MUC LUC
MÒ DÀU
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Ly do chon de tài
Lich su van de
Xàc dinh de tài
Phirong phàp nghién ciiu
Dóng góp cùa luan àn
Bo cuc luan àn
3
8
20
22
23
25
CHUDNG 1 : Tu ly luan cùa chù nghla tir nhién dén
nhùng sàng tao nghé thuàt tiéu thuyét
26
CHlTONG 2 : Quàn ruau - ngon lùa trong pho toi
55
CHUONG 3 : Nana - con ruói vàng
73
CHlTONG 4 : Hiéu Hqnh phùc càc bà - mot bài tho thuong mai
90
CHUDNG 5 : Ndy màm - huyén thoai dàu tranh xà hòi
106'
KET LUAN
126
TÀI LIÉU THAM KHÀO
132
PHU LUC
1.
2.
3.
4.
Nién
Bang
Bang
Bang
biéu cùa E. Zola
già he dòng ho Rougon - Macquart
tra tén nhàn vat
tra càc tàc pham cùa Emile Zola
138
143
144
164
IVI0DÀU
1. LY 1)0 CHON mi TAI
Van hoc Phàp, trong ba thàp nién cuoi thè ky XIX, trai qua
nhiing bièn dòng quan trong. Ve tho, nhiéu khuynh huóng xuàt hien:
Parnasse (Thi San), chù nghia tugng trung vói nhiéu sae thài, tir
Rimbaud, Verlaine dén Mallarmé, Valéry... bào hiéu càc khuynh
huóng Dada, chù nghia Siéu thue a dàu thè ky XX. Ve tiéu thuyét, vai
trò lich sir vi dai cùa nhà van hien thue chù nghia lón nhàt thè ky
Balzae gàn nhu cham dù*t; nhiéu khuynh huóng tìm tòi nham dòi mai
chiic nàng va nghé thuat
tiéu thuyét da xuat hien. Trong nhung
xu huóng tìm tòi doi mói à'y, nói lén là Flaubert va nhóm Médan,
diing dàu là Emile Zola, dugc menh danh là nhóm van hoc tu nhién
chù nghia. Nhu vay, tha va tiéu thuyét da buóe vào con duòng hien
dai hoà. Theo Gustave Lanson, nhà phé bình van hoc lón cùa thè ky,
trong
cuòn Lich
francaise)[63],
sa
van
hoc
Phàp
(Histoire
de
la
littérature
tiéu thuyét là thè loai van hoc chù yèu, thòng tri cùa
thè ky XIX, va a nùa sau thè ky này, Zola là nhà tiéu thuyét tàm co
han eà.
Song va sàng tàc suót nùa sau thè ky XIX, Emile Zola ( 1840-1902) dà
còng hièn cho nhàn loai mot khó'i lugng tàc phàm do so trén nhiéu
linh vile: tha, kieh, truyen ngàn, ly thuyét van hoc, phé bình van hoc,
hòi hoa, bào chi... Tàc già nhiéu tài nàng này dà de lai cho doc già
nhiéu tàc pham nói tièng, song mài vói thòi gian. Loài nguòi dà doc
Zola va mài mài sé con doc tàc ph^m cùa óng. Bò phan mang day dù
tài nàng doc dào trong càch nhin cuòc song, trong su càch tàn nghé
thuàt vièt cùa óng ehinh là tiéu thuyét. Vói hai muai tàm cuòn tiéu
thuyét trong dò co bò Già dình Rougon - Macquart
(hai muai cuòn),
Zola thue su là nhà tiéu thuyét lón nhà't cuòi thè ky XIX. Tiéu thuyét
cùa óng là mot khàu quan trong trong lich su tiéu thuyét Phàp, tu
Rabelais (thè ky XVI), Bà De Lafayette (thè ky XVII) dén Rousseau
(thè ky XVIII), Stendhal, V. Hugo, Balzae, Flaubert (thè ky XIX),
qua Zola dén Proust, càc nhà Tiéu thuyét Mói cùa thè ky XX.
Là mot tài nàng "làm ran niit moi khuón khó", mot nhà vàn ma
moi khung xép déu tra nén chat hep, va, co le ehinh vi vày tàc pham
cùa óng lai bi cóng kieh ghé góm, phan óng du dòi gay khóng it
nhiing ngó nhàn hiéu làm. Bo Già dình Rougon - Macquart
là bò tiéu
thuyét quan trong nhàt trong di san vàn hoc cùa Zola, vièt trong gàn
mot phan tu thè ky (1871-1893) dugc nhiéu nguòi vi vói Tdn trò dai
cùa Balzae. Ngay tu khi mói ra dòi, bò tiéu thuyét bi cóng kieh tur
nhiéu phìa, tà eùng nhu hiiu, bi buóe tòi; con ehinh nhà vàn thi bi mat
thàm theo dòi, va bi de doa phài ngói tu. Co nguòi goi óng là "nhà
vàn bang bùn", "mot tài nàng tàn nhàn"[63]. Song sau này mot so nhà
phé bình nói tièng ea nggi óng là nhà vàn càch tàn lón, tàc pham cùa
óng mang dàm ehà't tha, co tình anh hùng ea[62]. Zola là nhà vàn cùa
thè ky XIX nhung dà ma mot cành cùa vào thè ky XX. Nhu vay, sau
biét bao thàng tram, tén tuoi Zola eùng nhu bò tiéu thuyét Già dinh
Rougon
- Macquart
cùa óng dà dugc nhin nhàn lai eùng vói mot so
nhà vàn tai tièng khàc nhu Sade (thè ky XVIII), Celine (thè ky XX).
Zola va tàc pham cùa óng dà dugc giàng day trong nhà truòng khóng
chi ò Phàp, ma à nhiéu nuóc khàc. Tuy con ehò chua day dù trong
viee nghién eiiu, giàng day Zola va càc tàc pham cùa óng, song tàc
già này dà chièm mot vi tri quan trong trong nhà truòng Vièt Nam.
