Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Phïng ThÞ Vîng - K30C
Ph©n tÝch néi dung, x©ydùng t liÖuthamkh¶o,thiÕtkÕ
1
Lêi c¶m ¬n
em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña c« gi¸o - Th¹c sÜ
TrÇn ThÞ Hêng; c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o d¹y ë c¸c trêng THPH:
Qu¶ng Oai - Hµ T©y, Nam S¸ch - H¶i D¬ng, B¸n c«ng Nam S¸ch - H¶i
D¬ng, cïng c¸c thÇy c« trong khoa Sinh - KTNN, c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®·
t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì ®Ó em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.
Do míi lÇn ®Çu lµm quen víi c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc nªn ®Ò tµi
kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em kÝnh mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp
ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o cïng toµn thÓ c¸c b¹n ®Ó ®Ò tµi nµy ngµy cµng
hoµn thiÖn vµ mang l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2008
Sinh viªn
Phïng ThÞ Vîng
LêI CAM §OAN
§Ò tµi ®îc thùc hiÖn tõ ngµy 6/4/2007 ®Õn ngµy 6/4/2008 díi sù híng dÉn cña Th¹c sÜ TrÇn ThÞ Hêng, t«i xin cam ®oan r»ng:
- §©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña riªng t«i.
- §Ò tµi nµy kh«ng trïng víi bÊt cø ®Ò tµi nµo ®· tõng ®îc c«ng bè.
NÕu sai t«i xin hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm.
Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2008
Sinh viªn
Phïng ThÞ Vîng
Danh môc c¸c kÝ hiÖu, ch÷ viÕt t¾t
1 - §V.....................................................§éng vËt.
2 - GT......................................................Gi¸o tr×nh.
3 - GV.....................................................Gi¸o viªn.
4 - GVTT.................................................Gi¸o viªn lµm trung t©m.
5 - HS.......................................................Häc sinh.
6 - HSTT.................................................. Häc sinh lµm trung t©m.
7 - HTK....................................................HÖ thÇn kinh.
8 - KT.......................................................KÝch thÝch.
9 - LLDH..................................................LÝ luËn d¹y häc.
10- PPDH..................................................Ph¬ng ph¸p d¹y häc.
11- SGK.....................................................S¸ch gi¸o khoa.
12- ST........................................................Sinh trëng.
13- SX........................................................S¶n xuÊt.
14- TK........................................................ThÇn kinh.
15- T¦........................................................Trung ¬ng.
16- TV.........................................................Thùc vËt.
17- XHCN...................................................X· héi chñ nghÜa.
18- VD.........................................................VÝ dô.
MôC LôC
Lêi c¶m ¬n
Lêi cam ®oan
Danh môc c¸c kÝ hiÖu, ch÷ viÕt t¾t
Môc lôc
Trang
PhÇn I: Më ®Çu.....................................................................1
1- Lý do chän ®Ò tµi.........................................................................1
2- Môc tiªu vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi.................................................2
3- §èi tîng, ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.............................3
PhÇn II: Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu...........................4
1- LÞch sö nghiªn cøu......................................................................4
2- C¸c vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi......................................5
PhÇn III: KÕt qu¶ nghiªn cøu................................................8
Ch¬ng I: Ph©n tÝch néi dung vµ t liÖu tham kh¶o..................8
Bµi 23: Híng ®éng...........................................................................8
Bµi 24: øng ®éng............................................................................12
Bµi 25: Thùc hµnh: Híng ®éng.....................................................15
Bµi 26: C¶m øng ë ®éng vËt..........................................................17
Bµi 27: C¶m øng ë ®éng vËt ( TiÕp theo).......................................21
Bµi 28: §iÖn thÕ nghØ......................................................................24
Bµi 29: §iÖn thÕ ho¹t ®éng vµ sù lan truyÒn xung thÇn kinh........27
Bµi 30: TruyÒn tin qua xinap...........................................................31
Bµi 31: TËp tÝnh cña ®éng vËt........................................................34
Bµi 32: TËp tÝnh cña ®éng vËt (TiÕp theo)............................36
Bµi 33: Thùc hµnh: Xem phim vÒ tËp tÝnh cña ®éng vËt................40
Ch¬ng II: So¹n mét sè gi¸o ¸n theo híng
HSTT.............41
Bµi 23: Híng
®éng......................................................................41
Bµi 26: C¶m øng ë ®éng vËt........................................................49
Bµi 29: §iÖn thÕ ho¹t ®éng vµ sù lan truyÒn xung thÇn kinh
.....55
KÕt luËn vµ kiÕn
nghÞ...........................................................62
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
PHÇN 1: Më §ÇU
1. Lý do chän ®Ò
tµi
NÒn kinh tÕ níc ta ®ang chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. C«ng cuéc ®æi míi nµy ®Ò ra
nh÷ng yªu cÇu míi ®èi víi nÒn gi¸o dôc. NghÞ quyÕt T¦ 4 ®· nhÊn m¹nh
®Õn ®µo t¹o nh÷ng ngêi lao ®éng tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc
gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thêng gÆp, tù lo ®îc viÖc lµm, lËp nghiÖp vµ th¨ng
tiÕn trong cuéc sèng, qua ®ã gãp phÇn x©y dùng ®Êt níc giµu m¹nh, x· héi
c«ng b»ng vµ v¨n minh.
