Tài liệu Nghiên cứu tình hình sinh trưởng, phát triển và áp dụng một số biện pháp điều chỉnh ra hoa trái vụ cho cây bưởi da xanh chiết, ghép tại xã tức tranh huyện phú lương tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM GIÀNG A SANG Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH SINH TRƢỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ ÁP DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐIỀU CHỈNH RA HOA TRÁI VỤ CHO CÂY BƢỞI DA XANH CHIẾT, GHÉP TẠI XÃ TỨC TRANH HUYỆN PHÚ LƢƠNG - TỈNH THÁI NGUYÊN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Nông lâm kết hợp Khoa : Lâm Nghiệp Khóa học : 2011 – 2015 Thái Nguyên, năm 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM GIÀNG A SANG Tên đề tài: “NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH SINH TRƢỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ ÁP DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐIỀU CHỈNH RA HOA TRÁI VỤ CHO CÂY BƢỞI DA XANH CHIẾT, GHÉP TẠI XÃ TỨC TRANH HUYỆN PHÚ LƢƠNG - TỈNH THÁI NGUYÊN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo Chuyên nghành Khoa Lớp Khóa học Giảng viên hƣớng dẫn : Chính quy : Nông lâm kết hợp : Lâm Nghiệp : K43 - NLKH : 2011 – 2015 : TS. Trần Công Quân Khoa Lâm Nghiệp – Trƣờng Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên Thái Nguyên, năm 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp: “Nghiên cứu tình hình sinh trưởng, phát triển và áp dụng một số biện pháp điều chỉnh ra hoa trái vụ cho cây Bưởi da xanh chiết, ghép tại Xã Tức Tranh - Huyện Phú Lương Tỉnh Thái Nguyên” là công trình nghiên cứu khoa học của bản thân tôi, công trình được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Công Quân trong thời gian từ 24/12/2014 đến 20/05/2015. Những phần sử dụng tài liệu tham khảo trong khóa luận đã được nêu rõ trong phần tài liệu tham khảo. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong khóa luận là quá trình điều tra thực địa hoàn toàn trung thực, nếu có sai sót gì tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm và chịu mọi hình thức kỉ luật của khoa và nhà tường đề ra. Thái Nguyên, ngày ..... tháng ...... năm 2015 XÁC NHẬN CỦA GVHD NGƢỜI VIẾT CAM ĐOAN Đồng ý cho bảo vệ kết quả trước Hội đồng khoa học! TS. Trần Công Quân Giàng A Sang XÁC NHẬN CỦA GV CHẤM PHẢN BIỆN xác nhận đã sửa chữa sai sót sau khi Hội đồng đánh giá chấm (Ký, họ và tên) ii LỜI NÓI ĐẦU Để hoàn thành chương trình học trong nhà trường, thực hiện phương châm “Học đi đôi với hành”, “Lý luận đi đôi với thực tiễn sản xuất”. Giai đoạn thực tập chuyên đề rất quan trọng đối với mỗi sinh viên trước khi ra trường. Đây là khoảng thời gian để sinh viên củng cố và hệ thống lại toàn bộ những kiến thức đã học, củng cố tay nghề. Đồng thời, tạo cho mình sự tự lập, lòng yêu nghề, có phong cách làm việc đúng đắn, năng lực làm việc đáp ứng nhu cầu của thực tiễn sản xuất. Nắm được phương pháp tổ chức và tiến hành nghiên cứu, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào thực tiễn sản xuất, sáng tạo khi ra trường trở thành một người cán bộ khoa học có chuyên môn, đáp ứng được nhu cầu thực tiễn, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp phát triển đất nước. Xuất phát từ nguyện vọng của bản thân và sự đồng ý của Ban chủ nhiệm khoa Lâm Nghiệp trường Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên, của thầy cô giáo hướng dẫn cũng như được sự tiếp nhận của cơ sở, em tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu tình hình sinh trưởng, phát triển và áp dụng một số biện pháp điều chỉnh ra hoa trái vụ cho cây Bưởi da xanh chiết, ghép tại Xã Tức Tranh - Huyện Phú Lương - Tỉnh Thái Nguyên”. Trong thời gian thực tập tại cơ sở, được sự giúp đỡ tận tình của anh, chị công nhân trong trại, cùng các bạn thực tập, sự hướng dẫn tận tình của thầy, cô giáo cùng sự