Tài liệu Nghiên cứu ảnh hưởng của phân hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp đến bọ nhảy (insecta collembola) ở đất nông nghiệp đan phượng hà nội

LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN phïng b¸ ninh NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA PHÂN HỮU CƠ VÀ PHỤ PHẨM NÔNG NGHIỆP ĐẾN BỌ NHẢY (INSECTA: COLLEMBOLA) Ở ĐẤT NÔNG NGHIỆP ĐAN PHƢỢNG, HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Động vật học HÀ NỘI - 2010 K32 D - Khoa Sinh - KTNN 1 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN phïng b¸ ninh NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA PHÂN HỮU CƠ VÀ PHỤ PHẨM NÔNG NGHIỆP ĐẾN BỌ NHẢY (INSECTA: COLLEMBOLA) Ở ĐẤT NÔNG NGHIỆP ĐAN PHƢỢNG, HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Động vật học Hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Trí Tiến Th.S Vƣơng Thị Hoà HÀ NỘI - 2010 K32 D - Khoa Sinh - KTNN 2 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh Lời cảm ơn Trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn tốt nghiệp, em đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ, chỉ bảo tận tình của các đơn vị và cá nhân. Em gửi lời biết ơn sâu sắc tới : 1. Ban Giám hiệu Trường ĐHSP Hà Nội 2, ban Chủ nhiệm khoa cùng các thầy cô giáo trong khoa và trong tổ bộ môn Động vật, Khoa Sinh – KTNN. 2. Ban lãnh đạo viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, tập thể cán bộ phòng Sinh thái môi trường đất đã giúp đỡ tạo điều kiện cho em trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Đặc biệt em rất biết ơn và cảm ơn PGS.TS Nguyễn Trí Tiến – cán bộ phòng Sinh thái và môi trường đất, Viện Sinh Thái và Tài nguyên sinh vật đất Hà Nội, cùng với Th.s Vương Thị Hoà – cán bộ giảng dạy môn động vật học khoa Sinh – KTNN trường ĐHSP Hà Nội 2 là những người trực tiếp hướng dẫn hoàn thành luận văn cho em trong thời gian qua. Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn tất cả những người thân, bạn bè luôn giúp đỡ, động viên và khích lệ để em vượt qua nhiều khó khăn, hoàn thành bài luận văn này. Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2010. Sinh viªn Phïng B¸ Ninh K32 D - Khoa Sinh - KTNN 3 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tất cả các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố hay sử dụng để bảo vệ một học vị nào từ trước tới nay. Tôi xin cam đoan: Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Sinh viªn Phïng B¸ Ninh K32 D - Khoa Sinh - KTNN 4 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh môc lôc Lêi c¶m ¬n Danh môc c¸c b¶ng vµ c¸c biÓu ®å Më ®Çu....................................................................................................... 1  Môc ®Ých cña ®Ò tµi................................................................... 3  Néi dung cña ®Ò tµi................................................................... 3 Ch-¬ng 1. Tæng quan tµi liÖu..................................................... 4 1. T×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y trªn thÕ giíi..................................... 4 2. T×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y ë ViÖt Nam..................................... 5 Ch-¬ng 2. §èi t-îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu.................................................................................. 8 1. §èi t-îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu...................................... 8 1.1. §èi t-îng nghiªn cøu......................................................... 8 1.2. Thêi gian nghiªn cøu.......................................................... 8 1.