Tài liệu Nhịp điệu phát triển dân số một số xã thuộc huyện lục nam tỉnh bắc giang và những ảnh hưởng của nó đến sự phát triển kinh tế xã hội

Kho¸ luËn tèt nghiÖp 1 Ph¹m ThÞ ThuÊn Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn nµy, tríc hÕt em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c« gi¸o NguyÔn ThÞ Lan, ngêi ®· giµnh nhiÒu thêi gian chØ dÉn tËn t×nh vµ gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Em xin c¶m ¬n ban chñ nhiÖm khoa Sinh – KTNN, c¸c thÇy c« trong tæ §éng vËt, bé m«n Gi¶i phÉu – Sinh lý ngêi vµ ®éng vËt trêng §¹i häc s ph¹m Hµ Néi 2. T«i xin c¶m ¬n c¸c c¬ quan ë ®Þa ph¬ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp t«i hoµn thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu. Hµ Néi, th¸ng 05 n¨m 2007 Sinh viªn Ph¹m ThÞ ThuÊn Kho¸ luËn tèt nghiÖp 2 Ph¹m ThÞ ThuÊn Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi: “NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn d©n sè mét sè x· huyÖn Lôc Nam – tØnh B¾c Giang vµ nh÷ng ¶nh hëng cña nã tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi” lµ kÕt qu¶ cña riªng t«i vµ kh«ng trïng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. NÕu sai t«i xin chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm. Hµ Néi, th¸ng 05 n¨m 2007 Sinh viªn Ph¹m ThÞ ThuÊn Kho¸ luËn tèt nghiÖp 3 Ph¹m ThÞ ThuÊn Môc lôc Danh môc ch÷ viÕt t¾t .................................................................................. 5 Ch­¬ng 1. Më ®Çu ........................................................................................ 6 1.1. §Æt vÊn ®Ò............................................................................................ 6 1.2. Néi dung nghiªn cøu............................................................................ 8 Ch­¬ng 2. Tæng quan tµi liÖu....................................................................... 9 2.1. Vai trß cña d©n sè vµ sù cÇn thiÕt nghiªn cøu....................................... 9 2.2. HËu qu¶ cña bïng næ d©n sè ®èi víi chÊt l­îng cuéc sèng................. 10 2.2.1. VÒ mÆt kinh tÕ – x· héi. .............................................................. 10 2.2.2. D©n sè t¨ng nhanh, tµi nguyªn c¹n kiÖt, m«i tr­êng suy tho¸i. .... 13 2.3. N¨m n¨m thùc hiÖn c«ng t¸c KHHG§ huyÖn Lôc Nam – tØnh B¾c Giang (2002 -2006). ................................................................................. 23 2.3.1. Thùc tr¹ng cña huyÖn Lôc Nam. ................................................. 23 2.3.2. T×nh h×nh thùc hiÖn c«ng t¸c DS - KHHG§ cña huyÖn Lôc Nam trong nh÷ng n¨m qua. ........................................................................... 25 2.3.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶. ........................................................................ 26 2.3.4. Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn c«ng t¸c DS - KHHG§ ®Õn n¨m 2007 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo cña huyÖn Lôc Nam - tØnh B¾c Giang ............................................................................................................. 30 Ch­¬ng 3. §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.................................... 33 3.1. §èi t­îng nghiªn cøu. ....................................................................... 33 3.1.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu. .................................................................. 33 3.1.2. Thêi gian nghiªn cøu. ................................................................. 33 3.2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. ................................................................... 34 3.2.1. Dïng ph­¬ng ph¸p thèng kª, ®iÒu tra ®Ó nghiªn cøu nhÞp ®iÖu ph¸t triÓn d©n sè t¹i UBDSG§&TE huyÖn vµ x·........................................... 34 Kho¸ luËn tèt nghiÖp 4 Ph¹m ThÞ ThuÊn 3.2.2. Trùc tiÕp ®iÒu tra d©n sè qua 2 x· trong huyÖn. ........................... 34 3.2.3. Xö lý sè liÖu ®iÒu tra ®­îc theo ph­¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc mµ c¸c nhµ d©n sè häc th­êng lµm. ............................................................ 34 Ch­¬ng 4. kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn .............................................. 36 4.1. NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn DS - KHHG§ ë huyÖn Lôc Nam. ...................... 36 4.2. B­íc ®Çu t×m hiÓu vÒ ph¸t triÓn DS-KHHG§ x· B×nh S¬n vµ x· ........ 40 4.2.1. Sù ph¸t triÓn DS-KHHG§ x· B×nh S¬n. ...................................... 