Tài liệu Những biện pháp khắc phục sai lầm của học sinh trong việc học phần hóa vô cơ lớp 12 trường trung học phổ thông (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ KIM DUNG NHỮNG BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC SAI LẦM CỦA HỌC SINH TRONG VIỆC HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 12 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Demo Version - Select.Pdf SDK Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN HOÁ HỌC Mã số: 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. LÊ VĂN DŨNG Thừa Thiên Huế, năm 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng công bố trong bất cứ công trình nào. Huế, tháng 10 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Kim Dung Demo Version - Select.Pdf SDK ii Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Huế, Phòng Đào tạo Sau đại học, Ban Lãnh đạo khoa Hoá học, quý Thầy, Cô giáo tham gia giảng dạy và giúp đỡ trong suốt quá trình học tập. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý Thầy, Cô giáo trường THPT Vĩnh Định và trường THPT Triệu Phong tỉnh Quảng Trị đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong thời gian thực nghiệm đề tài. Demo Version - Select.Pdf SDK Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn - TS Lê Văn Dũng - người đã hết lòng quan tâm, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho tác giả trong suốt quá trình hình thành và hoàn chỉnh luận văn. Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này. Huế, tháng 10 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Kim Dung iii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa ............................................................................................................... i Lời cam đoan ...............................................................................................................ii Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii Mục lục ........................................................................................................................ 1 Danh mục các kí hiệu, chữ viết tắt .............................................................................. 4 Danh mục các bảng ..................................................................................................... 5 Danh mục các đồ thị, biểu đồ ...................................................................................... 6 PHẦN 1. MỞ ĐẦU .................................................................................................... 7 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 7 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 8 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 9 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 9 5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 9 6. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 9 Demo Version - Select.Pdf SDK 7. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................... 9 8. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 10 9. Những đóng góp của đề tài ................................................................................ 10 10. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 11 PHẦN 2. NỘI DUNG .............................................................................................. 12 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................. 12 1.1. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực ...................................... 12 1.1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực.............12 1.1.2. Vai trò của người GV trong việc đổi mới PPDH .....................................17 1.2. Tổng quan lý thuyết về sai lầm trong việc học hóa học ................................. 18 1.2.1. Khái niệm về sai lầm – Sai lầm trong nghiên cứu khoa học ....................18 1.2.2. Ảnh hưởng của sai lầm trong việc học Hóa học ......................................18 1.3. Bài tập hóa học ............................................................................................... 19 1.3.1. Khái niệm BTHH .....................................................................................19 1 1.3.2. Vai trò của BTHH trong dạy học Hóa học ở trường THPT .....................20 1.3.3. Phân loại BTHH .......................................................................................21 1.3.4. Tình hình phát triển của BTHH hiện nay .................................................22 1.3.5. Thực trạng sử dụng BTHH ở các trường THPT trên địa bàn huyện Triệu Phong .............................................................................................24 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 25 Chương 2. NHỮNG SAI LẦM CỦA HS TRONG VIỆC HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 12 - THPT VÀ CÁC BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC ......................... 