Muèn ®µo t¹o ®îc nh÷ng con ngêi n¨ng ®éng, tù chñ vµ s¸ng t¹o th×
ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y còng ph¶i híng vµo viÖc kh¬i dËy, rÌn luyÖn vµ ph¸t
triÓn kh¶ n¨ng nghÜ vµ lµm mét c¸ch tù chñ, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o ngay
trong lao ®éng, häc tËp ë nhµ trêng.
§ã chÝnh lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc"lÊy HS lµm trung t©m", ngêi
häc kh«ng ph¶i ®Æt tríc nh÷ng bµi gi¶ng, kiÕn thøc cã s½n mµ lµ ®Æt tríc
nh÷ng t×nh huèng, vÊn ®Ò cô thÓ, ®Æc biÖt nh÷ng lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc
sèng v« cïng phong phó; ngêi häc tù lùc t×m hiÓu, ph©n tÝch, tËp xö lý t×nh
huèng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, tù m×nh kh¸m ph¸ ra c¸i cha biÕt, tù m×nh kh¸m
ph¸ ra kiÕn thøc. Ngêi thÇy ®¶m nhËn mét tr¸ch nhiÖm míi lµ chuÈn bÞ cho
HS thËt nhiÒu t×nh huèng phong phó chø kh«ng ph¶i nhåi nhÐt thËt nhiÒu kiÕn
thøc cã s½n, cung cÊp kiÕn thøc cã s½n mµ lµ ngêi ®Þnh híng, ®¹o diÔn cho
HS tù m×nh kh¸m ph¸ ra ch©n lý, tù t×m ra kiÕn thøc.
Sinh häc lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm, g¾n víi ®êi sèng SX. Nhng
trong nhµ trêng phæ th«ng hiÖn nay m«n Sinh häc cha thu hót dîc nhiÒu
häc sinh yªu thÝch, chÊt lîng d¹y vµ häc cha cao. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ
do GV phæ th«ng, ®Æc biÖt GV trÎ míi ra trêng cßn thiÕu c¸c t liÖu tham
kh¶o vÒ ph©n tÝch néi dung bµi häc, x¸c ®Þnh logic, thµnh phÇn kiÕn thøc,
kiÕn thøc bæ sung cña bµi häc, ph¬ng ph¸p d¹y häc chñ yÕu lµ thuyÕt tr×nh,
gi¶ng gi¶i...
N¨m 2007 bé SGK Sinh häc 11 ®îc triÓn khai vµo d¹y häc ®¹i trµ trong
c¶ níc, néi dung kiÕn thøc cña SGK Sinh häc 11 cßn rÊt míi, tríc ®©y HS
THPT cha tõng häc. §Æc biÖt, kiÕn thøc phÇn "c¶m øng" lµ lo¹i kiÕn thøc
t¬ng ®èi khã, v× vËy viÖc ph©n tÝch néi dung, x©y dùng t liÖu, thiÕt kÕ bµi
häc l¹i ngµy cµng cã ý nghÜa lín lao.
XuÊt ph¸t tõ c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn nªu trªn, t«i ®· chän ®Ò tµi: “Ph©n
tÝch néi dung, x©y dùng t liÖu tham kh¶o, thiÕt kÕ bµi häc theo híng lÊy
häc sinh lµm trung t©m nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc ch¬ng II “C¶m
øng” trong ch¬ng tr×nh SGK Sinh häc 11- S¸ch c¬ b¶n”.
2. Môc tiªu vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi
2.1. Môc tiªu cña ®Ò tµi
- T×m hiÓu néi dung SGK Sinh häc 11- S¸ch c¬ b¶n.
- TËp dît viÖc nghiªn cøu khoa häc: VËn dông LLDH, ph©n tÝch xu
híng ®æi míi néi dung SGK Sinh häc.
2.2. NhiÖm vô cña ®Ò tµi
- Ph©n tÝch néi dung cña tõng bµi trong ch¬ng II "C¶m øng" trong
ch¬ng tr×nh SGK Sinh häc 11- S¸ch c¬ b¶n.
- X©y dùng hÖ thèng t kiÖu tham kh¶o ®Î lµm s¸ng tá néi dung kiÕn
thøc cña tõng bµi trong ch¬ng II "C¶m øng".
- Ph©n tÝch néi dung cña c¸c bµi trong ch¬ng II "C¶m øng" cÇn x¸c
®Þnh:
+ Môc tiªu vÒ kiÕn thøc cña bµi ®ã.
