Kho¸ luËn tèt nghiÖp
NguyÔn ThÞ TuyÕt Nga - K29A Sinh
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
NguyÔn ThÞ TuyÕt Nga - K29A Sinh
Trêng®¹ihäcsph¹mHµNéi2 Khoasinh-KTNN
NguyÔnthÞtuyÕtnga
Nghiªncøumétsè®Æc®iÓmsinhtrëngvµn¨ngsuÊtc
®Ëut¬ngtrångëvïngtrungduphÝab¾cViÖtna
Kho¸luËntètnghiÖp®¹ihäc
Chuyªnngµnh:SinhlýhäcthùcvËt
NgêihíngdÉnkhoahäc
PGS.TS.NguyÔnV¨nM·
HµNéi–2007
2
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi em ®· nhËn ®îc sù híng dÉn tËn
t×nh cña PGS.TS. NguyÔn V¨n M·, sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« trong tæ
bé m«n Sinh lý thùc vËt, Ban chñ nhiÖm khoa, c¸c c« chó trong phßng thÝ
nghiÖm, th viÖn vµ phßng Khoa häc cïng c¸c b¹n khoa Sinh – KTNN.
Qua ®©y em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh quý b¸u
cña PGS.TS. NguyÔn V¨n M· cïng c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n trong khoa
®· ®éng viªn, gióp ®ì ®Ó em hoµn thµnh tèt khãa luËn tèt nghiÖp cña m×nh.
Hµ Néi, ngµy 15 th¸ng 5 n¨m 2007
Sinh viªn
NguyÔn ThÞ TuyÕt Nga
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan nh÷ng néi dung t«i ®· tr×nh bµy trong kho¸ luËn
nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña b¶n th©n t«i díi sù híng
dÉn cña c¸c thÇy c« gi¸o, ®Æc biÖt lµ PGS.TS. NguyÔn V¨n M·. Nh÷ng
néi dung nµy kh«ng trïng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c.
Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2007
Sinh viªn
NguyÔn ThÞ TuyÕt Nga
Môc lôc
PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi...............................................................................................6
2. Môc tiªu nghiªn cøu.........................................................................................8
3. Néi dung nghiªn cøu........................................................................................ 8
4. ý nghÜa lÝ luËn vµ thùc tiÔn...................................................................... 8
Ch¬ng 1. C¬ së lÝ luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu
1.1. §Æc ®iÓm sinh trëng cña ®Ëu t¬ng................................................................9
1.1.1. Sù sinh trëng cña h¹t ®Ëu t¬ng...............................................................9
1.1.2. C¸c thêi k× sinh trëng ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu t¬ng..............................11
1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ sinh trëng vµ n¨ng suÊt ®Ëu t¬ng........................13
Ch¬ng 2. §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1. §èi tîng nghiªn cøu....................................................................................15
2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu...............................................................................17
2.2.1. Ph¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm...............................................................17
2.2.2. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu nghiªn cøu.....................................18
2.2.3. Ph¬ng ph¸p xö lÝ sè liÖu.......................................................................18
Ch¬ng 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn
3.1. Sù sinh trëng cña mÇm ®Ëu t¬ng.................................................................20
3.1.1. Sinh trëng cña rÔ mÇm.........................................................................20
3.1.2. Sinh trëng cña th©n mÇm..................................................................... 23
3.1.3. Khèi lîng t¬i vµ kh« cña mÇm ®Ëu t¬ng..............................................26
3.2. Sù sinh trëng vÒ chiÒu cao cña c©y ®Ëu t¬ng..............................................29
3.3. N¨ng suÊt ®Ëu t¬ng......................................................................................31
3.3.1. Sè qu¶ trªn c©y, khèi lîng 1000 h¹t.....................................................32
3.3.2. N¨ng suÊt ®Ëu t¬ng...............................................................................34
KÕt luËn........................................................................ 36
Phô lôc......................................................................... 37
Tµi liÖu tham kh¶o........................................................39
PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò
tµi
§Ëu t¬ng cã tªn khoa häc lµ Glycine max thuéc hä §Ëu
(Fabaceace) cã nguån gèc tõ §«ng B¾c Ch©u ¸. Do ®Æc ®iÓm ph©n bè
réng, c©y ®Ëu t¬ng cã thÓ trång ë hÇu kh¾p c¸c vïng «n ®íi, nhiÖt ®íi vµ
cËn nhiÖt ®íi. HiÖn nay, ®Ëu
t¬ng ®îc trång ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi nh Mü, Braxin, Canada vµ c¸c níc
Ch©u ¸ nh: Trung Quèc, Ên §é,…[2].
