Tài liệu Nghiên cứu phân lập và hoạt tính gây độc tế bào ung thư của hợp chất chikusetsusaponin iva methyl ester từ phân đoạn nước của lá loài aralia armata

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ THANH DUNG KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: NGHIÊN CỨU PHÂN LẬP VÀ HOẠT TÍNH GÂY ĐỘC TẾ BÀO UNG THƯ CỦA HỢP CHẤT CHIKUSETSUSAPONIN IVA METHYL ESTER TỪ PHÂN ĐOẠN NƯỚC CỦA LÁ LOÀI ARALIA ARMATA Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ THỊ THÚY VÂN Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Đà Nẵng, ngày 10 tháng 5 năm 2022 Tác giả Trần Thị Thanh Dung LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành tốt bài khóa luận tốt nghiệp này, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cô Đỗ Thị Thúy Vân đã tận tình hướng dẫn, hỗ trợ và giúp đỡ em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến chị Hồng Chương và các anh chị công tác tại phòng thí nghiệm trường Đại học Duy Tân đã hỗ trợ kiến thức, cơ sở vật chất, dụng cụ thí nghiệm, giúp em hoàn thành tốt bài khóa luận tốt nghiệp này. Bước đầu làm quen với việc nghiên cứu nên bài báo cáo này không tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp, bổ sung của thầy cô để em thu nhận thêm nhiều kiến thức và kinh nghiệm cho bản thân sau này. Cuối cùng em xin chúc quý thầy cô sức khỏe, hạnh phúc và thành công trong cuộc sống cũng như trong sự nghiệp giảng dạy của mình. Em xin chân thành cảm ơn! MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 2 4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ............................................................. 2 4.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm ....................................................... 2 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .......................................................... 3 6. Bố cục của luận văn .......................................................................................... 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................................... 4 1.1. GIỚI THIỆU VỀ LOÀI ARALIA ARMATA ...................................................... 4 1.1.1. Họ Araliaceae và chi Aralia ....................................................................... 4 1.1.2. Tên gọi và phân loại.................................................................................... 4 1.1.3. Đặc điểm sinh thái ...................................................................................... 5 1.1.4. Thành phần hóa học.................................................................................... 6 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA LOÀI ARALIA ARMATA TRONG NƯỚC ........................................................................... 6 1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA LOÀI ARALIA ARMATA TRÊN THẾ GIỚI ......................................................................... 7 1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA MỘT SỐ LOÀI THUỘC CHI ARALIA VÀ CỦA LOÀI ARALIA ARMATA ..................................... 10 1.4.1. Tác dụng sinh học của một số loài thuộc chi Aralia ................................... 10 1.4.2. Tác dụng sinh học của loài Aralia armata................................................... 12 1.4.3. Tác dụng trong Y học cổ truyền và dân gian của loài Aralia armata ......... 14 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 15 CHƯƠNG 2: NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 16 2.1. NGUYÊN LIỆU, HÓA CHẤT, THIẾT BỊ NGHIÊN CỨU ............................. 