40 4.2.2. NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn d©n sè x· B×nh S¬n trong 5 n¨m qua (2002 2006). ................................................................................................... 43 4.2.3. Sù ph¸t triÓn DS-KHHG§ x· Tr­êng S¬n. .................................. 44 4.2.4. NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn d©n sè x· Tr­êng S¬n trong 5 n¨m qua (2002 – 2006). ................................................................................................ 47 4.3. HËu qu¶ cña viÖc gia t¨ng d©n sè vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ............................................................................ 48 4.3.1. T¸c dông cña t¨ng d©n sè ®Õn tµi nguyªn vµ m«i tr­êng cña mét sè x·, huyÖn Lôc Nam............................................................................... 48 4.3.2. T¸c ®éng cña d©n sè ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. ................... 49 4.3.3. T¸c ®éng cña d©n sè ®Õn chÊt l­îng cuéc sèng cña nh©n d©n x· B×nh S¬n, x· Tr­êng S¬n vµ nh©n d©n trong huyÖn. .............................. 58 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ..................................................................................... 60 Tµi liÖu tham kh¶o...................................................................................... 62 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ ThuÊn danh môc ch÷ viÕt t¾t DS – KHHG§: D©n sè – kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh FAO - : Tæ chøc Liªn hîp quèc vÒ l­¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp BPTT : BiÖn ph¸p tr¸nh thai UBDSG§&TE: Uû ban d©n sè Gia ®×nh vµ TrÎ em UBND : Uû ban nh©n d©n UBTVQH : Uû ban th­êng vô quèc héi UNESCO : Tæ chøc Liªn hîp quèc vÒ Gi¸o dôc – Khoa häc vµ V¨n SKSS : Søc khoÎ sinh s¶n THCS : Trung häc c¬ së THPT : Trung häc phæ th«ng DS : D©n sè DDT : 4,4 – Diclorodiphªnyl tricloroetan ho¸ 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ ThuÊn Ch­¬ng 1. Më ®Çu 1.1. §Æt vÊn ®Ò. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, sù gia t¨ng d©n sè diÔn ra ngµy mét nhanh. Theo tµi liÖu cña quü d©n sè liªn hîp quèc n¨m 1960, d©n sè thÕ giíi lµ 3 tû ng­êi, n¨m 1975 lµ 4 tû ng­êi, n¨m 2000 lµ 6,35 tû ng­êi vµ tÝnh ®Õn 7 giê 19 phót ngµy 26/2/2006 d©n sè thÕ giíi lµ 6,5 tû ng­êi. Theo dù b¸o cña Liªn hîp quèc (1982) th× d©n sè thÕ giíi n¨m 2010 lµ 6987 triÖu ng­êi, n¨m 2020 lµ 7793 triÖu ng­êi vµ n¨m 2025 lµ 8162 triÖu ng­êi. Sù gia t¨ng d©n sè kh«ng kiÓm so¸t ®­îc lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn bïng næ d©n sè - mét trong c¸c nguy c¬ ®e do¹ sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña loµi ng­êi. §Ó ng¨n chÆn ®­îc nguy c¬ ®ã kh«ng g× kh¸c lµ mçi quèc gia, mçi d©n téc trªn thÕ giíi kh«ng ph©n biÖt t«n gi¸o, mµu da, ph¶i tÝch cùc h¬n trong c«ng t¸c d©n sè, ®Ó h¹n chÕ sù gia t¨ng d©n sè nh»m tiÕn tíi æn ®Þnh d©n sè ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña hµnh tinh. Ngµy 11/7 hµng n¨m ®­îc chän lµm ngµy d©n sè thÕ giíi ®Ó nh¾c nhë vµ c¶nh b¸o cho tÊt c¶ mäi ng­êi cïng nhau hµnh ®éng ®Ó gi¶m bít sù gia t¨ng d©n sè. Sù gia t¨ng d©n sè diÔn ra m¹nh mÏ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam hiÖn nay d©n sè ®øng hµng thø 13 trªn thÕ giíi. TÝnh ®Õn ngµy 31/12/2005 ­íc tÝnh d©n sè ViÖt Nam lµ 83,12 triÖu ng­êi. NÕu tiÕp tôc gia t¨ng d©n sè nh­ hiÖn nay th× sau 10 n¨m n÷a d©n sè n­íc ta sÏ ®¹t 94 triÖu ng­êi. D©n sè t¨ng nhanh ®· ®Ó l¹i hËu qu¶ nghiªm träng t¸c ®éng xÊu ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi, trë thµnh nçi lo cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, cña c¶ céng ®ång quèc tÕ, lµm ph¸ vì c¸c yÕu tè c©n b»ng cña tù nhiªn, x· héi: lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn suy tho¸i trÇm träng nÒn kinh tÕ quèc tÕ, g©y ra n¹n ®ãi, dÞch bÖnh thÊt nghiÖp, thÊt häc, suy tho¸i nßi gièng, « nhiÔm m«i tr­êng, uy hiÕp trùc tiÕp ®Õn sù tån t¹i cña loµi ng­êi. Quan hÖ cña d©n sè víi ph¸t Kho¸ luËn tèt nghiÖp 7 Ph¹m ThÞ ThuÊn triÓn kinh tÕ – x· héi, n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng nh©n d©n, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, gi¶i quyÕt viÖc lµm ®­îc nhµ n­íc ta ®Æc biÖt quan t©m. Cho ®Õn nay ViÖt Nam ®· ®Ò ra hai chiÕn l­îc ph¸t triÓn d©n sè, ®ã lµ “chiÕn l­îc DS – KHHG§ ®Õn n¨m 2000” ®­îc ban hµnh t¹i Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø 4 kho¸ VII th¸ng 1 n¨m 1993 vµ “ChiÕn l­îc d©n sè ViÖt Nam 2001 - 2010”. Môc tiªu cña