cố gắng nỗ lực của bản thân, em đã hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Mặc dù đã cố gắng nhưng do thời gian có hạn, kinh nghiệm còn thiếu trong thực tiễn sản xuất, kiến thức còn hạn hẹp nên khóa luận của em không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong được sự giúp đỡ, đóng góp ý kiến quý báu của thầy cô giáo và đồng nghiệp để khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Trân trọng cảm ơn! Sinh viên Giàng A Sang iii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Diện tích, năng suất và sản lượng cây bưởi của các châu lục và thế giới năm 2012 ................................................................................. 16 Bảng 2.2: Diện tích, năng suất, sản lượng bưởi của một số nước trong khu vực và trên thế giới năm 2012 ............................................................... 17 Bảng 2.3: Diện tích đất đai của xã Tức Tranh ................................................ 22 Bảng 4.1: Thời gian xuất hiện lộc của giống bưởi nghiên cứu ....................... 38 Bảng 4.2: Tăng trưởng chiều dài lộc ............................................................... 39 Bảng 4.3: Số lộc trên cây, đường kính, số lá trên lộc của Bưởi da xanh ........ 40 Bảng 4.4: Tăng trưởng đường kính gốc của cây Bưởi da xanh. ..................... 41 Bảng 4.5: Động thái tăng trưởng chiều cao cây Bưởi da xanh ....................... 43 Bang 4.6: tăng trưởng đường kính tán Bưởi da xanh ..................................... 44 Bảng 4.7: Thời gian ra hoa và tỷ lệ đậu quả của Bưởi da xanh trên cây 3 tuổi ..........45 Bảng 4.8: Động thái tăng trưởng của quả bưởi ............................................... 46 Bảng 4.9: Tỷ lệ cây ra hoa trái vụ của Bưởi da xanh ...................................... 49 iv DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Hình ảnh đo đường kính lộc thành thục.......................................... 40 Hình 4.2: Hình ảnh đo đường kính gốc cây .................................................... 42 Hình 4.3: Hình ảnh đo chiều cao và chiều rộng của quả bưởi ........................ 47 Hình 4.4: Biểu đồ số cây ra hoa và số chùm hoa trên cây của 3 CT thí nghiệm .....49 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG KHÓA LUẬN Giải nghĩa Các từ viết tắt CT C/N ĐBSCL ĐV FAOSTAT NC&PT Công thức Các bon/Nitơ Đồng bằng song Cửu long Đơn vị Food and Agriculture Organization of the United Nations Nghiên cứu và phát triển NPK Đạm, Lân, Kali UBND Uỷ ban nhân dân vi MỤC LỤC PHẦN 1. MỞ ĐẦU .......................................................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề................................................................................................ 1 1.2. Mục đích và mục tiêu của đề tài ............................................................ 2 1.2.1. Mục đích của đề tài ......................................................................... 2 1.2.2. Mục tiêu của đề tài .......................................................................... 3 1.3. Ý nghĩa của đề tài ................................................................................... 3 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu .............................................. 3 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài............................................................. 3 Phần 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 4 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài ...................................................................... 4 2.1.1. Giới thiệu về cây bưởi ..................................................................... 4 2.1.2. Nguồn gốc, phân loại cây bưởi ....................................................... 5 2.1.3. Đặc điểm hình thái cây bưởi ........................................................... 