16 2.1.1. Nguyên liệu ................................................................................................ 16 2.1.2. Hóa chất và thiết bị nghiên cứu .................................................................. 16 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................... 17 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ............................................................. 17 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm ....................................................... 26 2.3. SƠ ĐỒ ĐIỀU CHẾ CAO CHIẾT ..................................................................... 27 2.4. PHÂN LẬP HỢP CHẤT AAL1 TỪ CAO NƯỚC ........................................... 29 2.5. THỬ HOẠT TÍNH GÂY ĐỘC TẾ BÀO UNG THƯ CỦA HỢP CHẤT HÓA HỌC .......................................................................................................................... 30 2.5.1. Vật liệu ........................................................................................................ 30 2.5.2. Phương pháp nuôi cấy tế bào in vitro ......................................................... 30 2.5.3. Phương pháp thử tác dụng gây độc tế bào ung thư. .................................... 31 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN............................................................. 33 3.1. KẾT QUẢ PHÂN LẬP HỢP CHẤT HÓA HỌC TRONG CAO CHIẾT NƯỚC .................................................................................................................................. 33 3.2. KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ HOẠT TÍNH GÂY ĐỘC TẾ BÀO UNG THƯ CỦA HỢP CHẤT HÓA HỌC ........................................................................... 41 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................... 42 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 43 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CÁC KÍ HIỆU: d : Doublet (NMR) dd : Doublet of doublet (NMR) J(Hz) : Hằng số tương tác (NMR) Rf : Retention factor m : Multiplet (NMR) s : Singlet (NMR) t : Triplet (NMR) ppm : Parts per million (mg/kg) ppb : Parts per billion (µg/kg) δ : Độ chuyển dịch hóa học (NMR) L : Chiều cao cột sắc ký D : Đường kính cột sắc ký CÁC DÒNG TẾ BÀO HepG2 : Human hepatoma (Ung thư gan người) KB : Human epidermoid carcinoma (Ung thư biểu mô) CÁC CHỮ VIẾT TẮT NMR : Nuclear magnetic resonance 1 H-NMR : Proton Nuclear Magnetic Resonance 13 C-NMR : Carbon (13) Nuclear Magnetic Resonance IC50 : Half maximal inhibitory concentration DMSO : Dimethyl sunfoxide DEPT : Distortionless enhancement by polarisation transfer HMBC : Heteronuclear Multiple Bond Correlation HSQC : Heteronuclear Single Quantum Corelation HMQC : Heteronuclear Multiple Quantum Coherence EI-MS : Electron Impact Ionization Mass Spectroscopy ESI-MS : Electron Spray Ionization Mass Spectroscopy TMS : Tetrametylsilan MMT : 3-[4,5-dimetylthiazol-2-yl]-2,5-diphenyltetrazolium bromide SRB : Sulforhodamine B UV : Ultraviolet TCA : Trichloroacetic acid CH2Cl2 : Dichloromethane EtOAc : Ethyl acetat MeOH : Methanol CHCl3 : Chloroform TLC : Thin Layer Chromatography CC : Column Chromatography HEPES : 4-(2-hydroxyethyl)-1-piperazineethanesulfonic acid DMEM : Dulbecco's Modified Eagle Medium WHO : World Health Organization IARC : International Agency for Research on Cancer