+ Thµnh phÇn kiÕn thøc.
+ KiÕn thøc träng t©m vµ kiÕn thøc bæ sung.
- ThiÕt kÕ 1 sè bµi gi¶ng theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc trong häc tËp
cña HS.
- LÊy ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña GV ë 1 sè trêng THPT.
3. §èi tîng, ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.1. §èi tîng nghiªn cøu
- BiÖn ph¸p tæ chøc c«ng t¸c ho¹t ®éng ®éc lËp cña HS.
- SGK Sinh häc 11- S¸ch c¬ b¶n.
- HS líp 11A, 11G trêng THPT B¸n c«ng Nam S¸ch, líp 11A6,11A8
trêng THPT Nam S¸ch, líp 11A2 trêng THPT Qu¶ng Oai.
3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
- Nghiªn cøu ch¬ng II "C¶m øng" trong ch¬ng tr×nh SGK Sinh häc 11S¸ch c¬ b¶n.
- Ph©n tÝch néi dung, x©y dùng t liÖu cho c¸c bµi trong ch¬ng II.
- So¹n 1 sè gi¸o ¸n theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS.
3.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.3.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt
§Ó x©y dùng c¬ së cho ®Ò tµi t«i ®· nghiªn cøu c¸c tµi liÖu sau:
- Tµi liÖu vÒ môc tiªu vµ ph¬ng híng c¶i c¸ch gi¸o dôc.
- LLDH Sinh häc.
- C¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn viÖc vËn dông c¸c PPDH tÝch cùc.
- SGK, s¸ch GV Sinh häc 11- S¸ch c¬ b¶n.
- ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Sinh häc cña TrÇn Kh¸nh Ph¬ng.
3.3.2. Ph¬ng ph¸p chuyªn gia
- LÊy ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vµ c¸c GV phæ th«ng vÒ kÕt qu¶ ph©n
tÝch néi dung bµi gi¶ng.
PHÇN 2: Tæng quan c¸c vÊn ®Ò NGHI£N CøU
1. LÞch sö nghiªn cøu
1.1. Trªn thÕ giíi
- N¨m 1920: ë Anh ®· h×nh thµnh c¸c nhµ trêng kiÓu míi, trong ®ã hä
chó ý ®Õn viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, rÌn luyÖn t duy cña HS b»ng c¸ch
khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng do HS tù qu¶n.
- ë Ph¸p, tõ nh÷ng n¨m 1945 b¾t ®Çu h×nh thµnh c¸c líp häc thÝ ®iÓm ë
c¸c trêng tiÓu häc. ë c¸c líp häc nµy ho¹t ®éng häc tuú thuéc vµo høng thó
vµ s¸ng kiÕn cña HS. Vµo nh÷ng n¨m 70- 80 cua thÕ kØ XX, hÇu nh tÊt c¶
c¸c cÊp häc ®Òu ¸p dông c¸c PPDH tÝch cùc.
- ë Mü (1970): B¾t ®Çu thÝ ®iÓm ë 200 trêng ¸p dông PPDH, tæ chøc
ho¹t ®éng ®éc lËp cña HS b¨ng phiÕu häc tËp.
- ë c¸c níc XHCN cò nh Liªn X«, ngay tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kØ
XX ®· chó ý ®Õn viÖc tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña HS. ë Liªn X« lóc
nµy nghiªm cÊm viÖc GV ®äc nh÷ng kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa cho HS ghi.
- Tõ nh÷ng n¨m 80 trë l¹i ®©y, khèi c¸c níc ASEAN ¸p dông m¹nh mÏ
PPDH míi.
1.2. Trong níc
Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XX, chóng ta ®· cã khÈu hiÖu " biÕn
qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o".
B¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 70, chóng ta cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®æi
míi PPDH theo híng rÌn luyÖn trÝ th«ng minh cña HS cña gi¸o s TrÇn B¸
Hoµnh, NguyÔn Sü Tú.
N¨m 1974: Lª Nh©n kiÓm tra kiÕn thøc b»ng phiÕu kiÓm tra ®¸nh gi¸.
Tõ nh÷ng n¨m 1980, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ph¸t huy tÝnh
tÝch cùc cña HS cña gi¸o s §inh Quang B¸o, Lª §×nh Trung, NguyÔn §øc
Lu, NguyÔn §øc Thµnh.
10
Th¸ng 12/1995: Bé gi¸o dôc ®· tæ chøc héi th¶o quèc gia vÒ ®æi míi
PPDH theo híng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña ngêi häc.
Tõ n¨m 2000: §æi míi PPDH ®· ®îc triÓn khai ë hÇu kh¾p c¸c trêng
phæ th«ng, trë thµnh 1 phong trµo réng lín.