§Ëu t¬ng lµ c©y trång cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ kinh tÕ cao. H¹t ®Ëu t¬ng
chøa rÊt nhiÒu chÊt bæ dìng, giµu protein, lipit, dÔ tiªu ho¸ víi hÖ sè ®ång
ho¸ cao. Hµm lîng protein cã thÓ ®¹t tíi 40% khèi lîng kh« cña h¹t. Ngoµi ra
®Ëu t¬ng còng rÊt giµu c¸c thµnh phÇn dinh dìng kh¸c nh lipit 20%; c¸c
chÊt
kho¸ng (Ca, Fe, P, Na, Mg, K…); c¸c vitamin (B1, C vµ c¸c vitamin kh¸c)
[7]. Protein ë ®Ëu t¬ng cã gi¸ trÞ cao kh«ng chØ vÒ hµm lîng mµ cßn vÒ chÊt lîng bëi trong thµnh phÇn cã chøa nhiÒu lo¹i axit amin cÇn thiÕt mµ c¬ thÓ con
ngêi
vµ ®éng vËt kh«ng thÓ tù tæng hîp ®îc nh lizin, triptophan,…[2]. Do vËy, h¹t
®Ëu t¬ng kh«ng nh÷ng lµ nguån thùc phÈm quý cung cÊp cho con ngêi vµ vËt
nu«i mµ cßn lµ nguån nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm, n«ng
s¶n xuÊt khÈu.
Còng nh nh÷ng c©y hä §Ëu kh¸c bªn c¹nh gi¸ trÞ kinh tÕ vµ gi¸ trÞ
dinh dìng, c©y ®Ëu t¬ng cßn gãp phÇn c¶i t¹o ®Êt, ®Æc biÖt lµ ®Êt b¹c mµu.
Nhê cã hÖ vi khuÈn Rhizobium sèng céng sinh víi rÔ cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh
®¹m tù do bæ sung cho c©y, ®ång thêi tr¶ l¹i mét lîng ®¹m kh«ng nhá cho ®Êt
lµm ®Êt trë lªn t¬i xèp, mµu mì h¬n, kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng nh c¸c
lo¹i ph©n bãn hãa häc ®ang ®îc sö dông hµng n¨m. Mét hecta trång ®Ëu t¬ng, nÕu ®îc sinh trëng ph¸t triÓn tèt ®Ó l¹i trong ®Êt tõ 40 – 70 kg N, do
®ã gãp phÇn lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång sau c©y ®Ëu t¬ng [2]. Ngoµi ra ®Ëu
t¬ng cßn lµ c©y dîc liÖu víi nhiÒu bµi thuèc cæ truyÒn cã gi¸ trÞ cao [10].
ë níc ta, viÖc gieo trång ®Ëu t¬ng ngµy cµng ®îc më réng ë nhiÒu
vïng kh¸c nhau nh ®ång b»ng s«ng Hång, miÒn §«ng Nam Bé, ®ång b»ng
s«ng Cöu Long vµ ®Æc biÖt lµ vïng trung du phÝa B¾c. Trong sè c¸c c©y hä §Ëu,
c©y ®Ëu t¬ng ®îc ph¸t triÓn sím, thuÇn ho¸ vµ ®îc gieo trång nh mét c©y thùc
phÈm cã gi¸ trÞ dinh dìng cao. DiÖn tÝch gieo trång ®Ëu t¬ng ®îc t¨ng nhanh
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y [11].
§Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sö dông ®Ëu t¬ng ngµy cµng cao cña
con ngêi, bªn c¹nh viÖc t¨ng diÖn tÝch gieo trång ®Ëu t¬ng th× gÇn ®©y nhiÒu
nhµ khoa häc ®· ®Çu t nghiªn cøu chän t¹o gièng míi vµ c¸c biÖn ph¸p th©m
canh, cïng víi sù quan t©m cña nhµ níc trong c«ng t¸c nhËp néi nguån gen ®Ëu
t¬ng, ®· lµm xuÊt hiÖn nhiÒu gièng ®Ëu t¬ng cã n¨ng suÊt kh¸ cao.
HiÖn nay, trong c«ng t¸c chän gièng c¸c nhµ chän t¹o thêng chØ c¨n cø
vµo chØ tiªu n¨ng suÊt nªn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n bëi n¨ng suÊt lµ kÕt qu¶ cña
rÊt nhiÒu c¸c qu¸ tr×nh sinh lý, sinh ho¸ x¶y ra trong c©y mµ c¸c qu¸ tr×nh nµy l¹i
chÞu ¶nh hëng rÊt lín cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh [3].
C¸c nhµ chän gièng nh Nagaswara Rao, Wright, Nautiyal vµ c¸c nhµ
sinh lý c©y trång nh: Richards, Wright kh¼ng ®Þnh r»ng cã thÓ t¹o ra nh÷ng
gièng c©y trång cã n¨ng suÊt cao dùa vµo chän läc c¸c tÝnh tr¹ng: chiÒu cao c©y,
diÖn tÝch l¸…[3].
ë níc ta trong khi nghiªn cøu gièng ®Ëu t¬ng cho n¨ng suÊt cao hÇu hÕt
c¸c nghiªn cøu tËp trung vµo qu¸ tr×nh sinh lý, sinh ho¸ vµ kh¶ n¨ng chÞu h¹n
[5], [11], [12], [18]. ViÖc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c
gièng ®Ëu t¬ng ®· cã mét sè ®Ò tµi cña c¸c nhµ nghiªn cøu nh: NguyÔn V¨n
§Ýnh [4], NguyÔn V¨n M·, NguyÔn ThÞ Hång Th¾m [19], NguyÔn Duy Minh,
Th¸i Duy Ninh [16]... Nhng hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu cßn ®¬n lÎ, míi chØ dõng
l¹i ë mét sè gièng mµ cha cã ®Ò tµi nµo nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ ®Æc ®iÓm
sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng ®ang ®îc trång phæ biÕn ë
vïng trung du phÝa B¾c.
