Tài liệu Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn lỗ tấn.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA NGỮ VĂN Đề tài :Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn GVHD:Th.S Trần Ái Vân SVTH:Nguyễn Thị Ninh LỖ TẤN (1981 - 1936) LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả khóa luận là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Đà Nẵng, ngày 09 tháng 5 năm 2012 LỜI CẢM ƠN Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo- TH.S Trần Ái Vân- người đã tận tình hướng dẫn chúng tôi trong suốt thời gian thực hiện khóa luận. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo khoa Ngữ văn và những người bạn đã nhiệt tình giúp đỡ chúng tôi trong thời gian vừa qua. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Thời gian của cuộc đời là một dòng thác lũ chảy xiết cuốn theo những hương sắc tươi đẹp của vạn vật trôi vào dĩ vãng. Nhưng thật kì lạ, có những tác phẩm văn chương vẫn luôn trường tồn trước sự gặm nhấm của thời gian và ngày càng khẳng định giá trị của mình như những viên ngọc càng mài càng sáng và phát ra một thứ ánh sáng rất riêng. Tác phẩm của Lỗ Tấn là một trong những viên ngọc đó. Xuất hiện trên văn đàn Trung Quốc nửa đầu thế kỉ XX, Lỗ Tấn đã sớm khẳng định vị trí của mình với nhiều thể loại khác nhau như tạp văn, bình luận, bút chiến, thơ… Ba mươi tư truyện ngắn mỗi truyện một kiểu viết, sáu trăm năm mươi bài tạp văn mỗi bài một tư tưởng, hơn năm mươi bài thơ mỗi bài một cách điệu. Nhưng lĩnh vực được coi là nền tảng làm nên tên tuổi của ông trước hết đó là thể loại truyện ngắn. Mặc dù ông không để lại một tác phẩm đồ sộ nào nhưng tên tuổi của ông vẫn được ghi nhận như tên tuổi của một nhà văn lớn trên thế giới. Giá trị trong truyện ngắn của ông được xây dựng trên cơ sở của sự thống nhất giữa nội dung sâu sắc và nghệ thuật điêu luyện. Ngoài việc phản ánh ý nghĩa xã hội rộng lớn thì “đọc truyện ngắn Lỗ Tấn chúng ta còn bắt gặp một tài năng nghệ thuật độc đáo kết tinh giữa chiều sâu tư tưởng, nhiệt tình của một cây bút cổ Trung Hoa” (GS. Lương Duy Thứ) [15, tr.23]. Thật vậy truyện của ông nhìn chung chỉ trên dưới vài nghìn chữ nhưng chứa đựng một nội dung xã hội vô cùng sâu sắc. Và cao hơn hết là nội dung tư tưởng đó lại được thể hiện bằng một hình thức nghệ thuật chặt chẽ, sinh động và độc đáo. Nhà văn hiện thực lớn Lỗ Tấn đặc biệt chú ý tới vấn đề xây dựng nhân vật- nhiệm vụ số một của chủ nghĩa hiện thực. Bằng tài năng nghệ thuật độc đáo, nhân vật trong truyện của ông hiện lên đặc biệt đa dạng sinh động, gieo ấn tượng sâu sắc. Có thể coi đây là một thành tựu tiêu biểu bởi vì nó là kết quả của toàn bộ công phu lao động nghệ thuật của nhà văn. Những chủ đề sâu xa được đề cập đến trong truyện của ông đã đến với bạn đọc bằng sức truyền cảm của các nhân vật này. Đó cũng chính là sức hút từ trường tạo cho tôi niềm đam mê đi vào tìm hiểu đề tài “Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn” để qua đó hiểu thêm được phần nào tài năng của một bậc thầy truyện ngắn này đồng thời góp thêm một tiếng nói nhằm khẳng định chỗ đứng vững chắc của nhà văn trên văn đàn thế giới. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Lỗ Tấn không chỉ là nhà văn của nhân dân Trung Quốc mà còn là nhà văn của nhân dân toàn thế giới. Người Việt Nam được biết Lỗ Tấn từ những năm 1944 do ông Đặng Thai Mai từ sau khi hòa bình lập lại năm 1954 quan hệ văn học giữa hai nước phát triển mạnh mẽ. Vì vậy cùng với nhiều tác phẩm văn học hiện đại Trung Quốc thì tác phẩm Lỗ Tấn cũng đã được ưu tiên dịch và giới thiệu tại Việt Nam. Cùng với đó hơn bảy mươi năm qua đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, các bài viết đi vào tìm hiểu mọi khía cạnh trong sáng tác của ông đặc biệt về phương diện nghệ thuật. Trương Chính là một trong những người đạt được nhiều thành tựu nhất trong lĩnh vực dịch thuật và giới thiệu Lỗ Tấn. Trong cuốn Lỗ Tấntruyện ngắn trước khi đi vào việc giới thiệu những thiên truyện ngắn của Lỗ Tấn, tác giả Trương Chính đã khẳng định rằng: “Truyện ngắn bị hạn chế bởi số trang nhưng ở đây nhà văn cũng đã trình bày được nguồn gốc sâu xa của những câu chuyện, đi sâu vào tâm lí nhân vật, nói được những chuyển biến nội tâm của nhân vật, làm cho người đọc cảm thấy tất nhiên nhân vật tất nhiên phải hành động như thế này chứ không phải như thế kia, suy nghĩ, xử sự và có thái độ sống đúng như nhà văn biểu hiện…Hành động, cử chỉ, lời nói của nhân vật đều được chọn lọc công phu, hơi văn khớp với nhịp điệu ý nghĩ, tình cảm của nhân vật. Rõ ràng ông thuộc lòng đời sống, từng để tâm suy nghĩ, thể nghiệm nhiều về những hiện tượng tâm lí mà ông miêu tả. Qua mỗi hình tượng, mỗi chi tiết, mỗi câu nói ta hiểu được tâm tình của chính ông” [5, tr.26]. Như vậy, ở đây dịch giả Trương Chính đã trình bày khái quát được những nét đặc trưng cơ bản của nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn. Trên cơ sở đó ông cũng đánh giá rất cao những giá trị nghệ thuật mà Lỗ Tấn đã mang tới cho người đọc. Tiếp đó trong cuốn Lịch sử văn học Trung Quốc tập 2 do Nguyễn Khắc Phi chủ biên, bên cạnh việc đề cao những giá trị tư tưởng trong truyện ngắn Lỗ Tấn thì các tác giả cũng đã đi vào khai thác kĩ lưỡng những phương diện nghệ thuật làm nên những giá trị nổi bật trong truyện ngắn của ông. Trên cơ sở đó các tác giả rất coi trọng sức sáng tạo của Lỗ Tấn trong việc xây dựng những hình tượng chân thực, thuyết phục: “Những nhân vật do Lỗ Tấn sáng tạo ra đều là những nhân vật có thực, là những con người có xương có thịt giống hệt ở ngoài đời. Vì vậy những nhân vật trong truyện của Lỗ Tấn đã gieo vào đầu óc người đọc những ấn tượng khó quên’’[13, tr.211]. Đặng Thai Mai là người đầu tiên có công khai phá, mở đường giới thiệu văn học Trung Quốc hiện đại từ phong trào Ngũ Tứ nói chung và việc giới thiệu các tác phẩm của Lỗ Tấn nói riêng. Từ đó đến nay chúng ta đã có dịp làm quen và tiếp xúc với rất nhiều công trình nghiên cứu gắn với sự nghiệp của ông. Trong cuốn Đặng Thai Mai tác phẩm, tác giả cũng đã dành gần trăm trang để giới thiệu về thân thế, nhân cách cũng như địa vị Lỗ Tấn trong văn học Trung Quốc. Bên cạnh đó khi nhận xét về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong sáng tác của Lỗ Tấn tác giả đã khẳng định rằng: “Bao nhiêu lòng trắc ẩn đối với nhân vật đều được nén bỏ lại trong tâm hồn hiu quạnh cô đơn. Hình như Lỗ đã bấm bụng mà đè nén mình, không cho cảm tình bộc lộ ra trong khi ngồi tả những nhân vật trụy lạc, vùi lấp dưới những tiếng cười khắc bạc của con người. Ấy thế nhưng đọc xong bộ sách xếp trang cuối cùng lại và ta vẫn ngồi ngẫm nghĩ đến bộ mặt, đến số phận của một chú AQ, một thím Tường Lâm, một thầy Khổng Ất Kỉ…” [11, tr.158]. Tuy không trình bày một cách cụ thể những khía cạnh trong nghệ thuật xây dựng nhân vật của Lỗ Tấn nhưng thông qua những gì mà giáo sư đã nhận xét ta có thể phần nào hiểu sâu hơn về sức truyền cảm của nghệ thuật xây dựng nhân vật mà Lỗ Tấn thể hiện trong tác phẩm của mình. Bên cạnh tên tuổi của giáo sư Đặng Thai Mai thì khi xem xét những công trình nghiên cứu về