26 2.1. Hệ thống hóa kiến thức phần hóa vô cơ lớp 12 – THPT ................................ 26 2.1.1. Vị trí phần vô cơ .......................................................................................26 2.1.2. Cấu trúc chương trình ...............................................................................26 2.2. Một số sai lầm thường mắc phải của HS trong phần hóa vô cơ lớp 12 - THPT ... 28 2.2.1. Sai lầm về mặt kiến thức lí thuyết ............................................................28 2.2.2. Sai lầm về mặt kĩ năng .............................................................................30 2.2.3. Sai lầm về mặt tư duy ...............................................................................39 2.3. Phân tích những sai lầm trong quá trình làm BTHH phần hóa vô cơ - Select.Pdf SDK lớp 12Demo – THPTVersion ................................................................................................ 42 2.3.1. BTHH phần Đại cương kim loại ..............................................................42 2.3.2. BTHH phần Kim loại kiềm- Kiềm thổ - Nhôm .......................................46 2.3.3. BTHH phần Sắt và hợp chất của sắt .........................................................54 2.3.4. BTHH phần Một số kim loại Cr, Zn, Pb, Sn, Cu, Ag,… .........................55 2.3.5. BTHH về thực hành hóa học ....................................................................56 2.4. Những biện pháp khắc phục sai lầm trong dạy học phần hóa vô cơ lớp 12 – THPT ................................................................................................ 59 2.4.1. Khắc phục sai lầm khi làm BTHH về lý thuyết .......................................60 2.4.2. Khắc phục sai lầm khi làm BTHH về sử dụng các định luật hóa học phương pháp giải nhanh ...........................................................................67 2.4.3. Khắc phục sai lầm khi làm BTHH về nhận biết, tách, tinh chế và thực hành hóa học ............................................................................................78 Tiểu Kết Chương 2 .................................................................................................. 79 2 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 80 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 80 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .............................................................. 80 3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .................................................................... 80 3.4. Tiến trình và nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................. 81 3.4.1. Chọn lớp thực nghiệm và đối chứng ........................................................81 3.4.2. Trao đổi với GV dạy thực nghiệm ...........................................................81 3.4.3. Tiến hành thực nghiệm .............................................................................81 3.4.4. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm...................................................82 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 83 3.5.1. Kết quả bài kiểm tra 15 phút lần 1 ...........................................................83 3.5.2. Kết quả bài kiểm tra 15 phút lần 2 ...........................................................85 3.5.3. Kết quả bài kiểm tra 15 phút lần 3 ...........................................................88 3.5.4. Kết quả tổng hợp 3 bài kiểm tra ...............................................................90 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................... 92 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 92 - Select.Pdf SDK KẾT LUẬNDemo – KIẾNVersion NGHỊ .................................................................................... 93 1. Kết luận .............................................................................................................. 93 2. Kiến nghị............................................................................................................ 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 94 3 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT BTHH : Bài tập hoá học ĐC : Đối chứng đkc : Điều kiện chuẩn e : electron GV : Giáo viên HS : Học sinh PPDH : Phương pháp dạy học PTHH : Phương trình hoá học SGK : Sách giáo khoa STT : Số thứ tự THPT : Trung học phổ thông TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm Demo Version - Select.Pdf SDK 4 DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm và đối chứng .........................................................80 Bảng 3.2. Bảng điểm bài kiểm tra 15 phút lần 1.....................................................83 Bảng 3.3. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 1 ......84 Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 1 .............................84 Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần 1 ...............................85 Bảng 3.6. Bảng điểm bài kiểm tra 15 phút lần 2.....................................................85 Bảng 3.7. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 2 ....86 Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 2 .............................87 Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần 2 ...............................87 Bảng 3.10. Bảng điểm bài kiểm tra 15 phút lần 3.....................................................88 Bảng 3.11. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 3 ....88 Bảng 3.12. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 3 .............................89 Bảng 3.13. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần 3 ................................89 Bảng 3.14. Tổng hợp kết quả của 3 bài kiểm tra ......................................................90 Demo Version - Select.Pdf SDK Bảng 3.15. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích tổng hợp 3 bài kiểm tra ..90 Bảng 3.16. Tổng hợp kết quả học tập 3 bài kiểm tra 15 phút ...................................91 Bảng 3.17. Tổng hợp các tham số đặc trưng 3 bài kiểm tra .....................................91 5 DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ Trang Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 1 ......................................84 Hình 3.2. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 1 ...................................85 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 2 ......................................86 Hình 3.4. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 2 ...................................87 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 3 ......................................89 Hình 3.6. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 3 ...................................89 Hình 3.7. Đồ thị đường lũy tích 3 bài kiểm tra .........................................................91 Hình 3.8. Biểu đồ kết quả học tập 3 bài kiểm tra 15 phút.........................................91 Demo Version - Select.Pdf SDK 6 PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế, nền giáo dục của ta nói chung và giáo dục THPT nói riêng đòi hỏi phải đổi mới toàn diện, hoà nhập với nền giáo dục thế giới nhằm đáp ứng nhu cầu đào tạo thế hệ có đầy đủ năng lực và phẩm chất để xây dựng và phát triển đất nước. Tại Đại hội TW Đảng lần 8 khóa XI đã nêu rõ: “ Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời.” Để đạt được các mục tiêu đó thì khâu đột phá là đổi mới phương pháp giáo dục từ lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương pháp dạy học tích cực”. Làm cho “học” là quá trình kiến tạo: tìm tòi, khám phá, phát hiện, khai thác và xử lí thông tin,… HS tự mình hình thành hiểu biết, năng Demo Version - Select.Pdf SDK lực và phẩm chất. “Dạy” là quá trình tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh: cách tự học, sáng tạo, hợp tác,… dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Học để đáp ứng nhu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai… Giúp cho HS nhận thức được những điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân và cho sự phát triển xã hội. Trong chương trình THPT, Hóa học là một bộ môn khoa tự nhiên có vai trò quan trọng. Môn học cung cấp cho HS một hệ thống kiến thức cơ bản và thiết thực đầu tiên về Hóa học, rèn cho HS óc tư duy sáng tạo và khả năng trực quan nhanh nhạy. Vì vậy GV bộ môn Hóa học cần hình thành ở các em một kĩ năng cơ bản, thói quen học tập và làm nền tảng để các em phát triển khả năng nhận thức và năng lực hành động. Hình thành cho các em những phẩm chất cần thiết như tính cẩn thận, kiên trì, trung thực, tỉ mỉ, chính xác, yêu khoa học. Nhằm đạt được mục tiêu đào tạo ra thế hệ những người lao động đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ngành giáo dục và đào tạo phải tiến hành đổi mới trên mọi mặt: nội dung, 7 phương pháp, hình thức, phương tiện,… Trong đổi mới hoạt động dạy học hóa học, vai trò của BTHH đặc biệt quan trọng nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ của bộ môn Hóa học, đi tới mục tiêu nâng cao một bước cơ bản chất lượng học tập cho HS, tạo ra một môi trường giáo dục mang tính tương tác cao, HS được khuyến khích và tạo điều kiện để chủ động tìm kiếm tri thức, sắp xếp hợp lí quá trình tự học tập, tự rèn luyện của bản thân mình. Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, do đó dạy và học hóa học không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt và lĩnh hội kiến thức khoa học mà còn phải nâng cao tính thực tiễn của môn học: rèn luyện các kĩ năng, năng lực thực hành, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn sản xuất. Trong dạy học hóa học, BTHH là nguồn quan trọng để HS thu nhận kiến thức, cũng cố khắc sâu những lí thuyết đã học phát triển tư duy sáng tạo của HS, nâng cao năng lực nhận thức. Tuy nhiên việc bố trí thời lượng cho các giờ bài tập là rất ít dẫn đến tình trạng khi giải BTHH GV chỉ quan tâm đến đáp án đúng, còn các “bẫy” còn lại GV rất ít khi phân tích và chỉ ra cái sai cho HS biết. Vì các “bẫy” trong một BTHH thường có vẻ đúng, nếu HS không đọc kĩ câu hỏi thì dẫn đến những sai lầm về mặt kiến thức, kĩ năng, tư duy,... nên sẽ đưa ra những suy luận sai làm cho kết quả sai. Version - Select.Pdf Bên cạnh đóDemo việc hướng dẫn HS phát hiện vàSDK tránh các nhầm lẫn khi giải bài tập vẫn còn hạn chế, chưa có đầu tư. Do vậy đa số HS THPT hiện nay khi gặp các bài tập có vần đề thường lúng túng và mắc sai lầm của đề ra. Trong Hoá học phổ thông các BTHH vô cơ rất phong phú và đa dạng, đặc biệt là phần hoá vô cơ 12. Những năm gần đây trong các đề thi Đại học và kì thi tốt nghiệp THPT quốc gia, các BTHH trong phần vô cơ 12 lại thường là bài tập khó đối với HS. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “ Những biện pháp khắc phục sai lầm của học sinh trong việc học phần hóa vô cơ lớp 12 trường trung học phổ thông” 2. Mục đích nghiên cứu - Phát hiện các sai lầm thường mắc phải khi làm bài tập phần hóa vô cơ lớp 12 ở trường THPT. - Những biện pháp khắc phục sai lầm của HS trong việc học phần hóa vô cơ lớp 12 ở trường THPT. 8 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. - Nghiên cứu thực trạng dạy học Hoá học phần hóa vô cơ 12 ở trường THPT. - Tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến những sai lầm của HS trong quá trình giải bài tập Hoá học phần hóa vô cơ lớp 12 THPT. - Đưa ra một số biện pháp khắc phục những sai lầm của HS trong quá trình giải bài tập Hoá học phần hóa vô cơ lớp 12 THPT. - Lựa chọn và xây dựng hệ thống các bài tập nhằm khắc phục những sai lầm của HS trong quá trình giải bài tập Hoá học phần hoá vô cơ lớp 12 THPT. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả, tính khả thi của biện pháp đề ra. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Hoá học ở trường THPT. - Đối tượng nghiên cứu: Những biện pháp khắc phục sai lầm của HS trong quá trình làm bài tập Hoá học phần hóa vô cơ 12 ở trường THPT. 5. Phạm vi nghiên cứu Version - Select.Pdf - Nội Demo dung kiến thức thuộc phần hóa vôSDK cơ lớp 12. - Học sinh lớp 12 trên địa bàn huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. 6. Giả thuyết khoa học Nếu HS khắc phục được những sai lầm mà GV chỉ ra thì sẽ góp phần tạo hứng thú cho HS đối với môn học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Hoá học hiện nay ở trường THPT. 7. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề này: - Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Phân tích và sửa chữa những sai lầm trong quá trình hướng dẫn học sinh giải bài tập trắc nghiệm khách quan môn hóa học ở trường trung học phổ thông” [11] của tác giả Phạm Thị Hằng. - Bài báo “Những sai lầm thường gặp trong gải bài toán hóa học và hiệu quả của phương pháp quy đổi” [12] của tác giả Vũ Khắc Ngọc đăng trong tạp chí Hóa học và ứng dụng số 10. 9 - Bài báo “Phân tích những sai lầm thương gặp qua việc hướng dẫn học sinh giải bài tập hóa học” [32] của nhóm tác giả Nguyễn Xuân Trường, Cao Cự Giác, Hoàng Thanh Phong đăng trong tạp chí Hóa học và ứng dụng số 3. - Bài báo “Những sai lầm thường gặp khi giải bài tập về sắt” [38] đăng trong tạp chí Hóa học và ứng dụng số 4. 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận - Nghiên cứu các tài liệu Lí luận và phương pháp dạy học Hoá học. - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài: sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo, các đề thi đại học và tốt nghiệp THPT Quốc gia. 8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Tìm hiểu thực trạng dạy và học Hoá học phần hóa vô cơ lớp 12 ở các trường THPT. - Trao đổi kinh nghiệm với các đồng nghiệp tài các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Trị, tham khảo ý kiến của các giảng viên trong khoa Hoá trường ĐHSP Huế và ĐHSP Đà Nẵng. Demo Version - Phỏng vấn, điều tra. - Select.Pdf SDK - Phân tích, tổng hợp. 8.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 9. Những đóng góp của đề tài - Phân tích và phát hiện được một số sai lầm mắc phải trong việc học phần hóa vô cơ lớp 12 – THPT. - Đưa ra một số biện pháp khắc phục sai lầm gặp phải khi giải quyết các BTHH phần vô cơ 12. Làm sao để HS nắm vững kiến thức lý thuyết, nâng cao năng lực suy luận, nắm được điểm mấu chốt của một BTHH để đạt kết quả cao trong quá trình học tập. - Lựa chọn và xây dựng được hệ thống bài tập trắc nghiệm và tự luận phần hóa vô cơ 12 có phân tích sai lầm phù hợp với các đề thi tốt nghiệp THPT quốc gia và Đại học, giúp HS rèn luyện kỹ năng làm BTHH. Từ đó khắc phục được những sai lầm mắc phải, nâng cao chất lượng dạy và học. 10 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 2: Những sai lầm của HS trong việc học phần hoá vô cơ lớp 12 THPT và các biện pháp khắc phục Chương 3: Thực nghiệm sư phạm Demo Version - Select.Pdf SDK 11