Han nira, tén tuoi cùa Zola con gàn lién vói chù nghia tu nhién trong
vàn hoc. Vàn de này eùng gay nhiéu cuòc tranh luan. Cùng vói thòi
gian, Zola ngày càng dugc nghién cùu sàu sàe han, toàn dien han.
Chình vi vày Michel Raymond trong cuòn tu dién Bach khoa
toàn
thu[59] cùa Phàp (Eneyclopaedia Universalis) nàm 1992 nhàn dinh,
Zola là mot moc lón tu Balzae dén Prourst, tue là chiéc càu noi tu
tiéu thuyét co dién kiéu Balzae dén tiéu thuyét hien dai. Zola góp
phàn rat quan trong vào tièn trình hien dai hoà tiéu thuyét Phàp.
Theo Henri Mitterand, chuyén già so mot ve Zola cùa Phàp, giào
su truòng dai hoc Sorbonne Mói (Sorbonne Nouvelle), càc cóng trình
nghién eùu ve Zola va càc tàc phàm cùa óng khai dàu bang luan àn
tièn si cùa Guy Robert ve tàc phàm Ddt (La Terre) vào nàm 1950 dà
mang mot phàm chat mói. Ong là ngircri dàu tién irng dung phuang
phàp lich su vào viee khào cóu tong the ve Zola. TiJr dò dén nay,
nhiéu khuynh huóng tiép càn mói, khàc nhau, dà xuà't hién nhàm
khàm phà tài nàng phiic tap cùa nhà tiéu thuyét va sóc s6ng mành liét
nhùng tàc ph£m cùa óng; Jean Borie vói càch doc phan tàm hoc;
Hamon vói càch doc càu trùc luàn; Serres vói càch doc triét hoc,
Dezalay va Noiray vói càch doc chù de hay tirgng trung; Ripoll vói
càch doc huyén thoai hoc...[74-3]. Nhó vày, nhung hiéu biét cùa
chùng ta ve Zola tàng lén rà't nhiéu: con nguòi, tri thiic va uóc mo cùa
óng, thi phàp tiéu thuyét cùa óng. Hình ành Zola, nhà càch tàn tiéu
thuyét Phàp, dà dugc khang dinh. Nhung trong so nhùng nhà "Zola
hoc", ngirói co còng dàu phài ké dén là Henri Mitterand. Tu nhùng
nàm 70, Henri Mitterand tàp hgp dugc quanh óng nhiéu nhà nghiér
cùu, phé bình day tài nàng vói nhirng bài vièt, nhiing cóng trình ce
già tri ve chù nghia tu nhién, ve bo tiéu thuyét Già dình Rougon Macquart
va làm mói lai trong ngUòi doc cài nhin ve Zola. Henri
Mitterand dà cho xuàt bàn toàn bò hai muai cuòn tiéu thuyét trong
Già dình Rougon - Macquart
tai nhà xuà't bàn Gallimard, vièt nhiéu
bài giói thieu, vièt giào trình va dàc biét chuyén luan: Zola va chù
nghia tu nhién [74] co nhiéu khàm phà doc dào va mói me.
Henri Mitterand va nhiéu nhà phé bình vàn hoc hien dai Phàp
nhan manh thành tuu xày dung nhiing huyén thoai trong bò Già
dình Rougon
- Macquart,
nhirng huyén thoai sé "tra lai" trong
nhiéu tiéu thuyét thè ky XX. Chang han huyén thoai ve mò
Montsou vùfa giòng nhu dia nguc trong Kinh Thành vùra ggi nhó me
eung Labyrinthe trong huyén thoai Minotaure cùa Hy Lap co dai;
Trong Ndy màm Etienne Lantier vào khu hàm mò nhu Thésée
vào
me eung trong huyén thoai; Renée nhu Phèdre trong Con
mói,
huyén thoai cài nói càt rugu xanh le giua dém tòi trong Quàn
ruau,
huyén thoai cài dàu tàu hoà Lison, nhu mot nguòi phu nii va nhu
mot con thù dil trong Con vqt ngUài, huyén thoai ve nguòi phu nii
Nana.... Zola biét kèt hgp bò oc cùa nhà khoa hoc vói "tri tuang
tugng ky dieu" cùa nhà tiéu thuyét de xày dung nhiing khóng gian
vùra thue vùra ào cùa thòi dai óng: khóng gian nhiing phò nghèo day
bi kieh {Quàn ruau),
khóng gian Paris xa hoa, dàng dièm
{Nana),
khu chg khóng lo "cài bung Paris" nuói duang eà Paris va ciing là
noi chùa chat moi càn bà, b^n thiu, bàn nàng, due vong, hèn nhàt,
khóng gian bi an cùa khu mò Montsou khùng khièp.
O Viet Nam, co nhiéu giào trình cùa càc giào su, càc nhà nghién
cùu va phé bình rat nghiém tue ve chù nghia tu nhién, ve bo Già dình
Rougon - Macquart
nhu cuòn Giào trình vàn hoc phuang Tày [6], nhà
xuàt bàn Giào due, 1979, tàp IV bò Lich su vàn hoc Phàp [18], nhà
xuàt bàn Ngoai vàn 1990 va cuòn Vàn hoc hien thue va Idng man
Phàp
[9], nhà xuat bàn Dai hoc va giào due chuyén nghiép, nàm
1989. Song co le vi thièu tu liéu mói nén càc nhà nghién ciiu chua
khai thàc day dù mot so vàn de ma sàeh Phàp hien nay trình bay.