Ph©n tÝch néi dung, x©y dùng t liÖu, thiÕt kÕ bµi häc gãp phÇn n©ng cao
chÊt lîng d¹y vµ häc lµ 1 ®Ò t µi ®· ®îc nhiÒu ngêi nghiªn cøu tõ tríc tíi
nay ë ch¬ng tr×nh SGK cò, ph©n tÝch néi dung c¸c bµi gi¶ng t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho GV trong viÖc so¹n gi¸o ¸n vµ gi¶ng d¹y, ®Æc biÖt lµ nh÷ng kiÕn
thøc míi vµ khã.
Trong d¹y hoc, viÖc quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc kiÕn thøc träng
t©m cña bµi, tõ ®ã gióp cho HS cã thÓ hiÓu s©u néi dung vµ b¶n chÊt cña bµi.
§Æc biÖt lµ ®Ó x©y dùng 1 bµi gi¶ng cã chÊt lîng cao th× GV kh«ng chØ ph¶i
n¾m ®îc kiÕn thøc SGK mµ cßn ph¶i hiÓu ®îc kiÕn thøc liªn quan tõ c¸c tµi
liÖu tham kh¶o vµ tõ kiÕn thøc thùc tÕ. ChÝnh v× vËy mµ ®Ò tµi ph©n tÝch néi
dung, x©y dùng t liÖu, thiÕt kÕ bµi häc gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ
häc lu«n lµ 1 ®Ò tµi ®îc nhiÒu ngêi nghiªn cøu tõ tríc tíi nay. Nhng
nghiªn cøu néi dung ch¬ng tr×nh SGK míi lµ 1 ®Ò tµi cßn rÊt míi mÎ, v× vËy
®Ò tµi ph©n tÝch néi dung, x©y dùng t liÖu, thiÕt kÕ bµi häc gãp phÇn n©ng
cao chÊt lîng d¹y vµ häc SGK míi cÇn dîc ®Çu t h¬n n÷a ®Ó ®em l¹i hiÖu
qu¶ cao trong viÖc d¹y vµ häc SGK míi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
2. C¸c vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi
2.1. TÝnh tÝch cùc trong häc tËp
TÝnh tÝch cùc lµ 1 b¶n chÊt vèn cã cña con ngêi trong ®êi sèng x· héi,
con ngêi kh«ng chØ tiªu thô mµ cßn chñ ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt
cho sù tån t¹i vµ PT cña x· héi. TÝnh tÝch cùc cña x· héi lµ 1 trong nh÷ng
nhiÖm vô chñ yÕu cña gi¸o dôc, cã thÓ xem tÝnh tÝch cùc lµ 1 ®iÒu kiÖn vµ
®ång thêi lµ 1 kÕt qu¶ cña sù PT nh©n c¸ch trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc.
Ngµy nay, d¹y häc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh d¹y
häc vµ rÌn luyÖn t duy.
Rebrova ®Þnh nghÜa: TÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS lµ 1 hiÖn tîng s
ph¹m, thÓ hiÖn ë cè g¾ng cao vÒ nhiÒu mÆt trong ho¹t ®éng häc tËp.
Theo gi¸o s TrÇn B¸ Hoµnh, tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS còng cã sù
t¬ng ®ång víi tÝnh tÝch cùc nhËn thøc v× häc tËp lµ 1 trêng hîp ®Æc biÖt cña
nhËn thøc, nªn nãi tÝnh tÝch cùc häc tËp thùc chÊt lµ nãi ®Õn tÝnh tÝch cùc
nhËn thøc. Theo ®ã, «ng ®a ra ®Þnh nghÜa: "TÝnh tÝch cùc nhËn thøc lµ 1
tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña HS ®Æc trng ë kh¸t väng häc tËp, sù cè g¾ng trÝ tuÖ
vµ nghÞ lùc cao trong qu¸ tr×nh n¾m v÷ng tri thøc".
2.2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m (HSTT)
Qu¸ tr×nh d¹y häc bao gåm 2 mÆt h÷u c¬: Ho¹t ®éng d¹y cña GV vµ
ho¹t ®éng häc cña HS. Trong LLDH cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ vai
trß cña GV vµ vai trß cña HS nhng tùu chung 2 híng: HoÆc tËp trung vµo
vai trß vµ ho¹t ®éng cña GV( GV lµm trung t©m- GVTT), hoÆc tËp trung vµo
vai trß cña HS (HSTT).
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c tµi liÖu gi¸o dôc cña níc ngoµi vµ trong níc
thêng nãi tíi: ChuyÓn d¹y häc tõ GVTT sang d¹y häc HSTT. §©y lµ xu
híng tÊt yÕu cã lÝ do lÞch sö.