sự nghiệp văn học của Lỗ Tấn nói chung và thế giới nghệ thuật trong sáng tác của ông nói riêng không thể không nhắc tới cây đại thụ giáo sư Lương Duy Thứ với các công trình nghiên cứu về Lỗ Tấn như: Lỗ Tấn phân tích tác phẩm; Mấy vấn đề thi pháp Lỗ Tấn và việc giảng dạy Lỗ Tấn ở trường phổ thông hay cuốn Lỗ Tấn tác phẩm và tư liệu v…v. Ở mỗi công trình nghiên cứu tác giả đều đi sâu vào tìm hiểu kĩ lưỡng cả về tư tưởng, phong cách sáng tác và đặc biệt về thi pháp truyện ngắn. Và ở mỗi công trình nghiên cứu thì các tác phẩm của Lỗ Tấn đều được xem xét dưới nhiều góc độ khác nhau cả về nội dung lẫn nghệ thuật. Đánh giá về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn, tác giả có ý kiến cho rằng: “Do tập trung chú ý trạng thái tâm hồn của đối tượng nên nhân vật đều là nhân vật tâm trạng hoặc khoảnh khắc tâm trạng. Không hề có sự bàn giao về xuất thân, về thành phần, cũng ít mô tả ngoại hình, không nói nỗi đau thể xác mà chủ yếu nói nỗi đau, gánh nặng tinh thần” [15, tr.198]. Tất cả đều nhằm làm nổi bật tài năng nghệ thuật độc đáo, thấm đượm giá trị nhân văn và cách mạng của Lỗ Tấn. Nghiên cứu Lỗ Tấn dưới góc độ nhà lí luận, Phương Lựu trong cuốn Lỗ Tấn nhà lí luận văn học đặc biệt chú ý tới nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn và cụ thể nhất đó là nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình - một phương diện nghệ thuật làm nên thành công nghệ thuật của Lỗ Tấn: “Nếu trong khi miêu tả sự xuất hiện, ông chỉ dùng một phần sự thật rồi phát huy thêm đến khi nào cơ hồ hoàn toàn biểu hiện được ý của mình mới thôi thì trong khi xây dựng nhân vật, cái phương pháp làm cho ông có thể “hoàn toàn biểu hiện được ý của mình” đó là lấy mẫu ở nhiều người sau đó mới tổng hợp và khái quát một cách có trọng điểm làm cho nhiều tính cách gần giống nhau cấu thành một hình tượng độc lập: phức tạp và thống nhất, ổn định mà phát triển” [9, tr.259]. Nghiên cứu về sự nghiệp văn học của Lỗ Tấn nói chung và thế giới nghệ thuật trong sáng tác của ông nói riêng còn phải kể đến một số tên tuổi khác như: Anh Đức với bài viết Lỗ Tấn bậc thầy truyện ngắn hay Lỗ Tấn thiên tài sáng tạo nghệ thuật của tác giả Lê Giảng…Những bài viết trên được tác giả Lê Giảng và Ngô Viết Dinh tập hợp trong cuốn: Đến với Lỗ Tấn. Đánh giá về những thành công của Lỗ Tấn trong việc xây dựng nhân vật, tác giả Lê Giảng có những nhận xét rất xác đáng: “Lỗ Tấn là một thầy giáo nghệ thuật vĩ đại sáng tạo nghệ thuật. Thành tựu rực rỡ về xây dựng hình tượng nhân vật của ông trước hết là ở chỗ ông có nhiều tình cảm trong sáng đối với mỗi nhân vật, từ đó phản ánh được lập trường chính trị cách mạng căm ghét cái cũ đón cái mới, ông đặt nhân vật vào hoàn cảnh điển hình để vạch rõ nguyên nhân hình thành và phát triển tính cách của nó” [8, tr.241]. Từ việc nhìn nhận nguồn lực, động cơ sáng tạo ra những hình tượng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn, tác giả đã cho chúng ta thấy được thiên tài nghệ thuật của Lỗ Tấn đồng thời cũng phản ánh được thái độ cuả tác giả đối với vấn đề hiện thực xã hội. Khi nói về mối quan hệ song song giữa sự kiện điển hình và nhân vật điển hình mà Lỗ Tấn đã sử dụng trong tác phẩm của mình, tác giả cũng đã khẳng định: “Tính điển hình của sự kiện mà Lỗ Tấn nêu lên rất đầy đủ, lại có thể giúp đỡ tính cách nhân vật hình thành tuyến rõ ràng. Trong truyện ngắn của Lỗ Tấn rất ít phương thức thuyết minh chung chung trừu tượng. Hầu như ông đã vận dụng miêu tả hình tượng hóa để tăng thêm tính sống động và cụ thể cho sự kiện điển