AAL1 : Chikusetsusaponin IVa methyl ester DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Số hiệu Tên bảng Trang bảng 1.1 Phân loại khoa học loài Aralia armata 5 1.2 Đại diện một số hợp chất saponin phân lập từ loài Aralia armata 8 1.3 Một số triterpen khác 9 3.1 Số liệu phổ NMR của hợp chất AAL1 và hợp chất tham khảo 34 3.2 Hoạt tính gây độc tế bào ung thư của hợp chất AAL1 41 DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Số hiệu Tên hình Trang hình 1.1 Hình ảnh lá loài Aralia armata 7 1.2 Bộ khung cấu trúc hoá học của các hợp chất trong bảng 1.1 8 1.3 Bộ khung cấu trúc hoá học của các hợp chất trong bảng 1.2 9 2.1 Loài Aralia armata 16 2.2 Sơ đồ cao chiết 28 2.3 Sơ đồ phân lập hợp chất AAL1 từ phân đoạn dịch chiết 29 nước của lá loài Aralia armata 3.1 Cấu trúc hóa học của hợp chất AAL1 33 3.2 Các tương tác HMBC chính của hợp chất AAL1 33 3.3 Phổ 1H-NMR của hợp chất AAL1 37 3.4 Phổ 13C-NMR của hợp chất AAL1 38 3.5 Phổ DEPT của hợp chất AAL1 39 3.6 Phổ HSQC của hợp chất AAL1 40 3.7 Phổ HMBC của hợp chất AAL1 40 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay thế giới ngày càng phát triển, khoa học công nghệ cũng ngày càng tiên tiến, kéo theo đó bệnh tật cũng ngày càng nhiều và trở nên nguy hiểm. Do vậy, con người cũng chú trọng đến sức khỏe của mình hơn. Theo thống kê của tổ chức y tế thế giới WHO, ung thư là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 2 trên toàn cầu và khoảng 9,6 triệu ca tử vong trong năm 2018 [34]. Trong đó các bệnh ung thư phổ biến nhất là: phổi (2,09 triệu trường hợp), vú (2,09 triệu trường hợp), đại trực tràng (1,80 triệu trường hợp)…Theo thống kê của tổ chức nghiên cứu ung thư quốc tế (IARC) vào năm 2018, Việt Nam có khoảng 165.000 ca ung thư mắc mới (chiếm 0,17% dân số), số ca tử vong ước tính là khoảng 115.000 người (chiếm 0,12% dân số) và dự kiến con số này sẽ vượt 200.000 người vào năm 2020 [34]. Để ngăn ngừa được căn bệnh hiểm nghèo này các nhà khoa học không ngừng nghiên cứu, tìm ra các loại thuốc cũng như phương pháp điều trị. Hiện nay, ngoài việc nghiên cứu bằng cách tổng hợp để tạo ra thuốc thì chúng ta còn có thể ứng dụng các thiết bị hiện đại để chiết tách, phân lập các hợp chất có hoạt tính từ thực vật để làm thuốc chữa bệnh. Nước ta thuộc vùng nhiệt đới gió mùa, ánh sáng nhiều, lượng mưa lớn, nên thực vật phát triển mạnh. Thảm thực vật đa dạng và phong phú về mặt hình thái, có nhiều loài được dùng làm thuốc chữa bệnh và loài Aralia armata là một trong số đó. Trong số những bài thuốc cổ truyền hay được nhân dân sử dụng, loài Aralia armata được biết đến có nhiều tác dụng: làm thuốc trị các bệnh phong thấp tê bại, phù thũng, lá và rễ dùng để trị rắn cắn; lá giã để đắp chữa mụn nhọt, phần lá non cũng có thể luộc ăn thay rau. Mặt khác, nghiên cứu sơ bộ trước đây về tác dụng dịch chiết loài Aralia armata do tác giả Phạm Kim Mãn (Viện Dược liệu) thực hiện cho biết cây có tác dụng kháng sinh mạnh và thành phần có chứa saponin triterpen [28]. Loài Aralia armata có rất nhiều tác dụng trong việc chữa bệnh. Vì vậy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu xác định thành phần hóa học cũng như hoạt tính sinh học của loài Aralia armata nhưng tập trung chủ yếu ở thân, rễ và có rất ít các nghiên cứu về lá của chúng, việc sử dụng lá để chữa bệnh hiện nay chủ yếu theo phương thức dân gian và truyền miệng. Do đó, việc nghiên cứu về thành phần hóa học của lá loài Aralia SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 1 