Tài liệu Nghệ thuật xây dựng ngôn ngữ nhân vật trong truyện ngắn lỗ tấn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ********** PHẠM THỊ THƠM NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NGÔN NGỮ NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA LỖ TẤN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nước ngoài HÀ NỘI - 2009 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN *********** PHẠM THỊ THƠM NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NGÔN NGỮ NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA LỖ TẤN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nước ngoài Người hướng dẫn khoa học TH.S NGUYỄN VĂN MỲ HÀ NỘI - 2009 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi “Qu¾c m¾t coi khinh ngh×n lùc sÜ Cói ®Çu lµm ngùa chó nhi ®ång”. §ã chÝnh lµ nh÷ng vÇn th¬ næi tiÕng ®­îc truyÒn tông nh­ mét ch©m ng«n s¸ng ngêi cña v¨n hµo vÜ ®¹i thÕ kØ XX - Lç TÊn (1881- 1936). ¤ng ®­îc ngîi ca lµ vÞ chñ t­íng trªn mÆt trËn v¨n hãa - t­ t­ëng, ®¹t ®­îc thµnh tùu lín nhÊt trong nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i Trung Quèc - mét nÒn v¨n häc thuéc vÒ quÇn chóng, g¸nh v¸c sø mÖnh phôc vô c¸ch m¹ng cña d©n téc Trung Hoa. Bëi trong nh÷ng c©y bót xuÊt s¾c ®ãng gãp lín lao cho viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n häc Êy, Lç TÊn kh«ng chØ lµ ng­êi më ®­êng, ng­êi ®Æt nÒn mãng cho tßa nhµ v¨n häc hiÖn ®¹i Trung Quèc mµ bãng d¸ng cña «ng cßn bao trïm lªn c¶ thÕ kØ XX. Theo ®iÖn cña Trung ¦¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc, Lç TÊn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ “ng­êi thÇy cña c¸ch m¹ng Trung Quèc, ng«i sao vÜ ®¹i nhÊt trªn v¨n ®µn Trung Quèc, tÊm g­¬ng s¸ng cho tÊt c¶ ng­êi con cña d©n téc Trung Hoa, nhµ v¨n mÉu mùc trong sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi vµ hßa b×nh”. Trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña m×nh, Lç TÊn ®· ®Ó l¹i di s¶n ®å sé, kh«ng ph¶i chØ v× toµn tËp hai m­¬i tËp, mçi tËp gÇn ngh×n trang mµ v× mçi truyÖn, mçi bµi t¹p v¨n, mçi bµi th¬ ®Òu nh­ lÊp l¸nh mét ©m thanh vµ mµu s¾c riªng. C¸i vÜ ®¹i cña Lç TÊn chÝnh lµ ë sù ®a d¹ng cña phong c¸ch. §iÒu nµy cho thÊy Lç TÊn lµ mét c©y bót t¹p v¨n s¾c s¶o, mét ngßi bót truyÖn ng¾n cù ph¸ch, mét hån th¬ ý vÞ ®Ëm ®µ, mét nhµ viÕt kÞch s¸ng t¹o, mét nhµ phª b×nh næi tiÕng. §Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ truyÖn ng¾n cña «ng. TruyÖn ng¾n ®­îc coi lµ mét bé phËn kh¸ quan träng, lµ “nh÷ng truyÖn ng¾n cã kÝch th­íc truyÖn dµi” ( NguyÔn Tu©n), trong ®ã chøa ®ùng nh÷ng t­ t­ëng t©m huyÕt, tµi n¨ng cña ng­êi “kü s­ t©m hån d©n téc” - Lç TÊn. §äc truyÖn cña Lç TÊn ng­êi ®äc nh­ thÊy “nhµ nghÖ sÜ Êy ®· cè ý ®em c¶ khèi nhiÖt t×nh mµ kiÕn tróc l¹i ®Ó cho lý trÝ cã thÓ vËn dông nh÷ng ®iÒu quan s¸t vµo trong kh¸i qu¸t nghÖ thuËt ®Ó m« t¶ sù vËt thùc tÕ theo nh÷ng nÐt bót s©u s¾c, b¹o d¹n, r¾n rái nh­ ngän dao nhµ ®iªu kh¾c... Lç TÊn ®· nÐn h¼n mèi c¶m t×nh chñ quan ®Ó cã gan mµ viÕt nh÷ng c©u v¨n ©m thanh ®Çy ®Æn cã thÓ xóc ®éng c¶ t©m c¬ ®éc gi¶” - (Lç TÊn - th©n thÕ vµ v¨n nghiÖp, §Æng Thai Mai, Nxb thêi ®¹i, 1944). Lµ mét nhµ v¨n yªu n­íc vµ c¸ch m¹ng, Lç TÊn ®· lu«n lu«n quan t©m ®Õn vËn mÖnh Tæ Quèc, ®êi sèng nh©n d©n do ®ã Lç TÊn ®· dïng ngßi bót