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tiÔn hiÖn nay chóng t«i ®· lùa chän ®Ò tµi:
“Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh trëng vµ n¨ng suÊt c¸c gièng ®Ëu t¬ng
trång ë vïng trung du phÝa B¾c ViÖt Nam” nh»m bæ sung vµ ®i s©u nghiªn cøu
mét c¸ch tæng thÓ c¸c néi dung mµ thÕ hÖ c¸c nhµ khoa häc tríc cha ®Ò cËp
®Õn hoÆc ®Ò cËp cha ®Çy ®ñ. Tõ ®ã gãp phÇn bæ sung thªm nguån tµi liÖu quý
b¸u cho viÖc nghiªn cøu còng nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng cña vïng trung du phÝa
B¾c nãi riªng vµ cña níc ta nãi chung, ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt ®Ëu
t¬ng phôc vô cho nhu cÇu trong níc vµ xuÊt khÈu.
2. Môc tiªu nghiªn cøu
Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña 16 mÉu gièng
®Ëu t¬ng ®ang ®îc gieo trång phæ biÕn ë vïng trung du phÝa B¾c ViÖt Nam.
3. Néi dung nghiªn cøu
- Nghiªn cøu sù sinh trëng cña rÔ mÇm, th©n mÇm vµ khèi lîng t¬i,
kh« cña mÇm ®Ëu t¬ng.
- Nghiªn cøu sù sinh trëng chiÒu cao cña c©y ®Ëu t¬ng.
- Nghiªn cøu n¨ng suÊt ®Ëu t¬ng th«ng qua c¸c chØ tiªu: sè qu¶/c©y,
träng lîng 1000 h¹t, n¨ng suÊt kg/« thÝ nghiÖm.
4. ý nghÜa lÝ luËn vµ thùc tiÔn
Nghiªn cøu gióp t×m hiÓu s©u h¬n vÒ mét sè ®Æc ®iÓm sinh trëng vµ n¨ng
suÊt cña ®Ëu t¬ng. Trªn c¬ së ®ã gióp cho c¸c nhµ khoa häc chän t¹o c¸c gièng
®Ëu t¬ng phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn gieo trång.
Ch¬ng 1
C¬ së lÝ luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu
1.1. §Æc ®iÓm sinh trëng cña ®Ëu t¬ng
1.1.1. Sù sinh trëng cña h¹t ®Ëu t¬ng
1.1.1.1. Qu¸ tr×nh n¶y mÇm ë thùc vËt
N¶y mÇm lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ thÓ. Qu¸ tr×nh
n¶y mÇm diÔn ra víi nhiÒu biÕn ®æi sinh lý, sinh ho¸ trong h¹t víi tèc ®é cao ®Ó
chuÈn bÞ cho sù h×nh thµnh mét c©y non míi.
Qu¸ tr×nh n¶y mÇm cña h¹t diÔn ra gåm nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau, mçi
giai ®o¹n ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh ho¸ ®Æc trng.
Khi b¾t ®Çu n¶y mÇm h¹t hót níc rÊt m¹nh nhê c¬ chÕ hót tr¬ng cña
h¹t, lµm cho h¹t tr¬ng lªn. Sau khi kÕt thóc sù ngñ nghØ, trong h¹t b¾t ®Çu t¨ng
tÝnh thuû ho¸ cña keo nguyªn sinh chÊt, gi¶m tÝnh a mì vµ ®é nhít cña keo, dÉn
®Õn nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c vµ ®ét ngét trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong h¹t
liªn quan ®Õn sù n¶y mÇm.
Trong h¹t cã mét lîng enzym nhÊt ®Þnh nhng chñ yÕu ë d¹ng liªn kÕt,
do vËy kh«ng cã ho¹t tÝnh. Khi ho¹t hãa níc, enzym míi ®îc gi¶i phãng ë
d¹ng tù do vµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng m¹nh. Sù t¨ng m¹nh mÏ ho¹t tÝnh cña c¸c
enzym thuû ph©n polisaccarit, protein vµ c¸c chÊt phøc t¹p kh¸c thµnh c¸c chÊt
®¬n gi¶n dÉn ®Õn thay ®æi ho¹t ®éng thÈm thÊu. C¸c s¶n phÈm thuû ph©n nµy
dïng lµm nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh h« hÊp t¨ng lªn m¹nh mÏ cña ph«i h¹t, võa
lµm t¨ng ¸p suÊt thÈm thÊu trong h¹t gióp cho qu¸ tr×nh hót níc vµo h¹t nhanh
chãng.
Ngay tõ nh÷ng phót ng©m níc ®Çu tiªn, cêng ®é hÊp thô «xy cña h¹t
t¨ng lªn, ®Æc biÖt lµ chu tr×nh hexoz-monophotphat t¨ng lªn nhiÒu lÇn, do vËy
lîng ATP ®îc tÝch luü nhiÒu.