6 2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam ................................... 7 2.2.1 Một số giống bưởi chủ yếu trên thế giới, Việt Nam và yêu cầu sinh thái của cây bưởi ....................................................................................... 7 2.2.2 Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi trên thế giới và Việt Nam ..... 16 2.3. Tình hình điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội khu vực nghiên cứu ..... 21 2.3.1. Điều kiện tự nhiên của khu vực nghiên cứu ................................. 21 2.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .............................................................. 24 2.3.3. Tình hình sản xuất của chi nhánh nghiên cứu và Phát triển động thực vật bản địa - công ty cổ phần khai khoáng miền núi (NC&PT động thực vật bản địa) ...................................................................................... 27 2.3.4. Đánh giá chung về khu vực nghiên cứu với thử nghiệm trồng bởi da xanh.......................................................................................................... 29 Phần 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...31 3.1 Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 31 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ........................................................ 31 vii 3.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu ..................................................... 31 3.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu .................................................... 31 3.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 31 3.4. Phương pháp nghiên cứu và các chỉ tiêu theo dõi ............................... 31 3.4.1. Điều tra cơ bản .............................................................................. 31 3.4.2. Phương pháp bố trí thí nghiệm...................................................... 33 3.4.3. Phương pháp xử lý số liệu............................................................. 35 Phần 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 36 4.1. Đặc điểm hình thái của giống Bưởi da xanh ........................................ 36 4.1.1. Đặc điểm hình thái của thân cành ................................................. 36 4.1.2. Đặc điểm hình thái lá .................................................................... 37 4.2. Khả năng sinh trưởng của giống Bưởi da xanh ................................... 37 4.2.1. Khả năng sinh trưởng của các đợt lộc ........................................... 38 4.2.2. Động thái tăng trưởng đường kính gốc cây .................................. 41 4.2.3. Động thái tăng trưởng chiều cao cây ............................................ 42 4.2.4. Động thái tăng trưởng đường kính tán .......................................... 43 4.3. Khả năng phát triển của bưởi thí nghiệm ............................................ 44 4.3.1 thời gian ra hoa và tỷ lệ đậu quả của cây Bưởi da xanh ở tuổi 3 ... 44 4.3.2. động thái tăng trưởng của quả Bưởi da xanh ................................ 46 4.4. Áp dụng một số biện pháp kỹ thuật để cây bưởi ra hoa, quả trái vụ ... 47 4.5. Tình hình sâu bệnh hại bưởi thí nghiệm .............................................. 50 Phần 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 52 5.1. Kết luận ................................................................................................ 52 5.2. Đề nghị ................................................................................................. 