lµm vò khÝ tham gia vµo cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. Lç TÊn tõng häc khai kho¸ng, tõng häc y khoa, cuèi cïng n¾m lÊy vò khÝ v¨n nghÖ bëi theo «ng thøc tØnh tinh thÇn d©n chóng, c¶i t¹o vµ n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn con ng­êi lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch cña sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi: “¤ng ®· h¸t cho ®ång bµo m×nh nghe bµi h¸t l¹c ®iÖu cña b¶n th©n hä, chØ cho hä thÊy nh÷ng b­íc ®i sai nhÞp trªn con ®­êng hµnh qu©n tiÕn vÒ t­¬ng lai”[14.15]. Hai tËp Gµo thÐt (1918 - 1922) vµ Bµng hoµng (1924 - 1926) lµ hai tËp truyÖn ng¾n tiªu biÓu nhÊt cña nhµ v¨n. Hai tËp truyÖn nµy ®· ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò träng ®¹i cña x· héi Trung Quèc trong giai ®o¹n chuyÓn m×nh tõ c¸ch m¹ng d©n chñ cò sang c¸ch m¹ng d©n chñ míi cô thÓ lµ nh÷ng n¨m tr­íc vµ sau c¸ch m¹ng T©n Hîi (1911) ®Õn cao trµo c¸ch m¹ng (1925 -1926). C¸c t¸c phÈm ®· t¸i hiÖn nçi ®au khæ cïng cùc cña ng­êi nh©n d©n Trung Quèc mét c¸ch s©u s¾c tr­íc khi ®­îc sù gi¸c ngé cña giai cÊp v« s¶n, v¹ch ra tiÒn ®Ò c¸ch m¹ng víi mét niÒm tin t­ëng ë t­¬ng lai. §Æc biÖt qua nh÷ng ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt nµy, Lç TÊn ®· nªu lªn mét ch©n lý: gi¸ trÞ cña mét nhµ v¨n kh«ng ph¶i ë chç ®Ò cËp ®Õn nh÷ng chñ ®Ò tr­íc m¾t hay l©u dµi. VÊn ®Ò c¬ b¶n vÉn lµ sù thèng nhÊt gi÷a néi dung s©u s¾c vµ nghÖ thuËt ®iªu luyÖn. §äc truyÖn ng¾n Lç TÊn, chóng ta b¾t gÆp mét tµi n¨ng nghÖ thuËt ®éc ®¸o kÕt tinh gi÷a chiÒu s©u cña nhµ t­ t­ëng, nhiÖt t×nh cña nhµ yªu n­íc vµ sù ch¾t läc cña nh÷ng c©y bót cæ v¨n Trung Hoa. V× vËy, cã thÓ nãi Lç TÊn ®· cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt lín vÒ mÆt thi ph¸p vµ thÓ lo¹i cho nÒn v¨n häc kh«ng chØ n­íc Trung Hoa. §ã lµ nh÷ng ®ãng gãp n©ng t¹p v¨n thµnh mét thÓ lo¹i v¨n häc vµ vÒ ®Æc s¾c ë bót ph¸p nghÖ thuËt truyÖn ng¾n trong ®ã cã nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt rÊt tinh tÕ vµ s¾c s¶o. Sù ®ãng gãp Êy cho thÊy Lç TÊn ®· trë thµnh mét vÞ dòng t­íng tiªn phong më ®­êng nh­ «ng tõng tuyªn bè “nÕu kh«ng cã mét vÞ dòng t­íng cã kh¶ n¨ng ®ét ph¸ mäi t­ t­ëng vµ thñ ph¸p truyÒn thèng th× Trung Quèc kh«ng thÓ cã mét nÒn v¨n häc míi ®Ých thùc”. Bªn c¹nh ®ã, Pha®ªep (nhµ v¨n X« ViÕt) ®· ®¸nh gi¸ tµi n¨ng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n hä Chu: “Lç TÊn lµ nhµ v¨n Trung Quèc mét tr¨m phÇn tr¨m. ¤ng ®· cèng hiÕn cho nh©n lo¹i nh÷ng h×nh thøc d©n téc kh«ng b¾t ch­íc ®­îc...”. ë ViÖt Nam, Lç TÊn lµ mét trong sè t¸c gia v¨n häc n­íc ngoµi rÊt ®­îc chó ý vµ quan t©m. NhiÒu t¸c phÈm cña nhµ v¨n hä Chu nµy ®· ®­îc ®­a vµo gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu ë ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc cña c¸c bËc phæ th«ng, cao ®¼ng, ®¹i häc. NhÊt lµ c¸c truyÖn ng¾n Thuèc, Cè h­¬ng, vµ c¸c trÝch ®o¹n cña truyÖn ng¾n AQ chÝnh truyÖn ®· ®­îc ®­a vµo t×m hiÓu ë ch­¬ng tr×nh phæ th«ng trung häc. VËy nªn, viÖc häc tËp vµ nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ Lç TÊn sÏ gióp cho ng­êi viÕt khãa luËn kh«ng nh÷ng cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ h¬n vÒ x· héi Trung Quèc thêi Lç TÊn, vÒ tµi n¨ng nghÖ thuËt víi nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt còng nh­ t­ t­ëng cña v¨n hµo vÜ ®¹i thÕ kØ XX Lç TÊn, ®ång thêi thùc tÕ h¬n sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc gi¶ng d¹y v¨n häc n­íc ngoµi sau nµy ë tr­êng phæ th«ng. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Lç TÊn lµ danh nh©n v¨n hãa thÕ giíi, lµ “kÜ s­ t©m hån cña nh©n d©n, thêi ®¹i m×nh” (L­¬ng Duy Thø). ¤ng ®· tiÕp thu sµng läc ®ñ mäi thø t­ t­ëng triÕt häc vµ v¨n häc xuÊt hiÖn ë Trung Quèc vµo ®Çu thÕ kØ XX ®Ó cã thÓ h×nh thµnh mét t­ t­ëng v¨n nghÖ vµ mét phong c¸ch v¨n ch­¬ng cña riªng m×nh. Däc theo chiÒu dµi cña thÕ kØ XX ®Õn nay, t­ t­ëng v¨n nghÖ vµ phong c¸ch v¨n ch­¬ng Êy cña Lç TÊn cßn in ®Ëm dÊu Ên trong hµng lo¹t t¸c phÈm vµ sù nghiÖp cña c¸c thÕ hÖ nhµ v¨n Trung Hoa. Do ®ã, Lç TÊn vµ s¸ng t¸c cña «ng d­êng nh­ ®· trë thµnh nam ch©m thu hót sù chó ý cña c¸c nhµ nghiªn cøu, nhµ phª b×nh v¨n häc trong n­íc còng nh­ trªn thÕ giíi. NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn lµ mét vÊn ®Ò kh«ng míi. Ng­êi viÕt cã thÓ dÉn ra mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy: LÞch sö v¨n häc Trung Quèc (NguyÔn Kh¾c Phi, L­u §øc Trung, TrÇn Lª B¶o) ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh hµm sóc trong khi sö dông ng«n ng÷ cña Lç TÊn: “Ngßi bót Lç TÊn ®iªu luyÖn tinh tÕ, biÕt th©u tãm nh÷ng ®Æc tr­ng sù vËt, lêi Ýt, ý nhiÒu, ph¸c häa vµi ba nÐt mµ thµnh bøc tranh, mét ®o¹n v¨n ng¾n mµ chøa ®ùng nhiÒu ý nghÜa”. §ång thêi, c¸c t¸c gi¶ còng ®¸nh gi¸ cao tµi n¨ng nghÖ thuËt cña Lç TÊn víi ®Ò tµi phong phó, x©y dùng h×nh t­îng ®iÓn h×nh, tÝnh chÊt ch©m biÕm vµ u mua kh¸ næi bËt, t¸c phÈm ®Ëm chÊt tr÷ t×nh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy lu«n ®i kÌm víi viÖc: “¤ng tiÕp thu tinh hoa cña v¨n ng«n pha lÉn víi b¹ch tho¹i, thø b¹ch tho¹i «ng dïng còng kh«ng ph¶i thø khÈu ng÷ chung chung mµ lµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt giµu phong c¸ch ®éc ®¸o, võa dåi dµo võa gi¶n dÞ, võa kh¸i qu¸t võa cô thÓ, ng¾n gän nh­ng kh«ng gi¶n ®¬n, sinh ®éng chø kh«ng gi¶ t¹o”[9.214]. MÆt kh¸c, c¸c t¸c gi¶ cßn nªu lªn dông ý nghÖ thuËt cña Lç TÊn khi x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt trong t¸c phÈm cña m×nh: “Trong truyÖn Lç TÊn th­êng lÆp ®i lÆp l¹i lêi nãi cña nh©n vËt ®Ó xo¸y ®i xo¸y l¹i vÕt th­¬ng lßng cña hä” [9.215]. Trong Lç TÊn ph©n tÝch t¸c phÈm cña t¸c gi¶ L­¬ng Duy Thø nhËn ®Þnh: “Qua ®èi tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt, qua hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ tõng nh©n vËt dÇn dÇn giíi thiÖu râ tÝnh c¸ch nh©n vËt ph¸t hiÖn ®Çy ®ñ chñ ®Ò vµ t­ t­ëng chñ ®Ò cña t¸c phÈm”. Vµ “®èi tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt th­êng ng¾n gän, ®óng nh­ ng«n ng÷ giao tiÕp ®Çu miÖng”[14.68]. Trong MÊy vÊn ®Ò thi ph¸p Lç TÊn vµ viÖc gi¶ng d¹y Lç TÊn trong tr­êng phæ th«ng cña GS L­¬ng Duy Thø ®· ®Ò cËp ®Õn ng«n ng÷ cña ng­êi kÓ chuyÖn rÊt s¾c nÐt: “khi sö dông ng«n ng÷ ng­êi kÓ chuyÖn cho dï chØ mét nhËn xÐt ng¾n gän, s¬ sµi còng ph¶i lµ ng«n ng÷ cã h×nh t­îng gîi lªn mét h×nh ¶nh, ph¸t hiÖn mét tÝnh c¸ch chø kh«ng ph¶i lµ mét nhËn xÐt ®¬n thuÇn”[12.50]. Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng ®¸nh gi¸ rÊt s©u s¾c vÒ ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt: “Qua ®èi tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt, qua hµnh ®éng cña nh©n vËt dÇn dÇn giíi thiÖu râ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt, ph¸t triÓn chñ ®Ò cña t¸c phÈm”. Vµ nhÊn m¹nh râ sù lÆp ®i lÆp l¹i trong ng«n ng÷ nh©n vËt, qua vµi dßng ®èi tho¹i ®éc ®¸o mµ ph¶n ¸nh ®­îc c¶ thÒ giíi t©m hån nh©n vËt. Trong Lç TÊn- t¸c phÈm vµ t­ liÖu L­¬ng Duy Thø ®· trÝch dÉn bµi viÕt cña NguyÔn Tu©n trong ®ã NguyÔn Tu©n ®· ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c ng«n ng÷ ®èi tho¹i gi÷a nh©n vËt T­êng L©m vµ nh©n vËt “t«i” trong truyÖn ng¾n Chóc phóc ®· cã mét vang h­ëng thèng thiÕt vµo lßng ng­êi ®äc. S¸ch gËp l¹i råi mµ vÉn v¨ng v¼ng d­ ©m nh÷ng lêi cña T­êng L©m. T¸c gi¶ Ph­¬ng Lùu trong Lç TÊn - nhµ lý luËn v¨n häc Nxb §H vµ THCN ®Ò cËp ®Õn c¸c truyÖn ng¾n cña Lç TÊn nh­: Cè h­¬ng, Mét c©u chuyÖn nhá, Trong qu¸n r­îu...®­îc kÓ b»ng ng«n ng÷ ng­êi kÓ chuyÖn x­ng “t«i” lµm næi bËt h×nh t­îng ng­êi trÝ thøc. §ã cã thÓ coi lµ nh÷ng lêi tù b¹ch, nh÷ng m¶nh kÝ øc cña nhµ v¨n. Ngoµi ra, cßn cã mét ®éi ngò c¸c dÞch gi¶, c¸c nhµ nghiªn cøu, phª b×nh c¸c t¸c phÈm cña Lç TÊn víi nh÷ng tªn tuæi nh­: Phan Kh«i, Tr­¬ng ChÝnh, Ph¹m Tó Ch©u, Lª Nguyªn CÈn, Lý Hµ L©m...trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh c¸c t¸c gi¶ nh×n nhËn vÊn ®Ò nghÖ thuËt ®Æc biÖt lµ nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau: ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt ng­êi trÝ thøc, ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt ng­êi n«ng d©n, ng«n ng÷ ng­êi kÓ chuyÖn... Tuy vËy cho ®Õn nay, vÉn ch­a cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u vµo nghiªn cøu vµ lµm râ vÊn ®Ò nµy mét c¸ch t¸ch b¹ch, cô thÓ nh­ mét ph­¬ng diÖn gãp phÇn thÓ hiÖn gi¸ trÞ néi dung t¸c phÈm. trong V× sao t«i viÕt tiÓu thuyÕt Lç TÊn ®· tõng nãi: “yªu cÇu ®Ó cho t­ t­ëng mét ®Þa bµn réng, cho ng«n ng÷ mét ®Þa bµn hÑp” bëi «ng nãi “T«i tr¸nh lèi hµnh v¨n dµi dßng, chØ cÇn c¶m thÊy truyÒn ®­îc ®ñ ý cho ng­êi kh¸c th× nhÊt thiÕt kh«ng thªm bít g× n÷a”. Nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ viÖc t×m hiÓu ng«n ng÷ cña t¸c phÈm lµ kh«ng quan träng. VÊn ®Ò NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn cã mét ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc nghiªn cøu t¸c phÈm cña nhµ v¨n bëi bªn c¹nh mét néi dung s©u s¾c lµ mét nghÖ thuËt ®iªu luyÖn mµ ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét yÕu tè rÊt cÇn thiÕt. Trªn c¬ së nh÷ng nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ cã tÝnh chÊt më ®­êng, thiÕt nghÜ viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy trong t¸c phÈm cña Lç TÊn lµ mét viÖc lµm hÕt søc bæ Ých vµ ®¸ng l­u t©m nhÊt lµ cho viÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm cña nhµ v¨n trong tr­êng phæ th«ng. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu Víi kho¸ luËn nµy, môc ®Ých nghiªn cøu cña ng­êi viÕt lµ mong muèn gãp mét phÇn nµo ®ã vµo viÖc t×m hiÓu kh¸m ph¸ nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn mét c¸ch cô thÓ h¬n, s©u s¾c h¬n. Qua ®ã, ta thÊy ®­îc tµi n¨ng nghÖ thuËt cña thiªn tµi v¨n häc Lç TÊn ®· ghi l¹i ®­îc nh÷ng g× x¶y ra xung quanh cuéc sèng cña nh÷ng con ng­êi trong ng«i nhµ b»ng s¾t kh«ng cã cöa sæ. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu Chän ®Ò tµi NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Lç TÊn, nhiÖm vô nghiªn cøu lµ cÇn lµm s¸ng tá tµi n¨ng cña Lç TÊn trong viÖc x©y ng«n ng÷ nh©n vËt ë c¸c ph­¬ng diÖn: ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt (ng­êi n«ng d©n vµ ng­êi trÝ thøc), nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt ng­êi kÓ chuyÖn. Mçi nh©n vËt cã mét ng«n ng÷ riªng tïy theo thµnh phÇn x· héi ë ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi cô thÓ, qua ®ã thÓ hiÖn tÝnh c¸ch t©m hån cña nh©n vËt trong x· héi Trung Quèc vµo giai ®o¹n chuyÓn m×nh. 5. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 5.1. §èi t­îng nghiªn cøu Trong khãa luËn nµy, ®èi t­îng mµ ng­êi viÕt tËp trung t×m hiÓu lµ nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn. 5.2. Ph¹m vi nghiªn cøu Trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, ng­êi viÕt khãa luËn chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu mét sè t¸c phÈm tõ tr­íc ®Õn nay vÉn ®­îc coi lµ tiªu biÓu trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn ®Ó lµm râ mét khÝa c¹nh cña nghÖ thuËt ®ã lµ ng«n ng÷ nh©n vËt: 1. Thuèc 6. Khæng Êt Kû 2. AQ chÝnh truyÖn 7. TiÕc th­¬ng nh÷ng ngµy ®· mÊt 3. Cè h­¬ng 8. Ly h«n 4. LÔ cÇu phóc 9. NhËt ký ng­êi ®iªn 5. Ngµy mai 10. Mét gia ®×nh h¹nh phóc 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph­¬ng ph¸p thèng kª - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp - Ph­¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu 7. §ãng gãp cña khãa luËn Víi khãa luËn nµy, ng­êi viÕt mong muèn ®ãng gãp mét phÇn nµo ®ã trong viÖc t×m hiÓu tµi n¨ng x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt cña nhµ v¨n. Mét x· héi Trung Quèc tr­íc vµ sau c¸ch m¹ng T©n Hîi, tr­íc vµ sau phong trµo Ngò Tø (4/5/1919), Lç TÊn thÊy kh«ng biÕt bao nhiªu lµ con bÖnh thêi ®¹i, ng­êi n­íc vµ thÕ n­íc ®Òu ch×m ®¾m trong u mª oan tr¸i. Bãng tèi lÔ gi¸o phong kiÕn trïm lªn thêi bÖnh, x· héi nÊu nung mét ¸ng khæ, buån, c¸i m«i tr­êng Êy cø ngµy tÊy lªn nh­ mét nhät bäc khæng lå. ¤ng thÇy thuèc Lç TÊn ®· cÇm bót. Lßng s«i lªn yªu dÊu nh­ng tay l¹nh lïng, ãc tØnh t¸o. Lç TÊn gi¶i phÉu nghÖ thuËt vµ phÉu thuËt. Víi mét nghÖ thuËt ®iªu luyÖn, ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷ nh©n vËt s¾c s¶o, tinh tÕ, nhµ v¨n hä Chu ®· mæ xÎ, phanh phui mäi thãi h­ tËt xÊu cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n ®ang mª muéi vµ bÞ lîi dông. §ång thêi, gióp ta cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ h¬n vÒ x· héi Trung Quèc thêi k× Lç TÊn vµ t­ t­ëng nh©n ®¹o s©u s¾c cña thiªn tµi Lç TÊn. VÒ mÆt thùc tiÔn, nghiªn cøu ®Ò tµi nµy sÏ gióp cho nh÷ng gi¸o viªn d¹y v¨n khi gi¶ng d¹y v¨n häc n­íc ngoµi nhÊt lµ gi¶ng d¹y t¸c phÈm cña nhµ v¨n Lç TÊn thuËn lîi h¬n, ®Æc biÖt khi nh×n nhËn t¸c phÈm cña Lç TÊn ë mét ph­¬ng diÖn nghÖ thuËt ng«n ng÷ nh©n vËt. 8. Bè côc khãa luËn C¬ cÊu cña khãa luËn gåm: - Më ®Çu - Néi dung Ch­¬ng 1: NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn Ch­¬ng 2: NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ nh©n vËt ng­êi kÓ chuyÖn trong truyÖn ng¾n Lç TÊn - KÕt luËn - Th­ môc tham kh¶o Néi dung Ch­¬ng 1 nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn 1.1. Mét sè kh¸i niÖm 1.1.1. Nh©n vËt v¨n häc Nh×n mét c¸ch réng nhÊt, nh©n vËt lµ kh¸i niÖm kh«ng chØ ®­îc dïng trong v¨n ch­¬ng mµ cßn ë lÜnh vùc kh¸c. Theo bé tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb §µ N½ng, 2007, Hoµng Phª (chñ biªn) ®· viÕt: nh©n vËt lµ kh¸i niÖm mang hai nghÜa: chØ ®èi t­îng (th­êng lµ con ng­êi) ®­îc miªu t¶, thÓ hiÖn trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt vµ nghÜa thø hai nh©n vËt chØ ng­êi cã tiÕng t¨m cã mét vai trß nhÊt ®Þnh trong x· héi. §iÒu nµy chøng tá thuËt ng÷ “nh©n vËt” ®­îc dïng phæ biÕn ë nhiÒu mÆt c¶ ®êi sèng nghÖ thuËt, ®êi sèng x· héi, chÝnh trÞ lÉn ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy… Nh­ng trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, ng­êi viÕt chØ ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm nh©n vËt theo nghÜa thø nhÊt. TiÕng Hi L¹p cæ lóc ®Çu cho r»ng nh©n vËt mang ý nghÜa chØ c¸i mÆt n¹ cña diÔn viªn trªn s©n khÊu. Theo thêi gian chóng ta sö dông nghÖ thuËt nµy víi tÇn sè nhiÒu nhÊt, th­êng xuyªn nhÊt ®Ó chØ ®èi t­îng mµ v¨n häc miªu t¶ vµ thÓ hiÖn. Cßn trong gi¸o tr×nh Lý luËn v¨n häc, Nxb Gi¸o Dôc, 1993 (Hµ Minh §øc chñ biªn) viÕt: nh©n vËt v¨n häc lµ mét h×nh t­îng nghÖ thuËt mang tÝnh ­íc lÖ. §ã kh«ng ph¶i lµ sù sao chÐp ®Çy ®ñ mäi chi tiÕt biÓu hiÖn cña con ng­êi mµ chØ lµ sù thÓ hiÖn con ng­êi qua nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh vÒ tiÓu sö, nghÒ nghiÖp, tÝnh c¸ch… thùc ra, kh¸i niÖm nh©n vËt th­êng ®­îc quan niÖm víi mét ph¹m vi réng lín h¬n nhiÒu. §ã kh«ng chØ lµ con ng­êi, nh÷ng con ng­êi cã tªn hoÆc kh«ng tªn, ®­îc kh¾c häa s©u ®Ëm hoÆc chØ xuÊt hiÖn tho¸ng qua trong t¸c phÈm mµ cßn lµ sù vËt, loµi vËt kh¸c Ýt nhiÒu mang bãng d¸ng, tÝnh c¸ch con ng­êi… Còng cã khi kh«ng ph¶i lµ nh÷ng con ng­êi, sù vËt cô thÓ mµ chØ lµ mét hiÖn t­îng vÒ con ng­êi hoÆc liªn quan ®Õn con ng­êi ®­îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm. Trong Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc Nxb Gi¸o dôc, 2006, Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi (®ång chñ biªn) ®· ®Þnh nghÜa: nh©n vËt v¨n häc lµ con ng­êi cô thÓ ®­îc miªu t¶ trong t¸c phÈm v¨n häc. Nh©n vËt v¨n häc cã thÓ cã tªn riªng (TÊm, C¸m, chÞ DËu) còng cã thÓ kh«ng cã tªn riªng nh­: “th»ng b¸n t¬”, “mét mô nµo” trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du. Kh¸i niÖm nh©n vËt v¨n häc cã khi ®­îc sö dông nh­ mét Èn dô, kh«ng chØ mét con ng­êi cô thÓ nµo c¶ mµ chØ mét hiÖn t­îng næi bËt nµo ®ã trong t¸c phÈm. Nh©n vËt v¨n häc lµ mét ®¬n vÞ nghÖ thuËt ®Çy tÝnh ­íc lÖ, kh«ng thÓ ®ång nhÊt nã víi con ng­êi cã thËt trong ®êi sèng. Nã cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ kh¸i qu¸t tÝnh c¸ch cña con ng­êi. §ång thêi, nh©n vËt v¨n häc cßn thÓ hiÖn quan niÖm nghÖ thuËt vµ lý t­ëng thÈm mü cña nhµ v¨n vÒ con ng­êi. Vµ tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau cã thÓ chia nh©n vËt thµnh nhiÒu kiÓu lo¹i kh¸c nhau: nh©n vËt chÝnh - phô, nh©n vËt chÝnh diÖn - ph¶n diÖn, nh©n vËt tÝnh c¸ch - chøc n¨ng… Dï c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, khi ®Þnh nghÜa nh©n vËt v¨n häc vÉn c¬ b¶n gÆp nhau ë chç: nh©n vËt v¨n häc lµ ®èi t­îng mµ v¨n häc miªu t¶, thÓ hiÖn b»ng nh÷ng ph­¬ng tiÖn v¨n häc. Thø hai lµ nh÷ng