Tài liệu Nguyên tắc thân thuộc che giấu tội cho nhau trong bộ hoàng việt luật lệ

Lời nói đầu Trong lịch sử tồn tại và phát triển hàng nghìn năm, các nhà nước quân chủ và phong kiến ở Việt Nam đã nhận thức được vai trò của luật pháp và quan tâm, đầu tư cho việc ban hành pháp luật. Hệ thống pháp luật Việt Nam thời kỳ này gồm các bộ luật tổng hợp và các văn bản pháp luật khác như: Chiếu, Chỉ, Lệ, Lệnh, Dụ, Sắc…Trong đó, các bộ luật: Hình thư (thời Lý), Quốc triều Hình luật (thời Trần), Quốc triều Hình luật (còn gọi là bộ luật Hồng Đức - thời Lê), và Hoàng Việt Luật lệ (còn gọi là bộ luật Gia Long Thời Nguyễn) là những bộ luật cổ tiêu biểu nhất được xây dựng và ban hành trong lịch sử Việt Nam (từ thế kỷ XI đến thế kỷ XIX). Có thể thấy, các bộ luật trên đây đều được ban hành để phục vụ yêu cầu quản lý, điều hành quốc gia của các triều đại và đã phát huy tác dụng trong xã hội đương thời. Nhưng về mặt giá trị, nếu biết khai thác và sử dụng, các bộ luật nói trên còn là di sản pháp luật quý giá đối với hiện tại và cả tương lai. Trong linh vực hình sự, các nguyên tắc cơ bản gồm có : nguyên tắc luâ ̣t định, nguyên tắc so sánh luâ ̣t và áp dụng tương tự, nguyên tắc áp dụng thoo luâ ̣t mới nhất, nguyên tắc chiếu cố, nguyên tắc thưởng cho người tố cáo phạt những người cho giấu tôâ ̣i phạm, nguyên tắc những người thân cho giấu tôâ ̣i cho nhau, nguyên tắc áp dụng trách nhiê ̣m dân sự liên đới, nguyên tắc luâ ̣n tôâ ̣i thoo tang vâ ̣t, nguyên tắc chuôâ ̣c tôâ ̣i băng tiền. Vì còn hạn chế về thời gian và dung lượng bài viết nên trong bài luâ ̣n này om xin chỉ nghiên cứu nguyên tắc thân thuôâ ̣c cho giấu tôâ ̣i cho nhau trong bôâ ̣ Hoàng Viê ̣t luâ ̣t lê ̣. Nô ̣i dung 1. Khái quát về bô ̣ Hoang Viêṭ luâ ̣t lê ̣ Hoàng Việt luật lệ hay còn được biết đến với tên Hoàng triều luật lệ, Quốc triều điều luật, Nguyễn triều hình luật, bộ luật Gia Long là bộ luật chính thức của Việt Nam thời đầu nhà Nguyễn do Bắc thành Tổng trấn Nguyễn Văn Thành soạn thảo và vua Gia Long cho ban hành năm 1815. Gia Long sau khi lên ngôâi để có cơ sở về luật pháp, cho soạn bộ luật mới có tên gọi là Hoàng Việt luật lệ (còn được gọi là "luật Gia Long"), do Tổng trấn Bắc Thành Nguyễn Văn Thành chủ biên bao gồm 22 quyển và 398 điều sau đó vua Gia Long cho ban hành chính thức vào năm 1815. Có ý kiến cho răng bộ luật này gần như lấy nguyên mẫu là luật nhà Thanh, nhưng ý kiến khác lại cho răng bộ luật này củng cố các phong tục, tập quán cổ truyền tốt đẹp của dân tộc cùng với nhiều định chế rất tiến bộ. 2. Đánh giá về nguyên tắ thân thuô ̣́ ́he giâu tô ̣i ́ho nhau trong bô ̣ Hoang Viêṭ luâ ̣t lê ̣ Là môâ ̣t trong 8 nguyên tắc cơ bản trong linh vực hình sự của Hoàng Viê ̣t luâ ̣t lê ̣, "thân thuôâ ̣c cho giấu tôâ ̣i cho nhau" mang những tính chất cơ bản như sau: 2.1. Tính nhân đạo nho giáo, đă ̣́ biêṭ la đạo đđ́ gia đđnh Trong các nước Đôâng Á nói chung và ở Việt Nam nói riêng, vấn đề luân lý và đạo đức truyền thống luôân hướng tới việc xây dựng gia đình bền vững, lâu dài. Luận ngữ có câu: “Con người vừa mới sinh ra đã phải là người con có hiếu và thuận hòa, cả cuộc đời đều hiến thân cho gia đình, lấy côâng việc xây dựng gia đình làm hạnh phúc cho chính bản thân mình. Hạnh phúc và danh dự cá nhân được gắn chặt với hạnh phúc và danh dự gia đình”. Luật Gia Long cũng chủ trương dùng luật để hướng các quan hệ gia đình thoo luân lý Nho giáo như vậy, nhăm tạo ra một quyền lực gia đình mang đậm tính Nho giáo. Trong thập ác thì có đến 4 tội thuộc về phạm vi chống lại luân lý gia đình: bất hiếu, ác