Bòi vay, vièt luàn àn này, chùng tói mong sé bó sung mot vài
diém nhin mói ve Zola, nhà tiéu thuyét eó vi tri quan trong trong lich
su tiéu thuyét Phàp va thè giói va mong sau này sé dùng nò de giàng
day chuyén de cho sinh vién, sau khi dugc sua ehiia. Chùng tói tìm
hiéu nhung sàng tao nghé thuàt tiéu thuyét
ma Zola dà mang lai cho
tiéu thuyét lue duang thòi de eó thè tao ra mot chuyén bièn, - nhiing
sàng tao trong viee xày dung nhiing huyén thoai, kèt hgp khoa hoc
hien dai vói vàn hoc, dàn chù hoà dòi tugng miéu tà, kèt càu truyen,
xày dung nhàn vàt, ngón ngu mang tinh da àm, tinh dòi thoai - tue
Zola hien dai hoà tiéu thuyét Phàp cuòi thè ky XIX, va co ành huòng
dén tiéu thuyét phuang Tày thè ky XX. Luàn àn hy vong ggi y sinh
vién ve viee nghién cùu nhung dói mói cùa vàn hoc Viet Nam thè ky
XX, ké tu khi eó "con gió manh phuang Tày" (Hoài Thanh) thói tu
dàu thè ky dén nay, toc mot dói y kièn ve dói mói eà sàng tàc làn phé
bình vàn hoc, chang han : dói mói là gì? tinh hien dai trong vàn
chuang là gì? moi quan he giiia nói dung va hình thue, giiia hien dai
va truyen thòng.v. v.
2. LICH SlT VÀX Dlt :
Zola qua dòi dà gàn mot thè ky, song suòt mot tram nàm dò, ón^
vàn song trong long nguòi doc, moi tàng lóp, moi thè he. Tàc phàrr
cùa óng dugc dich ra nhiéu thù tièng va dugc tao sinh qua nhiéu cón^
trình nghién cùu nói tièng. Zola vàn, sé con dugc tiép tue nghién cùu
mae dù so trang nghién cùu ve cuoc dòi va tiéu thuyét cùa óng dat tó
con so hàng ngàn, hàng van trang. Càc nhà nghién cùu, phé bini
khóng chi muòn "minh oan" cho óng, ma chù yèu muòn khàm ph£
nhiing dóng góp cùa óng trong tièn trình tiéu thuyét Phàp va thè giói
ly giài sue song truòng tón cùa nhirng sàng tao cùa óng.
Qua trình nghién cùu Zola trai qua nhiéu giai doan quan trong
Ngay tu khi càc tàc pham cùa Zola ra dòi, dà eó rat nhiéu y kièn tra:
nguge nhau: nhung lòi còng kieh doc dia, nhirng lói thoà ma chua ea}
va nhung lòi ea nggi nóng nhiét. Sang thè ky XX nhùng lòi thoà ma
khóng con nùa, nhiing lòi phé phàn eùng it han. Tom lai là, cóng
trình nghién cùu Zola dà di vào chiéu sàu, dà eó nhiing khàm phà, tìm
tòi mói, rà't sàu sàe. Tu nàm 1950 trò lai day, nhiéu nhà phé bình vàn
hoc Phàp dà sàng tao mot hình ành khàc ve Zola. Ngay chù nghia tu
nhién ma mot so nhà nghién cùu ehi thay nhùng yèu tò mày móc, sai
làm (huyét thòng, mói truòng, quyét dinh luàn). Va nhàt là ve "tiéu
thuyét" tu nhién chù nghia cùa Zola, nhiéu nhà nghién cùu khai thàc
day hiéu qua cài ma Zola goi là "tinh khi" cùa nhà tiéu thuyét, cài
làm nén phong càch ky dieu cùa óng, cài tao nén già tri bo Già dình
Rougon
- Macquart.
Su kèt hgp tài tình giua tién bò khoa hoc cuòi
thè ky XIX vói tinh khi day chat tha va long nhàn ài cùa óng tao ra
mot Zola - chù soài cùa vàn hoc tu nhién chù nghia ò Phàp. Bò tiéu
8
thuyét Già dình Rougon - Macquart
dugc khàm phà tu nhiéu phia vói
nhiéu huóng tiép càn mói. Hoà ra, day là bo sàeh ma dàu tiéu thuyét
hien dai Phàp cuòi thè ky XIX. Ngày nay, Zola eó mot vi tri quan
trong, là mot mòc lón trong su van dòng cùa tiéu thuyét Phàp va thè
giói.
Dua vào nhùng tài liéu suu tàp dugc (Tu dién, giào trình, càc bài
nghién cùu, sàeh chuyén luàn ve Zola va bò Già dình Rougon
Macquart),
-
chùng tòi chia "Lich su vàn de" làm ba thói ky: khi tàc
pham ra dai tue ba thàp nién cuòi thè ky XIX, niia dàu va nùa sau
thè' ky XX. Trong mói thòi ky, chùng tói sé dùng lai ò mot vài diém
mòc, co thè là tàc già, eó thè là tàc pham quan trong. Trong mói giai
doan, chùng tói cùng co sàp xép càc y kièn theo nhùng vàn de. Qua
viee phàn chia càc giai doan, qua viee trình bay càc y kièn trong lich
su vàn de, chùng tói muòn khàng dinh su chuyén bièn trong càch
dành già, nhin nhàn ve Zola va tiéu thuyét cùa óng.
2.7.
THÒI KY CÀC TÀC PHAM RA DÒI (TU 1871 BEN HET THE KY XIX)
Khi càc tàc phim
cùa Zola ra dói, du luàn khen che rà't trai
nguge. Mot so tò bào (nhu Le Figaro) va mot so nhà nghién cùu, phé
bình nhu Brunetière, Faguet ... phé phàn, cóng kieh kieh liét, cho
Zola dà khuà'y dóng nhùng thùng ràe, thùng phàn, gieo ràc nhùng
phong tue dói bai, bòi nhg xà hòi; nhàn vat cùa óng là nhùng con thù
due, thù cài; vàn phong thó tue, b^n thiu khién nguòi eó luang tri
phài xà'u ho v.v. Song eó nhà vàn, nhà phé bình nhiét liét nggi ea
Zola là nhà vàn da mò ra nhùng huóng mói cho tiéu thuyét Phàp lue
duang thói, thà'y "sue manh ngói bùt, chà't tha, tinh trù tình va tinh
anh hùng ea" cùa tiéu thuyét Zola (nhu Goneourt, Flaubert, A.France,
Céard ...)[70].