53 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 54 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1 Đặt vấn đề Xã hội ngày một phát triển nhu cầu của con người về đồ ăn, thức uống tươi ngày càng được quan tâm và sử dụng, những thực phẩm tươi đó chủ yếu được lấy từ các loại cây ăn quả, vậy nên phát triển cây ăn quả nói chung, cây bưởi nói riêng là cần thiết. Cây bưởi có tên khoa học là (Citrus maxima (Burm.) Merr.), thuộc chi Citrus, nhóm cam quýt, họ Rutaceae, là loại cây được trồng lâu đời và phân bố rộng khắp từ Bắc đến Nam Việt Nam. là loại cây ăn quả có múi, có giá trị dinh dưỡng và kinh tế cao. Theo Trần Thế Tục, thành phần hóa học có trong 100g phần ăn được của quả bưởi gồm: VitamimC 90mg, protein 0,9%, 0,1% lipit, 9,3g tinh bột, 6 – 12% đường...ngoài dùng ăn tươi quả bưởi còn được dùng làm nguyên liệu trong chế biến thực phẩm, mỹ phẩm và dược liệu [8]. Bưởi là cây ăn quả nhiệt đới được trồng ở nhiều nước trong khu vực châu Á như: Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Philippin, Indonexia,... ở Việt Nam bưởi được trồng ở hầu hết các vùng trên cả nước với nhiều chủng loại phù hợp với khí hậu từng vùng như: miền nam có Bưởi da xanh, Năm roi,...miền bắc có Bưởi Diễn, Đoan Hùng,... mỗi một loại bưởi có màu sắc tép bưởi và hương vị rất riêng đặc trưng cho từng loại bưởi và từng vùng miền nên đáp ứng được nhu cầu hiếu thị khác nhau của nhiều người và được thị trường ngày càng ưa chuộng. Cây bưởi thích nghi rộng với nhiều loại đất cũng như vùng khí hậu khác nhau nên được trồng ở khắp các tỉnh của Việt Nam nhưng trồng chủ yếu là tự phát lẻ tẻ chưa tập trung, để đạt được hiệu quả cao cần lựa chọn vùng trồng bưởi tập trung trong đó các yếu tố khí hậu đất đai phải thích hợp với từng loại giống. 2 Cây bưởi là loại cây có thể ra quả quanh năm nếu được chăm sóc, áp dụng các biện pháp kỹ thuật hợp lý và điều kiện thời tiết thích hợp. Những năm gần đây nghề trồng cây ăn quả đã góp phần vào việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, làm tăng giá trị sử dụng đất, tăng thu nhập cho người dân góp phần xóa đói giảm nghèo, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, cải thiện môi sinh, tạo công an việc làm trong thời gian nông nhàn. Nghề trồng cây ăn quả đang có triển vọng trong tương lai gần. So với trồng một số loại cây trồng khác trên cùng một diện tích đất thì trồng bưởi mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Ở Việt Nam có nhiều loại bưởi ngon và nổi tiếng như Bưởi Diễn, Đoan Hùng, Năm Roi... nhưng bưởi có giá trị kinh tế cao nhất hiện nay là Bưởi Da Xanh, ngoài thị trường Bưởi Da Xanh được bán với giá 80 nghìn đồng/1kg quả tươi. Trong một số thí nghiệm đưa Bưởi Da Xanh từ miền Nam ra trồng ở miền Bắc gần đây thì Thái Nguyên là tỉnh trồng thử và mang lại kết quả khả quan. Để đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển, khả năng cho hoa quả trái vụ và hiệu quả kinh tế của cây Bưởi Da Xanh chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu tình hình sinh trưởng, phát triển và áp dụng một số biện pháp điều chỉnh ra hoa trái vụ cho cây Bưởi Da Xanh chiết, ghép tại xã Tức Tranh - Huyện Phú Lương - Tỉnh Thái Nguyên”. 1.2. Mục đích và mục tiêu của đề tài 1.2.1. Mục đích của đề tài - Nghiên cứu một số đặc điểm về sinh trưởng, phát triển của Bưởi da xanh tại địa bàn nghiên cứu. - Áp dụng một số biện pháp kỹ thuật điều chỉnh ra hoa trái vụ nhằm nâng cao sản lượng của giống Bưởi da xanh tại Thái Nguyên để xác định khả năng thích ứng của dòng bưởi này với điều kiện địa lý cụ thể của địa phương. 