hình. Lỗ Tấn đã nắm chắc sự kiện điển hình để nói lên bản chất của nhân vật, miêu tả hình tượng hóa đã làm cho bút pháp khoa trương, phúng dụ càng đột xuất khi nêu lên bản chất này, không làm cho độc giả mất đi ấn tượng sống động” [8, tr.184]. Tác giả cũng nhấn mạnh thêm rằng: “Có một số trường hợp, Lỗ Tấn không phải lấy động tác khắc họa làm chủ mà lấy tâm lí khắc họa làm chủ. Nhưng hoạt động tâm lí này hình như có một số động tác cá biệt của nhân vật liên quan mật thiết gì. Thực chất nó đã phản ánh cuộc đấu tranh hiện thực khách quan với những hành động ý thức của nhân vật chính” [8, tr.186]. Nhìn nhận sức ảnh hưởng của truyện ngắn Lỗ Tấn đối với điện ảnh Trung Quốc, Nguyễn Tuân trong bài Truyện ngắn Lỗ Tấn và phim truyện Trung Hoa có những đánh giá chung về tài năng Lỗ Tấn: “Có một số truyện rất đúc của Lỗ Tấn có thể gợi đến không khí truyện dài, nó tiềm tàng một sinh lực đòi hỏi sự phát triển…Dưới một hình thức khiêm tốn nhưng bừng bừng nhiên lượng, dưới cái danh từ nhẹ nhõm “truyện ngắn”, tiếng nói của Lỗ Tấn có sức dội tới và kích động những bộ môn nghệ thuật khác. Có lẽ đó cũng là một cái chuẩn, nếu không là một dấu hiệu để nhận chân những thiên tài văn nghệ” [8, tr.467]. Nhìn chung cho đến nay vẫn chưa có bài viết hay công trình nghiên cứu nào ở nước ta nghiên cứu một cách sâu sắc, cụ thể về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn. Sự hạn chế của lịch sử nghiên cứu vấn đề, tài liệu tham khảo và tác giả vẫn là một khó khăn lớn đối với người viết. Bằng năng lực cảm thụ văn học và lòng say mê đề tài kết hợp với phương pháp nghiên cứu khoa học chúng tôi sẽ trình bày một cách logic và khách quan vấn đề đặt ra. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn thông qua một số tác phẩm tiêu biểu trong hai tập truyện ngắn Gào thét và Bàng hoàng. 4. Phương pháp nghiên cứu Để tiếp cận một cách chính xác, khoa học chúng tôi sử dụng phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp, so sánh nhằm làm nổi bật nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn. Ngoài ra để đạt được hiệu quả cao hơn, nhằm đảm bảo logic khách quan, chúng tôi đã kết hợp với các chuyên ngành nghiên cứu khác như: Thi pháp học, lịch sử văn học… 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, thư mục tài liệu tham khảo, khóa luận của chúng tôi gồm hai chương chính: Chương I: Lỗ Tấn- Danh thủ truyện ngắn Chương II: Nét đặc sắc của nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn Lỗ Tấn NỘI DUNG CHƯƠNG 1: LỖ TẤN – DANH THỦ TRUYỆN NGẮN 1.1 Truyện ngắn và nghệ thuật truyện ngắn 1.1.1 Một số khái niệm về truyện ngắn Văn xuôi Việt Nam ở cả trong và ngoài nước từ nhiều năm nay hầu như là văn của truyện ngắn. Trước đây chúng ta quen thấy người Việt nào cũng làm thơ thì bây giờ người Việt nào cũng viết truyện ngắn. So với tiểu thuyết, truyện ngắn là một thể loại xuất hiện tương đối muộn khoảng 150 năm gần đây nhưng bản thân truyện ngắn đã xuất hiện và tồn tại ngay từ buổi bình minh của nhân loại, khi con người biết sáng tác văn chương. Ở nhiều nước trên thế giới, truyện ngắn gắn liền với báo chí. Khuôn khổ báo chí không cho phép dài, do đó có tác dụng, ảnh hưởng kịp thời trong đời sống. Nhiều nhà văn lớn trên thế giới và nước ta đã đạt tới đỉnh cao của sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật chủ yếu bằng những truyện ngắn xuất sắc của mình. Trải qua hàng ngàn năm, với bao biến cố thăng trầm của thể loại, ngày nay truyện ngắn đã chiếm lĩnh được vị trí quan trọng trên văn đàn trong kỉ nguyên hiện đại, hậu hiện đại, khi con người bị dồn ép về mặt thời gian hơn bao giờ hết. Giờ đây con người không có đủ thời gian cho những bộ tiểu thuyết đồ sộ như : Tây du kí, Tam quốc diễn nghĩa, Thuỷ Hử, Hồng Lâu Mộng, Những người khốn khổ, Chiến tranh và hòa bình, Sông đông êm đềm…Truyện ngắn đã hàm chứa cái thú vị của những điều sâu sắc trong một hình thức nhỏ, gọn, xinh xinh và đầy truyền cảm, truyền dẫn cực nhanh những thông tin, nhanh cũng là một thế mạnh để truyện ngắn chinh phục độc giả đương đại. Raymond Carver – một trong những bậc thầy truyện ngắn thế giới ghi nhận: “Ngày nay tác phẩm hay nhất, tác phẩm hấp dẫn và thỏa mãn nhất về nhiều mặt, thậm chí có lẽ tác phẩm có cơ hội lớn nhất để trường tồn, chính là tác phẩm được viết dưới dạng truyện ngắn” [1, tr.36]. Người đọc quen và thích đọc truyện ngắn trong vài chục phút hoặc trong một vài giờ. Hơn nữa, sau nhiều năm chiếm lĩnh văn đàn, thơ, kịch, tiểu thuyết dường như vắt kiệt về khả năng hồi sinh và đổi mới thể loại. Trong khi đó truyện ngắn còn là mảnh đất tương đối trống, điều này tạo điều kiện hết sức thuận lợi để các cây bút trẻ khẳng định tài năng. Truyện ngắn trong tiếng Anh được gọi là short story. Tuy nhiên ở mỗi quốc gia khác nhau nó lại có tên gọi khác nhau. Tiếng Ý là novelle, tiếng Pháp là nouvelle, tiếng Nga là novella. Novelle hay nouvelle trong nghĩa gốc là chỉ một cái tin gì đó, một chuyện gì đó mới mẻ, lạ lẫm. Theo F.Shleget, thì novella là một thứ giai thoại, một câu chuyện chưa ai biết, tự nó đã thú vị. Còn Gơt lại gọi novella là “một câu chuyện đang xảy ra, có thể làm ta kinh ngạc”…Nhưng thực ra đó là ngộ nhận. Nó gần với tiểu thuyết hơn cả bởi là hình thức tự sự tái hiện cuộc sống đương thời. Lâu nay trong giới nghiên cứu phê bình nhiều người tìm cách xác định khái niệm truyện ngắn. Ngay trong chính bản thân các nhà văn, những người thường xuyên tiếp xúc và trực tiếp sáng tạo ra các tác phẩm văn học cũng có những quan niệm không đồng nhất. Mỗi người đều tiếp cận nó dưới một góc độ khác nhau có người thiên về mặt nội dung, cũng có người thiên về nghệ thuật. Nhìn truyện ngắn ở mức độ dung lượng, hình thức, Vương Trí Nhàn cho rằng: “Truyện ngắn là gì? Nói một cách tóm lược thì đó là một tác phẩm văn xuôi cỡ nhỏ, dung lượng hạn chế, phải nói là nhỏ hơn hẳn so với hai thể khác là truyện vừa và tiểu thuyết” [1, tr.82]. Gerorg Lucacs gọi truyện ngắn là “nghệ thuật thuần túy nhất bởi nó là một sự cấu tạo đặc biệt. Khuôn khổ ngắn nhiều khi làm cho truyện ngắn có vẻ gần gũi với các hình thức truyện kể dân gian như truyện cổ, giai thoại, truyện cười hoặc gần với những bài kí ngắn” [1, tr.90]. Nhà văn A.Tônxtôi lại quan niệm: “Truyện ngắn là hình thức nghệ thuật khó khăn bậc nhất” [1, tr.93]. Bởi thực tế cho ta thấy rằng truyện ngắn trong suốt quá trình phát triển luôn luôn đứng trước một thách thức: Phải làm sao sức chứa và sức nặng vượt thoát được ra ngoài cái khuôn khổ bé nhỏ mà nghệ thuật đã khuôn nó vào. Hoặc Uxarayan nhà văn người Mỹ cho rằng: “Truyện ngắn đó là một cái gì đó không cùng…Chỉ nội trong cốt truyện thôi mỗi truyện ngắn thôi đã hàm chứa rất nhiều khả năng. Nói chi đến những yếu tố khác làm nên thiên truyện, đó thật là một cái gì khơi mãi không hết” [1, tr.95]. Cũng dựa trên góc độ nghệ thuật nhưng nhà văn khác lại có ý cho rằng: Truyện ngắn không bị ràng buộc những hình thức nghệ thuật đã thành quy phạm. Hình thức truyện ngắn vừa luôn luôn vỡ ra thay đổi vừa luôn luôn được hàn gắn “cấu trúc’’ lại. Nhà văn Tô Hoài thì cho rằng: “Truyện ngắn chính là cách