2.1,1. NhOng y kién phé phàn, còng kich.
Tàc phàm cùa Zola bi cóng kieh tu nhiéu phia, tà cùng nhu hiiu, vói
nhiing lòi le doc dia: si nhue Paris, nhàn vat là nhùng con vàt ghé tòm, Zola dà
giói bo hoà con nguòi, giong vàn tue tiu, dàu duòng, xó chg ... Ta eó thè xép
nhirng y kién phé phàn Zola va nhùng tàc ph^m cùa óng thành ba loai ehinh:
xuyén tac xà hòi Paris, nhàn vàt cùa Zola là nhùng con vàt ghé tòm, ngón tu
thó tue.
2.7.7.7. Xuyén tac thành phò Paris va xuyén tac xdhgi Phàp
Trong càc y kién phé phàn, cóng kieh nói dung tàc phàm cùa
Zola, nhiéu y kién cho óng dà xuyén tac xà hòi Paris, bièn Paris
thành noi àn chai, bòn mot, dàu ea, vói nhùng cành truy lac, loan
luàn. Càc nhà phé bình à'y cho ràng Nana ehi là con di hang bét va
tién doan so phàn cùa Zola sé nhu so phàn cùa Sade, tue ngói tù[8812]. Hay nguòi ta cho ràng cuòn Tan rd (La Débàcle)
cùa Zola vu
khòng, thoà ma xà hòi Phàp, bòi nho quàn dòi Phàp, ea nggi kè
t h ù [ 9 2 - l l ] . Hugo than phién: "Zola khòng eó quyén phai tran truòng
su dau khó"[92-9]. Mot làn Zola dà tra lòi: "Mot xà hòi ehi manh
khoè khi no dat su thàt duói ành màt tròi rue ra"[92-14]. Ngoài ra
con nhiéu lòi cóng kieh kieh liét khàc càc tàc phàm cùa Zola. Co y
kièn cho ràng, tàc ph^m Ndy mdm miéu tà tinh thù vat va phai bay
tràng trgn tinh due, bòi xà'u nhùng nguòi lao dòng[85-16]. Khi tàc
phàm Quàn
ruau
xuà't hien, khòng biét bao diéu bàn cài. Henri
10
Mitterand nói dén "mot cuòc chién" quanh tàc ph^m này. Con Milane
trén bào Le Figaro cho Quàn rUau là dàm thu, tue tiu v.v.
2.1.1.2. Ve nhàn vàt: do là nhùng con vàt ghé tòm, man rg, day thi
tinh, day tinh due, gièt nguòi, khóng luang tàm. Zola chi miéu tà eà
bé ngoài loan luàn va di diém, óng khòng hiéu gì ve tàm ly cor
nguòi.
P.Bourget cóng kieh Zola kieh liét khi tàc pham Cài bung Parii
xuà't bàn. Ong cho do là mot tàc phàm "khóng mot chùt tàm ly", eh:
toàn cài bé ngoài ma là cài bé ngoài tàm thuòng[90-15]. Bò Nói vi
toan buóe tòi Zola eó quan he vói "Quòc té" song khòng co chùng eù
Mot vài tò bào cho nhàn vàt trong Con vàt nguòi là nhùng con thi
khàt màu. Con tàc phàm Nana, vùa in Feuilleton trén bào nàm 189^^
thi tue khàc bi cóng kieh tu nhiéu phia. Co nhà phé bình goi Nana là
"tiéu thuyé't ve mot con su tu cài"[88-16], con Coupeau va Gervaise
trong Quàn ruqu là nhùng ké hu dòn, truy lac, suy dói[89-9], Renée
trong Con mèi là kè loan luàn...[86-10]. Qua nhùng lòi phé phàn trén,
chùng ta thày càc nhà phé bình chù trong dén nhùng cài bé ngoài, cài
de nhàn dién ma chua thày dugc chù dich sàu xa cùa nhà vàn.
2.1.1.3. Ve vàn phong:
"Thó bi va trang tran". Khi nhàn dinh ve tàc
ph^m Tién (L'Argent),
eó y kién cho day là mot cuòn sàeh kinh
khùng, phàn th^m my, vi pham su thuòng thùc vàn chuang, chi eó the
làm say me tén gàc cóng, làm dò màt kè dành xe ngUa[91-7]
A.France cho tàc ph£m này là khùng khièp, tién tri song nàng né, the
kech[91-7]. Paul Dupray cho dò là tàc ph^m gay mét moi va chàr
chuòng[91-8]. P.Bourget cho vàn phong trong Cài bung Paris là "hi
11
càp", "ghé tam"[90-14]. Con trén mot vài tó bào hàng ngày, nguòi ta
thà'y nói lén nhàn dinh: vàn chuang cùa Zola cuc càn, thó bi ...
2.1,2. Nhùng y kién ca ngpi.
