trong tay. Thứ hai, kiểm soát chi ngân sách nhà nước vừa mang tính chất là một hoạt động quản lí nhà nước về tài chính, vừa có tính chất như một hành vi quản trị tài chính nhà nước. Tính chất quản lí hành chính nhà nước của hoạt động đặc biệt này thể hiện ở chỗ dựa vào quyền lực công, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiểm soát chi ngân sách nhà nước có thể đưa ra các quyết định hành chính hoặc thực hiện các hành vi hành chính đối với các chủ thể sử dụng ngân sách nhà nước, vốn là đối tượng bị kiểm soát quả lí. Khi cần thiết, các cơ quan hành chính hoàn toàn có thể áp dụng các chế tài hành chính đối với các chủ thể này do những hành vi vi phạm pháp luật của họ trong quá trình sử dụng ngân sách nhà nước. Mặt khác, tính chất quản trị tài chính của công vụ đặc biệt này được thể hiện ở chỗ chi ngân sách nhà nước vốn dĩ là hoạt động tài chính của nhà nước nên việc nhà nước tiến hành kiểm soát chi ngân sách nhà nước chẳng khác nào một doanh nghiệp hay một tổ chức xã hội tự quản giá trị tài sản, tài chính của mình. 3 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính Xét ở góc độ này, hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước được nhìn nhận chủ yếu thông qua những biện pháp mang tính kĩ thuật nghiệp vụ quản trị tài chính hơn là những hành vi mang tính chất tài chính. Thứ ba, kiểm soát chi ngân sách nhà nước được nhìn nhận chủ yếu thông qua những biện pháp mang tính kĩ thuật nghiệp vụ và do đó công vụ này luôn được thể chế hóa bằng pháp luật và được giám sát bởi các cơ quan quyền lực nhà nước. Tính chất công vụ của hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước thể hiện ở chỗ, kiểm soát chi là nhiệm vụ đặc biệt được nhà nước giao cho một số cơ quan công quyền thực hiện nhằm đảm bảo kỉ cương pháp luật và kỉ luật ngân sách, kỉ luật tài chính, góp phần hạn chế tình trạng tham nhũng lãng phí và gây thất thoát tài sản của nhà nước. Thứ tư, đối tượng của hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước chính là hoạt động chi ngân sách do các cơ quan chức năng của nhà nước cũng như các chủ thể sử dụng ngân sách thực hiện. Đặc điểm này chủ yếu để phân biệt giữa hoạt động kiểm soát chi ngân sách với các hoạt động tài chính khác của nhà nước như hoạt động thu ngân sách, hoạt động chi ngân sách. 2.3. Sự cần thiết phải kiểm soát chi ngân sách nhà nước. - Do yêu cầu của công cuộc đổi mới: Đổi mới về cơ chế quản lí tài chính nói chung và cơ chế quản lí NSNN nói riêng, đòi hỏi mọi khoản chi của ngân sách nhà nước phải đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Trong điều kiện hiện nay, khi khả năng của ngân sách nhà nước còn hạn hẹp mà nhu cầu chi phát triển kinh tế xã hội ngày càng tăng thì việc kiểm soát chặt chẽ các khoản chi ngân sách thực sự là mối quan tâm hàng đầu của nhà nước, các ngành và các cấp. Thực hiện tốt công tác này có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện tiết kiệm chống lãng phí nhằm tập chung mọi nguồn lực tài chính để phát triển kinh tế, xã hội, góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định tiền tệ và lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia; đồng thời, góp phần nâng cao trách nhiệm cũng như phát huy được vai trò của các cấp, các cơ quan, đơn vị có liên quan, đến công tác quản lí và điều hành ngân sách nhà nước. Đặc biệt là hệ thống KBNN sẽ kiểm soát, thanh toán trực tiếp từng khoản chi ngân sách nhà nước cho các đối tượng sử dụng đúng chức năng nhiệm vụ đã được nhà nước giao, góp phần lập lại kỉ cương kỉ luật tài chính. - Do hạn chế từ chính