3 Trên cơ sở nghiên cứu đó sẽ góp phần vào việc trồng Bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên cũng như các tỉnh khác. 1.2.2. Mục tiêu của đề tài - Xác định đặc điểm hình thái của giống Bưởi Da Xanh. - Nghiên cứu khả năng sinh trưởng của 2 giống Bưởi da xanh chiết và ghép tại địa phương nghiên cứu. - Nghiên cứu tình hình phát triển(khả năng ra hoa đậu quả) của Bưởi da xanh - Áp dụng một số biện pháp kỹ thuật để Bưởi Da Xanh ra hoa trái vụ. - Đánh giá khả năng chống chịu của cây Bưởi Da Xanh với một số loại sâu, bệnh hại và đưa ra biện pháp để hạn chế sâu, bệnh hại. 1.3. Ý nghĩa của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu Giúp vận dụng kiến thức lý thuyết đã học vào thực tế sản xuất, học hỏi thêm những kinh nghiệm về trồng, chăn sóc Bưởi Da Xanh nói riêng và các loại cây ăn quả nói chung góp phần nâng cao năng lực, kỹ năng cho bản thân. Qua nghiên cứu đề tài cho ta biết được đặc điểm nông sinh học, khả năng sinh trưởng, phát triển và ra hoa trái vụ của dòng Bưởi Da Xanh. Kết quả của đề tài là cơ sở cho công tác chọn tạo giống, và là cơ sở để khuyến cáo cho nông dân cũng như các doanh nghiệp trong chọn giống Bưởi da xanh vào cơ cấu cây trồng của mình. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ xung thêm những tài liệu khoa học về cây Bưởi Da Xanh, phục vụ cho công tác giảng dậy, nghiên cứu cây Bưởi Da Xanh trong tương lai. 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Biết được tốc độ tăng trưởng về kích thước, khả năng cho quả, sự chống chịu đối với các loại sâu bệnh hại và khả năng cho quả trái vụ của dòng bưởi nghiên cứu tại vườn nghiên cứu, từ đó giúp xây dựng được một quy trình kỹ thuật về cây Bưởi Da Xanh hoàn thiện hơn, phù hợp với điều kiện cụ thể của từng vùng. 4 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1. Giới thiệu về cây bưởi Bưởi là cây ăn quả thuộc họ cam quýt (cây ăn quả có múi) và có những nhu cầu nhất định về môi trường và dinh dưỡng cũng như kinh tế. Cây họ cam quýt được xếp vào loại cây ăn quả lâu năm, mỗi vùng sinh thái khác nhau có mỗi loại quả bưởi đại diện cho vùng đó, do tính phong phú, đa dạng của điều kiện sinh thái khí hậu mà sinh ra nhiều chủng loại cam quýt có đặc tính quý để đáp ứng nhu cầu sản xuất, từ những giá trị trên cho thấy tầm quan trọng của cây ăn quả với nền kinh tế của vùng nhất là các hộ gia đình. Nước ta là một nước có nghề trồng cây ăn quả lâu đời, cây ăn quả chiến vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, cây ăn quả không chỉ cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp nhẹ mà còn làm dược liệu, mỹ phẩn ...xã hội ngày càng phát triển nhu cầu về thực phẩm tươi ngày càng tăng lên, tuy nhiên các nhà làm vườn vẫn gặp nhiều khó khăn từ khâu trồng cho đến khâu thu hoạch chính là chưa áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất từ đó đã ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ra lộc ra hoa và đậu quả dẫn đến năng suất và phẩm chất quả cũng bị ảnh hưởng. Cây Bưởi da xanh là loại cây ăn quả lâu năm có thể cho quả quanh năm nếu điều kiện thời tiết phù hợpvà con người biết áp dụng các biện pháp kỹ thuật phù hợp. Ở miền nam nước ta các nhà làm vườn đã áp dụng một số biện pháp kỹ thuật để cây Bưởi da xanh ra hoa trái vụ như tỉa quả non, tỉa lá già trên cành nhện, tạo hạn…rất thành công và mang lại hiệu quả kinh tế cao. Tỷ lệ ra hoa, đậu quả của cây bưởi nói riêng phụ thuộc nhiều vào tỷ lệ C/N, cần phải áp dụng biện pháp kỹ thuật vào để tăng hoặc giảm tỷ lệ này một cách hợp lý thì sẽ giải quyết được một phần vấn đề năng suất và chất lượng. 5 Dựa vào đánh giá, mô tả cây bưởi của viện nghiên cứu rau quả nguồn gen thực vật thế giới (IPGRS) và tài liệu nghiên cứu cây ăn quả lâu năm của viện nghiên cứu rau quả để theo dõi, đánh giá các giống một cách có hệ thống và đảm bảo có tính khoa học cao [1]. Mỗi giống bưởi khác nhau có sự thích nghi khác nhau về điều kiện sống nơi trồng. Vậy nên việc đánh giá sự sinh trưởng, phát triển và khả năng ra hoa trái vụ liên quan đến năng suất, chất lượng quả là rất cần thiết trong công tác chọn giống, nhất là những giống mới. 2.1.2. Nguồn gốc, phân loại cây bưởi 2.1.2.1 Nguồn gốc cây bưởi Theo Chawalit Niyomdham,1992 [16] cho rằng: Bưởi có nguồn gốc ở Malaysia, sau đó lan sang Indonêsia, Trung