chiÕn l­îc d©n sè lÇn thø nhÊt chñ yÕu tËp trung vµo viÖc gi¶m nhanh møc sinh th«ng qua KHHG§ h­íng phÊn ®Êu “mçi gia ®×nh chØ cã 1 hoÆc 2 con”. So víi chiÕn l­îc d©n sè lÇn thø nhÊt “chiÕn l­îc d©n sè ViÖt Nam 2001 – 2010” cã môc tiªu toµn diÖn h¬n, võa nh»m duy tr× xu thÕ gi¶m sinh v÷ng ch¾c, võa n©ng cao chÊt l­îng d©n sè th«ng qua ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n. ViÖt Nam lu«n qu¸n triÖt quan ®iÓm coi c«ng t¸c DS – KHHG§ lµ mét bé phËn quan träng trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®Êt n­íc. HuyÖn Lôc Nam lµ huyÖn miÒn nói n»m trªn trôc ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña tØnh, cã c¸c tuyÕn quèc lé, tØnh lé, ®­êng s¾t vµ ®­êng s«ng ch¹y qua, cã c¸c tiÓu vïng kinh tÕ cã kh¶ n¨ng thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn vïng chuyªn canh n«ng s¶n, hµng ho¸, c¸c chî ®Çu mèi lµ n¬i cung cÊp khèi l­îng lín n«ng s¶n thùc phÈm cho vïng má Qu¶ng Ninh. §ång thêi, Lôc Nam cßn cã c¸c di tÝch vµ ®iÓm du lÞch sinh th¸i ®Ó ph¸t triÓn ngµnh du lÞch. HuyÖn cã 27 x·, thÞ trÊn. D©n sè toµn huyÖn tÝnh ®Õn ngµy 31/12/2006 lµ 207645 ng­êi. §êi sèng cña nh©n d©n trong huyÖn cßn thÊp vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi thÊp, mµ nguyªn nh©n lín nhÊt lµ vÊn ®Ò d©n sè, biÕt ®­îc nguyªn nh©n cô thÓ tõ ®ã t×m ra gi¶i ph¸p kh¾c phôc ®Ó cã thÓ ®­a kinh tÕ cña huyÖn ®i lªn. ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu chiÕn l­îc ph¸t triÓn DS – KHHG§ trªn ph¹m vi toµn quèc, toµn tØnh, cßn trªn ph¹m vi hÑp (huyÖn, x·, th«n) th× sù gia t¨ng d©n sè cô thÓ ch­a ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn. XuÊt ph¸t tõ sù cÇn thiÕt t×m hiÓu sù gia t¨ng Kho¸ luËn tèt nghiÖp 8 Ph¹m ThÞ ThuÊn d©n sè cÊp c¬ së vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña sù gia t¨ng ®ã ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Þa ph­¬ng ®Ó tõ ®ã ®Ò ra ph­¬ng ph¸p vµ gi¶i ph¸p nh»m gióp cho c«ng t¸c DS – KHHG§ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. T«i ®· chän ®Ò tµi nghiªn cøu “NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn d©n sè mét sè x· huyÖn Lôc Nam – tØnh B¾c Giang vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi”. 1.2. Néi dung nghiªn cøu. Do yªu cÇu cña ®Ò tµi, chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò sau: - Nghiªn cøu sù ph¸t triÓn d©n sè cña 2 x· B×nh S¬n vµ Tr­êng S¬n huyÖn Lôc Nam trong 5 n¨m qua (2002 -2006). - §Ò ra 1 sè gi¶i ph¸p cho chiÕn l­îc DS - KHHG§ trong thêi gian tíi ë hai x· nµy. - Nghiªn cøu ®Ó thÊy ®­îc nhËn thøc cña thanh niªn, häc sinh vÒ vÊn ®Ò d©n sè – KHHG§. - §iÒu tra mét sè kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c DS – KHHG§ ë hai x· B×nh S¬n vµ Tr­êng S¬n Kho¸ luËn tèt nghiÖp 9 Ph¹m ThÞ ThuÊn Ch­¬ng 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. Vai trß cña d©n sè vµ sù cÇn thiÕt nghiªn cøu. D©n sè víi t­ c¸ch võa lµ lùc l­îng s¶n xuÊt võa lµ lùc l­îng tiªu dïng, nãi ®Õn d©n sè lµ nãi ®Õn con ng­êi – lµ nguån tµi nguyªn quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi. Muèn ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi, bÊt kú chÕ ®é x· héi nµo, bÊt kú bé m¸y qu¶n lý nµo ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn sù tån t¹i ph¸t triÓn ®ã. Do vËy, quy m« c¬ cÊu d©n sè vµ chÊt l­îng d©n sè ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn tr­íc hÕt chÝnh con ng­êi vµ ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña quèc gia. Con ng­êi muèn tån t¹i ®­îc tr­íc hÕt ph¶i tiªu dïng mét l­îng cña c¶i vËt chÊt nhÊt ®Þnh. NÕu l­îng cña c¶i vËt chÊt ®ã kh«ng thay ®æi hoÆc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ mµ d©n sè ngµy cµng ®«ng th× nã sÏ c¶n trë viÖc c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng nh©n d©n. MÆt kh¸c, d©n sè lµ c¬ së h×nh thµnh nguån lao ®éng. Nguån lao ®éng t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng nhanh nguån cña c¶i vËt chÊt vµ tinh thÇn. Trong chõng mùc nhÊt ®Þnh, d©n sè cßn lµ søc m¹nh cña quèc gia. Tuy vËy ngay víi ph­¬ng diÖn lµ lùc l­îng s¶n xuÊt nÕu d©n sè qu¸ ®«ng, t¨ng qu¸ nhanh, nguån lao ®éng qu¸ thõa l¹i g©y søc Ðp vÒ viÖc lµm. §©y lµ mèi quan t©m th­êng trùc cña nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ n­íc ta hiÖn nay. NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn d©n sè t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt, mäi lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ – x· héi vµ vÊn ®Ò gi¸o dôc – giao th«ng - m«i tr­êng – v¨n ho¸…chÝnh bëi vËy. D©n sè lu«n lµ vÊn ®Ò ®­îc quan