bản thân cơ chế quản lí chi ngân sách nhà nước: cơ chế quản lí chi ngân sách nhà nước tuy đã thường xuyên được sủa đổi, hoàn thiện nhưng vẫn chỉ quy định 4 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính được những vấn đề chung nhất mang tính nguyên tắc dẫn tới không thể khái quát hết tất cả các hiện tượng phát sinh trong quá trình thực hiện quản lí kiểm soát chi ngân sách nhà nước. - Do ý thức của các đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước: các đơn vị thụ hưởng ngân sách nhà nước thường có tư tưởng tìm mọi cách để sử dụng hết số kinh phí đã được cấp, không quan tâm tới việc chấp hành đúng mục đích, đối tượng và dự toán được duyệt. 2.4 Nội dung và nguyên tắc của kiểm soát chi ngân sách nhà nước. Nội dung của kiểm soát chi được thể hiện thông qua việc: - Kiểm soát lập dự toán chi ( cơ quan tài chính). - Kiểm soát ước chi( thông báo hạn mức) (cơ quan tài chính). - Tiển kiểm ( kho bạc nhà nước). - Kiểm soát trong quá trình chi ( kho bạc nhà nước). - Hậu kiểm ( kho bạc nhà nước). Để thực hiện tốt nội dung của hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước cẩn bảo đảm hai nguyên tắc sau: Một là, phải kiểm tra, kiểm soát trong quá trình phân cấp thanh toán. Hai là, hoạch toán bằng đồng Việt Nam theo niên độ, cấp và mục lục ngân sách, thu hồi nếu thu sai chế độ. Như vậy, nếu hoạt động quản lí thu ngân sách là hoạt động quản lí về khoản thu để tạo ra ngân sách Nhà nước thì hoạt động quản lí chi ngân sách lại là khâu quản lí mang tính chất tiêu tiền. Vậy, để quản lí khoản chi ngân sách đúng mục đích, đúng số lượng và không bị thất thoát ngân sách thì hoạt động kiểm soát chi ngân sách cũng là một khâu vô cùng quan trọng trong hoạt động quản lí quỹ ngân sách nhà nước. Do đó, nếu hoạt động chi không minh bạch, không rõ ràng, không chính xác thì ngân sách nhà nước sẽ bị thâm hụt và gây lãng phí. 5 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính II. VAI TRÒ KIỂM SOÁT CÁC KHOẢN CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ SỬ DỤNG NGÂN SÁCH, KHO BẠC NHÀ NƯỚC, CƠ QUAN TÀI CHÍNH Quản lí và kiểm tra tình hợp lí của các khoản chi ngân sách là nhiệm vụ của các ngành các cấp, các cơ quan đơn chị có liên quan tới việc quản lí và sử dụng ngân sách nhà nước, từ khâu lập dự toán, phân bổ, cấp phát, thanh toán đến quyết toán chi tiêu ngân sách nhà nước. Trong quản lí quỹ ngân sách nhà nước, hoạt động kiểm soát chi là cần thiết, có tác dụng đôn đốc các cơ quan quản lí và đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước tôn trọng các nguyên tắc chi tiêu ngân sách nhà nước đồng thời nâng cao trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trong việc sử dụng tiền từ quỹ ngân sách nhà nước, bảo đảm quỹ ngân sách nhà nước được sử dụng đúng mục đích tiết kiệm, hiệu quả. Kiểm soát chi là nhiệm vụ của nhiều chủ thể và phải được tiến hành đối với tất cả các khoản chi, trong suốt quy trình chi ngân sách. Mỗi cơ quan được trao quyền quản lí ngân sách nhà nước sẽ thực hiện một chức năng riêng, mặc dù mỗi cơ quan này có vai trò nhất định nhưng cùng phối hợp, thống nhất với nhau trong hoạt động quản lí ngân sách nói chung và hoạt động kiểm soát chi nói riêng. Bên cạnh những vai trò chung trong kiểm soát chi thì thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách, cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước còn mang những nét riêng. Điều đó được thể cụ thể như sau: 1. Vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của cơ quan tài chính Cơ quan tài chính có chức năng quản lí chung đối với hoạt động