Mac nhùng lói phé phàn, cóng kieh kieh liét, nhùng lòi buóe tói,
nhùng lòi de doa: "Gièt chét tén Zola! Gièt chèt tén Zola!", mae
nhùng bue thu nàc danh vói nhùng lói de doa: "Này con Ign b£n thiu
bàn minh cho bon Do thài kia (ehi Zola), tao vùa du mot cuòc hgp
quyét dinh khù mày di"[19-459], càc tri thùc tièn bò chàu Àu dà tàp
hgp quanh óng, lón tièng bào ve óng. Ho ea nggi óng bang nhùng lói
dep de nhàt. Tóng kèt cuòc hòi thào ve Zola nàm 1968, vién si Jean
Rostan, chù tich Hòi vàn hoc Nhung nguòi bqn cùa Zola nói: "Zola là
mot nhà sàng tàc vi dai, óng con là mot nhà hành dòng vi dai. Hai
diéu lién quan khàng khit, khóng thè tàch ròi: hành dòng dem cho
sàng tàc sue nàng cùa uy tin tinh thàn, sàng tàc làm rò y nghia cùa
hành dóng [19-460]. A.France coi Zola nhu là "mot thòi dièm cùa
luang tàm nhàn loai" [19-460]. Càc óng muòn nói dén bài bào
" l ' a c c u s e " cùa Zola. Nhùng lòi ea nggi Zola va nhùng tàc phàm cùa
óng cùng phong phù chàng kém gì nhùng lòi phé phàn, cóng kieh.
Chùng tói tam chia chùng thành nhùng loai sau day: Tàc phàm cùa
Zola là nhùng bàn anh hùng ca, nhùng bài tha lón; su thàt dugc phai
bay khòng che giàu va chùa dung nhùng huyén thoai hien dai.
2.1.2.1. Tiéu thuyét Zola là nhiing bdn anh hùng ca, nhiing bài tha lón
Truóc hèt, khi nói dén anh hùng ca là chùng ta nói dén tinh chat
lac quan cùa nò. Nhiéu tàc pham anh hùng ca cùa nhàn loai tu eó dén
kim déu mang àm huòng chién thàng, mang cài cao eà. Song dòi vói
12
Zola, khóng he co su phàn biét giua cài cao ea va cài thàp hèn trong
anh hùng ca. Theo óng, nhung cài tao nén chà't anh hùng ea cùa tàc
ph£m là nhùng cài làm say me óng, cài say me cùa nhùng sue manh
khòng kièm soàt dugc, nhùng cài làm dào Ign, vugt qua y thùc con
nguòi. Trén tinh thàn dò, chùng ta thà'y càc tàc ph^m cùa Zola mang
tinh anh hùng ca ró rét. Jules Lemaitre nhàn dinh Con vqt nguòi là
mot bài tha rung lén khùng khièp va bi àn; dò là bàn anh hùng ca tién
su duói hình thùc mot càu chuyén ngày hóm nay[87-20]. Céard cho
do là mot tàc pham lón mang hai thò anh hùng c a [ 8 7 - l l ] . A. France:
dò là mot tàc phàm ggi nhó Homère va làm vinh du cho Zola[87-16];
Verlaine: do là su dau dòn lành manh va dàng kinh phue[87-23].
Nhiéu nhà nghién cùu Màc xit nhiét liét ca nggi tàc pham Ndy
mdm.
Ho cho dò là bàn anh hùng ea cùa thói dai chùng ta; va Zola dà dua
nguòi cóng nhàn chàn ehinh vào vàn hge[61-25].
2.1.2.2, Su thàt dugc phai bay khòng che gidu.
Trong lòi giói thiéu Con moi, L.Desprez viét: Trong thòi dai
chùng ta, càc nhà lich su tìm thày nhùng tu liéu sò'ng dòng ve Paris,
ve De che II[86-25]. Le Gii Blas cho tàc pham cùa Zola là mot su
nghién cùu xùc dòng va sinh dòng ve thè giói dóng tién[86-28]. Con
ehinh Zola viét: "Dò là bue tranh chinh xàc ve cuòc song dàn
chùng" [8 6-19].
2.1.2.3. Tiéu thuyét cùa Zola chùa dUng nhùng huyén
thoai:
Nhiéu nhà phé bình nhin thà'y trong tàc pham cùa Zola nhùng
huyén thoai. A France viét "con nguòi này (Zola) là mot nhà tho, òng
da sàng tao nhùng biéu tugng, làm này sinh nhùng huyén thoai
13
mói''[70-381]. Mallarmé trong thu gùi Zola vièt: Tói thà'y trong tàc
ph^m nhung huyén thoai.
Tom lai, nhùng y kién khen, che trong giai doan này thuòng phé
phàn càc và'n de dao due, vàn phong thó tue, ban thiu, hòi hgt bé
ngoài, khòng hiéu tàm ly nhàn vàt. Nguge lai, nhiéu nhà vàn va chinh
Zola giài thich: óng chi dua ra nhùng su thàt.
22. NÙA DÀU THÉKY XX
Sau vu Dreyfus va nhàt là tu 1902, khi Zola qua dói, nhùng nhin
nhàn ve tiéu thuyét cùa Zola diém tinh han. Phàn lón càc y kièn déu
néu nhùng dóng góp cùa Zola vào nói dung xà hói hoc, vàn phong va
nhùng han che: khoa hoc thue nghiém khóng thè àp dung vào viee
nghién cùu con nguòi, mot phàn nào, con nguòi bi chi phòi bòi moi
truòng, di truyen, song con nguòi eó tu do, co thè vugt qua mói
truòng bao quanh no. Nguòi ta khòng con thày nhùng lòi che bai
nàng né, nhùng lòi thoà ma Zola nùa. Do vày, nhùng y kièn a giai
doan này thuòng tap trung vào mot so và'n de sau: Tàc phàm cùa Zola
là nhùng bài tha, nhùng bàn anh hùng ca; Zola ca nggi giai càp cóng
nhàn.