nghịch, bất kính, bất mục. Thôâng qua côâng cụ là luân lý gia đình đã đưa vào trong đầu người dân những nhận thức về “hiếu - lễ - đễ - nghia”, những ý niệm vừa là luân lý đạo đức, vừa là tư tưởng pháp lý gắn liền với thể chế chính trị mà họ đang sống để định hướng các hành vi ứng xử và lối sống. Luật Gia Long cho phép người trong nhà được cho chở, giấu tội cho nhau, nghiêm cấm tố cáo ôâng bà cha mẹ - đó là truyền thống đạo hiếu của người Việt từ bao đời nay được thể chế hóa vào luật. Xét bề ngoài chế độ bao cho giấu tội này là trái với quy định, nhưng bản chất sâu xa lại phản ánh một cách sâu sắc tư tưởng đạo đức luân lý Nho gia. Trong tâm hồn mỗi con người Việt Nam ngay từ thuở lọt lòng đã được giáo dục và ứng xử thoo nguyên tắc này, đó là phận làm con phải kính trọng, hiếu thuận với ôâng bà cha mẹ, biết kính trên nhường dưới. Người Việt Nam cho răng hiếu là nhân cách của con người, là gốc của nhân luân, là giá trị xã hội cao quý. Trong quyển 1 Danh luật lệ Điều 31 Thân thuộc tương vi dung ẩn (họ hàng thân thuộc cho giấu tội cho nhau) viết răng: “Trường hợp người thân thuộc bậc đại côâng trở lên, mà tang phục rất trọng, ôâng bà ngoại, cha mẹ vợ của cháu, rể, vợ chồng của cháu, anh om của cháu, vợ của anh om mang ơn lớn, nếu phạm tội đều cho phép giấu tội cho nhau”. Hay trong quyển 2 phần Danh lệ, Điều 17: “Nếu phạm tội đi tù, lưu đày, mà ôâng bà cha mẹ già khôâng có người chăm sóc nuôâi dưỡng thì xử 100 trượng, tội còn lại cho nhận giá chuộc, cho ở nhà nuôâi dưỡng cha mẹ”. Điều này thể hiện rất rõ ưu thế của hiếu đạo, ngay cả khi giữa hiếu đạo và pháp luật có xung đột nhau thì hiếu đạo vẫn được coi là cái gốc để điều chỉnh hành vi của con người. Nho giáo đề cao đạo hiếu và những lễ nghia liên quan, làm cho quan hệ máu mủ thân tình cùng với gia đình chuẩn mực được khẳng định một cách đầy đủ. Hiếu đạo chính là cảm giác được bảo vệ mang tính tự nhiên của con người đối với họ hàng thân thuộc. Hiếu đạo là mấu chốt quan trọng duy trì các mối quan hệ gia đình gắn bó. Điều đó đã bảo vệ được chế độ tôâng pháp, hạn chế tối đa việc phá vỡ trật tự gia đình của Nho giáo, vì thế mà lưu giữ được những giá trị đạo đức trong gia đình, cũng là những giá trị đạo đức của Nho giáo. Ông bà cháu, vợ chồng, anh om, người thân thích (tức những người phải để tang nhau từ chín tháng trở lên) có quyền giấu tội cho nhau mà khôâng bị trừng phạt về tội cho giấu tội phạm. Tuy nhiên, khi người thân phạm tội mưu phản, mưu đại nghịch... thì khôâng được phép cho giấu. Điều 313 Bộ luật hình sự hiện hành cũng liệt kê danh sách hàng loạt các tội phạm mà người cho giấu tội phạm sẽ bị xử lý hình sự. Nếu ai đó biết rõ một trong các tội này đang được chuẩn bị thực hiện, đang hoặc đã được thực hiện mà khôâng tố giác, họ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội khôâng tố giác tội phạm. Thế nhưng, pháp luật hiện hành cũng khôâng buộc ôâng, bà, cha, mẹ, con, cháu, anh chị om ruột, vợ hoặc chồng tố giác nhau, trừ khi tội phạm thuộc nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc các tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc danh mục các tội phạm khôâng được cho giấu. Vài điểm so sánh cho thấy tư tưởng nhân đạo đã tồn tại từ pháp luật xưa và nối tiếp cho đến ngày nay. Pháp luật xây dựng trên cơ sở nghiêm trị kết hợp với khoan hồng luôân là chìa khóa thành côâng trong cải tạo con người. 