chi ngân sách và chịu trách nhiệm về tính hiệu quả của việc sử dụng quỹ ngân sách nói chung. Trong hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước, cơ quan tài chính có trách nhiệm thẩm tra việc phân bổ dự toán ngân sách nhà nước, phát hiện sai sót và yêu cầu cơ quan phân bổ ngân sách điều chỉnh lại; kiểm tra giám sát việc thực hiện chi tiêu và sử dụng ngân sách ở các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, nếu phát hiện các khoản chi sai chế độ, vượt nguồn cho phép thì yêu cầu kho bạc nhà nước tạm dừng thanh toán. Như vậy, căn cứ vào thẩm quyền nêu trên có thể thấy vai trò kiểm soát chi ngân sách nhà nước của Cơ quan tài chính được thể hiện thông qua những điểm sau: Thứ nhất, cơ quan tài chính kiểm soát chi ngân sách thông qua việc tiến hành lập và tổng hợp dự toán chi ngân sách nhà nước của các bộ, ngành, địa phương; 6 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính Thứ hai, cơ quan tài chính thẩm tra việc phân bổ dự toán ngân sách cho các đơn vị sử dụng ngân sách trước khi thông báo hạn mức chi hàng quý cho đơn vị thụ hưởng. Sau đó cơ quan tài chính lại kiểm tra mục đích tính chất, của từng khoản chi, kiểm tra điều kiện chi trược khi ra lệnh xuất quỹ ngân sách trong trường hợp cơ quan tài chính cấp phát trực tiếp. Thứ ba, cơ quan tài chính kiểm tra quá trình cấp phát, phân phối và sử dụng ngân sách nhà nước của các cơ quan quản lí cấp phát và kiểm tra việc sử dụng kinh phí ở các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước để đảm bảo tính hiệu quả trong sử dụng kinh phí. Trường hợp cấp phát hoặc cho vay vốn đầu tư xây dựng cơ bản, cơ quan cấp phát vốn đầu tư phải thẩm định hồ sơ cấp phát thanh toán trước khi yêu cầu kho bạc nhà nước thanh toán cho chủ đấu tư. Nếu phát hiện thấy các khoản chi sai chế độ cơ quan tài chính ra quyết định thu hồi giảm chi ngân sách nhà nước. 2. Vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của kho bạc nhà nước Kho bạc nhà nước (KBNN) là cơ quan chuyên môn trực thuộc Bộ tài chính, được hình thành để thực hiện chức năng tham mưu giúp bộ trưởng bộ tài chính quản lí nhà nước về quỹ ngân sách nhà nước, các quỹ tài chính nhà nước và các quỹ khác của nhà nước được giao quản lí; quản lí ngân quỹ; tổng kế toán nhà nước; thực hiện việc huy động vốn cho ngân sách nhà nước và cho đầu tư phát triển thông qua hình thức phát hành trái phiếu chính phủ theo quy định của pháp luật. Điều 56 Luật ngân sách nhà nước năm 2002 quy định: “Căn cứ vào dự toán ngân sách nhà nước được giao và yêu cầu thực hiện nhiệm vụ, thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách quyết định chi gửi Kho bạc Nhà nước. Kho bạc Nhà nước kiểm tra tính hợp pháp của các tài liệu cần thiết theo quy định của pháp luật và thực hiện chi ngân sách khi có đủ các điều kiện quy định tại khoản 2 Điều 5 của Luật này theo phương thức thanh toán trực tiếp. Bộ trưởng Bộ Tài chính hướng dẫn cụ thể phương thức thanh toán này phù hợp với điều kiện thực tế.” Đồng thời, tại điểm 1 Điều 55 Nghị định 60/2006 cũng quy định: “Các đơn vị sử dụng ngân sách và các tổ chức được các ngân sách hỗ trợ thường xuyên phải mở tài khoản tại kho bạc nhà nước , chịu sự kiểm tra kiểm soát của cơ quan tài chính và KBNN trong quá trình thanh toán, sử dụng kinh phí”. Theo quy định trên thì kho bạc nhà nước có trách nhiệm kiểm soát các hồ sơ, chứng từ chi; phối hợp với các cơ quan hữu quan (cơ quan tài chính, cơ quan quản lí nhà nước có thẩm quyền) kiểm tra tình hình sử dụng ngân sách nhà nước và xác nhận số thực chi ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước của các đơn vị sử dụng ngân sách. Do đó, vai trò trò 7 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính kiểm soát chi ngân sách của Kho bạc nhà nước được thể hiện rõ nét thông qua việc kho bạc kiểm tra hồ sơ chi của đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước, cụ thể: Thứ nhất, KBNN thực hiện kiểm tra các khoản chi để thỏa mãn các điều kiện cấp phát, thanh toán được quy định trong luật ngân sách nhà nước. Thứ hai, KBNN kiểm tra, đối chiếu các khoản chi với dự toán để bảo đảm các khoản chi phải có trong dự toán được cấp có thẩm quyền duyệt và kiểm tra đối chiếu các khoản chi với hạn mức kinh phí được cơ quan tài chính hoặc cơ quan có thẩm quyền thông báo, bảo đảm các khoản chi phải có hạn mức kinh phí được cơ quan tài chính cấp hoặc cơ quan có thẩm quyền phân bổ. Thứ ba, KBNN kiểm tra, kiểm soát các hồ sơ, chứng từ theo quy định đối với từng khoản chi; đồng thời kiểm tra, kiểm soát các khoản chi bảo đảm chấp hành đúng định mức, chế độ chi tiêu tài chính nhà nước. Đối với các khoản chi chưa có định mức, chế độ chi tiêu tài chính nhà nước, kho bạc nhà nước kiểm tra, kiểm soát theo dự toán chi tiêu của đơn vị được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Như vậy, Kho bạc nhà nước là trạm kiểm soát cuối cùng được nhà nước giao nhiệm vụ kiểm soát trước khi đồng vốn của nhà nước rời khỏi quỹ ngân sách nhà nước. Ngoài ra, kho bạc nhà nước còn kiểm tra, kiểm soát các yếu tố hạch toán, bảo đảm thực hiện đúng mục lục ngân sách nhà nước; kiểm tra dấu, chữ kí của người quyết định chi, của kế toán trưởng, bảo đảm khớp với mẫu dấu, chữ kí đã đăng kí tại kho bạc nhà nước. Hoạt động kiểm soát các khoản chi ngân sách của kho bạc nhà nước được tiến hành ở ba bước đó là: Kiểm soát trước khi chi, kiểm soát trong khi chi và kiểm soát sau khi chi. Mặc dù, kiểm soát chi ngân sách nhà nước là nhiệm vụ chung của các ngành các cấp, các đơn vị nhưng đối với kho bạc nhà nước, đây là nhiệm vụ quan trọng vì kho bạc nhà nước quản lí tài khoản hạn mức của các đơn vị dự toán ngân sách đồng thời kho bạc nhà nước cũng là cơ quan trực tiếp cấp phát, thanh toán mọi khoản chi ngân sách nhà nước. Theo các con số thống kê trong những năm qua , nhờ tăng cường công tác kiểm soát chi, hàng năm kho bạc nhà nước đã phát hiện và từ chối thanh toán hàng chục ngàn món chi với số tiền hàng trăm tỉ đồng. 3. Vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách 8 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính Thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách là người đứng đầu các đơn vị sự nghiệp, nắm quyền quản lí chung nguồn ngân sách của đơn vị mình và đưa ra quyết định chi tiêu. Mặc dù, Nghị định số 43/2006/NĐ – CP và thông tư số 81/2006/TT – BTC có một số hướng dẫn về hoạt động quản lí, kiểm soát chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách nhưng còn khá mờ nhạt, không được quy định cụ thể. Tuy nhiên, dựa vào hoạt động thực tiễn thì vai trò kiểm soát chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị được thể hiện như sau: Thứ nhất, thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách chủ động bố trí, sử dụng kinh phí được giao để thực hiện chế độ tự chủ theo các nội dung, yêu cầu công việc được giao cho phù hợp để hoàn thành nhiệm vụ, đảm bảo tiết kiệm và có hiệu quả. Thứ hai, thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách quyết định mức chi cụ thể cho từng nội dung công việc trong phạm vi kinh phí được cấp có thẩm quyền giao thực hiện chế độ tự chủ, song mức tối đa không vượt quá chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi hiện hành do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định (trường hợp quy định khung mức chi, thì không vượt quá mức chi cụ thể do Bộ trưởng, thủ trưởng các cơ quan ở trung ương hoặc Chủ tịch Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương quy định). Trường hợp vi phạm, tuỳ theo tính chất và mức độ sẽ bị xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật. Ví dụ: Hiệu trưởng trường Đại học luật Hà Nội là người trực tiếp nắm quyền quyết định chi tiêu ngân sách của trường, căn cứ vào nguồn tài chính hiện có mà đưa ra quyết định chi tiêu phù hợp tránh tình trạng lãng phí. III. ĐÁNH GIÁ VỀ VIỆC THỰC HIỆN NHIỆM VỤ CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ VÀ HƯỚNG GIẢI QUYẾT 1. Đánh giá về việc thực hiện nhiệm vụ của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách Khoản 1 Điều 31 Nghị định số 43/2006/NĐ – CP, quy định về trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị sự nghiệp như sau: “Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lí cấp trên trực tiếp và chịu trách nhiệm trước pháp luật về các quyết định của mình trong việc thực hiện quyền tự chủ về nhiệm vụ, tổ chức về bộ máy, biên chế, và tài chính của đơn vị”. Mặt khác, thông tư số 81/TT – BTC, Hướng dẫn chế độ kiểm soát chi đối với các đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm, về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính, cũng quy định: “Thủ trưởng 9 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính đơn vị được chủ động bố trí, sử dụng kinh phí chi thường xuyên để thực hiện chế độ tự chủ theo các nội dung, yêu cầu công việc được giao cho phù hợp để hoàn thành nhiệm vụ, bảo đảm tiết kiệm có hiệu quả…”. Khái quát cơ chế quản lý, điều hành Ngân sách Nhà nước cũng như việc thực hiện nhiệm vụ quản lí, kiểm soát chi ngân sách Nhà nước của thủ trưởng đơn vị sử dụng Ngân sách Nhà nước, ta thấy việc thực hiện nhiệm vụ của thủ trưởng trong những năm qua đã đạt được những kết quả vô cùng quan trọng như thủ trưởng các đơn vị đã thực hiện chế độ công khai dự toán thu chi ngân sách điều này sẽ làm các đơn vị có thể chủ động hơn trong vấn đề chi tiêu ngân sách, góp phần đảm bảo thực hiện tối ưu nguồn quỹ ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, bên cạnh đó, thực tế vẫn còn bộc lộ một số hạn chế nhất định: Một là, việc thực hiện trách nhiệm quá trình kiểm soát chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị còn nhiều thiếu sót. Việc kiểm soát trước, trong và sau khi chi chưa được quan tâm đúng mức dẫn đến việc có nhiều khoản chi sai chế độ, tiêu chuẩn định mức chi của Nhà nước và phải thu hồi, giảm chi, tình trạng thâm hụt ngân sách diễn ra còn khá phổ biến. Hai là, hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị còn nhiều hạn chế như chưa thực hiện triệt để đúng cách… Một số thủ trưởng chưa thực hiện tốt nhiệm vụ được giao, điều tế nhị là một số người đã lợi dụng chức vụ của mình rút bớt công quỹ. 2. Một số giải pháp góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách Sự phát triển của nền kinh tế thị trường đã đem lại cho đất nước ta một diện mạo mới. Điều đó cũng tác động mạnh mẽ đến hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước, bởi đây là một trong những việc làm vô cùng quan trọng và cần thiết. Do đó, nhằm thực hiện tốt vai trò kiểm soát chi ngân sách nói chung, đồng thời giúp thủ trưởng đơn vị sự nghiệp có thể thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, em xin đưa ra một số giải pháp cụ thể như sau: - Thứ nhất, tiêu chuẩn hóa quy trình quản lí, kiểm soát chi ngân sách theo hướng phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm bảo đảm tính công khai và minh bạch hóa các khoản chi ngân sách nhà nước tại các ngành, các cấp các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, đồng thời bảo đảm tính hiệu quả của của quá trình kiểm soát chi ngân sách nhà nước. Hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách phải bảo đảm cho người dân có khả năng kiểm tra và giám sát tốt nhất, dễ dàng và 10 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính nhanh chóng nhất đối với việc chi tiêu ngân sách của các đơn của các đơn vị sử dụng ngân sách cũng như hoạt động kiểm soát chi của các cơ qua chức năng thuộc bộ máy hành pháp - Thứ hai, hoàn thiện các khuôn khổ pháp lí đối với quy trình kiểm soát chi ngân sách nhà nước nói chung và việc thực hiện nhiệm vụ kiểm soát chi của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách nói riêng. Bởi thực tế cho thấy, chưa có một quy định nào quy định cụ thể chi tiết trách nhiệm cũng như yêu cầu đối với hoạt động kiểm soát chi của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách. Việc hoàn thiện pháp luật về kiểm soát chi ngân sách của thủ trưởng đơn vị cũng cần bảo đảm tính đơn giản, dễ dàng nhanh chóng, thuận tiện và hiệu quả ít tốn kém cho nhà nước cũng như của chính các đơn vị sử dụng ngân sách. - Thứ ba, Hoàn thiện công tác quản lí kiểm soát chi ngân sách nhà nước. Thông qua việc từng bước chuyển dần việc quản lý, kiểm soát chi ngân sách nhà nước theo yếu tố đầu vào sang thực hiện, quản lý, kiểm soát chi theo kết quả đầu ra, theo các nhiệm vụ và chương trình ngân sách, thực hiện phân loại các khoản chi theo nội dung và giá trị để xây dựng quy trình kiểm soát chi hiệu quả. Cải cách công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước gắn với việc phân định rõ trách nhiệm, quyền hạn của cơ quan tài chính, cơ quan chủ quản, Kho bạc nhà nước và các đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước. Giảm dần tỷ trọng thanh toán bằng tiền mặt qua hệ thống Kho bạc nhà nước. Thực hiện triệt để nguyên tắc thanh toán trực tiếp từ Kho bạc nhà nước, hạn chế hiện tượng các đơn vị sử dụng ngân sách tạm ứng kinh phí và rút tiền mặt về quỹ đơn vị để chi tiêu, tránh sự kiểm soát của Kho bạc nhà nước và làm phân tán nguồn công quỹ. Xúc tiến việc ban hành các chuẩn mực kế toán, hình thành một hệ thống tài khoản kế toán quỹ ngân sách Nhà nước thống nhất khoa học và hiện đại phù hợp với những chuẩn mực chung của thế giới. - Thứ tư, hoàn thiện các quy định của luật ngân sách và các luật có liên quan đến kiểm soát chi ngân sách nói chung và việc thực hiện nhiệm vụ chi của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách nói chung. - Thứ năm, nâng cao vai trò, trình độ chuyên môn và phẩm chất của thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách nói riêng và các chủ thể có thẩm quyền quản lí ngân sách nói 11 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính chung. Thủ trưởng các đơn vị cần bảo đảm quá trình tự chủ, tự quyết định và tự gánh chịu trách nhiệm hơn nữa khi đơn vị tiến hành sử dụng ngân sách, đặc biệt là các sự nghiệp công lập như trường học, bệnh viện…. góp phần đảm bảo quỹ ngân sách nhà nước được sử dụng đúng chế độ, tránh lãng phí, thất thoát làm thiệt hại tài sản nhà nước. C – KẾT THÚC VẤN ĐỀ Hoạt động kiểm soát chi ở Việt Nam cũng như nhiều quốc gia trên thế giới được xem là một công vụ đặc biệt quan trọng. Qua việc tìm hiểu về vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách, kho bạc nhà nước, cơ quan tài chính có thể thấy hoạt động kiểm soát chi có một vai trò quan trong góp phần phân phối và sử dụng hợp lí nguồn lực tài chính của quốc gia. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hoạt động kiểm soát chi ngân sách là một vấn đề rộng và phức tạp cho nên trong quá trình hoạt động vẫn còn một số hạn chế nhất định. Bởi vậy, để bảo đảm thực hiện hoạt động này một cách có hiệu quả, công khai, minh bạch trong bối cảnh hiên nay thì việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về ngân sách nhà nước có ý nghĩa lớn góp phần góp phần điều chỉnh quá trình kiểm soát chi, qua đó thúc đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế - xã hội. 12 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO: 1. Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình luật ngân sách nhà nước, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2010. 2. Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội, Giáo trình luật Tài chính, Hà Nội, 2007. 3. Dự án Việt – Pháp về tăng cường năng lực đào tạo quản lí tài chính công, Học viện tài chính, Giáo trình luật Tài chính, Nxb. Lao động – xã hội, Hà Nội, 2008. 4. Khương Thị Quỳnh Hương, Điều chỉnh pháp luật đối với hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước ở Việt Nam - Luận văn thạc sĩ luật học, Hà Nội, 2006. 5. Nguyễn Thị Hoàng Yến, Hoàn thiện pháp luật về quản lí ngân sách nhà nước ở Việt Nam hiện nay – Luận văn thạc sĩ luật học, Hà Nội, 2008. 6. Luật ngân sách nhà nước năm 2002 7. Thông tư số 18/2006/TT – BTC ngày 13 tháng 3 năm 2006, Hướng dẫn chế độ kiểm soát chi đối với các cơ quan nhà nước thực hiện chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm về sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính. 8. http://www. Thuvienphapluat.com. http://www.mof.gov.vn 13 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính MỤC LỤC: Trang A - ĐẶT VẤN ĐỀ…………………………………………………………..01 B – GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ………………………………………………..02 I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC……………………………02 1. Chi ngân sách nhà nước……………………………………………….02 2. Kiểm soát chi Ngân sách nhà nước……………………………………02 2.1. Khái niệm kiểm soát chi ngân sách nhà nước…………………………02 2.2. Đặc điểm của kiểm soát chi ngân sách nhà nước……………………..03 2.3. Sự cần thiết phải kiểm soát chi ngân sách nhà nước………………….05 2.4. Nội dung và nguyên tắc của kiểm soát chi ngân sách nhà nước………06 II. VAI TRÒ KIỂM SOÁT CÁC KHOẢN CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ SỬ DỤNG NGÂN SÁCH, KHO BẠC NHÀ NƯỚC, CƠ QUAN TÀI CHÍNH……………………………….07 1. Vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của cơ quan tài chính…………..……………………………………………………………08 2. Vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của kho bạc nhà nước……………………………………………………………………09 3. Vai trò kiểm soát các khoản chi ngân sách nhà nước của thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách………………………………………..……11 III. Ý KIẾN CÁ NHÂN VỀ VIỆC THỰC HIỆN NHIỆM VỤ CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ VÀ HƯỚNG GIẢI QUYẾT…………………………..12 1. Đánh giá về việc thực hiện nhiệm vụ của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách……………………………………………………………..12 14 Bài tập lớn học kỳ Luật tài chính 2. Một số giải pháp góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ của thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách…………………………………………………..13 C – KẾT THÚC VẤN ĐỀ………………….………………………………15 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 15