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu.......................................................... 9 2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu.................................................................. 9 2.1. Bè trÝ thÝ nghiÖm................................................................. 9 2.2. C¬ cÊu c©y trång................................................................. 10 2.3. Nghiªn cøu ngoµi thùc ®Þa.................................................. 10 2.4. Nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm................................... 10 2.5. Xö lý sè liÖu....................................................................... Ch­¬ng 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu……………………………… 12 15 1. Thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña bä nh¶y ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng - Hµ Néi.................................................................................. 15 1.1 Danh s¸ch thµnh phÇn loµi.................................................. 15 1.2. §Æc ®iÓm ph©n bè............................................................... 18 K32 D - Khoa Sinh - KTNN 5 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh 2. ¶nh h-ëng cña ph©n bãn h÷u c¬ ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l-îng cña bä nh¶y ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi.......................... 19 2.1. ¶nh h-ëng ®Õn sè l-îng loµi............................................. 20 2.2. ¶nh h-ëng ®Õn mËt ®é trung b×nh ( M§TB)...................... 21 2.3. ¶nh h-ëng ®Õn ®a d¹ng loµi H' vµ ®é ®ång ®Òu J'............. 22 2.4. Loµi -u thÕ vµ loµi phæ biÕn trªn nÒn ®Êt cã bãn ph©n vµ kh«ng bãn ph©n h÷u c¬............................................................. 23 3. ¶nh h-ëng cña phô phÈm n«ng nghiÖp vïi t-¬i ®Õn mét sè ®Æt ®iÓm ®Þnh l-îng cña bä nh¶y trªn ®Êt n«ng nghiÖp ®an ph-îng, Hµ néi…………………………………………………………………... 25 3.1. ¶nh h-ëng ®Õn sè l-îng loµi............................................. 25 3.2. ¶nh h-ëng ®Õn mËt ®é trung b×nh ( M§TB)...................... 26 3.3. ¶nh h-ëng ®Õn ®é ®a d¹ng H' vµ ®é ®ång ®Òu J'............... 27 3.4. C¸c loµi bä nh¶y phæ biÕn, -u thÕ vµ cÊu tróc -u thÕ cña bä nh¶y ë tõng c«ng thøc hay tõng l« ruéng............................. 28 KÕt luËn................................................................................................... 30 Tµi liÖu tham kh¶o........................................................................... 32 Phô lôc K32 D - Khoa Sinh - KTNN 6 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh Danh môc c¸c b¶ng vµ c¸c biÓu ®å 1. C¸c b¶ng: B¶ng 1. Thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña bä nh¶y ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. B¶ng 2. ¶nh h-ëng cña ph©n bãn h÷u c¬ ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l-îng cña bä nh¶y trªn ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. B¶ng 3. C¸c loµi bä nh¶y -u thÕ, phæ biÕn theo l« ®èi chøng (§C) vµ l« thÝ nghiÖm (TN) ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. B¶ng 4. ¶nh h-ëng cña phô phÈm n«ng nghiÖp ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l-îng cña bä nh¶y trªn ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. B¶ng 5. C¸c loµi bä nh¶y -u thÕ, phæ biÕn ë c«ng thøc 1 (CT 1) vµ (CT 2) ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. 