2,2,1, Tàc phdm là nhong bài tho, nhùng bài anh hùng ca,
Tiép tue nhùng dành già giai doan truóc ve Zola, càc nhà nghién
cùu, phé bình này déu khàng dinh chà't tha, chat anh hùng ea trong
càc tàc phàm cùa Zola. Lanson trong cuòn Lich su vàn hoc Phàp [63]
cho ràng mói cuòn tiéu thuyét cùa Zola là mot bài tha; nghé thuàt
miéu tà cùa óng là tài tình, nhung Zola là mot nhà khoa hoc già hiéu,
mot tài nàng tàn nhàn. Con Lagarde va Michard trong cuòn giào trình
14
Vàn hoc Phàp thè ky XIX [62], khang dinh Zola viét nhùng trang su
thi mành liét, tàc ph^m mang phong càch anh hùng ca. Zola miéu tà
càc do vàt va tao cho nò mot thè giói huyén bi, song dòng. Song
nhiéu nhà phé bình nhàt tri cho ràng tiéu thuyét cùa Zola qua nhàn
manh vào bàn nàng.
2.2.2. Zola là nhà tiéu thuyét co dau oc khoa hoc, là ngiròi ca
ngpi giai cdp còng nhàn.
Trong giai doan này, nhà nghién cùu màc xit Jean Fréville là
nguòi co nhiéu y kién quan trong ve Zola. Trong cuòn Zola,
nguói
gieo bào [61] góm 163 trang chia làm nàm chuang de càp dén nhiéu
vàn de ve Zola: cuòc dòi Zola, bo tiéu thuyét Già dình
Macquart,
Rougon-
vu Dreyfus. Ong dành già cao nhùng dóng góp cùa Zola:
Zola là nguói eó dàu oc khoa hoc, dà dua hình tugng giai càp cóng
nhàn vào vàn hoc, thà'y dugc niém tin vào tuang lai cùa giai càp cóng
nhàn. Tàc phàm cùa Zola là bàn cào trang chù nghia tu bàn. Zola
eùng vói Hugo là nhà vàn khuà'y dào nhàt cùa thè ky. Òng là nhà tha
cùa càch mang xà hòi, tàc phàm eó vàn phong anh hùng ca.
Cùng nhu nhùng y kièn giai doan truóc, nhin chung càc y kièn
giai doan này thuòng tàp trung vào nói dung xà hòi hoc cùa tàc pham.
Co nhiéu y kién nghiéng ve nghé thuàt
tiéu thuyét cùa Zola:
chàng han nghé thuàt ké chuyén, chat trù tình va tinh anh hùng ca
cùa tàc pham. Màc dù co nhiéu chuyén bién trong viéc nhin nhàn
dành già Zola, song chua co mot cài nhin khàc ve bàn thàn nhà vàn
cùng nhur tiéu thuyét cùa òng, nghia là chua co su dot bién trong viéc
nghién cùu Zola. Diéu dò phài dgi dén nùa sau thè ky này.
15
^
•>
2.3. NI/A SAU THE KY XX (TV 1950 BEN NAY).
\
Co thè khàng dinh ràng, tu 1950 dén nay co mot su chuyén bièn
lón trong viee tìm hiéu ve Zola. Dàc biét, khi xuàt hién luàn vàn tièn
si cùa Guy Robert ve tàc phàm Dat, nhiéu phuang phàp nghién cùu
hién dai dà dugc vàn dung vào de khàm phà tài nàng cùa Zola.
Cuòn giào trình Vàn hoc Phàp thè ky XIX [58] Nhà xuat bàn Hatier
cho ràng tàc pham cùa Zola eó phong càch su thi va chùa dung huyén
thoai. Cuòn Lich su vàn hoc [57], tàp 3, Nhà xuà't bàn Encyclopédie ; de
la Plèiade, 1967 khàng dinh Zola dà trình bay nhùng huyén thoai mói
trong
tàc pham cùa minh. C.Becker trong Lich su vàn hoc Phàp [40]
cho ràng Zola dà sàng tao nhùng huyén thoai. Huyén thoai trong tàc
phàm cùa óng thuòng xoay quanh huyén thoai ve me eung Labyrinthe,
ve quài vàt Minotaure. Trong bài tua cuòn Con vàt nguòi, Gills Duleuze
vièt: Dò là tàc phIm ve nén vàn minh nhàn loai, tièng ón va cài ché't, cài
dàu tàu hoà thè hién bàn nàng, con khàt, co tinh anh hùng ca; va nhà ga,
diéu vù baie cùa nhùng con tàu. Con tàu chay nhu dién trong dém tòi nuóc Phàp sup dò (De che II)[87-8]. Hay trong bài tua cuòn Con mèi.
Auguste Duraley vièt: Zola miéu tà mot thòi ky dién euóng va si nhue;
thành phò Paris là mot ea thè huyén thoai lón[86-19]. Hoàc André
Wurmsers cho tàc pham Tién (L'Argent)
cùa Zola là mot bài tha day tu
liéu ve mot thòi ky lich su "day bùn nha cùa nguòi tu sàn"[91-6]
Nhùng y kièn quan trong nhàt cùa thói ky này thuge ve Henri
Mitterand. Òng viét nhiéu bài tua cho càc cuòn tiéu thuyét cùa Zola,
óng là tàc già cùa nhiéu còng trình nghién con ve Zola. Òng vièt giào
trình, sàeh chuyén luàn ve nhà tiéu thuyét vi dai này. Trong càc cóng
trình nghién cù^ cùa minh, Henri Mitterand dua ra nhiéu khàm phà mói
16
me, chàng han, ve chù nghia tu nhién cùa Zola. Càc nhà nghién cùu
truóc óng thuòng nhà'n manh dén tinh khoa hoc cùa chù nghia tu nhién
Zola. Song, theo óng, cài quan trong nhà't trong hoc thuyét này là "tinh
khi" nhà vàn. Zola cho ràng, trong qua trình sàng tao, tinh khi nhà vàn
là cài quan trong so mot, cài tao ra tài nàng, phong càch. Hay trong
cuòn Vàn hoc Phàp thè ky XIX [66] (nhà xuàt bàn Nathan, 1992) Henri
Mitterand khàng dinh Zola dà xày dung trong tàc pham cùa minh nhùng
huyén thoai mói vói phong càch su thi. Òng con nói ró Zola luón bi àm
ành bòi su này màm va su tan ra. Su àm ành này dugc trình bay duói
hình thùc huyén thoai,
Theo chùng tói, cuòn sàeh co nhiéu nhàn dinh mói me eó già tri
ve Zola là cuòn Zola va chù nghia tu nhién
[74]. Cuòn sàeh day
khoàng 130 trang góm bay chuang de càp dén chù nghia tu nhién cùa
Zola, huyén thoai, nghé thuàt viét tiéu thuyét
Mitterand, bò tiéu thuyét Già dình Rougon
... Theo
- Macquart
Henri
chùa dung
nhiéu huyén thoai: huyén thoai giói tinh, huyén thoai càch mang...