Sù t¨ng ho¹t tÝnh enzym dÉn ®Õn sù biÕn ®æi c¸c chÊt dù tr÷. C¸c chÊt dù
tr÷ trong h¹t chñ yÕu thuéc ba nhãm chÊt h÷u c¬: gluxit, lipit, protein. Trong qu¸
tr×nh n¶y mÇm, enzym - amylaza t¸c ®éng vµo liªn kÕt 1,4 cña ph©n tö tinh
bét, lµm ph©n gi¶i tinh bét thµnh c¸c ®extrin vµ ë d¹ng saccaroza tÝch luü ë c¸c
tÕ bµo trô ph«i. Protein ®îc ph©n gi¶i bëi enzym proteaza thµnh c¸c axit amin
vµ amit. C¸c s¶n phÈm thuû ph©n nµy dïng lµm nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh h« hÊp
t¨ng lªn m¹nh mÏ cña ph«i h¹t, cung cÊp n¨ng lîng cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng
cña h¹t. Cßn phÇn lín c¸c axit amin t¹o thµnh ®îc chuyÓn vµo trô ph«i ®Ó tæng
hîp c¸c ph©n tö protein ®Æc trng cho c¬ thÓ.
Khi h¹t n¶y mÇm, ph«i b¾t ®Çu sinh trëng. §Çu tiªn rÔ mÇm nh« ra ®Ó cè
®Þnh c©y vµ hót níc, chÊt hoµ tan. Trô díi l¸ mÇm duçi ra tríc khi mÇm cµnh b¾t
®Çu sinh trëng vµ t¹o cµnh.
Sù sinh trëng tiÕp cña c©y mÇm gåm hai kiÓu sinh trëng:
- Sinh trëng trªn mÆt ®Êt (thêng gÆp ë c©y 2 l¸ mÇm): c¸c l¸ mÇm
®îc ®Èy lªn trªn mÆt ®Êt nhê trô díi l¸ mÇm.
- Sinh trëng díi mÆt ®Êt (thêng gÆp ë c©y 1 l¸ mÇm): sù n¶y mÇm ë h¹t
b¾t ®Çu tõ sù sinh trëng cña bao rÔ mÇm vµ sù nhó rÔ c¸i. Sau ®ã bao rÔ
mÇm sinh trëng ®Èy chåi mÇm lªn s¸t mÆt ®Êt. TiÕp theo lµ l¸ thø nhÊt bªn
trong bao l¸ mÇm nh« ra ngoµi vµ cuèi cïng ®Ønh cµnh b¾t ®Çu sinh trëng.
1.1.1.2. Sù n¶y mÇm ë h¹t ®Ëu t¬ng
Sù n¶y mÇm ë h¹t ®Ëu t¬ng còng gåm c¸c pha nh sù n¶y mÇm cña h¹t ë
c©y hai l¸ mÇm trong giai ®o¹n n¶y mÇm x¶y ra c¸c qu¸ tr×nh biÕn ®æi sinh lý,
sinh ho¸ ®Æc trng gièng nh qu¸ tr×nh n¶y mÇm cña h¹t nãi chung.
H¹t ®Ëu t¬ng sau khi ®îc gieo trång sÏ hót níc theo c¬ chÕ hót tr¬ng cña
h¹t. Lîng níc h¹t cÇn hót ®Ó n¶y mÇm kho¶ng 100 - 150% khèi lîng h¹t. RÔ ®Çu
tiªn (sau ph¸t triÓn thµnh rÔ chÝnh) ph¸t sinh tõ phÇn nh« lªn cña h¹t kÐo dµi ra
vµ ®©m xuyªn vµo ®Êt. §ång thêi víi sù kÐo dµi cña rÔ xuèng phÝa díi lµ sù sinh
trëng lªn trªn cña th©n mÇm. §©y lµ giai ®o¹n th©n n»m gi÷a 2 l¸ mÇm vµ rÔ.
Nhê th©n mÇm tù kÐo dµi vÒ phÝa trªn, l¸ mÇm ®îc ®Èy lªn mÆt ®Êt ®¸nh dÊu
thêi k× n¶y mÇm kÕt thóc. Thêi k× n¶y mÇm th«ng thêng kÐo dµi 5 – 10 ngµy
sau khi gieo trång, tuú thuéc ®é Èm, nhiÖt ®é ®Êt, ®é s©u lÊp h¹t vµ gièng. Sau
khi n¶y mÇm, l¸ mÇm æn ®Þnh sau ®ã tù teo ®i. Sù më réng cña l¸ mÇm ®· ®Ó lé
râ nh÷ng bé phËn sinh trëng tiÕp theo nh l¸ non, th©n…
1.1.2. C¸c thêi k× sinh trëng ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu t¬ng
Trong mét chu k× sèng cña c©y ®Ëu t¬ng, cã c¸c thêi k× sinh trëng ph¸t
triÓn sau: n¶y mÇm ®Õn mäc; ph©n cµnh; në hoa; h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
qu¶, hoa; chÝn.