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân armata để tìm hiểu hoạt chất có tác dụng chữa bệnh, chứng minh cho hoạt tính của lá là công việc rất có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Vì vậy, tôi chọn đề tài “Nghiên cứu phân lập và hoạt tính gây độc tế bào ung thư của hợp chất chikusetsusaponin IVa methyl ester từ phân đoạn nước của lá loài Aralia armata” nhằm tìm hiểu thành phần hóa học của lá loài Aralia armata và với mục đích đóng góp một phần tư liệu vào hệ thống các công trình khoa học về loại cây này. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Phân lập hợp chất hóa học từ phân đoạn dịch chiết nước. - Xác định hoạt tính gây độc tế bào ung thư của hợp chất hóa học được phân lập từ lá loài Aralia armata. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Lá loài Aralia armata được thu hái tại Hoà Vang - Đà Nẵng. - Cao chiết từ lá loài Aralia armata trên với dung môi nước. - Hợp chất phân lập từ dịch chiết nghiên cứu. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Phương pháp nghiên cứu các hợp chất thiên nhiên. - Tham khảo các bài luận, bài báo, công trình nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới và trong nước về loài cây này. - Tham khảo các tài liệu về tổng quan hình thể, đặc điểm hình thái thực vật, thành phần hóa học. - Nghiên cứu trên mạng Internet về ứng dụng thực tiễn của các bộ phận loài Aralia armata. 4.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm - Các phương pháp thu nhận và xử lý mẫu thực nghiệm. - Các phương pháp chiết tách, phân lập các hợp chất hữu cơ. - Các phương pháp sắc ký lớp mỏng, sắc ký cột. - Các phương pháp nghiên cứu cấu tạo hợp chất hóa học: kết hợp các phương pháp đo phổ cộng hưởng từ hạt nhân 1H-NMR, 13C-NMR, phổ hồng ngoại IR, phổ UV và các phương pháp khác. - Phương pháp xác định hoạt tính gây độc tế bào ung thư. SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 2 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Những kết quả có được trong đề tài nghiên cứu này là một nguồn tư liệu có ý nghĩa trong việc cung cấp thông tin về cấu trúc hóa học và hoạt tính gây độc tế bào ung thư của lá loài Aralia armata. Qua đó, nâng cao giá trị ứng dụng của chúng trong ngành dược liệu. 6. Bố cục của luận văn Luận văn gồm 46 trang, 5 bảng, 13 hình ảnh, 36 tài liệu tham khảo bao gồm: Phần mở đầu (3 trang) Chương 1 – Tổng quan (12 trang) Chương 2 – Nguyên liệu và phương pháp nghiên cứu (17 trang) Chương 3 – Kết quả và thảo luận (9 trang) Kết luận và kiến nghị (1 trang) Tài liệu tham khảo (4 trang) SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 3 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. GIỚI THIỆU VỀ LOÀI ARALIA ARMATA 1.1.1. Họ Araliaceae và chi Aralia Họ Araliaceae (họ Cuồng theo tên gọi của chi Aralia) còn gọi là họ Nhân sâm (theo tên gọi của chi Panax), họ Ngũ gia (theo tên gọi của chi Acanthopanax) hay họ Thường xuân (theo tên gọi của chi Hedera) v.v, là một họ thực vật có hoa. Các loài trong họ này thông thường là cây thân gỗ hay cây bụi, đôi khi là các loại cây thân thảo sống lâu năm, chúng thường có lá phức hình lông chim hay hình chân vịt và có các hoa nhỏ mọc thành chùy (một kiểu cụm hoa) lớn [35]. Chi Aralia (thuộc họ Araliaceae) chứa hơn 70 loài và có nguồn gốc từ châu Á và châu Mỹ. Ở Việt Nam, có 8 loại Aralia được tìm thấy là: A. armata, A. chinensis, A. cordata, A. dasyphylla, A. decaisneana, A. planchoniana, A. thomsonii, và A. vietnamensis [10]. Đặc điểm thực vật của chi Aralia: Cây