2. C¸c biÓu ®å: BiÓu ®å 1. MËt ®é trung b×nh cña bä nh¶y ë ®Êt kh«ng bãn ph©n vµ cã bãn ph©n h÷u c¬ ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. BiÓu ®å 2. §é ®a d¹ng H’ vµ ®é ®ång ®Òu J’ cña bä nh¶y trªn ®Êt kh«ng bãn ph©n vµ cã bãn ph©n h÷u c¬ ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. BiÓu ®å 3. CÊu tróc -u thÕ cña bä nh¶y trªn ®Êt kh«ng bãn ph©n vµ cã bãn ph©n h÷u c¬ ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. BiÓu ®å 4. MËt ®é trung b×nh cña bä nh¶y trªn ®Êt kh«ng cã phô phÈm n«ng nghiÖp (CT1) vµ cã phô phÈm n«ng nghiÖp (CT2) ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 7 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh BiÓu ®å 5. §é ®a d¹ng H’ vµ ®é ®ång ®Òu J’ cña bä nh¶y trªn ®Êt kh«ng cã phô phÈm n«ng nghiÖp (CT1) vµ cã phô phÈm n«ng nghiÖp (CT2) ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. BiÓu ®å 6. CÊu tróc -u thÕ cña bä nh¶y trªn ®Êt kh«ng cã phô phÈm n«ng nghiÖp (CT1) vµ cã phô phÈm n«ng nghiÖp (CT2) ë ®Êt n«ng nghiÖp §an Ph-îng, Hµ Néi. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 8 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh Më ®Çu Việc phát triển một nền nông nghiệp bền vững đòi hỏi phải chú trọng tới những kỹ thuật sử dụng đất hiệu quả, thâm canh để bảo vệ và nâng cao độ phì nhiêu cho đất, đồng thời phải đảm bảo được sự đa dạng khu hệ sinh vật có ích sống trong đất. Trong vài năm gần đây, đã có nhiều đề tài nghiên cứu tìm ra các biện pháp khác nhau để cải tạo đất, nâng cao năng suất cây trồng, ổn định độ phì của đất bằng các phương thức như: thay đổi cơ cấu cây trồng (thâm canh, xen canh, hai vụ màu một vụ lúa, một vụ màu một vụ lúa …), tích cực dùng phụ phẩm, tận dụng chất hữu cơ của vụ trước bón cho vụ sau, kết hợp với thay đổi các công thức bón phân khác nhau, … bước đầu đạt được những kết quả khả quan. Việc sử dụng phế phẩm nông nghiệp sau thu hoạch nhằm góp phần nâng cao năng suất cây trồng, chất lượng nông sản và cải thiện độ phì của đất hoặc dùng trực tiếp hoặc dùng phối hợp với phân bón khác có nguồn gốc từ sinh học đã được nghiên cứu triển khai ở một số địa phương : Sơn La, Bắc Cạn, Bắc Giang, Hải Dương, Nam Định… do Viện Khoa học kĩ thuật Nông nghiệp, Viện Thổ nhưỡng Nông hoá – Bộ NN&PTNN, Viện Công nghệ sinh học – Viện Khoa học và Công nghệ Quốc gia thực hiện, đã thu được những kết quả khả quan. Tuy nhiên, khi áp dụng các phương thức canh tác đất với các loại cây trồng và sử dụng các loại phân bón và phụ phẩm khác nhau không chỉ có tác động làm thay đổi tính chất lý hoá của đất, đến năng suất cây trồng mà còn tác động đến hệ sinh vật đất – một thành phần hữu cơ quan trọng trong đất. Bọ nhảy (Collembola) là một trong những đại diện chính của động vật chân khớp bé, chúng có số lượng thành phần loài phong phú, phân bố rộng. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 1 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh Chúng tham gia tích cực vào các hoạt động sống ở đất, là nhóm động vật tiên phong trong quá trình tạo đất và cũng là những đối tượng dễ bị tác động khi có sự thay đổi tính chất lý hoá của đất. Ở Việt Nam, những nghiên cứu về ảnh hưởng của phân bón hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp đến nhóm sinh vật đất này ở đất nông nghiệp đã được tiến hành nhưng chưa đồng bộ và thiếu hoàn thiện. Người ta hầu như chỉ quan tâm đến ảnh hưởng của các phương thức canh tác, công thức bón phân đến năng suất cây trồng mà không chú ý đến một thành phần khá quan trọng, đó là khu hệ sinh vật đất trong mối tác động tương hỗ giữa các sinh vật với phân bón và những phụ phẩm nông nghiệp. Chính vì vậy, cần phải có nhiều hơn những nghiên cứu về ảnh hưởng của phân bón hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp đến bọ nhảy trên đất nông nghiệp nhằm đưa ra biện pháp việc sử dụng phân bón và phụ phẩm nông nghiệp một cách cân đối và hiệu quả là một vấn đề rất quan trọng, không chỉ nhằm mục tiêu đạt năng suất cao, mà còn hướng tới một nền nông nghiệp bền vững nói chung, đảm bảo duy trì tính đa dạng của quần xã sinh vật đất. Nhằm bổ sung thêm dẫn liệu mới cho hướng nghiên cứu này, chúng tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của phân hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp đến bọ nhảy (Collembola) ở đất nông nghiệp Đan Phượng, Hà Nội”. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 2 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp  Phïng B¸ Ninh Môc ®Ých cña ®Ò tµi : - X¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi bä nh¶y sèng trong khu vùc nghiªn cøu. - Nghiªn cøu møc ®é ¶nh h-ëng cña viÖc sö dông ph©n bãn h÷u c¬ vµ phô phÈm n«ng nghiÖp ®Õn bä nh¶y trªn c¬ së ph©n tÝch sù thay ®æi gi¸ trÞ c¸c chØ sè ®Þnh l-îng nh-: sè l-îng loµi, cÊu tróc thµnh phÇn loµi, mËt ®é trung b×nh, ®é ®a d¹ng H’, ®é ®ång ®Òu J’… cña bä nh¶y (Collembola).  Néi dung cña ®Ò tµi : - LËp danh s¸ch thµnh phÇn loµi bä nh¶y ë l« ruéng thÝ nghiÖm vµ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i häc, ®Æc ®iÓm ph©n bè cña chóng. - Nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña ph©n h÷u c¬ ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l­îng cña bä nh¶y (sè l­îng loµi, mËt ®é trung b×nh, chØ sè ®a d¹ng H’, chØ sè ®ång ®Òu J’) - Nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña phô phÈm vïi t-¬i ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l-îng cña bä nh¶y. - Ghi nhËn c¸c loµi bä nh¶y phæ biÕn vµ -u thÕ ë l« ruéng thÝ nghiÖm. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 3 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh Ch-¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu 1. t×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y trªn thÕ giíi Bä nh¶y (Collembola) – nhãm ®éng vËt ch©n khíp cì hiÓn vi thuéc líp C«n trïng (Insecta), ngµnh Ch©n khíp (Arthropoda) ®· ®-îc biÕt ®Õn c¸ch ®©y rÊt l©u. §a sè chóng cã kÝch th-íc kho¶ng 1 mm – 2 mm. Cã mét sè ®¹i diÖn víi chiÒu dµi ®Õn 5 – 9 mm (Morulina, Tomocerus …) vµ mét sè loµi kh¸c cã kÝch th-íc rÊt nhá: 0,2 – 0,7 mm (Neelidae…) [2]. Loµi bä nh¶y ®Çu tiªn ®-îc miªu t¶ ë Thuþ §iÓn n¨m 1758 lµ Podura viridis