Thêi k× n¶y mÇm – mäc: thêi k× nµy b¾t ®Çu tõ khi h¹t hót níc tr¬ng lªn
tíi khi xoÌ 2 l¸ ®Õn mäc ®èi (trªn 2 l¸ mÇm). C¸c chÊt dinh dìng trong thêi k×
nµy chñ yÕu lÊy ë 2 l¸ mÇm ®Ó ph¸t triÓn bé rÔ nhanh chãng. Thêi k× nµy dµi
ng¾n tuú thêi vô.
§©y lµ 1 thêi k× kh¸ quan träng v× nã quyÕt ®Þnh sè c©y trªn ®¬n vÞ diÖn
tÝch vµ c¶ søc khoÎ cña c©y. CÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó h¹t gièng mäc khoÎ, nhanh,
®Òu.
Thêi k× ph©n cµnh: thêi k× ph©n cµnh b¾t ®Çu tõ khi cã 1 – 2 l¸ kÐp vµ c¨n
b¶n kÕt thóc vµo lóc b¾t ®Çu në hoa.
§©y lµ thêi k× ph¸t triÓn cña th©n l¸. Tèc ®é sinh trëng trong thêi gian
®Çu cña thêi k× nµy t¬ng ®èi chËm, chØ tíi khi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn líp rÔ thø hai
vµ s¾p ra nô ra hoa míi b¾t ®Çu t¨ng lªn m¹nh. Cho nªn trong thêi gian ®Çu cña
thêi k× nµy ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c©y ®îc sinh trëng tèt. §ã lµ thêi k× mÊu chèt
®Ó th©n to, ®èt ng¾n, rÔ ¨n s©u lµm cho c©y ®îc sinh trëng khoÎ m¹nh ®Æt c¬
së ®Ó ®¹t s¶n lîng cao vÒ sau. Nhng tíi thêi gian sau cña thêi k× nµy, khi trong
néi bé c©y ®· cã sù ph©n ho¸ c¸c mÇm mèng cña hoa, cÇn ph¶i øc chÕ sù sinh
trëng cña c©y kh«ng cho sinh trëng sinh dìng qu¸ m¹nh mÏ mµ ph¶i tÝch luü
®îc nhiÒu chÊt h÷u c¬ trong th©n c©y, chuÈn bÞ cung cÊp cho c¸c c¬ quan sinh
s¶n vÒ sau.
Thêi k× në hoa: ®©y lµ mét thêi k× rÊt quan träng ®èi víi chu k× sèng cña
c©y ®Ëu t¬ng. Kh¸c víi nhiÒu c©y trång nh lóa, ng« ®ång thêi víi sù ra hoa,
c©y ®Ëu t¬ng vÉn ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ th©n, rÔ, l¸.
Thêi k× ra hoa còng lµ thêi k× c©y ®Ëu t¬ng mÉn c¶m nhÊt ®èi víi ®iÒu
kiÖn ngo¹i c¶nh vµ yªu cÇu nhiÒu vÒ chÊt dinh dìng ®Ó cung cÊp cho c¸c bé
phËn sinh trëng (th©n, l¸, rÔ) vµ cho sù ra hoa h×nh thµnh qu¶ h¹t.
Thêi k× h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qu¶ h¹t: thêi k× cã qu¶ non b¾t ®Çu ngay
tõ giai ®o¹n ra hoa. Trong thêi k× nµy sù sinh trëng sinh dìng ®· b¾t ®Çu chËm
l¹i vµ khi ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng chïm qu¶ non ë ngän c©y, sù sinh trëng ë th©n
chÝnh ngõng l¹i. C¸c chÊt dinh dìng tÝch luü ë th©n l¸ ®îc chuyÓn vµo ®Ó nu«i
h¹t. Sè qu¶ vµ h¹t, tØ lÖ qu¶ ch¾c lµ do hµm lîng c¸c chÊt dinh dìng tÝch luü ë
th©n l¸ tõ c¸c thêi k× tríc vµ ngay c¶ trong thêi k× nµy quyÕt ®Þnh. NhiÖt ®é vµ
nhÊt lµ ®é Èm trong thêi k× nµy ¶nh hëng nhiÒu tíi tèc ®é ph¸t triÓn cña qu¶ vµ
h¹t.
Thêi k× chÝn: ®©y lµ thêi k× ng¾n nhÊt trong chu k× sèng cña c©y ®Ëu t¬ng
vµ chÞu ¶nh hëng nhiÒu nhÊt cña nhiÖt ®é. H¹t ®¹t tíi ®é chÝn sinh lý khi h¹t ®·
r¾n l¹i, vá qu¶ ®· cã mµu s¾c ®iÓn h×nh cña gièng, vá qu¶ ®· chuyÓn sang mµu
vµng tro hoÆc ®en x¸m, vµo lóc Êy th× nhiÒu l¸ c©y ®· vµng vµ rông ®i.
Trong thêi k× chÝn, cã nhiÒu chuyÓn biÕn ho¸ sinh trong h¹t. TØ lÖ c¸c chÊt
anbumin gi¶m xuèng, lîng dÇu t¨ng lªn vµ trong dÇu, lîng axit tù do gi¶m
xuèng. Thu ho¹ch tríc khi chÝn sinh lý hoµn toµn, sÏ bÞ thÊt thu nghiªm träng
vÒ c¶ s¶n lîng vµ chÊt lîng h¹t.