Quốc, phía Nam Nhật Bản, phía Tây Ấn Độ, Địa Trung Hải và Mỹ. Decondolle cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc ở phía Đông Malaysia kể cả các đảo Fiji và Friendly. Bưởi tiếng anh gọi là Pummelo, có nguồn gốc từ Malaysia và quần đảo Ấn Độ và được phân bố rộng tới quần đảo Fiji châu Âu và cả cá nước vùng Địa Trung Hải [7]. tuy nhiên nhiều từ điển ở Việt Nam dịch bưởi ra thành grapefruit, thực ra grapefruit là tên gọi bằng tiếng Anh của bưởi chùm (Citrus paradisi) được xác định là dạng đột biến hay dạng con lai tự nhiên của bưởi, nó xuất hiện sớm nhất tại vùng Brabadas miền tây ấn độ và được trồng lần đầu tiên ở Florida mỹ năm 1809 và trở thành một trong những sản phẩm quả chất lượng cao ở châu Mỹ. Jorgenson (1984), cho rằng bưởi và nhóm cây có múi khác đã được mang đén vùng Đông Nam Á bởi những người Trung Quốc đi lập nghiệp và do đó, bưởi đã được tự nhiên hóa trong vùng. Theo Janata: bưởi được thu thập từ những cây hoang dại ở Garohills, từ vùng nguyên sản này bưởi được chuyển đến phía Đông của vùng trồng cây có múi ở Yongtze và phía Nam đại dương theo đường Salween hoặc đường Songka. 6 Các giống bưởi (Citrus grandis) được báo cáo có nguồn gốc ở Malaysia, Ấn Độ, một thuyền trưởng người Ấn Độ có tên là Shaddock đã mang giống bưởi này tới vùng biển caribe, sau đó theo gót các thủy thủ, bưởi được giới thiệu ở Pralestin vào năm 900 sau công nguyên và ở châu Âu sau thời gian đó. Tóm lại nguồn gốc của cây bưởi cho đến nay vẫn chưa được thống nhất, nhưng với lịch sử trồng trọt lâu đời, cây bưởi là cây có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt, được trồng tất cả các vùng trên thế giới từ các vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới… 2.1.2.2 Phân loại cây bưởi Cây bưởi có tên khoa học là: Citrus grandis (L).Osbeck. Cây bưởi thuộc họ cam: Rustaceae. Họ phụ: Aurantioideae. Chi: Citrus ; Chi phụ: Eucitrus. Loài: Citrus grandis Ngành hạt kín: Angiospermae Lớp hai lá mầm: Dicotyledones Bộ: Rutales Họ: Rutaceae 2.1.3. Đặc điểm hình thái cây bưởi Theo Nguyễn Văn Kế (1997), so với các cây khác trong họ cam quýt thì cây bưởi là loài to nhất, có gai, có thể cao tới 15m, lá to, màu xanh đậm với cành lá lớn hơn cam quýt. - Thân cây Bưởi: bưởi là cây gỗ nhỡ, và là loại cây to nhất trong họ cam quýt, cây cao 6 - 7m, có thể ra từ 3 - 4 đợt cành, tán cây bưởi rất đa dạng như dạng hình cầu, hình tròn hay tháp. Đa số có tán xòe như ai bưởi chùm, bưởi chua, bưởi đường..., tán đứng như bưởi thanh trà. Khi còn nhỏ cành bưởi có gai và rụng khi lớn. 7 - Lá Bưởi: lá bưởi có cánh tiếp giáp hay trồng lên phiến lá, trọng lượng của quả bưởi, năng suất chịu sự chi phối của lá, kích thước lá to hay nhỏ phụ thuộc vào giống. - Hoa Bưởi: hoa bưởi mọc từ nách lá và là hoa lưỡng tính, hoa màu trắng thơm, có 5 cánh, 3 - 5 lá đài, 20 - 40 nhị đực hợp thành từng nhóm dính liền ở đáy, bao phấn có 4 ngăn màu vàng mọc bằng hay nhô cao hơn đầu nướm nhụy cái. Đầu nướm nhụy cái to, bầu noãn có 8 - 15 ngăn dính liền nhau tại một trục ở giữa, hoa thường tự thụ phấn, tuy nhiên hoa bưởi cũng có khả năng thụ phấn chéo. - Quả Bưởi: quả bưởi thường nặng từ 0,8 - 3,8 kg nhưng thường biến động từ 0,9 - 1,5 kg với nhiều dạng khác nhau: da sần, da láng, quả tròn, quả dẹp, dạng quả lê, núm cao. Thịt quả từ trắng đến hồng, vàng, xanh vàng... 2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam 2.2.1 Một số giống bưởi chủ yếu trên thế giới, Việt Nam và yêu cầu sinh thái của cây bưởi 2.2.1.1 Một số giống bưởi chủ yếu trên thế giới Cây bưởi (Citrus grandis ) trên thế gới được trồng chủ yếu ở châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ và đặc biệt là khu vực Đông Nam Á (malaysia, Indonexia, philippine, Thái Lan, Lào và Việt Nam...), châu mỹ như Hoa Kỳ, Autrailia..., giống bưởi có sự thích nghi rộng và sự đa dạng về mặc di truyền rất lớn, tuy nhiên trong thực tiến sản xuất được trồng với mục đích sử dụng khác nhau tùy theo từng loại giống có thể để ăn tươi hoặc trao đổi buôn bán, làm dược liệu, mỹ phẩm... Mặc dù vậy bưởi vẫn có tính đặc sản đặc trưng cho từng vùng, từng địa phương khác nhau để cạnh tranh và phát triển, theo nghiên cứu của J.Saunt (1990), các giống bưởi triển vọng phát triển tốt ở các nước châu Á như: Thái Lan 3 giống, Trung Quốc 3 giống, Indonexia 5 giống [17]. 