t©m ë mäi lóc, mäi n¬i, mäi quèc gia, mäi d©n téc. Muèn qu¶n lý ®­îc x· héi, tr­íc hÕt ph¶i qu¶n lý ®­îc qu¸ tr×nh biÕn ®éng d©n sè, c¸c nhµ chøc tr¸ch, c¸c nhµ qu¶n lý x· héi cÇn cã biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt vÒ quy m« d©n sè cho phï hîp víi nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn x· héi. Tr­¬c nguy c¬ bïng næ d©n sè cã thÓ x¶y ra, vÊn ®Ò d©n sè lu«n lµ vÊn ®Ò quan t©m cña mäi ngµnh, mäi cÊp trong n­íc vµ quèc tÕ. Kho¸ luËn tèt nghiÖp 10 Ph¹m ThÞ ThuÊn Nã lµ ®èi t­îng kh«ng nh÷ng cña c¸c cuéc tranh luËn vÒ khoa häc mµ cña c¶ cuéc ®Êu tranh t­ t­ëng gay g¾t. §iÒu ®ã cho ta thÊy sù cÇn thiÕt nghiªn cøu cña vÊn ®Ò d©n sè vµ sù ra t¨ng d©n sè. 2.2. HËu qu¶ cña bïng næ d©n sè ®èi víi chÊt l­îng cuéc sèng. Môc ®Ých thùc sù cña viÖc ph¸t triÓn lµ c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng cña con ng­êi. Mçi d©n téc ®Òu cã nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau trong sù ph¸t triÓn nh­ng tùu chung ®Òu lµ môc tiªu x©y dùng mét cuéc sèng lµnh m¹nh, Êm no, h¹nh phóc, cã quyÒn ®­îc tù do vÒ chÝnh trÞ, ®¶m b¶o vÒ an ninh quèc phßng vµ ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §ã lµ môc tiªu n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng cho con ng­êi, ®¶m b¶o ph¸t triÓn x· héi kh«ng chØ cho h«m nay mµ cho c¶ thÕ hÖ mai sau. Song chÊt l­îng cuéc sèng l¹i g¾n liÒn víi quy m« d©n sè. Bïng næ d©n sè ®ang lµ nguy c¬ ®e do¹ ®Õn mäi mÆt ®êi sèng cña con ng­êi vµ lµ mét trong nh÷ng nguy c¬ ®e do¹ sù tån vong cña nh©n lo¹i. HËu qu¶ cña bïng næ d©n sè hiÖn nay thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò sau: 2.2.1. VÒ mÆt kinh tÕ – x· héi. Thùc tÕ cho thÊy dï kinh tÕ ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kh¸ nh­ng tû lÖ ph¸t triÓn d©n sè t¨ng nhanh th× thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi còng kh«ng thÓ t¨ng hoÆc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ, ®êi sèng nh©n d©n kh«ng ®­îc c¶i thiÖn, huèng chi khi d©n sè ®· t¨ng nhanh ®Õn ®é bïng næ. Bïng næ d©n sè khiÕn cho nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu cña con ng­êi nh­ ¨n, mÆc, ë, häc hµnh vµ cã viÖc lµm ch¼ng nh÷ng kh«ng ®­îc ®¸p øng mµ cßn lµm cho c¸c mÆt kinh tÕ – x· héi bÞ ¶nh h­ëng nghiªm träng, 2.2.1.1. HËu qu¶ cña viÖc t¨ng d©n sè qu¸ nhanh ®èi víi viÖc cung cÊp l­¬ng thùc thùc phÈm. HiÖn nay, theo liªn hîp quèc vÉn cßn rÊt nhiÒu ng­êi d©n trªn thÕ giíi ®ang sèng trong t×nh tr¹ng ®ãi dai d¼ng, nh÷ng thËp kû tr­íc, ph©n nöa nh©n Kho¸ luËn tèt nghiÖp 11 Ph¹m ThÞ ThuÊn lo¹i sèng trong t×nh tr¹ng ®ãi ¨n, hµng n¨m cã hµng chôc triÖu ng­êi bÞ chÕt ®ãi [4]. Sang thÕ kû 20 n¹n ®ãi vÉn bao trïm nh©n lo¹i: Nh÷ng n¨m 70 trªn tr¸i ®Êt cã 2 triÖu ng­êi chÕt ®ãi, ®Õn thËp kû 80 lªn 18 triÖu, thËp kû 90 lµ 51 triÖu ng­êi chÕt ®ãi ®ång thêi n¹n ®ãi ®e do¹ 800 triÖu ng­êi kh¸c. Cho ®Õn nay vÊn ®Ò l­¬ng thùc, thùc phÈm vÉn lµ mèi quan t©m ®Æc biÖt cña nhiÒu quèc gia. Theo thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam ra ngµy 3 -10 n¨m 2003, hµng n¨m trªn thÕ giíi cã kho¶ng 840 triÖu ng­êi bÞ ®ãi, phÇn lín ë c¸c n­íc cã d©n sè qu¸ cao: Nigieria, £ti«pi… Theo FAO th× sau 18 n¨m (1970 – 1988) s¶n l­îng l­¬ng thùc thÕ giíi t¨ng 1,25 lÇn nh­ng d©n sè l¹i t¨ng 1,41 lÇn [1]. V× vËy, b×nh qu©n l­¬ng thùc theo ®Çu ng­êi mçi n¨m tõ 333kg gi¶m xuèng cßn 296kg, l­¬ng thùc thiÕu kÐo theo ch¨n nu«i kÐm ph¸t triÓn, dÉn tíi hiÖn t­îng thiÕu ®¹m ®éng vËt g©y nªn nhiÒu chøng bÖnh “chÕt ®ãi” chËm ch¹p dï vÉn cã ¨n uèng. ë ViÖt Nam n¨m 1945 cã 2 triÖu ng­êi bÞ chÕt ®ãi. Tuy nhiªn, do lµm tèt c«ng t¸c gièng trong s¶n xuÊt N«ng nghiÖp, x©y dùng hÖ thèng t­íi tiªu…nªn n¨ng xuÊt lóa vµ hoa mµu ®· t¨ng lªn v­ît bËc trong n¨m gÇn ®©y. ¦íc tÝnh s¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®øng thø 2 hoÆc 3 trªn thÕ giíi. Nh­ng nguy c¬ thiÕu l­¬ng thùc, thùc phÈm cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo nÕu kh«ng kiÓm so¸t sù ra t¨ng d©n sè, kh«ng cã kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch phï hîp trong s¶n xuÊt N«ng, L©m, Ng­ nghiÖp. Bªn c¹nh vÊn ®Ò thiÕu l­¬ng thùc, thùc phÈm th× vÊn an toµn l­¬ng thùc, thùc phÈm còng lµ vÊn ®Ò ®¸ng b¸o ®éng hiÖn nay. Do sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ c«ng nghÖ vµ dÞch vô chÕ biÕn: sù tËp trung ngµy cµng cao c¸c khu vùc d©n c­ quanh ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp, viÖc tæ chøc ®¹i trµ nhiÒu mÆt hµng thùc phÈm, viÖc më réng l­u th«ng bu«n b¸n trong thÞ tr­êng toµn quèc ë mçi n­íc còng nh­ trong thÞ tr­êng quèc tÕ ®· lµm cho vÊn ®Ò vÖ sinh an toµn thùc phÈm mang thªm mét ý nghÜa míi ë tÇm cì toµn cÇu. Thùc phÈm bÞ « nhiÔm lµ do 2 nguyªn nh©n chÝnh: Kho¸ luËn tèt nghiÖp 12 Ph¹m ThÞ ThuÊn - Do sù x©m nhiÔm cña c¸c lo¹i vi sinh vËt: vi khuÈn, nÊm mèc, virut… - Do bÞ nhiÔm ®éc bëi c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®ang ®æ vµo c¸c nguån n­íc tù nhiªn còng nh­ c¸c nguån n­íc ¨n cña d©n c­. ë ViÖt Nam sù g©y nhiÔm bëi c¸c vi sinh vËt chiÕm tû lÖ lín h¬n rÊt nhiÒu. Theo b¸o c¸o chän läc vÒ kÕt qu¶ kiÓm tra vÖ sinh an toµn thùc phÈm t¹i Héi th¶o Dinh d­ìng lÇn thø 2 cña t¸c gi¶ Bïi Minh §øc n¨m 1991 th× trong 6 n¨m (1983 – 1989) trªn toµn quèc ®· x¶y ra 269 vô ngé ®éc thùc phÈm víi sè ng­êi bÞ m¾c lµ 5756 vµ sè tr­êng hîp tö vong lµ 156. 2.2.1.2. Søc Ðp d©n sè ®èi víi viÖc bè trÝ viÖc lµm. Nguån nh©n lùc lµ nh©n tè quan träng nhÊt trong s¶n xuÊt ngay c¶ trong s¶n xuÊt tù ®éng ho¸. Nh­ng nguån lao ®éng t¨ng nhanh l¹i g©y søc Ðp lín ®èi víi viÖc bè trÝ c«ng ¨n viÖc lµm, ®Æc biÖt ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸, Phi – Mü La Tinh cã tõ 1/4 ®Õn 1/3 sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm th­êng xuyªn, nhiÒu n­íc tû lÖ nµy lµ 70%. Theo tæ chøc lao ®éng quèc tÕ, n¨m 1980 cã gÇn 1/3 lùc l­îng lao ®éng thÕ giíi thÊt nghiÖp hoÆc b¸n thÊt nghiÖp. Cßn hiÖn nay thÕ giíi cã Ýt nhÊt 15% lùc l­îng lao ®éng thÊt nghiÖp thùc sù [1]. ë ViÖt Nam n¨m 2005, theo b¸o c¸o ­íc tÝnh cña tæng côc thèng kª, trªn 20% lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n thiÕu viÖc lµm, tû lÖ thÊt nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ vÉn cao kho¶ng 5,3% [4]. D­ thõa lao ®éng sÏ lµ nguyªn nh©n n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi, ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi d©n th× biÖn ph¸p c¬ b¶n lµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ tèc ®é cao, ph¸t triÓn m¹nh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Èy m¹nh ®« thÞ ho¸ vµ quan träng lµ gi¶m tèc ®é t¨ng d©n sè. 2.2.1.3. HËu qu¶ cña t¨ng d©n sè qu¸ nhanh ®èi víi gi¸o dôc - ®µo t¹o. Quy m« d©n sè lín vµ tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè qu¸ nhanh còng ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù ph¸t triÓn gi¸o dôc. Hµng n¨m, møc ®Çu t­ cho gi¸o dôc t¨ng nh­ng kh«ng kÞp víi møc t¨ng d©n sè. D©n sè t¨ng nhanh ¶nh h­ëng ®Õn gi¸o dôc c¶ vÒ sè l­îng lÉn chÊt l­îng. Sè tr­êng, sè líp më ra ngµy cµng Kho¸ luËn tèt nghiÖp 13 Ph¹m ThÞ ThuÊn nhiÒu, c¬ së vËt chÊt d¹y häc ®­îc cung øng ngµy mét t¨ng nh­ng vÉn ch­a ®¸p øng ®ñ nhu cÇu cña nh©n d©n. Mét ®iÒu nghÞch lý lµ trong thêi ®¹i khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn nh­ vò b·o nh­ hiÖn nay, tû lÖ ng­êi d©n mï ch÷ vÉn cßn kh¸ cao. Trªn thÕ giíi vÉn cßn gÇn 1 tû ng­êi kh«ng biÕt ch÷ [2], trong ®ã cã 666 triÖu phô n÷, 320 triÖu nam giíi [11]. §iÒu nµy lµ th¸ch thøc lín ®Æt ra cho c¸c nhµ gi¸o dôc cÇn ph¶i ®­a ra c¸c ®Ò ¸n xo¸ mï ch÷ trªn ph¹m vi toµn cÇu. ë n­íc ta, d©n sè t¨ng qu¸ nhanh ®· g©y søc Ðp lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña gi¸o dôc vÒ nhiÒu mÆt. Søc Ðp d©n sè ®èi víi gi¸o dôc thÓ hiÖn ë sè l­îng ng­êi cÇn ®­îc häc ngµy cµng t¨ng, v­ît qu¸ kh¶ n¨ng cung øng ph­¬ng tiÖn vËt liÖu vµ kü thuËt d¹y häc ®Ó cã chÊt l­îng tèt. Ngoµi ra, c«ng t¸c gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cßn chÞu søc Ðp gi¸n tiÕp cña d©n sè, ®ã lµ sù gi¶m sót chÊt l­îng cuéc sèng x· héi nãi chung, khiÕn cho ®êi sèng cña häc sinh vµ gi¸o viªn gÆp nhiÒu khã kh¨n. ë ViÖt Nam cã kho¶ng 15% trÎ em ch­a ®­îc ®Õn tr­êng [5]. Ngoµi ra d©n sè t¨ng nhanh cßn t¸c ®éng ®Õn c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n, c«ng t¸c an ninh quèc phßng. 2.2.2. D©n sè t¨ng nhanh, tµi nguyªn c¹n kiÖt, m«i tr­êng suy tho¸i. T×nh tr¹ng c¹n kiÖt tµi nguyªn vµ suy tho¸i m«i tr­êng cïng víi sù ra t¨ng d©n sè ®Æc biÖt ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ nh÷ng mèi hiÓm ho¹ ®èi víi nh©n lo¹i. 2.2.2.1. Tµi nguyªn c¹n kiÖt. Tµi nguyªn thiªn nhiªn gåm nh÷ng d¹ng kh«ng t¸i t¹o nh­ kho¸ng s¶n, than, dÇu má vµ khÝ ®èt, vµ nh÷ng d¹ng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o nh­ rõng, ®Êt, n­íc vµ c¸c nguån lîi thùc vËt, ®éng vËt kh¸c. Chóng lµ nguån sèng, lµ nh÷ng vËt liÖu ®Ó con ng­êi sö dông trong x©y dùng, may mÆc, chÕ t¹o c«ng cô…vµ lÊy n¨ng l­îng phôc vô cho ®êi sèng cña m×nh. TÊt c¶ ®Òu kh«ng ph¶i lµ v« tËn nÕu nh­ con ng­êi khai th¸c bÊt hîp lý vµ sö dông l·ng phÝ. Kho¸ luËn tèt nghiÖp 14 Ph¹m ThÞ ThuÊn D©n sè t¨ng nhanh, nhu cÇu cña con ng­êi