Linneus. Vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo, cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng quan t©m tíi bä nh¶y nh- c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Muller, 1776; Templeta, 1835; Brauer, 1869; Lubbock, 1870; Sheaffer, 1899…nh-ng c¸c c«ng tr×nh nµy míi dõng l¹i ë møc ®é thèng kª miªu t¶ loµi míi. [5] Cho ®Õn nay, hai c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ bä nh¶y ®-îc coi lµ c¬ b¶n vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ “Khu hÖ bä nh¶y cña Ch©u ¢u” cña Gisin, 1960 vµ “Bä nh¶y Ba Lan trong mèi liªn hÖ víi khu hÖ bä nh¶y thÕ giíi” cña Stach (1947 - 1963). [5] Bä nh¶y c- tró réng kh¾p trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt vµ liªn quan ®Õn tÊt c¶ c¸c kiÓu ®Êt, c¸c kiÓu th¶m thùc vËt. Mét trong nh÷ng n¬i sinh sèng chñ yÕu cña chóng lµ líp th¶m vôn thùc vËt trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt. Chóng thÝch øng víi chÕ ®é ®Êt ®a d¹ng nhÊt vµ nhiÒu loµi cã thÓ sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cùc k× bÊt lîi cña m«i tr-êng. Khi nghiªn cøu vÒ ¶nh h-ëng cña ®éng vËt ®Êt tíi qu¸ tr×nh ph©n huû vôn h÷u c¬, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cho thÊy bä nh¶y kh«ng chØ lµ nh©n tè ®Çu tiªn ph©n huû líp th¶m thùc vËt mµ cßn lµ nh©n tè thø hai ph©n huû dùa trªn sù ph©n huû cña c¸c nhãm ®éng vËt kh¸c nh- giun ®Êt, nhiÒu K32 D - Khoa Sinh - KTNN 4 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh ch©n… lµm t¨ng l-îng mïn ®-îc t¹o thµnh (N. Chernova, 1988, S.Stebaeva, 1988) [1][14]. Do cã sè l-îng c¸ thÓ ®«ng, ph©n bè réng, thµnh phÇn loµi phong phó, c¬ thÓ cßn gi÷ nhiÒu nÐt nguyªn thuû, ph-¬ng ph¸p thu b¾t dÔ dµng… nªn chóng lµ nh÷ng ®èi t-îng mÉu thÝch hîp cho c¸c nghiªn cøu sinh th¸i, h×nh th¸i so s¸nh… (Ghilarov M.C., 1984) [2]. Sù ph©n bè theo chiÒu th¼ng ®øng cña bä nh¶y t-¬ng øng chÆt chÏ víi cÊu tróc vµ chÕ ®é n-íc, kh«ng khÝ cña ®Êt vµ rÊt dÔ bÞ thay ®æi d-íi ¶nh h-ëng cña c¸c nh©n tè bÊt kú. V× thÕ, bä nh¶y cã thÓ lµm chØ thÞ chÝnh x¸c cho ®iÒu kiÖn cña ®Êt (Stebaeva C.K., 1988) [13]. C¸c t¸c gi¶ n-íc ngoµi ®Òu cã nhËn xÐt: Cã thÓ sö dông ®éng vËt ®Êt nh- nh÷ng chØ thÞ sinh häc nh¹y c¶m, tin cËy khi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, phô phÈm n«ng nghiÖp, ph©n bãn c¸c lo¹i… (Vander Bund, 1965; Utrobina et al., 1984; Paoleti et al., 1995) [5][23]. Cã thÓ thÊy lÞch sö nghiªn cøu bä nh¶y ®· cã tõ rÊt l©u trªn thÕ giíi vµ ®-îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng c¶ vÒ khu hÖ, sinh häc sinh th¸i vµ vai trß chØ thÞ. Nh-ng ë ViÖt Nam th× h-íng nghiªn cøu vÒ nhãm nµy míi chØ b¾t ®Çu trong thêi gian gÇn ®©y. 2. t×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y ë viÖt nam C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ bä nh¶y ®Çu tiªn ë ViÖt Nam lµ cña c¸c t¸c gi¶ n-íc ngoµi ®ã lµ c«ng tr×nh cña Denis vµ Delamare – Deboutellvile c«ng bè n¨m 1948. Denis ®· ®a ra danh s¸ch 17 loµi bä nh¶y ViÖt Nam do Dawydoff thu nhËp tõ c¸c ®Þa ph-¬ng nh- VÜnh Phóc, §¾c L¾c, §µ N½ng, T©y Nguyªn [5]. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 5 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh N¨m 1965, riªng t¹i Sapa (Lµo Cai), J. Stach - Nhµ ®éng vËt häc ng-êi Ba Lan ®· ®-a ra danh s¸ch 30 loµi bä nh¶y thuéc 20 gièng, 9 hä. Trong ®ã cã 20 loµi míi cho khu hÖ ViÖt Nam vµ 10 loµi míi cho khoa häc [5]. Tõ n¨m 1975, c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ nhãm Microarthropoda (nhãm ch©n khíp bÐ) vµ c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x-¬ng sèng kh¸c ë ®Êt míi b¾t ®Çu ®-îc t¸c gi¶ ViÖt Nam tiÕn hµnh kh¸ ®ång bé trªn c¸c vïng miÒn ®Êt n-íc. Tõ n¨m 1979, ®Õn nay ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu ®ît ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ bä nh¶y ®· ®-îc thùc hiÖn, tËp trung vµo mét sè v-ên quèc gia (VQG), khu b¶o tån thiªn nhiªn (KBTTT) hoÆc ë mét sè vïng, miÒn, khu vùc kh¸c nhau, tr¶i dµi tõ B¾c vµo Nam nh-: VQG Tam §¶o, VQG C¸t Tiªn (2002-2004), VQG C¸t Bµ (2005-2006), VQG Ba BÓ (2002), KBTTN Na Hang, Tuyªn Quang (2002-2003), KBTTN §akrong, Qu¶ng TrÞ (20022003), KBTTN Th-îng TiÕn, Hoµ B×nh (2005), khu vùc miÒn Trung, Nam Trung Bé (2004-2006), khu vùc phÝa T©y Qu¶ng Nam, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ (2008)... Trong thêi gian tõ 1995-2005, ®· miªu t¶ vµ c«ng bè 27 loµi bä nh¶y ViÖt nam [15, 16, 17, 6, 7, 8]. Nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña ph©n bãn víi c¸c c«ng thøc bãn kh¸c nhau trªn nÒn ®Êt b¹c mµu t¹i HiÖp Hoµ, B¾c Giang ®Õn c¸c nhãm ch©n khíp ë ®Êt ®· cho thÊy: Khi ®Êt ®-îc ®Çu t- c¸c lo¹i ph©n bãn vµ s¶n phÈm phô (th©n, l¸, ng«, ®Ëu cña vô tr-íc) nãi chung ®Òu lµm t¨ng sè l-îng loµi, mËt ®é vµ lµm thay ®æi sù ph©n bè theo ®é s©u thay ®æi tû lÖ c¸c nhãm -u thÕ vµ phæ biÕn [18, 26]. ¶nh h-ëng cña ph©n l©n, kali bãn víi liÒu l-îng kh¸c nhau ®Õn bä nh¶y trªn ®Êt trång mÇu còng ®· ®-îc nhãm NguyÔn ThÞ Thu Anh vµ céng sù ®iÒu tra ë Gia L©m (2006 - 2007) vµ ®i ®Õn nhËn xÐt: víi c¸c liÒu l-îng l©n bãn kh¸c nhau tõ thÊp ®Õn cao, nh×n chung ®Òu ¶nh h-ëng ®Õn khu hÖ sinh vËt ®Êt, lµm thay ®æi cÊu tróc -u thÕ cña ®éng vËt ch©n khíp bÐ ë ®Êt. Bãn l©n víi liÒu K32 D - Khoa Sinh - KTNN 6 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh l-îng 60 kg P2O5/ 1ha vµ bãn kali víi liÒu 90 kg/ 1ha lµ thÝch hîp nhÊt, võa gi÷ ®-îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña khu hÖ ®éng vËt ®Êt mµ c©y trång còng cho n¨ng suÊt cao [10, 11]. Nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña chÊt ®éc ho¸ häc (Dioxin) ®Õn bä nh¶y vµ giun ®Êt ë khu vùc A L-íi (Thõa Thiªn – HuÕ) vµ M· §µ (§ång Nai) trong thêi gian 2000 – 2004 cho they: CÊu tróc -u thÕ cña bä nh¶y ë sinh c¶nh tr¶ng cá vµ rõng tù nhiªn khu vùc A L-íi, M· §µ mang d¹ng ®Æc tr-ng cho kiÓu m«i tr-êng ®Êt cã chÊt l-îng xÊu hoÆc tho¸i ho¸ so víi m«i tr-êng ®Êt cña ®iÓm ®èi chøng (khu BTTN §akrong vµ VQG C¸t Tiªn). N¨m 2005, Vò ThÞ Liªn vµ céng sù nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña kiÓu th¶m thùc vËt ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þnh c- cña bä nh¶y ë ®Êt rõng S¬n La, ®· thèng kª ®-îc 43 loµi, thuéc 28 gièng, 12hä. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng ba kiÓu th¶m thùc vËt cã ¶nh h-ëng nhÊt ®Þnh ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þnh c- cña bä nh¶y, thÓ hiÖn ë sù thay ®æi ®é lín gi¸ trÞ c¸c chØ sè sinh häc nh-: sè l-îng loµi, mËt ®é trung b×nh, chØ sè ®a d¹ng, ®-êng cong -u thÕ. Trong 3 kiÓu th¶m rõng ë tØnh S¬n La, rõng thø sinh lµ kiÓu th¶m ®¶m b¶o cã ®iÒu kiÖn sèng tèt h¬n cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña bä nh¶y so víi 2 kiÓu th¶m cßn l¹i: tr¶ng c©y bôi vµ tr¶ng cá [17]. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nªu trªn míi chØ lµ nh÷ng kÕt qu¶ b-íc ®Çu, cßn h¹n chÕ vÒ néi dung vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu, mang tÝnh chÊt th¨m dß, ®Þnh h-íng. RÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chØ thÞ sinh häc vµ sö dông ®éng vËt ®Êt nãi chung, bä nh¶y nãi riªng lµm sinh vËt chØ thÞ ®ßi hái ph¶i ®-îc tiÕp tôc nghiªn cøu trong thêi gian tíi. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 7 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh Ch-¬ng 2 ®èi t-îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. ®èi t-îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 1.1. Đối tượng nghiên cứu Bọ nhảy (Collembola) - động vật chân khớp bé cỡ hiển vi, thuộc lớp Côn trùng (Insecta), ngành Chân khớp (Arthropoda). 1.2. Thời gian nghiên cứu Từ tháng X năm 2007 đến tháng IV năm 2010. Thực hiện VI ®ît thu mẫu ngoài thực địa: - Th¸ng X n¨m 2007 (cuèi lóa - ®Çu ng«) - Th¸ng II n¨m 2008 (cuèi ng« - ®Çu lóa 1) - Th¸ng VI n¨m 2008 (cuèi lóa 1 - ®Çu lóa 2) - Th¸ng X n¨m 2008 (cuèi lóa 2 - ®Çu ng«) - Th¸ng II n¨m 2009 (cuèi ng« - ®Çu lóa 1) - Th¸ng VI n¨m 2009 (cuèi lóa 1 - ®Çu lóa 2) Mẫu thu về được phân tích mẫu và xử lý số liệu tại phòng thí nghiệm phòng Sinh thái Môi trường đất – Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật – Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam. K32 D - Khoa Sinh - KTNN 8 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh 1.3. Địa điểm nghiên cứu §Êt n«ng nghiÖp H¹ Mç, §an Ph-îng, Hµ Néi. 2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p chuÈn trong nghiªn cøu sinh th¸i ®éng vËt ®Êt (theo Ghilarove, 1975) [7]. 2.1. Bố trí thí nghiệm Thí nghiệm đồng ruộng bố trí trong 2 lô ruộng cã diÖn tÝch mçi l« lµ 558m2 : tại mỗi ô chia làm 2 phần bằng nhau, ô không bón phân hữu cơ làm đối chứng (ĐC) và ô bón phân hữu cơ làm thí nghiệm (TN). CT 1 (lô 1) chỉ bón NPK, CT 2 (lô 2) ngoài NPK còn vùi phụ phẩm tươi của vụ thu hoạch trước vào đất nền. Sơ đồ công thức bón phân: NPK NPK + NPK NPK HC + + ĐC PPNN HC + PPNN ĐC TN CT 1 (lô 1) TN CT 2 (lô 2) Ghi chú: ĐC: đối chứng TN: thí nghiệm NPK: phân bón hóa học NPK HC: phân bón hữu cơ K32 D - Khoa Sinh - KTNN 9 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh PPNN: phụ phẩm nông nghiệp Lượng phân bón nền bao gồm:  N, P, K bón cho 1ha: 300kgN + 150kgP2O5 + 300kgK2O.  Lượng phân hữu cơ: 6 tấn /1ha.  Phụ phẩm nông nghiệp: thân lá ngô và rơm rạ của vụ thu hoạch trước. 2.2. Cơ cấu cây trồng: - Giống lúa: Khang dân 18. - Giống ngô: VN 4. 2.3. Nghiên cứu ngoài thực địa Mẫu định lượng thu theo phương pháp của Ghilarov, 1975 [7]. Các hố định lượng được đào với kích thước 5cm x 5cm x 10cm, thu ở tầng A1 ( 0 – 10cm). Từng mẫu đất được đào cho vào tõng nilon riªng biệt và buộc chặt bªn trong cã ghi nh·n đầy đủ ngày th¸ng năm, số thứ tự và địa điểm thu mẫu. Tại mỗi l« ruộng thu 8 mẫu định lượng (bao gồm 4 mẫu ĐC và 4 mẫu TN) cho một đợt điều tra. Mẫu định tÝnh được thu một c¸ch ngẫu nhiªn trªn bề đất theo từng c«ng thức bằng dụng cụ hót cầm tay. 2.4. Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm - Tách động vật ra khỏi đất: Các mẫu thu ở thực địa về cho vào rây, đặt trên phễu, tách động vật ra khỏi đất theo phương pháp phễu lọc “Berlese - Tullgren” dựa trên cơ sở tính K32 D - Khoa Sinh - KTNN 10 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh hướng âm của động vật đất, những động vật này sẽ chui sâu xuống khi lớp đất phía trên bị khô dần. + Cấu tạo phễu: Phễu có hình tam giác, làm bằng bìa cát tông nhẵn. Đường kính miệng phễu 25cm, chiều dài phễu 30 - 35 cm. Đáy phễu có một lỗ nhỏ gắn với ống nghiệm, bên trong phễu có chứa dung dịch định hình để hứng mẫu. Trên miệng phễu là rây lọc, rây lọc có đường kính 15cm, thành bao quanh rây lọc làm bằng sắt có chiều cao 5cm, phía dưới dây lọc có gắn tấm lưới lọc với đường kính lỗ lưới 1 x 1mm. + Đặt mẫu: Trước khi đặt mẫu phải đảm bảo phễu lọc, rây lọc sạch không có bụi hoặc vật khác bám vào. Đặt phễu lên giá, đáy phễu gắn với ống nghiệm nhỏ trong có chứa dung dịch định hình (chiếm khoảng 2/3 thể tích ống nghiệm) là Formon 4% hay Ethylic 750. Trong ống nghiệm có nh·n ghi đầy đủ ngày, tháng, năm địa điểm, số thứ tự công thức thí nghiệm. Đất được đặt trên bề mặt lưới, phần đất vụn lọt qua lỗ lưới phải được đổ vào rây trước khi đặt rây lên miệng phễu. + Thời gian lọc phễu: Với điều kiện trong phòng thí nghiệm, trong khoảng từ 5 đến 7 ngày đêm là có thể thu được các ống nghiệm ra đáy phễu. Dùng bông nút miệng ống lại, cho vào trong lọ thuỷ tinh có chứa Formon 4% để vào bảo quản khi chưa phân tích. - Tách mẫu, cố định mẫu và chuẩn bị tiêu bản định loại: Các ống nghiệm sau khi thu được từ phễu lọc sẽ được phân tích dần K32 D - Khoa Sinh - KTNN 11 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Phïng B¸ Ninh từng ống nghiệm. Để tách mẫu, ta đổ ống nghiệm đã thu trên giấy lọc đặt sẵn trên đĩa Petri để dưới kính núp hai mắt. Tách các nhóm động vật để riêng, dùng kim nhỏ chuyển các cá thể cần định loại vào dung dịch KOH 10%, ngâm khoảng 20 - 30 phút. Quan sát khi thấy mẫu vật chuyển sắc tố từ màu đen sang màu đỏ, chuyển nhanh sang dung dịch axit lactic 5 – 10%, trong đó lượng KOH thừa sẽ được trung hoà và mẫu sẽ duỗi ra ở tư thế thẳng. Việc chuyển mẫu như vậy được nhắc lại một vài lần cho đến khi mẫu trở nên trong hoàn toàn (có thể đun nóng KOH 10% ở nhiệt độ 50 - 600C để rút ngắn thời gian tẩy mầu). Quá trình định loại sơ bộ: phần lớn được tiến hành trên lam kính và quan sát dưới kính hiển vi. Với các mẫu cần kiểm tra và bảo quản lâu dài làm vật mẫu chuẩn thì phải làm tiêu bản cố định bằng dung dịch định hính Svan có thành phần: nước cất: 20ml, Cloralhydrat : 60gr, Gôm arbic: 15gr, Glucoza: 3gr, axit axetic: 20ml. Để làm tiêu bản cố định, mẫu vật sau khi được tẩy màu sẽ được chuyển vào trong giọt dung dịch định hình được đặt ở giữa một lam kính phẳng, sao cho mẫu vật phải chìm ngập trong giọt dung dịch định hình. Dùng kim nhỏ chỉnh mẫu theo tư thế cần quan sát sau đó dùng lamen mỏng đậy kín. Tiêu bản đạt yêu cầu đòi hỏi phải trong và không có bọt khí. Với những mẫu vật không làm tiêu bản cố định, sau khi định loại sẽ được chuyển vào ống nghiệm nhỏ có chứa Formon 4% hay cồn 700 để bảo quản (lọ to phải ghi nhãn đầy đủ để tiện theo dõi các mẫu). 2.5. Xử lý số liệu Sử dụng phương pháp thống kê trong tính toán và sử lý số liệu (theo Grum C. và Gorny L., 1993) [8]. Các chỉ số phân tích: K32 D - Khoa Sinh - KTNN 12 Tr-êng §HSP Hµ Néi 2