cưa lấy một khúc đời sống” [1, tr.8]. Nhà văn Bùi Hiển lại có quan niệm khác: “Truyện ngắn lấy một khoảnh khắc trong cuộc đời của một con người mà dựng lên. Có khi nhân vật đặt trước một vấn đề phải băn khoăn suy nghĩ, lựa chọn, quyết định. Có khi chỉ là một cảnh sống và làm việc bình thường, trong đó nhân vật biểu lộ ý chí, tình cảm của mình. Có khi có những hành động mãnh liệt, những tình tiết éo le. Có khi chỉ là một tâm trạng, một nỗi buồn vui, một ý tình chớm nở” [1, tr.16]. Trần Đình Sử cho rằng: “Truyện ngắn là thể loại dân chủ, gần với đời sống hàng ngày lại xúc tích, dễ đọc, gắn liền với hoạt động báo chí, có tác động ảnh hưởng kịp thời trong đời sống” [1, tr.242]. Nhà văn Mĩ T.Capôtê định nghĩa truyện ngắn: “Đó là một tác phẩm nghệ thuật có bề sâu nhưng lại không được dài”[1, tr.119]. Nhà văn Đức T.Man định nghĩa truyện ngắn: “Cũng có sức chứa nội tại lớn lao cũng có thể bao quát được toàn bộ đời sống có thể đạt tới kích thước anh hùng ca và có được tác dụng nghệ thuật, chẳng khác gì mọi sáng tác đồ sộ khác” [1, tr.69] Bên cạnh những quan niệm nghiêng về mặt nghệ thuật thì cũng có một số nhà văn, nhà nghiên cứu khác lại xem xét chúng ở góc độ nội dung. Nhà văn Nguyên Ngọc có ý kiến cho rằng: “Truyện ngắn là khoảnh khắc. Trong cả một đời, người viết chỉ chọn lấy một khoảnh khắc quan trọng nhất, tiêu biểu, quyết định nhất để viết” [1, tr.123]. Cũng trên quan niệm đó, nhà văn Bùi Hiển cũng có ý cho rằng: “Truyện ngắn lấy một khoảnh khắc trong cuộc đời một con người mà dựng lên. Có khi nhân vật đặt trước một vấn đề phải băn khoăn suy nghĩ, lựa chọn, quyết định. Có khi chỉ là một cảnh sống, làm việc bình thường trong đó nhân vật biểu lộ ý chí, tình cảm của mình. Có khi có những hành động mãnh liệt, những tình tiết éo le. Có khi chỉ là một tâm trạng, một nỗi vui buồn, một ý tình chớm nở. Nhưng phải chọn một khoảnh khắc mà nhân vật thể hiện đầy đủ nhất trong khía cạnh cần thể hiện” [1, tr.98]. Cũng có người nói truyện ngắn là từ một khe hẹp nhìn ra thế giới, là thế giới nhìn qua kẽ hở nhỏ v…v. Hay nói một cách hình ảnh khác: “Truyện ngắn là nhát cắt ngang. Muốn hiểu được quá trình phát triển, bản chất của một trái cây chẳng hạn có thể chẻ dọc thân cũng có cách khác là cắt ngang thân cây. Những vòng xoáy tại mỗi nhát cắt ngang ấy thôi cũng có thể cho biết đầy đủ toàn bộ lịch sử phát triển bản chất của cây” [1, tr.126]. Epo gọi truyện ngắn là “một giọt nước”. Chekhov gọi truyện ngắn như “tấm lưới phải cắt bỏ rất nhiều”. Nhiều người gọi truyện ngắn là “tảng băng trôi, là bức ảnh chụp nhanh, một bằng chứng hình sự, một viên sỏi”. Nhà văn Nam Phi Nating Grdim gọi “truyện ngắn là con đom đóm trong đêm tối”. Victor Sawdon Pritchett coi truyện ngắn là "một điều gì đó thoáng trông thấy khi ta đi ngang” [1, tr.131]. Còn John Updike thì nói: “Đấy là các tác phẩm dài vài ngàn từ, được viết trên cơ sở kinh nghiệm trực tiếp của tôi hơn là tiểu thuyết: chúng chứa đựng những cuộc phiêu lưu, những khó khăn, những giây phút khủng hoảng và niềm vui của chính tôi” [1, tr.132]. Tất cả những định nghĩa trên đều hay, đều chỉ ra được một số đặc điểm rất quan trọng của thể loại truyện ngắn. Tuy nhiên để có thể hiểu một cách tương đối đầy đủ về thể loại truyện ngắn thì chúng tôi lựa chọn theo định nghĩa mà sách Từ điển thuật ngữ văn học đưa ra sau đây: “Truyện ngắn là tác phẩm tự sự cỡ nhỏ. Nội dung thể loại truyện ngắn bao trùm hầu hết các phương diện của đời sống: đời tư, thế sự hay sử thi nhưng độc đáo của nó là ngắn. Truyện ngắn được viết ra để