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc- gi¸o dôc, ngêi häc võa lµ ®èi tîng, võa lµ
chñ thÓ. T tëng nhÊn m¹nh vai trß tÝch cùc chñ ®éng cña ngêi häc, xem ngêi häc lµ chñ thÓ ®· cã t liÖu. Tuy nhiªn, thuËt ng÷ "d¹y häc HSTT" míi sö
dông phæ biÕn gÇn ®©y.
T tëng HSTT ®îc quan niÖm theo nhiÒu híng kh¸c nhau:
D.R.Singh (1991) cho r»ng: T tëng nµy ®Æc biÖt nhÊn m¹nh vai trß cña
ngêi häc, ho¹t ®éng häc. Ngêi häc ®îc ®Æt ë vÞ trÝ trrung t©m cña gi¸o
dôc, võa lµ môc ®Ých, võa lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh häc tËp.Singh viÕt: Lµm thÕ
nµo “c¸ thÓ ho¸ qu¸ tr×nh häc tËp ®Ó cho tiÒm n¨ng cña mçi c¸ nh©n ®îc PT
®Çy ®ñ ®ang lµ 1 th¸ch thøc chñ yÕu ®èi víi gi¸o dôc”.
R.C.Sharma (1988) viÕt: “Trong PPDH HSTT, toµn bé qu¸ tr×nh häc ®Òu
híng vµo nhu cÇu, kh¶ n¨ng, lîi Ých cña HS. Môc ®Ých lµ PT ë HS kÜ n¨ng vµ
n¨ng lùc ®éc lËp gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò, kh«ng khÝ trong líp linh ho¹t vµ cëi
më vÒ mÆt t©m lÝ. HS vµ GV cïng nhau kh¶o s¸t c¸c khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò h¬n
lµ GV trao cho HS gi¶i ph¸p cña vÊn ®Ò ®Æt ra. Vai trß cña GV lµ t¹o ra c¸c
t×nh huèng ®Ó ph¸t hiÖn vÊn ®Ò, thu thËp t liÖu, sè liÖu cã sö dông, gióp HS
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, lËp gi¶ thiÕt, lµm s¸ng tá vµ thö nghiÖm c¸c gi¶ thiÕt, rót ra
kÕt luËn”.
Theo gi¸o s TrÇn B¸ Hoµnh: Kh«ng nªn xem d¹y häc HSTT nh 1
PPDH ®Æt ngang tÇm víi c¸c PPDH ®· cã, mµ nªn quan niÖm nã nh 1 t tëng, 1 quan niÖm d¹y häc chi phèi c¶ môc tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p,
h×nh thøc tæ chøc vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ d¹y häc.
ViÖc PT c¸c PPDH tÝch cùc, häc tËp hîp t¸c kh«ng chØ cã ý nghÜa ngay
trong qu¸ tr×nh häc tËp ë nhµ trêng mµ cßn chuÈn bÞ cho c¸c em ®ãng gãp
vµo sù nghiÖp cña ®Êt níc sau nµy, còng nh chuÈn bÞ cho chÝnh tiÒn ®å cña
c¸c em. Trong b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi VIII (28/6/1996), Tæng bÝ th §ç
Mêi ®· nhÊn m¹nh nhiÖm vô cho HS “Lßng yªu níc, ý chÝ v¬n lªn v× t¬ng lai b¶n th©n vµ tiÒn ®å cña ®Êt níc”.
Thùc hiÖn HSTT kh«ng h¹ thÊp vai trß cña GV mµ tr¸i l¹i, ®ßi hái GV
ph¶i cã tr×nh ®é cao h¬n nhiÒu vÒ phÈm chÊt, n¨ng lùc nghÒ nghiÖp. S.Rassekl
(1987) viÕt: “Víi sù tham gia tÝch cùc cña ngêi häc th× sÏ khã mµ duy tr×
mèi quan hÖ ®éc ®o¸n gi÷a thÇy vµ trß. QuyÒn lùc cña GV kh«ng cßn dùa
trªn sù thô ®éng vµ dèt n¸t cña HS mµ dùa trªn n¨ng lùc cña GV gãp phÇn
vµo sù PT tét ®Ønh cña HS th«ng qua sù tÝch cùc cña c¸c em...”
Mét GV s¸ng t¹o lµ 1 GV biÕt gióp ®ì HS tiÕn bé nhanh chãng trªn con
®êng tù häc. GV ph¶i lµ ngêi híng dÉn, ngêi cè vÊn h¬n chØ lµ ®ãng vai trß
c«ng cô truyÒn ®¹t tri thøc.
ChÝnh v× nh÷ng lÝ do ®ã mµ ®ßi hái GV ph¶i kh«ng ngõng më réng,
n©ng cao kiÕn thøc, lu«n lu«n më réng tÇm hiÓu biÕt trªn lÜnh vùc chuyªn
ngµnh.