8 - Thái Lan: theo kết quả điều tra, khảo sát của tác giả N.Chomchalaw và cộng sự thì bưởi có 51 giống trên toàn bộ lãnh thổ, trong đó có nhiều giống mới có triển vọng phát triển sản xuất [18]. Theo Prasert Anupunt - Viện Làm vườn Thái Lan, các giống bưởi phổ biến trong sản xuất được trồng ở các tỉnh miền Trung như Nakhon Pathom, Samut Sakhon, Samut songkhram, Ratchaburi và Nothaburi là: Khao Tongdee, Khao Phuang, Khao Phan, Khao Hawm, Khao nhan phung, Khao kheaw, Khao Jeeb, Khao Yai, Tubtim và Sai Nham Phung. Một số giống khác như: Khao Tangkwa, Som Krun, Khao Udom Sook và Manorom được trồng ở Chai Nat và Nakhon Sawan; giống Khao Uthai là giống đặc sản của tỉnh Uthai Thani; giống Takhoi và Som Pol được trồng phổ biến ở Phichit; giống Pattavia chỉ trồng ở vùng phía nam như ở tỉnh Surat Thani, Songkhla, Narathiwat và Pattani [16]. - Trung Quốc có 3 giống bưởi ngon: bưởi Văn Đán, Sa Điền, bưởi ngọt Quan Khê... Đây là những giống đã được Bộ nông nghiệp Trung Quốc công nhận là hàng nông nghiệp chất lượng cao và cấp huy Phần vàng. Trong đó có giống bưởi Văn Đán rất nổi tiếng ở Đài Loan, do có đặc tính tự thụ, phôi không phát triển nên không có hạt, chất lượng rất tốt được nhiều người ưa chuộng (Hoàng A Điền, 1999) [4]. Theo W.C.Zhang (1981) có 7 giống bưởi chùm là những giống có nguồn gốc từ cây lai. Ở Trung Quốc dùng phương pháp lai tạo đã tạo ra được các giống bưởi có ưu thế lai nổi trội có triển vọng cho chiến lược phát triển cây ăn quả có múi hàng hoá của nước này với chất lượng cao, giá thành hạ, khả năng cạnh tranh cao trên thị trường thế giới. - Philippines là một nước sản xuất nhiều bưởi. Tuy nhiên các giống bưởi ở Philippine đều là các giống nhập nội từ các nước như Trung Quốc, Thái Lan, ... ví dụ: giống Khao phuang từ Thái Lan, giống Amoy và Sunkiluk gốc Trung Quốc, chỉ có giống Fortich là giống địa phương [15]. 9 Tại trung tâm nghiên cứu cây trồng quốc tế Davao tác giả N.T.Estellena và cộng sự (1992) đã nghiên cứu khá sâu về tập đoàn giống bưởi, kết quả đã xác định được ở Philippin có 4 giống bưởi có năng suất cao, chất lượng tốt và khả năng chống chịu với sâu bệnh khá tốt như Delacruzp - Pink, Magallanes và Amoymanta, Siamese. - Ở Malaysia : có 24 giống được trồng phổ biến trong sản suất, bao gồm cả giống trong nước và nhập nội. Một số giống nổi tiếng là: Large red fleshed pomelo, Pomelo China. - Ấn Độ: bưởi được trồng chủ yếu ở các vườn gia đình thuộc bang Assam và một số bang khác. Một số giống được biết đến là: Dowali, Nowgong, Burni, Gagar, Zemabawk, Jorhat, Khanpara, Kamrup, Khasi, Bor Tanga, Hukma Tanga, Holong Tanga, Jamia Tanga và Aijal. 2.2.1.2. Một số giống bưởi chủ yếu ở việt nam Ở Việt Nam: công tác nghiên cứu về cây ăn quả cũng đã được Đảng và Nhà nước ta quan tâm. Các nhà khoa học thuộc các Viện nghiên cứu chuyên ngành cây trồng cũng đã thu được những kết quả không nhỏ trong công tác nghiên cứu, góp phần đáng kể vào việc phát triển nghề trồng cây ăn quả của nước ta, trong đó cây có múi có một vị trí quan trọng và được đông đảo bà con nông dân các vùng miền quan tâm, hưởng ứng. Qua kết quả điều tra, thu thập của một số nhà khoa học Bùi Huy Đáp (1960) [5], Trần Thế Tục (1977), [7], Hoàng Ngọc Thuận (1995) [9] và Đỗ Đình Ca (1992) [2] đã tổng hợp thống kê nguồn gen cây có múi nói chung và cây bưởi nói riêng tại một số vùng