tiếp thu liền một mạch, đọc một hơi không nghỉ” [6, tr.370]. Như vậy để thống nhất cho việc nghiên cứu chúng tôi lựa chọn theo cách hiểu của định nghĩa này. 1.1.2 Nghệ thuật truyện ngắn Truyện ngắn trong suốt quá trình phát triển luôn đứng trước một thách thức: phải làm sao sức chứa và sức nặng vượt thoát được ra ngoài cái khuôn khổ bé nhỏ mà nghệ thuật đã khuôn nó vào, nó phải cho ta được sống thêm trong nhiều thế giới khác nhau, ngoài cái thế giới hàng ngày mà ta đang sống. Nguyễn Quang Sáng đã từng nói: “Về truyện ngắn tôi hiểu tuy ngắn nhưng có sức chứa đựng phải được nén chặt, gọn mà nặng. Nó đòi hỏi nhà văn phải có khả năng thể hiện một cách tập trung và cô đọng, phải biết chọn những điển hình, những chi tiết thật đắt. Tự nó nó chống lại cái bệnh lan man, rề rà” [12, tr.106,107]. Truyện ngắn nói chung không phải chỉ vì “truyện ” của nó “ngắn” mà vì cách nắm bắt hiện thực cuộc sống của thể loại. Tác giả truyện ngắn phải khắc họa được một hiện tượng, khắc họa một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâm hồn của con người tạo thành một ấn tượng hoàn chỉnh. Chính vì vậy trong truyện ngắn thường rất ít nhân vật, ít sự kiện phức tạp. Chỗ khác biệt quan trọng giữa tiểu thuyết và truyện ngắn là nếu nhân vật chính của tiểu thuyết là một thế giới thì nhân vật của truyện ngắn là mảnh nhỏ của thế giới. Nhân vật truyện ngắn thường là hiện thân cho một trạng thái quan hệ xã hội, ý thức xã hội hay trạng thái tồn tại cuả con người. Mặt khác truyện ngắn lại có thể mở rộng diện nắm bắt các kiểu loại nhân vật đa dạng của cuộc sống chẳng hạn như nghề nghiệp, xuất thân, bạn bè…những kiểu loại mà trong tiểu thuyết thường hiện ra thấp thoáng trong các nhân vật phụ. Yếu tố quan trọng làm nên đặc trưng riêng của truyện ngắn đó là cốt truyện. Cốt truyện của truyện ngắn có thể là nổi bật, hấp dẫn nhưng chức năng của nó nói chung là dễ nhận ra một điều gì. Truyện ngắn thường diễn ra trong một khoảng không gian, thời gian hạn chế. Cái chính của truyện ngắn là gây một ấn tượng sâu đậm về cuộc đời và tình người. Kết cấu của truyện ngắn thường là một sự tương phản, liên tưởng. Bút pháp trần thuật thường là chấm phá. Yếu tố có ý nghĩa quan trọng bậc nhất của truyện ngắn là chi tiết cô đúc, có dung lượng lớn. Truyện ngắn sống bằng các chi tiết. Chi tiết càng cụ thể, chính xác, sắc xảo bao nhiêu thì truyện ngắn càng sinh động bấy nhiêu. Những bậc thầy về truyện ngắn bao giờ cũng là những bậc thầy về chi tiết. Trong truyện ngắn yêu cầu về chi tiết càng khắc nghiệt hơn cả trong tiểu thuyết. Ngay khi dẫn dắt cốt truyện từ một tình thế này sang một tình thế khác trong truyện thì cũng phải dẫn dắt trên những chi tiết cụ thể sinh động. Ngoài ra ngôn ngữ cũng hết sức quan trọng làm nên giá trị của truyện ngắn. Angus Wilson đã từng tâm sự: “Truyện ngắn lôi cuốn tôi vì tính đa dạng, khả năng thể hiện những giọng điệu khác nhau, cấu trúc khác nhau, phong cách và hiệu ứng nghệ thuật khác nhau” [12, tr.134]. Mỗi từ, mỗi câu trong truyện ngắn phải tự mô tả lấy mình, phải động. Ngôn ngữ tự đối thoại, tự tranh cãi, hay nói cách khác, ngôn ngữ lưỡng lự nước đôi…khiến cho truyện ngắn hiện đại là truyện ngắn của các khả năng. Ngôn ngữ đối thoại trong truyện ngắn khiến cho truyện ngắn là một trong những hình thức nghệ thuật có khả năng mở rất lớn. Giọng điệu, điểm nhìn cũng là một trong những yếu tố không kém phần quan trọng trong nghệ thuật thể hiện truyện ngắn. Lời kể và cách kể chuyện là những điều được người viết truyện ngắn đặc biệt chú ý khai thác và xử