PhÇn 3: kÕt qu¶ nghiªn cøu
ch¬ng 1: ph©n tÝch néi dung vµ t liÖu tham kh¶o
a. C¶m øng ë thùc vËt
Bµi 23: Híng ®éng
I. Môc tiªu vÒ kiÕn thøc
Qua bµi nµy gióp
HS:
- Ph¸t biÓu ®îc ®Þnh nghÜa híng ®éng.
- Ph©n biÖt vµ nªu ®îc c¬ chÕ cña c¸c kiÓu híng ®éng.
- Tr×nh bµy ®îc vai trß cña híng ®éng ®èi víi ®êi sèng thùc vËt.
II. KiÕn thøc träng t©m
- C¸c kh¸i niÖm vÒ c¶m øng: Kh¸i niÖm chung vÒ c¶m øng cña c¬ thÓ
TV; kh¸i niÖm híng ®éng.
- C¸c t¸c nh©n g©y ra híng ®éng, c¸c kiÓu híng ®éng.
- C¸c nguyªn nh©n g©y ra híng ®éng.
- Vai trß cña híng ®éng ®èi víi ®êi sèng cña c©y vµ øng dông kiÕn thøc
vÒ híng ®éng cña TV trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng con ngêi.
III. Thµnh phÇn kiÕn thøc
1. Kh¸i niÖm híng ®éng
1.1. Kh¸i niÖm
- C¶m øng: Lµ ph¶n øng cña sinh vËt ®èi víi KT.
- TÝnh c¶m øng: Lµ kh¶ n¨ng cña TV ph¶n øng ®èi víi KT.
- Híng ®éng (vËn ®éng ®Þnh híng): Lµ h×nh thøc ph¶n øng cña TV ®èi
víi t¸c nh©n KT tõ mét híng x¸c ®Þnh.
1.2. C¸c lo¹i híng ®éng
* Cã hai lo¹i híng ®éng:
- Híng ®éng d¬ng: Lµ ph¶n øng ST cña c¬ quan TV híng tíi nguån
KT.
- Híng déng ©m: Lµ ph¶n øng ST cña c¬ quan TV theo híng tr¸nh xa
nguån KT.
* Nguyªn nh©n: Do tèc ®é ST kh«ng dÒu cña c¸c tÕ bµo ë t¹i hai phÝa
®èi diÖn nhau cña c¬ quan (th©n, rÔ, tua quÊn).
2. C¸c kiÓu híng ®éng
2.1. Híng s¸ng
- T¸c nh©n: ¸nh s¸ng.
- Kh¸i niÖm: Híng s¸ng cña th©n lµ sù ST cña th©n (cµnh) híng vÒ
phÝa ¸nh s¸ng.
- BiÓu hÞªn: +Th©n c©y híng vÒ phÝa nguån s¸ng (híng s¸ng d¬ng).
+RÔ c©y uèn cong theo híng ngîc l¹i (híng s¸ng ©m).
2.2. Híng träng lùc
- T¸c nh©n: Søc hót cña träng lùc.
- Kh¸i niÖm: Lµ ph¶n øng cña c©y ®èi víi träng lùc gäi lµ híng träng
lùc.
- BiÓu hiÖn:
+ §Ønh rÔ c©y ST híng theo híng vña träng lùc (híng träng lùc
d¬ng).
+ §Ønh th©n ST theo híng ngîc l¹i híng cña träng lùc (híng träng lùc
©m).
2.3. Híng ho¸
- T¸c nh©n: Ho¸ chÊt: axit, kiÒm, muèi kho¸ng, hoocmon…
- Kh¸i niÖm: Híng ho¸ lµ ph¶n øng ST cña c©y ®èi víi c¸c hîp chÊt
ho¸ häc.
- BiÓu hiÖn:
+ Híng ho¸ d¬ng khi c¸c c¬ quan cña c©y ST híng tíi nguån ho¸
chÊt
+ Híng ho¸ ©m khi c¸c c¬ quan cña c©y ST tr¸nh xa nguån ho¸ chÊt.
2.4. Híng níc
- T¸c nh©n: Nguån níc.
- Kh¸i niÖm: Híng níc lµ sù ST cña rÔ c©y híng tíi nguån níc.
- BiÓu hiÖn: Trong lßng ®Êt rÔ v¬n kh¸ xa len lái vµo c¸c khe hë cña ®Êt
híng vÒ phÝa nguån níc ®Ó lÊy níc (rÔ c©y híng níc d¬ng).
2.5. Híng tiÕp xóc
- T¸c nh©n: C¸c vËt cøng trong m«i trêng xung quanh c©y
- Kh¸i niÖm: Híng tiÕp xóc lµ ph¶n øng ST cña c©y ®èi víi sù tiÕp xóc.
- BiÓu hiÖn:
+ Th©n d©y leo quÊn quanh cäc rµo.
+ Tua quÊn v¬n th¼ng cho ®Õn khi nã tiÕp xóc víi gi¸ thÓ råi quÊn
quanh gi¸ thÓ.