sinh thái, cụ thể như sau: - Tại Trạm nghiên cứu cam Tây Lộc (Huế) và Trạm nghiên cứu cam Vân Du (Thanh Hóa): + Thu thập 34 giống cam, trong đó có 19 giống nhập nội từ Pháp và một số nước thuộc Địa Trung Hải và 15 giống trong nước. Đó là những giống đã 10 và đang được trồng phổ biến ở một số vùng sản xuất như cam sành Bố Hạ (Bắc Giang), cam Sông Con (Nghệ An), cam Vân Du (Thanh hóa), cam Xã Đoài (Nghệ An)... + Thu thập 16 giống quýt, trong đó có 03 giống nhập nội từ Sátsuma, Clêmen tina và số giống còn lại là những giống trong nước... Ngoài ra có 5 giống chanh, 6 giống bưởi (nguồn giống thu thập từ năm 1945 trở về trước). - Trần Thế Tục (1977) [7], bước đầu điều tra, đánh giá nguồn tài nguyên cây ăn quả ở Việt Nam, đã giới thiệu 100 loài cây ăn quả, trong đó có 12 loài cam, quýt. - Ngô Xuân Bình (2001), điều tra ở 111 gioongscam quýt gồm bưởi và một số con lai giữa cam và quýt, bưởi và cam đã cho kết quả là trong số đó 94 giống cho quả không hạt khi tự thụ [1]. Trong nhiều năm qua, Viện nghiên cứu rau quả đã nghiên cứu, tuyển chọn và thi tuyển giống cây có múi: 13 giống bưởi (Bưởi chùm, Đoan Hùng, Thanh Trà, PT3.10; PT3.36, PT3.13 …) và 11 giống cam sành. Những giống này đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là những giống tiến bộ kỹ thuật [6]. Nguyễn Văn Dũng và cộng sự (1997), tập đoàn cây ăn quả của Viện nghiên cứu rau quả đã thu thập được 22 chủng gồm 170 giống. Trong đó cây có múi gồm 9 giống cam, 12 giống quưt, 8 giống chanh và 5 giống bưởi (có 1 giống bưởi nhập nội từ Ai Cập) [3]. Nhìn chung, tập đoàn bưởi ở nước ta rất đa dạng, được trồng ở hầu khắp các tỉnh, đặc biệt đã hình thành những vùng bưởi lớn với những giống đặc trưng mang tính đặc sản địa phương. Một số giống bưởi nổi tiếng ở các địa phương nước ta được trồng với mục đích sản xuất hàng hóa, dưới đây là một số giống bưởi ở nước ta. 11 - Bưởi Năm Roi: Được trồng khá tập trung ở huyện Bình Minh (Vĩnh Long) và khá nhiều ở các tỉnh Cần Thơ (cũ), Tiền Giang, Bến Tre … Trong quá trình chọn lọc, Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam đã tuyển chọn được một số cá thể bưởi Năm Roi tốt, có các đặc điểm như : Dạng trái hình quả lê đẹp, vỏ vàng khi chín, con tép tróc khỏi vách múi và bó chặt nhau, nước quả khá, hương vị thơm ngon, không the đắng và đặc biệt là không hạt. - Bưởi da xanh: Có nguồn gốc ở Tỉnh Bến Tre được trồng khá nhiều ở xã Mỹ Thạch An, thị xã Bến Tre, hiện đang được trồng nhiều ở các tỉnh Bến Tre, Tiền Giang, Vĩnh Long… Quả có dạng cầu, vỏ vẫn giữ màu xanh khi chín, con tép tróc khỏi vách múi tốt, tép múi màu đỏ hồng, nước quả khá, vị ngọt không the đắng, nhược điểm của giống này là có nhiều hạt. Giống Bưởi da xanh là giống mới được tuyển chọn và biết đến cách đây khoảng hơn chục năm, song do chất lượng ngon, giá cao gấp từ 3 – 3,5 lần các giống bưởi khác, cho trái quanh năm nên diện tích trồng giống bưởi này tăng rất nhanh, riêng huyện Mỏ Cày có 400 ha, nhưng sau 5 năm sẽ tăng lên 1200 ha và toàn tỉnh bên tre sẽ có trên 4000 ha Bưởi da xanh [13]. - Bưởi đường lá cam: Được trồng nhiều ở huyện Vĩnh Cửu (Đồng Nai) và Tân Uyên (Bình Dương). Dạng quả khá đẹp, phẩm chất ngon được thị trường trong và ngòai nước ưa chuộng. Quả có trọng lượng trung bình từ 0,81,2 kg/quả. Dạng quả có hình quả lê thấp, vỏ quả khi chín có màu vàng xanh, láng, nhẵn và tróc rất tốt. Các con tép bó chặt, vị ngọt rất ngon. Nhưng lại có nhược điểm là có khá nhiều hạt. - Bưởi Phúc Trạch: Có nguồn gốc ở xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Hiện tại được trồng ở hầu khắp 28 xã trong huyện và các vùng lân cận. Bưởi Phúc Trạch được nhiều người xếp vào hàng một trong những giống bưởi ngon nhất nước ta hiện nay.Trái hình cầu hơi dẹt, vỏ trái mầu vàng xanh.Trọng lượng trung bình từ 1-1,2kg/trái.Mầu sắc thịt trái và tép múi phớt