lí nhằm đạt hiệu quả mong muốn. Cũng giống như bất kì một thể loại nào khác, truyện ngắn cũng mang trong mình toàn bộ những yếu tố cấu thành hệ thống của một tác phẩm văn chương từ nghệ thuật xây dựng nhân vật, ngôn ngữ, cốt truyện, kết cấu, chi tiết…Nhưng trong những cái chung đó ta vẫn có thể tìm thấy những đặc điểm làm nên đặc trưng riêng của thể loại truyện ngắn. Đó chính là sức hút riêng của thể loại truyện này. Một truyện ngắn hay có thể cung cấp cho độc giả cả nhận thức cũng như niềm vui mãnh liệt không kém gì một cuốn tiểu thuyết nhưng lại mất ít thời gian "tiêu hóa” hơn. Là một thể loại nghệ thuật nổi bật của thời kì hiện đại truyện ngắn tất phải mang trong nó đầy đủ những đặc tính của nền nghệ thuật ấy. Hơn nữa vì những đặc trưng “nghề nghiệp” riêng của nó, ở truyện ngắn, những đặc tính nghệ thuật cơ bản đó càng đậm đặc hơn và được biểu hiện theo một cách riêng của nó. Nó đòi hỏi người viết truyện ngắn cần phải có cả cái “tâm” và cái “tầm”, phải gắn lòng mình với đời bằng con mắt sâu sắc, tinh tế để tạo nên sự đột phá, bất ngờ “khơi những gì chưa ai khơi, sáng tạo những gì chưa ai có”. Aitmatốp đã nhận định: “Truyện ngắn giống như tranh khắc gỗ, lao động nghệ thuật ở đây đòi hỏi chặt chẽ, cô đọng, các phương tiện phải được tính toán một cách tinh tế, nét vẽ phải chính xác. Đây là một công việc vô cùng tinh tế. Xoay xỏa trên một mảnh đất chật hẹp, chính đó là chỗ làm cho truyện ngắn phân biệt với các thể loại khác” [1, tr.135]. A. Tônxtôi nhận định: “Truyện ngắn là một trong những thể tài văn học khó nhất. Về nội dung cũng như về tư tưởng, nó không khác gì tiểu thuyết chỉ có điều do ngắn nên khó hơn… Truyện ngắn đòi hỏi một công phu lao động lớn. Đây là chỗ đánh dấu trình độ nghệ thuật một nền văn học” [12, tr.135]. Xuất phát từ những ưu điểm của thể loại, nhiều nhà văn đã lựa chọn truyện ngắn làm thể loại sáng tác chủ yếu của mình. Như Tô Hoài đã nói: “Truyện ngắn là một thể văn tập cho người viết nhiều nết quý lắm. Chỉ với truyện ngắn người ta mới biết tận dụng từng chữ. Nhà văn mình thường không tạo được phong cách riêng. Truyện ngắn là nơi người ta có thể thử tìm phong cách riêng cho mình” [12, tr.78]. Và thực tế cho thấy, nhiều nhà văn không những tìm cho mình phong cách riêng với thể loại truyện ngắn mà tác phẩm của nhà nghệ sĩ ấy đã trở thành những thiên truyện ngắn mẫu mực để lại cho đời sau nhiều bài học quý giá. 1.2 Lỗ Tấn với thể loại truyện ngắn 1.2.1 Lỗ Tấn, cuộc đời và văn nghiệp Lỗ Tấn là văn hào vĩ đại của thế kỉ XX. Ông là nhà văn được UNESCO quyết định kỉ niệm như một danh nhân văn hóa của nhân loại nhân dịp 100 năm sinh (1981). Mặc dù có cuộc đời viết văn không dài (mười tám năm) và kể cả tuổi sống cũng chưa tới thất thập cổ lai hi song những gì mà ông để lại cho đời đều thật to lớn và đáng trân trọng. Lỗ Tấn là bút danh, tên thật là Chu Thụ Nhân, tên tự Dự Tài, sinh ngày 25 - 9 - 1981 ở Đông Xương, thành Thiệu Hưng tỉnh Chiết Giang. Ông sinh trưởng trong một gia đình sĩ đại phu sa sút. Ông nội là Chu Phúc Thanh từng giữ chức Thứ cát ở Viện hàn lâm sau đó làm tri huyện Kim Cốc tỉnh Giang Tây nhưng vì can án trường thi nên bị cách chức hạ ngục. Cha là Chu Phượng Nghi mặc dù đỗ tú tài nhưng không ra làm quan. Mẹ là Lỗ Thụy một người đàn bà hiền lành, nhân hậu dễ tiếp thu tư tưởng mới, giàu nghị lực, hiểu thời thế, trọng chính nghĩa tán thành những việc Lỗ Tấn làm. Bà là người ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc đời và văn nghiệp của Lỗ Tấn. Bút danh Lỗ Tấn của ông được lấy từ họ mẹ.