ngµy cµng cao, møc ®é khai th¸c tµi nguyªn ngµy cµng lín dÉn ®Õn nguy c¬ c¹n kiÖt tµi nguyªn t¸i t¹o vµ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o. Con ng­êi ®· biÕt sö dông kim lo¹i, khai kho¸ng vµ nÊu ch¶y kim lo¹i tõ rÊt xa x­a, song c­êng ®é khai th¸c ngµy cµng cao sau cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Trong thÕ kû, loµi ng­êi ®· lÊy tõ trong lßng ®Êt 130 tû tÊn than, 35 tû tÊn dÇu vµ trªn 1 tû tÊn h¬i ®èt [12]. Mçi n¨m con ng­êi khai th¸c hµng tr¨m tû tÊn kho¶ng s¶n. NÕu cø khai th¸c vµ sö dông nh­ vËy th× sau 200 n¨m n÷a sÏ hÕt than ®¸, 100 n¨m n÷a sÏ hÕt dÇn dÇu má nh÷ng kho¸ng s¶n nh­: b¹c, thuû ng©n, kÏm, ch×…còng chØ khai th¸c ®­îc 20 – 30 n¨m n÷a [6]. Thæ nh­ìng, thÕ giíi ®éng vËt – thùc vËt tuy lµ tµi nguyªn t¸i t¹o ®­îc nh­ng còng bÞ suy gi¶m nhanh chãng. Tõ n¨m 1600 ®Õn nay cã h¬n 700 loµi ®éng vËt, thùc vËt ®· bÞ tuyÖt chñng, cã nhiÒu lo¹i bÞ tuyÖt chñng tr­íc khi ph¸t hiÖn ra. Sù gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i. Ngoµi ra do con ng­êi khai th¸c rõng bõa b·i, kh«ng cã kÕ ho¹ch t¸i sinh rõng lµm cho diÖn tÝch rõng ngµy cµng thu hÑp l¹i. MÊt rõng sÏ mÊt n¬i c­ tró cña nhiÒu lo¹i ®éng vËt, thùc vËt quý hiÕm. MÊt rõng lµm t¨ng c¸c hiÖn t­îng thiªn tai: h¹n h¸n, lò lôt, xãi mßn ®Êt ®ai, ®Æc biÖt lµ lò quÐt (®· xuÊt hiÖn ë mét sè tØnh phÝa b¾c n­íc ta) g©y thiÖt h¹i lín vÒ ng­êi vµ cña. Tµi nguyªn n­íc hiÖn nay kh¸ dåi dµo ­íc tÝnh kho¶ng 1386 triÖu km3 nh­ng l­îng n­íc ngät ®­îc dïng chØ chiÕm 0,8%. Do ph¸ rõng bõa b·i lµm mÊt nguån n­íc ngÇm do c¸c chÊt th¶i C«ng nghiÖp, N«ng nghiÖp, chÊt th¶i sinh ho¹t nªn nhiÒu n¬i l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu n­íc vµ nhiÒu n¬i n­íc bÞ « nhiÔm kh«ng sö dông ®­îc [10]. 2.2.2.2. M«i tr­êng sèng ®ang bÞ tµn ph¸ vµ « nhiÔm. TÊt c¶ nh÷ng g× bao quanh sinh vËt ¶nh h­ëng mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sinh vËt gäi lµ m«i tr­êng. 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ ThuÊn ¤ nhiÔm m«i tr­êng lµ sù lµm bÈn, lµm tho¸i ho¸ m«i tr­êng sèng, lµ sù lµm biÕn ®æi theo h­íng tiªu cùc m«i tr­êng tù nhiªn, lµm biÕn ®æi toµn thÓ hay chØ mét phÇn b»ng nh÷ng chÊt g©y t¸c h¹i gäi lµ chÊt g©y « nhiÔm. Theo tiÕn sü Ehrlich, « nhiÔm m«i tr­êng lµ kÕt qu¶ cña 3 yÕu tè Quy m« d©n sè x Møc tiªu thô (tÝnh theo ®Çu ng­êi) x T¸c ®éng cña m«i tr­êng (tÝnh theo ®¬n vÞ s¶n xuÊt) = §é « nhiÔm Theo Ehrlich, quy m« d©n sè lµ yÕu tè quan träng nhÊt. ¤ nhiÔm m«i tr­êng x¶y ra trªn c¶ m«i tr­êng ®Êt, n­íc, kh«ng khÝ. ¤ nhiÔm m«i tr­êng ®Êt: D©n sè t¨ng lªn ®Ó ®¶m b¶o l­¬ng thùc ph¶i qu¶ng canh, th©m canh, ph¶i t¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, t¨ng sö dông ph©n bãn ho¸ häc, thuèc trõ s©u, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, t¨ng l­îng chÊt th¶i c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, chÊt phãng x¹, t¨ng l­îng r¸c th¶i vµo m«i tr­êng ®Êt. Theo Lª Diªn Trùc n¨m 1997 trong mét n¨m n­íc ta dïng kho¶ng 15000 – 20000 tÊn thuèc trõ s©u. §iÒu ®ã lµm « nhiÔm trÇm träng m«i tr­êng ®Êt [10]. §Êt cßn bÞ « nhiÔm do c¸c t¸c nh©n sinh häc nh­: trùc khuÈn lÞ, trùc trïng, a mÝt, ký sinh trïng…tõ viÖc ®æ bá chÊt th¶i mÊt vÖ sinh vµ sö dông ph©n b¾c bãn cho ®Êt. N­íc th¶i sinh ho¹t cña con ng­êi, ph©n r¸c xóc vËt, nhÊt lµ nh÷ng trang tr¹i, ®ång cá ch¨n nu«i cßn lµm cho ®Êt bÞ nhiÔm c¸c chÊt h÷u c¬ tíi møc d­ thõa, g©y mÊt c©n b»ng sinh häc trong ®Êt vµ « nhiÔm do c¸c mÇm bÖnh (th­¬ng hµn, Øa ch¶y, giun s¸n…) Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, con ng­êi ch­a hiÓu hÕt hoÆc cè t×nh kh«ng hiÓu nh÷ng chøc n¨ng sinh th¸i nµy, coi ®Êt nh­ nguån “dinh d­ìng” giµu cã ®Ó tho¶ søc bãc lét qua viÖc trång trät, ch¨n th¶: Coi ®Êt nh­ mét chÊt tr¬, biÕn Kho¸ luËn tèt nghiÖp 16 Ph¹m ThÞ ThuÊn chóng thµnh nghÜa ®Þa ®Ó ch«n vïi mäi thø, tõ n­íc th¶i, ph©n r¸c ®Õn c¸c phÕ th¶i cña nÒn c«ng nghiÖp vµ c¶ b· phãng x¹… Ngoµi ra do qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸, më ®­êng, x©y dùng cÇu cèng lµm diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ngµy cµng bÞ thu hÑp l¹i. ¤ nhiÔm m«i tr­êng n­íc: Sù sèng tån t¹i trªn tr¸i ®Êt lµ nhê cã n­íc. Cµng ngµy n­íc ngät cµng ®­îc sö dông nhiÒu h¬n ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®a d¹ng cña cuéc sèng con ng­êi. Tuy nhiªn, do khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn n­íc ch­a hîp lý nªn nguån n­íc ®ang bÞ nhiÔm bÈn, thiÕu trÇm träng. Sù bïng næ d©n sè kÐo theo qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ ngµy cµng t¨ng nhanh. Sù tËp trung d©n