2.2. Tính kế thừa Trong chế độ pháp luật, Nho gia chủ trương thể hiện sự “bao cho”. Điều31 “Thân thuộc tương vi dung ẩn” (họ hàng thân thuộc bao cho tội cho nhau) quyển 1, mục Danh luật lệ, còn ở trong luật Đại Thanh là điều 32 “Thân thuộc tương vi dung ẩn” quyển 2, mục Danh luật lệ, đây là điều quan trọng trong pháp luật phong kiến. Cách thức cùng bao cho, giấu diếm, yểm trợ cho nhau giữa những người họ hàng thân thuộc này cũng là một loại hành vi phạm tội, nhưng có thể giảm nhẹ tội hoặc miễn trừ hành vi trách nhiệm hình sự của chủ thể. Khổng Tử chủ trương “Cha giấu tội cho con, con giấu tội cho cha”(Luận ngữ - Tử Lộ: “Diệp côâng tử vấn Tử Lộ”), tôân kính đặt ra cơ sở luân lý cho chế độ “bao cho”. Đến Tuyên Đế đời Hán, pháp luật được chính thức xác định chế độ này. Nho gia đề cao đạo hiếu và những lễ nghia liên quan làm cho quan hệ máu mủ thân tình cùng với gia đình chuẩn mực được khẳng định một cách đầy đủ. Hiếu đạo chính là cảm giác được bảo vệ mang tính tự nhiên của con người đối với họ hàng thân thuộc. Nó làm cho trong pháp chế có thêm đặc điểm của yếu tố thân tình. Hiếu đạo là mấu chốt quan trọng duy trì các mối quan hệ gia đình gắn bó. Do lập pháp của triều Nguyễn ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng Nho gia, vì thế trong diễn đàn chính trị, kẻ thống trị cũng biểu dương lấy hiếu để trị thiên hạ. Nên HVLL cũng như ĐTLL thà vì hiếu mà khuất pháp thừa nhận sự bao cho giấu tội cho nhau, bảo lưu nguyên tắc phát huy đạo hiếu nuôâi dưỡng tình thân. Những việc làm này đều là việc bình thường của tình người, vốn là lẽ tự nhiên. Cho nên tình nghia của luật làm dầy thêm phong tục khuyến khích luân lý kỷ cương. Ngoài ra trong pháp luật còn cho phép người thân báo thù. Điều luật này bắt nguồn từ Ngũ luân. Nói chung giết người thì phải đền tội, nhưng vì báo thù cho cha mà phạm tội, thì mức phạt giảm đi so với người thường phạm tội. Trong thể chế pháp luật của Việt Nam cũng như của Trung Hoa, quan hệ nghia vụ quyền lợi của gia tộc chiếm một địa vị rất lớn. Phần lớn các điều luật được ban hành trong thời kỳ này đều thấm nhuần đạo đức của Nho giáo . Luân lý của gia đình năm trong mối quan hệ rường cột của con người: Quân - thần, phụ - tử, phu - phụ, huynh - đệ, băng - hữu, trong đó có ba mối quan hệ gắn với gia đình và mối quan hệ quân thần cũng được xom xét dưới góc độ đó. Người chủ gia đình có uy quyền đối với mọi thành viên trong gia đình và họ phải có bổn phận phải phục vụ người chủ gia đình. Thực chất nó chính là duy trì bảo vệ đặc quyền chế độ gia trưởng. Vì thế tôân ti trật tự thân sơ trên quan hệ máu mủ có ảnh hưởng trực tiếp đối với thể chế hành vi xâm hại quyền dân sự và việc định phạt tội. Kết luâ ̣n Nghiên cứu tìm hiểu về luật cổ Việt Nam, chúng ta có quyền tự hào về một di sản pháp luật mà thế hệ đi trước đã dành nhiều côâng sức và trí tuệ để xây dựng và ban hành. Đă ̣c biê ̣t qua nguyên tắc "thân thuôâ ̣c cho giấu tôâ ̣i cho nhau" của bôâ ̣ Hoàng Viê ̣t luâ ̣t lê ̣, ta còn thấy cả tính nhân đạo, tính kế thừa những bôâ ̣ luâ ̣t ra đời trước, thể hiê ̣n những truyền thống quý báu của dân tôâ ̣c ta. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KH̉Ò 1. Giáo trình Lịch sử Nhà nước và Pháp luâ ̣t Viê ̣t Nam, trường đại học luâ ̣t Hà Nôâ ̣i, 2008 2.http://khoavanhoc-ngonngu.odu.vn/homo/indox.php? option=com_contont&viow=articlo&id=2402:hoang-vit-lut-l-trong-mi-quanh-so-sanh-vi-i-thanh-lut-l-&catid=121:ht-vit-nam-trung-quc-nhng-quan-h-vnhoa-vn&Itomid=187 , 18h45 ngày 03 tháng 04 năm 2013 3. http://vi.wikipodia.org/wiki/Ho%C3%A0ng_Vi%E1%BB%87t_lu %E1%BA%ADt_l%E1%BB%87 , 20h30 ngày 03 tháng 04 năm 2013 4. http://www.wattpad.com/466764-luat-hong-duc-gia-long , 22h00 ngày 03 tháng 04 năm 2013