- C¬ së cña sù uèn cong trong híng tiÕp xóc:
+ Do sù ST kh«ng ®Òu cña c¸c tÕ bµo t¹i hai phÝa cña c¬ quan.
+ C¸c tÕ bµo ë phÝa kh«ng tiÕp xóc ®îc kÝch thÝch ST nhanh h¬n lµm
cho c¬ quan uèn cong vÒ phÝa tiÕp xóc.
3. Vai trß cña híng ®éng trong ®êi sèng TV
- Híng ®éng cã vai trß gióp c©y thÝch nghi ®èi víi sù biÕn ®æi cña m«i
trêng ®Ó tån t¹i vµ PT.
- VD: + Híng s¸ng d¬ng gióp c©y t×m ®Õn nguån s¸ng ®Ó quang hîp.
+ Híng s¸ng ©m vµ híng träng lùc d¬ng gióp rÔ mäc vµ b¸m chÆt
vµo ®Êt ®Ó gi÷ c©y vµ hót c¸c chÊt cho c©y.
+ Híng ho¸ gióp c©y ST ®Õn nguån níc vµ ph©n bãn hoÆc tr¸nh xa
c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i.
IV. T liÖu tham kh¶o
- Theo GT Sinh lý häc thùc vËt (Vò V¨n Vô) - PhÇn VIII.1 - Trang 246:
+ TÝnh híng quang ®· ®îc Darwin nghiªn cøu tõ n¨m 1880 vµ «ng
cho r»ng ®Ønh ngän c©y tiÕp nhËn KT cña ¸nh s¸ng 1 chiÒu.
Khi ph¸t hiÖn ra auxin (1934), nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chØ ra vai
trß cña auxin trong ph¶n øng nµy. Sù ST kh«ng ®Òu nhau ë 2 phÝa cña c¬
quan: PhÝa khuÊt s¸ng ST m¹nh h¬n phÝa cã chiÕu s¸ng ®· g©y ra sù uèn cong
híng quang. Khi cã chiÕu s¸ng theo 1 chiÒu th× auxin sÏ ph©n bè nhiÒu ë
phÝa khuÊt s¸ng h¬n nªn kÝch thÝch ST ë phÝa tèi m¹nh h¬n. Sù ph©n bè cña
auxin díi t¸c ®éng cña ¸nh s¸ng 1 chiÒu cã quan hÖ víi sù ph©n bè ®iÖn tÝch
trong chóng: VÒ nguyªn t¾c ®iÖn sinh häc th× phÝa khuÊt s¸ng tÝch ®iÖn d¬ng
cßn phÝa ®îc chiÕu s¸ng tÝch ®iÖn ©m, mµ auxin sÏ ph©n bè ë phÝa tÝch ®iÖn
d¬ng h¬n lµ ®iÖn ©m.
+ TÝnh híng ®Þa lµ sù vËn ®éng cña c©y díi t¸c ®éng cña träng lùc. RÔ
c©y cã tÝnh híng ®Þa d¬ng cßn th©n cã tÝnh híng ®Þa ©m. NÕu b»ng 1 dông cô
ph¸ bá søc hót cña träng lùc th× lµm mÊt tÝnh híng ®Þa cña c©y.
TÝnh híng ®Þa còng ®îc gi¶i thÝch trªn quan ®iÓm hooocm«n. NÕu cã
®o¹n th©n n»m ngang th× auxin sÏ tËp trung nhiÒu h¬n ë phÝa mÆt díi (do
auxin cã tÝnh híng träng lùc bÞ ph©n huû bëi ¸nh s¸ng); do ®ã, nã KT phÝa
mÆt díi ST m¹nh, ®Èy ngän c©y lªn trªn. Nång ®é auxin KT ë ngän l¹i lµ
nång ®é øc chÕ ë rÔ; v× vËy, ë phÇn rÔ, mÆt trªn ST m¹nh h¬n lµm cho ®Çu rÔ
®©m vµo ®Êt.
BµI 24: øNG §éNG
I. Môc tiªu vÒ kiÕn thøc
Qua bµi nµy gióp
HS:
- Nªu ®îc kh¸i niÖm vÒ øng ®éng.
- Ph©n biÖt ®îc øng ®éng víi híng ®éng.
- Ph©n biÖt ®îc b¶n chÊt cña øng ®éng kh«ng ST vµ øng ®éng ST.
- Tr×nh bµy ®îc vai trß cña øng ®éng ®èi víi ®êi sèng TV, tõ ®ã gi¶i
thÝch ®îc sù thÝch nghi cña c©y ®èi víi sù biÕn ®æi cña m«i trêng ®Ó tån t¹i
vµ PT.
II. KiÕn thøc träng t©m
- C¸c kh¸i niÖm mÊu chèt: øng ®éng, øng ®éng ST, øng ®éng kh«ng ST.