Trong c¶ qu¸ tr×nh sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu t¬ng, quan träng
nhÊt lµ giai ®o¹n tõ ra hoa tíi h¹t vµo mÈy. §ã lµ giai ®o¹n ho¹t ®éng sèng m·nh
liÖt nhÊt cña c©y ®Ëu t¬ng, c¸c bé phËn sinh trëng sinh dìng (th©n, cµnh, l¸, rÔ)
®ang ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng m¹nh, ®ång thêi c¸c c¬ quan sinh s¶n (hoa, qu¶,
h¹t) ®ang ph¸t triÓn. Giai ®o¹n nµy rÊt mÉn c¶m víi c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh,
®ßi hái nhiÒu chÊt dinh dìng vµ ph¶i ®¶m b¶o ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nhiÖt ®é, ®é
Èm, ¸nh s¸ng, lu th«ng kh«ng khÝ ®¸p øng víi yªu cÇu sinh lý cña c©y míi
giµnh ®îc n¨ng suÊt cao.
1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ sinh trëng vµ n¨ng suÊt ®Ëu t¬ng
Do vÞ trÝ quan träng cña ®Ëu t¬ng trong hÖ thèng c©y trång nªn gÇn ®©y
c¸c nhµ khoa häc ®· ®Çu t nghiªn cøu chän t¹o gièng vµ cã biÖn ph¸p th©m
canh hîp lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y ®Ëu t¬ng (NguyÔn Huy
Hoµng, TrÇn §×nh Long…). Bªn c¹nh ®ã c«ng t¸c nhËp néi nguån gen ®Ëu t¬ng
còng ®· lµm xuÊt hiÖn nhiÒu gièng ®Ëu t¬ng cã n¨ng suÊt cao song viÖc ®a c¸c
gièng nµy vµo gieo trång ®¹i trµ ë nhiÒu vïng sinh th¸i gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n do
®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, khÝ hËu, tËp qu¸n. §Ó kh¾c phôc dÇn nh÷ng khã kh¨n ®ã, ®· cã
nhiÒu nhµ khoa häc ®i s©u nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò: sinh trëng, n¨ng suÊt, b¶n
chÊt sinh lý, sinh ho¸ cña c©y ®Ëu t¬ng.
ViÖc nghiªn cøu c¸c chØ tiªu sinh trëng vµ n¨ng suÊt trªn ®èi tîng ®Ëu t¬ng còng ®· cã c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu, nhng phÇn lín c¸c nghiªn cøu
míi chØ dõng l¹i ë mét hoÆc mét vµi gièng. NguyÔn V¨n §Ýnh ®· nghiªn cøu
mét c¸ch tæng thÓ kh¶ n¨ng n¶y mÇm vµ n¨ng suÊt ®Ëu t¬ng nhng míi chØ trªn
mét gièng DT84 [4]. NguyÔn V¨n M·, NguyÔn Xu©n Thµnh, NguyÔn ThÞ Hång
Th¾m khi nghiªn cøu vÒ sù sinh trëng vµ kh¶ n¨ng quang hîp cña ®Ëu t¬ng
trªn ®Êt b¹c mµu thuéc Mª Linh – VÜnh Phóc, còng cã ®Ò cËp ®Õn sù sinh trëng
vÒ chiÒu cao vµ n¨ng suÊt cña 6 gièng DT83, DT84, DT94, DT95, DT96, DT99.
Vµ sau khi nghiªn cøu, c¸c t¸c gi¶ ®· rót ra kÕt luËn: Gièng DT84 lµ gièng cã
kh¶ n¨ng sinh trëng vÒ chiÒu cao vµ cã n¨ng suÊt kh¸ cao [19]... Do vËy viÖc
më réng khu ph©n bè cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh trëng
thÝch nghi víi nh÷ng vïng sinh th¸i kh¸c nhau lµ rÊt khã kh¨n.
MÆt kh¸c, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c
gièng ®Ëu t¬ng ®ang ®îc trång phæ biÕn ë vïng trung du phÝa B¾c ViÖt Nam
cßn cha ®îc nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ.
V× vËy, víi ®Ò tµi “Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh trëng vµ n¨ng suÊt
c¸c gièng ®Ëu t¬ng trång ë vïng trung du phÝa B¾c ViÖt Nam”, chóng t«i hy
väng kÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ gióp t×m hiÓu s©u h¬n vÒ mét sè ®Æc ®iÓm sinh
trëng vµ n¨ng suÊt cña ®Ëu t¬ng ®Ó tõ ®ã c¸c nhµ khoa häc chän t¹o ®îc c¸c
gièng ®Ëu t¬ng phï hîp víi thùc tiÔn gieo trång ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau,
®Æc biÖt lµ vïng trung du phÝa B¾c.
CH¬ng 2
§èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1. §èi tîng nghiªn cøu
§èi tîng chóng t«i nghiªn cøu lµ 16 gièng ®Ëu t¬ng ®ang ®îc gieo
trång phæ biÕn ë vïng trung du phÝa B¾c ViÖt Nam.