gỗ nhỏ hoặc cây bụi, có gai hoặc không có gai, thân rễ. Lá lớn, kép lông chim 1-3 lần, có 3-20 lá chét, có đường răng cưa nhỏ, khía tai bèo, hoặc uốn lượn, cuống lá có bẹ. Hoa lưỡng tính cùng gốc hay khác gốc, hợp thành cụm hoa hình chùy, tán hoặc ngù, thường mọc ở đầu cành hoặc nách. Cuống nhỏ, có khớp nối bên dưới bầu nhụy. Hoa mẫu 5, đài 5 răng cưa, cánh hoa xếp lợp, nhị hoa 5. Bầu nhụy có 5 hoặc 6 lá noãn, rời hoặc dính liền tại gốc. Quả mọng, thường có hình cầu, đôi khi 3-5 góc. Hạt hẹp theo bề ngang, nội nhũ đồng nhất [15]. 1.1.2. Tên gọi và phân loại ❖ Tên gọi Tên thường gọi: Đơn châu chấu Tên gọi khác: Cây cuồng, rau gai, đinh lăng gai, cẩm ràng, độc lực, cây đuống, cây răng. Tên khoa học: Aralia armata [35]. ❖ Phân loại khoa học SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 4 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân Bảng 1.1. Phân loại khoa học loài Aralia armata [35] Giới (regnum) Plantae (Thực vật) (Không phân hạng) Agiospermae (Thực vật có hoa) (Không phân hạng) Eudicots (Thực vật 2 lá mầm thực sự) Bộ (ordo) Apiales (Hoa tán) Họ (familia) Araliaceae (Cuồng) Chi (genus) Aralia Loài (species) Aralia armata 1.1.3. Đặc điểm sinh thái 1.1.2.1. Nguồn gốc và phân bố Loài Aralia armata có xuất xứ từ vùng núi Himalaya lan qua Ấn Độ, Lào rồi đến Việt Nam, Malaysia. Ở Việt Nam, loài Aralia armata được phân bố tương đối rộng rãi từ vùng núi có độ cao khoảng 1500m, đến trung du và đôi khi cả ở vùng đồng bằng, cây thường mọc hoang ở ven rừng hay nương rẫy, chủ yếu ở các tỉnh Cao Bằng, Hòa Bình, Lạng Sơn, Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên và một số xã vùng núi huyện Hoà Vang (Đà Nẵng) [36]. 1.1.2.2. Điều kiện sống Cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng nhất là ở thời kỳ cây con, thường mọc ở ven rừng ẩm, rừng thứ sinh, trên nương rẫy đã bỏ hoang lẫn với những loại cây bụi khác. Cây sinh trưởng mạnh trong mùa hè thu. Sau khi quả chín, có hiện tượng rụng lá vào mùa đông. Loài Aralia armata có khả năng tái sinh cây chồi sau khi bị chặt phát [31]. 1.1.2.3. Đặc điểm hình thái Thân: Thân mảnh, trên thân mang nhiều gai cong quắp, cành mọc lòa xòa, có chiều cao khoảng 1 – 2m. Lá: Lá có kích thước lớn, mọc thành hình kép lông chim 2 – 3 lần, có chừng 9 – 11 lá chét. Chúng có phiến hình trứng, chiều dài khoảng 4 – 8cm, rộng 2 – 3cm. Cả 2 mặt lá đều nhẵn, tuy nhiên trên gân lại xuất hiện các gai nhỏ tựa như sợi tơ, phần cuống lá có bẹ. Hoa: Hoa nhỏ, màu vàng nhạt hoặc màu lục, mọc thành cụm có hình chùy với nhiều tán dài, cuống có gai. SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 5 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân Quả: quả hạch, hình tròn, khi chín màu đen, dài 3-4 mm [31]. 1.1.4. Thành phần hóa học - Lá loài Aralia armata chứa nước 84,5%, protid 3,1%, glucid 8,3%, xơ 2,5 %, tro 1,5 %, caroten 1,65 %, vitamin C 12% [4]. - Rễ chứa nhiều saponin triterpen [4]. - Vỏ rễ đem chiết với methanol, hỗn dịch cao methanol đem chiết với ether rồi chiết với butanol bão hòa nước. Phần butanol làm sắc ký riêng được 17 saponin kiểu olean. Đã xác định được 11 saponin là calendulosid E (1) dẫn xuất methyl este của calendulosid (2), narcissiflorin (4), momordin Ia (6), calendulosid G (7), stipuleanosid R1 (10), aralosid A methyl este ( 14), oleanolic acid - 28 - ß - D -glucopyranoside (16), và hederagenin 3-O- ß -D-glucuronopyranoside-6'-O-methyl ester [4], [16]. - Theo Sem.Fang, Zhapu lei, Jianglins Zeny và cộng sự, 11 thành phần được