2.4. Y KIÉN CÙA CÀC NHÀ NGHIÉN CÙU XÓ VIET
Càc nhà nghién cùu ò Lién xó rà't quan tàm dén Zola va bò tiéu
thuyét Già dình Rougon
- Macquart.
Trong cuòn Lich su vàn hoc
Phàp cuoi thè ky XIX dàu thè ky XX [80], G.B. Rabinovich viét: tàc
phàm cùa Zola là mot trong nhùng hién tugng vàn hoc quan trong va
dàc trung nhà't cuòi thè ky XIX. Theo tàc già, Zola quan niém nhà
vàn là mot loai nhà bàc hoc, tàc pham là su nghién cùu khoa hoc dua
trén ca so nhùng quy luàt sinh ly di truyen; N.A. Gulaiep trong cuòn
Ly luan vàn hoc (NXB Dai hoc Maxcava -1977) khàng dinh my hoc
17
''''mm^ffk
cùa chù nghia tu nhién dua trén hai nguyén tàc ea bàn: chup ành va
chù nghia sinh vat hgc[13].
V
•»
2.5. Y KIEN CU A CAC NHA NGHIÉN CUV VIET NAM
Y kièn cùa càc nhà nghién cùu Viét Nam ve Zola va ve bò tiéu
thuyét Già dình Rougon - Macquart
rà't nghiém tue. Cuòn Lich su vàn
hoc phuang Tày [6] dành già: ve nói dung, chù nghia tu nhién eoi xà
hòi là mot ea thè sinh vàt va con nguói là mot bò phàn cùa ea thè à'y.
Ve phuang phàp sàng tàc, chù nghia tu nhién dua vào càc thành tuu
cùa khoa hoc tu nhién, là'y viee suu tàm tài liéu làm phuang phàp co
bàn. Càc cuòn Ly luàn vàn hoc [15], Vàn hoc Viét Nam
1930-
1945[Ì2],
Phung
Nhà vàn, tu tuang va phong càch [16], Vii Trong
hòm qua va hòm nay [22], càc tu dién vàn hoc va thuàt ngù vàn hoc,
càc bài trén càc tap chi... nhàn dinh: chù nghia tu nhién mang nàng
quan diém sinh ly, vàn dung thó thièn khoa hoc tu nhién vào phàn
tich con nguòi, di sàu vào tinh due, tinh thàn bi quan, tu tuòng dinh
menh, phù nhàn pham chà't tòt dep cùa nhàn dàn lao dòng, it quan
tàm dén dàu tranh giai càp ... Trong lòi nói dàu cuòn Ndy mdm, Huy
Phuang dua ra y kièn: Zola là mot nhà hién thue lón[33]. Con cuòn
Nguyén Du va Truyen Kiéu [9] cùa Nguyén Bach Khoa lai dua trén ly
thuyét cùa chù nghia tu nhién de nghién cùu Truyen
Kiéu. Tàc già
cuòn sàeh khào sàt "huyét thòng Nguyén Du" de ly giài tài nàng cùa
nhà tha. Ong két luàn: Nguyén Du là két tinh cua nguòi bò xù Nghé
va nguòi me xù Bàc. Tài nàng cùa Nguyén Du này sinh va phàt trièn
trén ea sa kèt hgp cùa hai vùng dàn ea nói tièng cùa Viet Nam. Con
nhàn vàt Thuy Kiéu, thi do là "con benh ùy hoàng". Vào nhùng nàm
60, 70, trong nghién cùu vàn hoc, nhà't là nghién cùu nhùng tàc già
18
phùc tap trong qua khù, nguòi ta hay dòi làp "trai tim" va "khoi oc ,
y thùc he tu tuòng va tinh càm, de dàn dén kèt luàn "tri tue cùa tri tue
thi mù quàng con tri tue cùa trai tim thi sàng suòt", bòi vày nguói ta
dòi làp Zola nhà ly luàn vói Zola nhà vàn, Zola nguòi theo chù nghia
tu nhién va Zola nhà tiéu thuyét hién thue chù nghia. Le Hong Sàm,
trong cuòn Chù nghia hién thiic va chù nghia
Idng man trong
vàn
hoc phuang Tày [19] dà khòng dóng y vói luàn dièm này. Theo bà,
ehi eó mot Zola: óng vùa là nhà ly thuyét vùa là nhà sàng tàc, vùa là
nguòi theo chù nghia tu nhién vùa là nhà tiéu thuyét hién thue. Co
diéu ò eà màt này va màt kia, ò eà "trai tim" va "khòi óe" cùa óng
déu eó dièm manh va dièm yèu. Co thè nói, bay gió day là mot càch
nhin mói. Ve sau, co nguòi
ggi Zola là nhà vàn hién thue tugng
trung. Dinh nghia này rò ràng là màu thuàn ve phuang dién logie
nhung nò dùng vói thue té. Va muòn giài quyét dugc màu thuàn này
phài tim mot càch tiép càn khàc. Trong càc y kién cùa
càc nhà
nghién cùu Viét Nam, y kién cùa giào su Dàng Anh Dào trong cuòn
Lich su vàn hoc Phàp thè ky XIX [18] dàc biét dàng quan tàm va ggi
y cho luàn vàn cùa chùng tòi rà't nhiéu. Tàc già néu rò, tài nàng cùa
Zola làm ran nùt moi khuón khó cùa ly thuyét tu nhién chù nghia;
tiéu thuyé't cùa óng co tinh hién dai; óng xày dung dugc nhùng huyén
thoai trong tiéu
thuyét cùa minh. Dò là nhùng dành già dùng dàn,
hién dai ve Zola va tiéu thuyét cùa nhà vàn.