sè vµo c¸c thµnh phè lín sÏ lµm n¶y sinh hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ « nhiÔm m«i tr­êng. ViÖc cung cÊp c¬ së h¹ tÇng nh­ viÖc cÊp tho¸t n­íc sÏ gÆp khã kh¨n. Cïng víi sù gia t¨ng d©n sè m¹nh mÏ dÉn ®Õn sù khñng ho¶ng nguån n­íc – lµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng kh«ng kÐm so víi vÊn ®Ò khñng ho¶ng n¨ng l­îng. Ngµy nay, ngay t¹i c¸c n­íc tiªn tiÕn, l­îng n­íc sinh ho¹t ®­îc xö lý ®¹t tiªu chuÈn còng chØ chiÕm 1/3 l­îng n­íc ®­îc sö dông [16]. Nguån n­íc ngät vèn ®· thiÕu l¹i bÞ n¹n « nhiÔm do c¸c s¶n phÈm sinh ho¹t cña con ng­êi th¶i vµo: n­íc th¶i n«ng nghiÖp (ph©n, n­íc tiÓu, thuèc trõ s©u…); n­íc th¶i c«ng nghiÖp (chøa nh÷ng chÊt « nhiÔm kh«ng hay khã bÞ ph©n huû bëi vi sinh vËt, chøa nh÷ng chÊt ®éc h¹i cho vi sinh vËt cã lîi cho n­íc); n­íc th¶i sinh ho¹t rÊt giµu protein, chÊt bÐo, chÊt tÈy röa; n­íc th¶i ®« thÞ. Sù « nhiÔm g©y ra hiÖn t­îng ph× d­ìng, sù ph× d­ìng g©y ra do tù nhiªn ®· tõng x¶y ra trong lÞch sö ph¸t triÓn cña sinh giíi. §· cã 2 lÇn hµm l­îng CO2 t¨ng v­ît bËc lµm cho thùc vËt ph¸t triÓn mét c¸ch “bïng næ”. KhÝ hËu biÕn ®éng m¹nh, thùc vËt bÞ ch«n vïi t¹o nªn nh÷ng nguån nhiªn liÖu ho¸ th¹ch mµ chóng ta ®ang khai th¸c nh­ than ®¸, dÇu má vµ khÝ ®èt. HiÖn nay, sù ph× d­ìng g©y ra do con ng­êi song còng lµ hiÖn t­îng phæ biÕn kh«ng chØ trong n­íc ngät, mµ c¶ ë c¸c vïng ven biÓn vµ biÓn kÝn. Kho¸ luËn tèt nghiÖp 17 Ph¹m ThÞ ThuÊn Ph× d­ìng lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi cña hÖ sinh th¸i thuû vùc do nguån n­íc cÊp cho nã cã l­îng muèi kho¸ng vµ chÊt h÷u c¬ qu¸ d­ thõa mµ c¸c quÇn x· sinh vËt kh«ng thÓ ®ång ho¸ ®­îc. Nh÷ng chÊt th¶i nµy th¶i ra s«ng, suèi, biÓn hoÆc ngÊm vµo m¹ch n­íc ngÇm. HËu qu¶ lµ g©y « nhiÔm nguån n­íc, t¸c ®éng xÊu ®Õn ®êi sèng nh©n d©n vµ ¶nh h­ëng ®Õn hÖ sinh th¸i d­íi n­íc. Ho¹t ®éng cña con ng­êi lµm nhiÔm bÈn ®¹i d­¬ng víi gÇn 40 tû tÊn chÊt th¶i ®æ xuèng ®¹i d­¬ng, trong ®ã cã 320 triÖu tÊn s¾t, 700 tÊn thñy ng©n, 25% s¶n l­îng DDT cña thÕ giíi, 6,5 triÖu tÊn phèt pho, 9 triÖu tÊn dÇu c¸c lo¹i [4]. Nh÷ng vô tai n¹n trªn biÓn (ch¸y dµn khoan, trµn dÇu tõ c¸c giÕng khai th¸c, rß rØ ®­êng èng dÉn, ®¾m tµu chë dÇu…) th­êng g©y « nhiÔm nghiªm träng cho mét vïng réng lín vµ kÐo dµi. Ng­êi ta còng tÝnh r»ng mçi ngµy cã Ýt nhÊt 10 ngh×n tÊn dÇu ®æ vµo biÓn, cßn theo Witherby th× tæng l­îng dÇu x©m nhËp vµo biÓn trªn d­íi 3,2 triÖu tÊn/ n¨m [12]. N­íc s¹ch dïng cho sinh ho¹t ngµy cµng khan hiÕm vµ thiÕu trÇm träng ë nhiÒu n¬i, ®Æc biÖt ë Ch©u Phi. §iÒu ®ã ®Æt ra cho c¸c chuyªn gia vÒ m«i tr­êng ph¶i t¨ng sö dông c¸c c«ng tr×nh lµm s¹ch n­íc th¶i trong c¸c nhµ m¸y tr­íc khi th¶i ra m«i tr­êng vµ t¨ng x©y dùng c¸c c«ng tr×nh cung cÊp n­íc s¹ch cho nh©n d©n. « nhiÔm m«i tr­êng kh«ng khÝ: Kh«ng khÝ lµ mét hçn hîp khÝ gåm kho¶ng 78% N2, 21% O2, 0,03% CO2, phÇn cßn l¹i lµ agon, neon, heli, kipton, metan… « nhiÔm kh«ng khÝ lµ sù biÕn ®æi thµnh phÇn cÊu t¹o cña kh«ng khÝ mµ kÕt qu¶ lµ t¹o ra t¸c ®éng cã h¹i hoÆc g©y ra sù khã chÞu (mïi vÞ, h¹n chÕ tÇm nh×n, khã thë…) cho con ng­êi. T¸c nh©n g©y « nhiÔm khÝ quyÓn lµ ho¹t ®éng cña nói löa, ch¸y rõng vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng­êi nh­: sù gia t¨ng s¶n xuÊt n¨ng l­îng, c«ng nghiÖp luyÖn kim, c¸c qu¸ tr×nh xö lý chÊt th¶i, gia t¨ng giao th«ng trªn Kho¸ luËn tèt nghiÖp 18 Ph¹m ThÞ ThuÊn bé vµ trªn kh«ng, sù « nhiÔm do sinh ho¹t hoÆc « nhiÔm tù g©y ra trong tù nhiªn (sù bèc h¬i tõ qu¸ tr×nh ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬, b·o c¸t, tro, nói löa…), g©y ra bëi c¸c chÊt phãng x¹ do c¸c cuéc thö vò khÝ h¹t nh©n. HiÖn nay, trong khÝ quyÓn tån t¹i rÊt nhiÒu chÊt khÝ vµ bôi l¬ löng ®éc h¹i nh­ CO, CO2, NOX, SOX, CH4, bôi Silic, bôi ch×, h¬i thuû ng©n, c¸c vi khuÈn g©y bÖnh ®­êng h« hÊp, co th¾t phÕ qu¶n. ë H¶i Phßng khÝ SO2 cao h¬n 14 lÇn, cßn bôi th× cao h¬n 35 lÇn cho phÐp. KhÝ CO ®­îc sinh ra trong qu¸ tr×nh ®èt ch¸y nhiªn liÖu ho¸ th¹ch, khi ®i vµo m¸u, ¸i lùc cña nã víi Hªmoglobin (Hb) gÊp 200 lÇn ¸i lùc cña O2 víi Hb. Do ®ã nã ng¨n O2 kÕt hîp víi Hb lµm cho O2 kh«ng ®­îc vËn chuyÓn tíi tÕ bµo, m« lµm cho c¬ thÓ bÞ ng¹t, cã thÓ bÞ chÕt [10]. ¤ nhiÔm m«i tr­êng kh«ng khÝ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng, nh÷ng khÝ trªn t¹o nªn bÇu kh«ng khÝ ngét ng¹t vµ “s­¬ng mï”, nhÊt lµ nh÷ng n¬i tËp trung c«ng nghiÖp, g©y nhiÒu bÖnh cho con ng­êi (bÖnh bôi phæi, viªm phÕ qu¶n, ho…). Nh÷ng trËn m­a a xÝt lµ hËu qu¶ cña CO2, NOX, SOX kÕt hîp víi h¬i n­íc ng­ng tô vµ chóng ®· huû diÖt hµng triÖu ha rõng, ®ång