Danh s¸ch c¸c gièng ®Ëu t¬ng nghiªn cøu
DT84: H¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu n©u nh¹t, vá qu¶ vµng. Khèi lîng
1000 h¹t (P1000) tõ 160 - 220g. N¨ng suÊt tõ 1,5 - 3,5 tÊn/ha. Thêi gian sinh
trëng tõ 85 - 90 ngµy. Gièng ®îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh B¾c Giang, VÜnh
Phóc, Phó Thä, Hµ T©y, Qu¶ng Ninh.
DT90: H¹t mµu vµng bãng, rèn h¹t mµu tr¾ng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t
kho¶ng 180 - 270g. N¨ng suÊt tõ 1,8 – 3,0 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 90 100 ngµy. Gièng ®îc trång phæ biÕn ë tØnh B¾c Giang, VÜnh Phóc.
DT96: H¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu tr¾ng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng
190 - 220g. N¨ng suÊt tõ 1,8 - 3,2 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 90 - 95 ngµy.
Gièng ®îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh Hµ T©y, VÜnh Phóc, Phó Thä.
VX92: H¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu n©u. P1000 h¹t kho¶ng 140 - 150g.
N¨ng suÊt tõ 1,3- 1,6 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 90 - 100 ngµy. Gièng ®îc
trång phæ biÕn ë tØnh Qu¶ng Ninh.
§VN5: H¹t mµu vµng ®Ñp, rèn h¹t mµu n©u nh¹t. P1000 h¹t kho¶ng 165 175g. N¨ng suÊt tõ 2,2 – 2,5 t¹/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 84 - 88 ngµy. Gièng
®îc trång nhiÒu ë tØnh Hµ T©y.
§VN6: H¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu n©u nh¹t, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t
kho¶ng 160 – 170g. N¨ng suÊt tõ 2,4 – 2,7 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 83 90 ngµy. Gièng ®îc trång phæ biÕn ë 2 tØnh Qu¶ng Ninh, Hµ T©y.
V74: H¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu n©u. P1000 h¹t kho¶ng 150 – 165g.
N¨ng suÊt tõ 1,6 – 1,8 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 90 - 95 ngµy. Gièng nµy
®îc trång phæ biÕn ë tØnh VÜnh Phóc.
MA97: H¹t mµu vµng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng 155 – 170g. N¨ng
suÊt tõ 1,6 – 1,8 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 85 – 95 ngµy. Gièng ®ang ®îc
trång thö nghiÖm ë tØnh VÜnh Phóc.
D140: H¹t mµu vµng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng 150 - 170g. N¨ng
suÊt tõ 1,5 – 2,8 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 90 - 100 ngµy. Gièng ®ang ®îc
trång thö nghiÖm ë tØnh VÜnh Phóc.
D912: H¹t mµu vµng, ruét vµng. P1000 h¹t kho¶ng 170 – 180g. N¨ng suÊt
tõ 1,7 – 1,9 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 90 – 97 ngµy. Gièng ®ang ®îc
trång thö nghiÖm ë tØnh VÜnh Phóc.
AK06: H¹t mµu vµng s¸ng, vá h¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu n©u. P1000 h¹t
kho¶ng 155 - 160g. N¨ng suÊt tõ 1,7 - 2,5 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tuú
thuéc vµo tõng vô. Vô HÌ: 81 – 88 ngµy; vô §«ng: 85 – 90 ngµy; vô Xu©n: 95
– 98 ngµy. Gièng ®îc trång phæ biÕn ë 2 tØnh Qu¶ng Ninh, Phó Thä.
§T12: H¹t mµu vµng, rèn h¹t mµu n©u, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng
170 - 190g. N¨ng suÊt tõ 1,4 – 2,3 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 71 – 80 ngµy,
trung b×nh kho¶ng 75 ngµy. Gièng ®îc trång phæ biÕn ë c¸c tØnh Phó Thä, Hµ
T©y, Qu¶ng Ninh.
§T22 – 4: H¹t mµu vµng, vá qu¶ mµu x¸m. P1000 h¹t kho¶ng 155 –
170g. N¨ng suÊt tõ 1,5 – 2,0 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 80 – 85 ngµy.
Gièng ®îc trång phæ biÕn ë tØnh VÜnh Phóc.
§T26: H¹t mµu vµng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng 145 – 160g. N¨ng
suÊt tõ 1,6 – 1,8 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 85 – 90 ngµy. Gièng ®ang ®îc
trång thö nghiÖm ë tØnh VÜnh Phóc.
§2501: H¹t mµu vµng bãng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng 160 – 170g.
N¨ng suÊt tõ 1,4 – 1,7 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 86 – 90 ngµy. Gièng ®ang
®îc trång thö nghiÖm ë tØnh VÜnh Phóc.
QX sè 1: H¹t mµu vµng, vá qu¶ x¸m. P1000 h¹t kho¶ng 155 – 175g. N¨ng
suÊt tõ 1,6 – 1,8 tÊn/ha. Thêi gian sinh trëng tõ 88 – 92 ngµy. Gièng ®îc trång
phæ biÕn ë tØnh VÜnh Phóc.