Két luan: Nhùng dành già ve Zola va tàc pham cùa òng tu khi
càc tàc phàm ra dòi dén nay, eó nhiéu bièn dòng quan trong. Càc nhà
nghién culi ò Phàp, trén thè giói va Viét Nam dà eó cài nhin khàc ve
nhà vàn này va dà khàm phà dugc nhùng già tri lón lao ve Zola. Hién
nay, theo chùng tòi, dành già ve Zola tuang dòi ón dinh va thuàn
19
nhàt. Duòng nhu it nhà nghién cùu phé phàn tiéu thuyét cùa Zola là
thò bao, ban thiu nùa. Trai lai, tiéu thuyét cùa Zola dugc khai thàc
theo nhiéu huóng mói vói nhiéu thành tuu lón trong nghé thuàt tiéu
thuyét, bào hiéu tiéu thuyét hién dai thè ky XX. Tuy vày, trong càc
còng trình nghién cùu ve Zola ò Viét Nam cùng nhu ò nuóc ngoài con
chua co mot chuyén luàn nào di sàu nhùng sàng tao nghé thuàt tiéu
thuyét cùa òng là diéu dua òng lén dia vi nguòi bào hiéu tiéu thuyét
hién dai thè ky XX.
3. xiU: mmi mi TÀI :
Émile Zola de lai hàng tram tàc phàm thuge nhiéu linh vue: tiéu
thuyét, kieh, hòi hoa, khoa hoc, ly luàn vàn hoc. Ong sàng tàc tha,
truyen ngàn. Òng viét nhiéu bài bào eó già tri, trong dò bài bào Tòi
buòc tòi (J'accuse)
nói tièng va làm rung chuyén nuóc Phàp va thè
giói phuang Tày. Òng con là tàc già cùa gàn ba chue cuòn tiéu
thuyét, trong do eó bò Già dình Rougon
- Macquart
góm hai muai
cuòn ve lich su mot già dình. Toàn bò sàng tàc da dang va phùc tap
cùa E. Zola dat ra nhiéu và'n de ma muòn giài quyét dugc chùng là
còng viéc cùa nhiéu nguòi, trong nhiéu thè he. Bòi vay, a day phù
hgp vói yéu càu cùa thói su vàn hoc Viét Nam, nhàt là tình trang tiéu
thuyét Viét Nam truóc nhu càu dói mói, nhu càu hién dai hoà, chùng
tói chi ehgn làm de tài cho luàn àn cùa minh vàn de Nhiing sàng tao
ve nghé thuàt tiéu thuyét cùa Zola.
Nhu vày, vói de tài luàn àn này, eó hai và'n de càn phài xàc dinh.
Mot là giói han pham vi khài niém "tiéu thuyét cùa Zola". Trong toàn
bó sàng tàc cùa E. Zola góm gàn ba chue cuòn, luàn àn chi chon mot
20
sé cuòn tiéu thuyét thè hién dugc mot càch tòt nhà't "nhùng sàng tao
nghé thuàt tiéu thuyé't" cùa nhà vàn. Ó day, vói tiéu chuàn trén,
chùng tói ehgn bòn cuòn tiéu thuyét: 1. Quàn ruau
ìSn),
(L'Assommoir,
2. Nana (1880), 3. Hiéu Hqnh phùc càc bà (Au Bonheur
Dames,
1883), 4. Ndy mdm (Germinai,
des
1885). Bòn tàc phàm này dugc
Zola viét vào nhùng thói ky khàc nhau, dat ra nhùng và'n de khàc
nhau, tiéu biéu cho bòn khóng gian (Ngoai ó Paris, khu vue thuang
mai, Paris xa hoa, ngoài Paris) trong thè giói nghé thuàt cùa Zola, bùt
phàp khàc nhau, nhung déu nói lén dugc mot càch tòt nhà't nhùng
dóng góp cùa nhà vàn trong nghé thuàt tiéu thuyé't.
Hai là, khài niém "sàng tao ve nghé thuàt tiéu thuyét" dugc xàc
dinh cu thè trong luàn àn là:
1. Òng két hgp khoa hoc hién dai vói nghé thuàt tiéu thuyé't, tao
nén nhùng hình tugng va nhùng tu tuòng eó tàm ca lón, khuày dòng
mài mài tàm hón con nguòi.
2. Zola sàng tao nhung huyén thoai - nhùng truyen vùa mang
tinh lich su vùa mang tinh vinh cùu ve thàn phan con nguòi.
3. Ong hién dai hoà tiéu thuyét bang càch gat bò moi càm ky
truóc day trong vàn chuong nhu bàn nàng tinh due, nghién rugu, gài
diém hién dai, loan luàn. Óng dàn chù hoà tiéu thuyét. Dòi vói òng
va nhiéu nhà tiéu thuyét thè ky XX, dòi tugng cùa vàn hoc dugc m a
ròng khòng cùng: chg bua, còng rành, hàm mò, cài nói càt rugu, cài
dàu tàu hoà, cuòc dình còng, biéu tình, phà hoai... Tàc phàm cùa òng
chùa day nhùng ngòn ngù bình dàn, tiéng long - mot màt cùa tình
hién dai, dàn chù hoà.
21
- Xem thêm -
.PDF 
169 
14 
131 