ruéng ë c¸c n­íc T©y ©u, B¾c ©u. NhiÒu ao hå cña b¸n ®¶o Scandinavo cã PH rÊt thÊp do bÞ m­a a xÝt nªn kh«ng cã c¸ hoÆc s¶n l­îng thuû s¶n gi¶m h¼n. HËu qu¶ tæng hîp cña sù « nhiÔm kh«ng khÝ mµ loµi ng­êi ®ang quan t©m lµ: “hiÖu øng nhµ kÝnh” vµ sù suy gi¶m tÇng ozon. HiÖu øng nhµ kÝnh ®i kÌm víi sù d©ng mùc n­íc cña ®¹i d­¬ng do tr¸i ®Êt Êm lªn. Sù nãng lªn cña hµnh tinh ®­îc ®ãng gãp bëi khÝ CO2 (50%), cloruafluocacbon (viÕt t¾t lµ CFCs) (20%), Metan (16%), Ozon (8%) vµ NO (6%). KhÝ CO2, thñ ph¹m lín nhÊt lµm t¨ng hiÖu øng nhµ kÝnh, ngµy mét gia t¨ng. Do ®ã trong 100 n¨m qua nhiÖt ®é trung b×nh toµn cÇu t¨ng lªn 0,2 ®Õn 0,6oC, nhanh gÊp 10 ®Õn 50 lÇn so víi sù ra t¨ng nhiÖt ®é sau kû B¨ng hµ lÇn 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ ThuÊn cuèi, c¸ch chóng ta kho¶ng 10 ngh×n n¨m vÒ tr­íc, cßn mùc n­íc biÓn ®· d©ng cao 12 cm. Nh­ dù b¸o vµo n¨m 2050 nhiÖt ®é toµn cÇu sÏ cao h¬n tõ 1,5 ®Õn 4,50C, tr¸i ®Êt sÏ Êm lªn, b¨ng trªn ®Ønh nói vµ 2 cùc sÏ tan ch¶y 1 phÇn, n­íc ®¹i d­¬ng në ra lµm cho mùc n­íc biÓn d©ng cao h¬n hiÖn nay tõ 0,5 ®Õn 1,5m, g©y ngËp lôt cho c¸c vïng ®ång b»ng vµ thµnh phè thÊp ven biÓn. KÐo theo nã lµ hµng lo¹t c¸c hËu ho¹ kh¸c: b¨ng cµng co vÒ 2 cùc, m­a n¾ng, b·o tè ¸c liÖt vµ thÊt th­êng h¬n, nhiÒu dÞch bÖnh cã nguy c¬ hoµnh hµnh [10]. Râ rµng ho¹t ®éng cña con ng­êi lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm t¨ng hiÖu øng nhµ kÝnh nh­ sö dông n¨ng l­îng, s¶n xuÊt c«ng n«ng nghiÖp, huû ho¹i rõng. VÊn ®Ò ®­îc quan t©m thø 2 lµ suy gi¶m tÇng «z«n. ¤z«n (O3) ®­îc h×nh thµnh trong tÇng b×nh l­u do sù kÕt hîp cña oxi ph©n tö (O2) víi 1 nguyªn tö oxi (còng ®­îc ph©n li tõ O2 do tia cùc tÝm). ¤z«n d­íi t¸c dông cña tia cùc tÝm l¹i bÞ ph©n huû trë vÒ d¹ng oxi ph©n tö. Xong, trong thiªn nhiªn, hai qu¸ tr×nh nµy lu«n c©n b»ng víi nhau v× thùc tÕ, ë tÇng B×nh l­u, tõ khi xuÊt hiÖn, «z«n ®· cã 1 l­îng x¸c ®Þnh vµ kh¸ æn ®Þnh O2  1 O2 2 O3 ¤z«n t¹o nªn líp khÝ máng, ph©n bè ë ®é cao 15 – 40 km c¸ch mÆt ®Êt. TÇng b×nh l­u chøa 90% l­îng «z«n cã trong khÝ quyÓn xong mËt ®é «z«n cao ë tÇng ®¸y, c¸ch mÆt ®Êt 19 – 20 km. Nhê ph¶n øng quang ho¸ thuËn nghÞch trªn mµ tÇng «z«n æn ®Þnh nh­ 1 l¸ ch¾n, ®· gi÷ l¹i 90% l­îng bøc x¹ cùc tÝm, chØ 10% lät xuèng tr¸i ®Êt, ®ñ thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng sèng. Lç thñng «z«n cã diÖn tÝch lín nhÊt lªn ®Õn 24 triÖu km2 (gÊp 2 lÇn Ch©u ¢u) xuÊt hiÖn ngµy 17/10/1994 vµ lan réng tíi phÝa nam Ch©u Mü. Theo c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y tæng l­îng «z«n suy gi¶m trªn vïng cùc vµ v× ®é trung b×nh kho¶ng 10%, cßn tèc ®é «z«n suy gi¶m t¨ng tõ 1,5 – 2% Kho¸ luËn tèt nghiÖp 20 Ph¹m ThÞ ThuÊn trong thêi gian tõ n¨m 1981 – 1991 so víi giai ®o¹n n¨m 1970 – 1980. Thùc nghiÖm còng chØ ra r»ng khi l­îng «z«n tÇng b×nh l­u gi¶m ®i 1% sÏ lµm t¨ng 1,3% l­îng bøc x¹ cùc tÝm lo¹i B (UV – B) trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt vµ bÖnh ung th­ da còng t¨ng kho¶ng 2%, ®ång thêi t¨ng bÖnh ®ôc thÓ thuû tinh, ph¸ huû hÖ miÔn dÞch cña c¬ thÓ, lµm cho hÖ sinh th¸i mÊt c©n b»ng vµ n¨ng suÊt c©y trång gi¶m. Nguyªn nh©n g©y suy gi¶m tÇng «z«n lµ do c¸c chÊt khÝ (gäi t¾t lµ ODS) nh­ CFCs, halon, HCFCs, HBFCs, cacbon tetraclorit, metylbromit. C¸c chÊt ODS ®­îc s¶n xuÊt vµ sö dông trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp (lµm l¹nh, ®iÒu hoµ kh«ng khÝ, t¹o bät xèp). §Ó b¶o vÖ tÇng «z«n, céng ®ång quèc tÕ ®· ra NghÞ ®Þnh th­ Montrean vµo n¨m 1987. NghÞ ®Þnh th­ ®­îc söa ®æi lÇn ®Çu tiªn t¹i Lu©n §«n, theo ®ã viÖc s¶n xuÊt chÊt CFCs ë c¸c n­íc ph¸t triÓn sÏ bÞ lo¹i trõ dÇn vµ chÊm døt hoµn toµn vµo n¨m 2000. LÇn söa ®æi thø 2 ®­îc tiÕn hµnh ë Copenhagen n¨m 1992. Th¸ng 1 n¨m 1994 ViÖt Nam ®· gia nhËp c«ng ­íc Viªn vÒ b¶o vÖ tÇng «z«n vµ nghÞ ®Þnh th­ Montrean. Thùc tÕ, ViÖt Nam kh«ng s¶n xuÊt c¸c chÊt ODS, xong chØ nhËp khÈu ®Ó phôc vô cho c¸c ngµnh kinh tÕ. Tæng l­îng tiªu thô ë n­íc ta lµ 409,86 tÊn [10]. ¤ nhiÔm m«i tr­êng bëi tiÕng ån: TiÕng ån lµ t¸c nh©n g©y « nhiÔm ë tÊt c¶ c¸c thµnh phè trªn thÕ giíi vµ ¶nh h­ëng tíi søc khoÎ, søc lµm viÖc cña con ng­êi. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, nhiÒu c«ng nh©n do chÞu t¸c ®éng cña ©m thanh qu¸ ng­ìng trong thêi gian mµ hÖ thÇn kinh giao c¶m bÞ ¶nh h­ëng, thÇn kinh lu«n c¨ng th¼ng nhøc ®Çu, mÊt ngñ kinh niªn. §iÕc nghÒ nghiÖp, thñng mµng nhÜ, ch¶y m¸u mµng nhÜ, gi¶m søc lao ®éng. KÕt qu¶ ®iÒu tra ë mét sè nhµ m¸y cho thÊy c«ng nh©n cã trªn 5 tuæi nghÒ, tØ lÖ ®iÕc nghÒ nghiÖp chiÕm kho¶ng 23%, tØ lÖ ®iÕc chung lµ 16% [4].