chiết tách từ vỏ rễ Aralia armata là deglucose chikusetsusaponin, Na chikusetsusaponin IVa, Zingibrosid R1, ginsenin R0, decaisneanaisid, amatosid aralosid A, acid octacosanoic, ßsitosterol, hỗn hợp ß- sitosterol và stigmasterol, acid oleanolic. Rễ còn chứa 0,06% tinh dầu, là một chất lỏng linh động màu da cam, tỷ trọng 0,83, thành phần chủ yếu là camphol [4]. - Tác giả Phạm Kim Mãn (Viện Dược liệu) cũng đã có nghiên cứu sơ bộ về thành phần hoá học trong dịch chiết loài Aralia armata có chứa saponin triterpen [28]. 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA LOÀI ARALIA ARMATA TRONG NƯỚC - Năm 2015, Phan Văn Kiệm cùng một số cộng sự của mình đã nghiên cứu chiết tách và xác định thành phần hóa học trong dịch chiết lá loài Aralia armata có 2 hợp chất mới là aramatosides A và B (Hình 1.1). Cấu trúc của chúng được xác định bởi sự kết hợp của dữ liệu quang phổ HR-ESI-MS, 1D và 2D - NMR cũng như so sánh với các tài liệu trước đó [28]. SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 6 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân Aramatosides A Aramatosides B Hình 1.1. Cấu trúc hoá học của aramatosides A và B - Năm 2016, Nguyễn Thị Ngân, khoa Hóa học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã nghiên cứu thành phần hóa học thu được trong cặn dịch chiết n-hexane và ethyl acetate của thân, lá loài Aralia armata và thu được hợp chất : ꞵ-sitosterol-3-O-ꞵ-D-glucopyranoside [8]. 1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA LOÀI ARALIA ARMATA TRÊN THẾ GIỚI - Năm 1995, MeiHua, Kazunori Ogawa và một số cộng sự đã công bố kết quả mười bảy saponin loại oleanane được phân lập từ vỏ cây của loài Aralia armata. Cấu trúc của chúng được làm sáng tỏ bằng bằng chứng hóa học và quang phổ. Ngoại trừ oleanolic acid 28-Oβ-D-glucopyranoside. Tất cả các saponin đều có dư lượng glucuronopyranosyl ở vị trí C-3 của aglycones và các chất thay thế đường khác liên kết với glucuronic acid ở vị trí C-3 và C-4 hoặc ở C-4 [9]. - Năm 2016, Miao H, Sun Y, Yuan Y và một số cộng sự đã công bố kết quả trong thân loài Aralia armata có 2 triterpenoids mới là 3β-hydroxyoleana-11,13(18)-diene-28,30-dioic acid và 3-oxooleana-11,13(18)-diene-28,30-dioic acid và một triterpenoid glycoside là 3βO-(6′-O-methyl-β-d-glucuronopyranosyl)oleana-11,13(18)-dien-28-oic acid [29]. - Cho đến nay những nghiên cứu hoá học về chi Aralia cho biết đã phân lập được 128 hợp chất chủ yếu là các saponin, phần genin là triterpen khung olean, ngoài ra còn một số hợp chất khác như flavonoid, diterpenoid và triterpenoid....Còn loài Aralia armata cho đến nay đã có khoảng 65 hợp chất phân lập được chủ yếu là các saponin triterpen, với phần genin chủ yếu là các triterpen khung oleane [11]. SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 7 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân Hình 1.2. Bộ khung cấu trúc hoá học của các hợp chất trong bảng 1.2 Bảng 1.2. Đại diện một số hợp chất saponin phân lập từ loài Aralia armata [11] Tên chất R1 R2 R3 R4 Silphioside A CH3 H H H Taibaiensis IV (CH2)CH3 H H H 3-0-(-L- CH3 H H Arabinofuranosyl -(14)-6-0-methyl-𝛽 −Dglucuronopyranoside], 28-0-β-Dglucopyranosyl ester 3-O-[-D- CH3 H H Galactopyranosyl -(13)-6-0-methylβ-Dglucuronopyranoside], 28-0-β-Dglucopyranosyl ester hay Calenduloside H SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 8 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân methyl ester 3-O-(-L- H H H Arabinopyranosyl -(12)- ß-Dglucopyranosyl(12)-B-Dglucuronopyranoside], 28-0-B-Dglucopyranosyl ester hay Armatoside Hình 1.3. Bộ khung cấu trúc hoá học của các hợp chất trong bảng 1.3 Bảng 1.3. Một số triterpen khác [11] Tên chất R1 R2 R3 R4 Calenduloside E H H H H 3-0-[6-O-Butyl-D- CH3 H H H glucuronopyranoside] SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 9 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân 3-O-[-L- CH3 H H Arabinofuranosyl(14)-6-0-methyl-Dglucuronopyranoside] Momordin Ia CH3 H H Calenduloside G. H H H CH3 H H (CH2)CH3 H H Calendulaglycoside G Calenduloside G methyl ester 3-O-[-DGalactopyranosyl(13)-6-0-butyl--Dglucuronopyranoside] 1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA MỘT SỐ LOÀI THUỘC CHI ARALIA VÀ CỦA LOÀI ARALIA ARMATA 1.4.1. Tác dụng sinh học của một số loài thuộc chi Aralia - Các tác dụng khi điều trị bằng đường uống với Aralox chứa dịch chiết của Aralia mandshurica và Engelhardtia chrysolepis (Juglandaceae) trên một số thông số của quá trình trao đổi chất béo đã được nghiên cứu ở phụ nữ bị béo phì, bị tiểu đường với chế độ ăn kiêng ít calo, đã được công bố năm 2005. Nghiên cứu ngẫu nhiên kiểm soát giả dược SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 10 GVHD: TS. Đỗ Thị Thúy Vân bao gồm 32 tình nguyện viên cho thấy rằng, điều trị Aralox làm giảm đáng kể tổng trọng lượng cơ thể và lượng chất béo, làm giảm hàm lượng perilipin trong các tế bào mỡ, hàm lượng triglycerid trong huyết tương, kích thích hoạt động của lipase nhạy cảm với hormon [17]. - Năm 2005, từ dịch chiết nước và cồn từ rễ loài Aralia cachemirica, các nhà khoa học Ấn Độ đã tiến hành thử nghiệm tác dụng hạ đường huyết trên chuột nhịn ăn bình thường và chuột tăng đường huyết do sử dụng glucose. Kết quả cho thấy dịch chiết nước và cồn tại liều 250 mg/kg đều thể hiện hoạt tính hạ đường huyết (p <0,01) ở chuột sử dụng glucose, tuy nhiên không có tác dụng hạ đường huyết ở chuột nhịn đói bình thường [18]. - Các nhà khoa học Hàn Quốc đã nghiên cứu tác dụng bảo vệ của dịch chiết ethanol từ rễ loài Aralia continentalis (AC) trên tert-butyl hydroperoxid (t-BHP) chất gây ra nhiễm độc gan trong một dòng tế bào nuôi cấy Hepa1c1c7 và trong gan chuột. Kết quả cho thấy việc điều trị với AC trước khi sử dụng t-BHP giúp ngăn chặn đáng kể sự gia tăng của men gan (ALT, AST) và lipid peroxy và làm giảm stress oxy hóa, được đo bằng lượng glutathion trong gan, kết quả được công bố năm 2005 [19]. - Continentalic acid (CA, (-)-pimara-8 (14), 15-dien-19-OIC acid) được các nhà khoa học Hàn Quốc phân lập từ rễ của Aralia cordata. CA thể hiện rõ hoạt tính chống lại chủng Enterococcus kháng vancomycin (VRE) và vancomycinsusceptible enterococci (VSE). Các hoạt tính kháng khuẩn của CA đối với Enterococcus faecalis và Enterococcus gallinarium ước lượng bằng cách xác định nồng độ ức chế tối thiểu và nồng độ diệt khuẩn tối thiểu. Hợp chất này thể hiện hoạt tính mạnh chống lại các chủng VRE là chủng có khả năng kháng kháng sinh mạnh. Những phát hiện này cho thấy rằng acid continentalic có thể hữu ích trong việc kiểm soát nhiễm trùng enterococcus. Kết quả được công bố năm 2008 [20]. - Năm 2012, từ vỏ rễ của loài Aralia taibaiensis, các nhà khoa học Trung Quốc đã phân lập được 4 saponin triterpenoid mới, khung cấu trúc olean và một hợp chất saponin đã biết. Các hợp chất này đã được chứng minh có hoạt tính chống oxy hóa và các hoạt tính antiglycation tương quan với tác dụng điều trị bệnh tiểu đường [21]. SVTH: Trần Thị Thanh Dung - Lớp 18SHH Trang 11