2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.2.1. Ph¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm
2.2.1.1. Trong phßng thÝ nghiÖm
H¹t ®Ëu t¬ng ®îc gieo vµo c¸c khay nhùa cã lãt giÊy thÊm gi÷ Èm. Chän
h¹t ®Òu kh«ng lÐp, kh«ng thèi, mçi mÉu thÝ nghiÖm t¬ng øng víi mçi gièng
gieo 40 h¹t, nh¾c l¹i 3 lÇn. Tíi níc hµng ngµy ®ång ®Òu ë c¸c mÉu. Toµn bé
c¸c khay thÝ nghiÖm ®îc ®Æt ë nhiÖt ®é trong phßng. Sau khi n¶y mÇm ®îc
mét ngµy chóng t«i b¾t ®Çu theo dâi c¸c chØ tiªu nghiªn cøu.
2.2.1.2. Ngoµi ®ång ruéng
DiÖn tÝch thÝ nghiÖm lµ 360 m2 thuéc vïng ®Êt b¹c mµu Xu©n Hoµ - Phóc
Yªn – VÜnh Phóc, vµ ®îc chia thµnh 60 «, mçi « 6 m2.
Lùa chän h¹t gièng tèt, gieo trªn c¸c « thÝ nghiÖm. Mçi gièng lÆp l¹i 3 lÇn
(mËt ®é 40 c©y/m2), chÕ ®é ch¨m sãc b¶o ®¶m tÝnh ®ång ®Òu gi÷a c¸c gièng.
Khi ®Ëu t¬ng cã 3 l¸ thËt, chóng t«i ®¸nh dÊu 10 mÉu t¬ng øng víi 10
c©y trªn mçi « vµ tiÕn hµnh theo dâi chiÒu cao cña c©y vµo c¸c giai ®o¹n kh¸c
nhau cña c©y ®Ëu t¬ng thêi k× c©y non (4 l¸ vµ 6 l¸), thêi k× ra hoa, thêi k× qu¶
non, thêi k× qu¶ ch¾c, thêi k× qu¶ giµ.
Khi qu¶ chÝn chóng t«i tiÕn hµnh thu ho¹ch trªn toµn bé « ®Ó tÝnh n¨ng
suÊt.
2.2.2. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu nghiªn cøu
2.2.2.1. Sù sinh trëng cña mÇm
Sù sinh trëng cña rÔ mÇm: dïng thíc milimet ®o chiÒu dµi rÔ mÇm tõ cæ rÔ
®Õn chãp rÔ. Thêi gian ®o lµ ngµy thø 2; thø 4; thø 6; thø 8 sau khi h¹t n¶y
mÇm.
Sù sinh trëng cña th©n mÇm: dïng thíc milimet ®o chiÒu dµi th©n mÇm tõ
cæ rÔ ®Õn chåi mÇm. Thêi gian ®o lµ ngµy thø 2; thø 4; thø 6; thø 8 sau khi h¹t
n¶y mÇm.
Khèi lîng t¬i cña mÇm: ®îc x¸c ®Þnh trªn c©n ®iÖn Sartorius. Thêi
gian c©n lµ ngµy thø 8 sau khi h¹t n¶y mÇm.
Khèi lîng kh« cña rÔ mÇm ®îc x¸c ®Þnh sau khi sÊy mÇm ë nhiÖt ®é
0
105 C ®Õn khèi lîng kh«ng ®æi.
2.2.2.2. Sù sinh trëng chiÒu cao c©y ®Ëu t¬ng
TiÕn hµnh chän nh÷ng c©y ®¹i diÖn cho mçi gièng ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c
nhau, tiÕn hµnh ®o tõ cæ rÔ ®Õn ®Ønh sinh trëng, mçi gièng ®o 30 c©y chia ®Òu
cho 3 l«. Mçi lÇn ®o c¸ch nhau 10 ngµy, b¾t ®Çu ®o sau khi gieo 15 ngµy
2.2.2.3. C¸c chØ tiªu vÒ n¨ng suÊt
- Sè qu¶/c©y: tiÕn hµnh ®Õm sè qu¶ trªn c©y thuéc 3 l«. Mçi l« 3 c©y.
- Khèi lîng 1000 h¹t (gam): lÊy ngÉu nhiªn 1000 h¹t (kh«ng lÐp, kh«ng
thèi) ®em c©n b»ng c©n ph©n tÝch.
- N¨ng suÊt (kilogam/« thÝ nghiÖm): tiÕn hµnh thu h¸i trªn toµn bé « ®Ó
tÝnh n¨ng suÊt.
2.2.3. Ph¬ng ph¸p xö lÝ sè liÖu
C¸c sè liÖu thùc nghiÖm ®îc xö lÝ vµ ®¸nh gi¸ theo ph¬ng ph¸p to¸n häc
thèng kª trªn m¸y tÝnh ®Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c qua c¸c th«ng sè sau:
n
X
Gi¸ trÞ trung b×nh sè häc X
n
§é lÖch chuÈn
i
n
X2
i 1
X X
i
2
NÕu n 30
n
Sai sè trung b×nh sè häc m
HÖ sè biÕn ®éng CV%
(trong ®ã n lµ sè lÇn nh¾c l¹i)
NÕu n 30
n1
n
X
i1
i
i1
X
n
100%
§é chÝnh x¸c cña thÝ nghiÖm m%
m 100
X
- Xem thêm -
.DOCX 
42 
36 
80 