- B¶n chÊt cña øng ®éng më vµ khÐp cña hoa, øng ®éng ngñ cña l¸.
- Ph©n biÖt øng ®éng søc tr¬ng víi øng ®éng ST.
- Vai trß cña øng ®éng ®èi víi ®êi sèng TV.
III. Thµnh phÇn kiÕn thøc
1. Kh¸i niÖm øng ®éng
- øng ®éng lµ h×nh thøc ph¶n øng cña c¸c c©y tríc t¸c nh©n KT kh«ng
®Þnh híng.
- Tuú thuéc vµo t¸c nh©n KT, øng ®éng ®îc chia thµnh: Quang øng
®éng, nhiÖt øng ®éng, ho¸ øng ®éng…
2. C¸c kiÓu øng ®éng
2.1. øng ®éng ST
- Kh¸i niÖm: øng ®éng ST lµ kiÓu øng ®éng trong ®ã c¸c tÕ bµo ë hai
phÝa ®èi diÖn nhau cña c¬ quan cã tèc ®é ST kh¸c nhau do t¸c ®éng cña c¸c
KT kh«ng ®Þnh híng cña t¸c nh©n ngo¹i c¶nh (¸nh s¸ng, nhiÖt ®é …). VÝ dô:
øng ®éng në hoa…
- C¬ së khoa häc: Cã sù tham gia cña c¸c hoocmon TV.
2.2. øng ®éng kh«ng ST
- kh¸i niÖm: øng ®éng kh«ng ST lµ kiÓu øng ®éng kh«ng cã sù ph©n
chia vµ lín lªn cña c¸c tÕ bµo cña c©y.
- VD: + Côp l¸ cña c©y trinh n÷ khi va ch¹m.
+ §ãng më khÝ khæng.
+ B¾t måi ë c©y gäng vã vµ mét sè loµi hoa.
* C¸c lo¹i øng ®éng kh«ng ST:
- øng ®éng søc tr¬ng: Do sù biÕn ®æi hµm lîng níc trong c¸c tÕ bµo
chuyªn ho¸ (VD: tÕ bµo khÝ khæng) vµ c¸c cÊu tróc chuyªn ho¸ (cÊu tróc
ph×nh) g©y nªn.
- øng ®éng tiÕp xóc vµ ho¸ øng ®éng: do xuÊt hiÖn c¸c kÝch thÝch lan
truyÒn.
2.3. Vai trß cña øng ®éng
- øng ®éng gióp c©y thÝch nghi ®a d¹ng ®èi víi sù biÕn ®æi cña m«i
trêng b¶o ®¶m cho c©y tån t¹i vµ PT.
IV. T liÖu tham kh¶o
Theo ThiÕt kÕ bµi gi¶ng- TrÇn Kh¸nh Ph¬ng- Trang 13:
- VËn ®éng në hoa:
+ X¶y ra do ST kh«ng ®Òu ë hai phÝa hay bÒ mÆt cña c¸c c¬ quan ST. ThÝ
dô ®iÓn h×nh lµ vËn ®éng ST cong. §ã lµ ph¶n øng më cña mÇm hoa do sù
uèn cong trë l¹i cña l¸ b¾c vµ c¸c bé phËn cña bao hoa.
+ Gi¶i thÝch: Tèc ®é kÐo dµi ë bÒ mÆt trªn lín h¬n so víi bÒ mÆt díi
lµm c¬ quan uèn cong l¹i.
- VËn ®éng tr¬ng níc:
+ NhiÒu d¹ng vËn ®éng cña c©y kh«ng ph¶i lµ vËn ®éng ST thùc. Chóng
x¶y ra thuËn nghÞch do biÕn ®æi ®é tr¬ng trong tÕ bµo hay vïng chuyªn ho¸
cña c¬ quan.ThÝ dô: L¸ cña c©y b¾t måi Venus khÐp l¹i rÊt nhanh chãng khi
c«n trïng ®ông ph¶i, sù më vµ ®ãng lç khÝ do tÕ bµo b¶o vÖ ®iÒu chØnh.
+ L¸ cña c¸c loµi cá uèn cong theo chu k× ngµy ®ªm lµ mét d¹ng vËn
®éng tr¬ng do sù mÊt níc tõ tÕ bµo chuyªn ho¸ ë bÒ mÆt trªn gäi lµ tÕ bµo
d¹ng bãng. Khi tÕ bµo bãng tr¬ng hoµn toµn, l¸ më ra vµ t¬ng ®èi dÑt. Khi tÕ
bµo d¹ng bãng mÊt níc (níc vµo m« l©n cËn), l¸ uèn cong l¹i- mét hiÖn tîng
nhÞp ®iÖu x¶y ra hµng ngµy nhng còng xuÊt hiÖn khi c©y hÐo.
20
- Xem thêm -
.DOCX 
73 
38 
57 