con ng­êi, nh÷ng ®å vËt, con vËt, sù vËt hiÖn t­îng mang linh hån con ng­êi, lµ h×nh ¶nh cña con ng­êi. Thø ba: nh©n vËt v¨n häc lµ ®èi t­îng mang tÝnh ­íc lÖ vµ cã c¸ch ®iÖu so víi ®êi sèng hiÖn thùc bëi nã ®· ®­îc khóc x¹ qua l¨ng kÝnh chñ quan cña nhµ v¨n. §èi víi mçi nh©n vËt v¨n häc th× tÝnh c¸ch ®­îc coi lµ ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt, lµ h¹t nh©n vµ lµ “néi dung cña mäi nh©n vËt v¨n häc”. Bªn c¹nh ®ã, chøc n¨ng ®Çu tiªn träng yÕu cña nh©n vËt lµ lµm ph­¬ng tiÖn ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t ®­îc hiÖn thùc: “Nh©n vËt chÝnh lµ ng­êi dÉn d¾t ng­êi ®äc vµo mét thÕ giíi riªng cña ®êi sèng trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh” Nh©n vËt cßn lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt trong t¸c phÈm v¨n häc, tiªu ®iÓm ®Ó béc lé chñ ®Ò vµ t­ t­ëng chñ ®Ò vµ ®Õn l­ît m×nh nã l¹i ®­îc c¸c yÕu tè cã tÝnh h×nh thøc tËp trung kh¾c häa. V× thÕ, khi x©y dùng nh©n vËt, Lç TÊn ®Æc biÖt chó ý ®Õn nghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ cña nh©n vËt trong t¸c phÈm cña m×nh. Ng«n ng÷ nh©n vËt ®­îc nhµ v¨n sö dông nh­ mét c«ng cô ®Ó göi g¾m t­ t­ëng, ý ®å muèn truyÒn ®¹t. Nhµ v¨n hä Chu nµy ®· xem t¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ mét vò khÝ h÷u hiÖu ®ång thêi lßng “­u phÉn” cña nhµ v¨n còng ®­îc béc lé râ nÐt tr­íc x· héi ®­¬ng thêi - mét x· héi h¬n 95% d©n sè lµ n«ng d©n ®ang trong hµnh tr×nh vËt v· t×m ®­êng. Cã lÏ v× thÕ mµ c¸c nh©n vËt, nãi ®óng h¬n lµ ng«n ng÷ cña c¸c nh©n vËt trong c¸c truyÖn ng¾n hai tËp Gµo thÐt vµ Bµng hoµng ®­îc nhµ v¨n chó träng x©y dùng. Ch¼ng h¹n: trong truyÖn AQ chÝnh truyÖn, Lç TÊn ®· x©y dùng nh©n vËt AQ rÊt sèng ®éng. Ng«n ng÷ cña AQ ch©n thËt, lµ ng«n ng÷ h»ng ngµy mang tÝnh khÈu ng÷, qua ®ã nhµ v¨n ®· kh¸i qu¸t tÝnh c¸ch cña nh©n vËt AQ: mét con ng­êi l¹c hËu, mª muéi d­íi chÕ ®é cò nh­ng lu«n cho m×nh lµ v¨n minh, lµ nhÊt thiªn h¹. §ã còng chÝnh lµ t×nh tr¹ng cña nh©n d©n Trung Quèc trong giai ®o¹n chuyÓn m×nh “Ng­êi Trung Quèc kh«ng d¸m nh×n th¼ng vµo mäi mÆt, dïng dèi tr¸ vµ lõa phØnh ®Ó t¹o cho m×nh mét lèi tho¸t kú diÖu vµ tù cho ®ã lµ con ®­êng ®óng” (Tr­¬ng m¾t nh×n - t¹p v¨n 57). 1.1.2. Kh¸i niÖm ng«n ng÷ nh©n vËt v¨n häc Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, 2006, Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi (®ång chñ biªn): Ng«n ng÷ nh©n vËt v¨n häc lµ lêi nãi cña nh©n vËt trong c¸c t¸c phÈm thuéc lo¹i h×nh tù sù vµ kÞch. Ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét trong c¸c ph­¬ng tiÖn quan träng ®­îc nhµ v¨n sö dông nh»m thÓ hiÖn cuéc sèng vµ c¸ tÝnh nh©n vËt. Mçi nh©n vËt cã mét ng«n ng÷ mang ®Æc ®iÓm riªng, cã “lêi ¨n tiÕng nãi” riªng. MÆt kh¸c, ng«n ng÷ Êy l¹i ph¶n ¸nh ®­îc ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña mét tÇng líp, líp ng­êi nhÊt ®Þnh gÇn gòi vÒ nghÒ nghiÖp, t©m lý, giai cÊp, tr×nh ®é v¨n hãa… Ng«n ng÷ lµ c«ng cô, lµ chÊt liÖu c¬ b¶n cña v¨n häc. V× vËy, v¨n häc ®­îc gäi lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt ng«n tõ. M.Gor¬ki còng ®· kh¼ng ®Þnh: “Ng«n ng÷ lµ yÕu tè thø nhÊt cña v¨n häc”. XÐt vÒ mÆt nµo ®ã, nhµ v¨n lµ nghÖ sÜ cña tõ. Sø mÖnh cao c¶ cña nhµ v¨n ®èi víi ng«n ng÷ lµ ë chç qua nh÷ng t¸c phÈm mÉu mùc cña m×nh, mét mÆt b¶o vÖ sù trong s¸ng, mÆt kh¸c ph¶i lµm giµu cã, phong phó h¬n tiÕng mÑ ®Î. Nhµ v¨n ph¶i n¾m ch¾c ®Õn møc am t­êng c¸c ph­¬ng diÖn ng÷ ph¸p, ng÷ ©m, ng÷ nghÜa chÝnh t¶, ph¶i lµm chñ kho tõ vùng c¬ b¶n, ®ång thêi biÕt c¸ch khai th¸c vµ vËn dông ®óng lóc, ®óng chç nh÷ng nguån ng«n ng÷ ®Æc biÖt: tiÕng ®Þa ph­¬ng, tiÕng lãng, tiÕng n­íc ngoµi, khÈu ng÷ vµ nh÷ng tõ míi xuÊt hiÖn. Bªn c¹nh ®ã, ng­êi nghÖ sÜ ph¶i triÖt ®Ó khai th¸c c¸c ph­¬ng thøc chuyÓn nghÜa, c¸c biÖn ph¸p tu tõ, biÕt c¸ch dïng tõ cò víi nhiÒu nghÜa míi. Tõ ®ã, tµi n¨ng nghÖ thuËt, c¸ tÝnh s¸ng t¹o vµ phong c¸ch cña ng­êi nghÖ sÜ ®­îc béc lé râ nÐt. §Æc biÖt, tïy theo c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c nhau mµ ng«n ng÷ cña nh©n vËt v¨n häc l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ biÓu hiÖn kh¸c nhau: 1.1.2.1. Ng«n ng÷ nh©n vËt trong t¸c phÈm kÞch T¸c phÈm kÞch sö dông ng«n ng÷ c¸c nh©n vËt ®­îc cÊu tróc qua hÖ thèng ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i trong ®ã ®èi tho¹i lµ chñ yÕu. Nã gÇn gòi víi tiÕng nãi th«ng th­êng cña nh©n d©n, kh«ng mang tÝnh c¸ch ®iÖu. Bªn c¹nh ®ã, ng«n ng÷ kÞch cßn g¾n liÒn víi cö chØ, ®éng t¸c cña nh©n vËt thÓ hiÖn râ c¸ tÝnh, tÝnh c¸ch cña nh©n vËt. 1.1.2.2. Ng«n ng÷ nh©n vËt trong t¸c phÈm tr÷ t×nh §©y lµ ng«n ng÷ ®­îc tæ chøc trªn c¬ së nhÞp ®iÖu, hÕt søc c« ®äng, hµm sóc vµ gîi c¶m. Ng«n ng÷ trong c¸c t¸c phÈm tr÷ t×nh g¾n liÒn víi c¸ tÝnh, tÝnh c¸ch s¸ng t¸c cña t¸c gi¶, ®ång thêi ng«n ng÷ nh©n vËt tr÷ t×nh cßn rÊt giµu h×nh ¶nh ®­îc hiÖn lªn qua lêi v¨n nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. 1.1.2.3. Ng«n ng÷ nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù Ng«n ng÷ lµ yÕu tè quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong t¸c phÈm tù sù v× toµn bé cèt truyÖn, nh©n vËt ®­îc dÖt lªn qua lêi kÓ ®ã. Nã lµ ph­¬ng tiÖn biÓu hiÖn th¸i ®é, t×nh c¶m, t­ t­ëng sù ®¸nh gi¸ cña t¸c gi¶ ®èi víi cuéc sèng thùc tÕ. Th«ng qua ng«n ng÷ ta cã thÓ hiÓu ®­îc ý ®å cña nhµ v¨n lµ g×? HiÖn thùc chØ cã mét nh­ng ë mçi nhµ v¨n nã ®­îc ph¶n ¸nh kh¸c nhau bëi hiÖn thùc Êy ®­îc triÕt quang khóc x¹ qua l¨ng kÝnh chñ quan cña ng­êi nghÖ sÜ, b»ng nh÷ng ng«n ng÷ s¾c s¶o, tinh tÕ. Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm tù sù lµ ng«n ng÷ ®a d¹ng, ng«n ng÷ cña nhiÒu tÝnh c¸ch. Sù kh¸c biÖt gi÷a ng«n ng÷ kÞch víi ng«n ng÷ t¸c phÈm tù sù lµ ë chç, trong t¸c phÈm tù sù ng«n ng÷ ng­êi kÓ chuyÖn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi toµn bé cÊu tróc ng«n ng÷ cña t¸c phÈm. NÕu trong t¸c phÈm tr÷ t×nh, ng«n ng÷ tr÷ t×nh lµ tiÕng h¸t t©m hån, lµ c¸ch tr÷ t×nh cña ng­êi nghÖ sÜ. §ã chÝnh lµ thø ng«n ng÷ diÔn t¶ nh÷ng g× phøc t¹p cña thÕ giíi néi t©m, ng«n ng÷ giµu nh¹c ®iÖu cã tÝnh t¹o h×nh cao, cã kh¶ n¨ng cô thÓ hãa nh÷ng tr¹ng th¸i m¬ hå nhÊt mµ kh«ng tu©n theo l«gic tù nhiªn cña ®êi sèng. Th× ng«n ng÷ trong t¸c phÈm tù sù gÇn gièng víi ng«n ng÷ ®êi sèng hµng ngµy. ë t¸c phÈm tù sù gåm cã hai ng«n ng÷: ng«n ng÷ nh©n vËt vµ ng«n ng÷ t¸c gi¶. Qua ng«n ng÷ nh©n vËt béc lé tÝnh c¸ch nh©n vËt, qua ng«n ng÷ t¸c gi¶, c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n ®­îc kh¼ng ®Þnh. §äc truyÖn ng¾n Lç TÊn, chóng ta b¾t gÆp mét tµi n¨ng nghÖ thuËt ®éc ®¸o kÕt tinh bëi nhiÒu yÕu tè: nghÖ thuËt x©y dùng h×nh t­îng ®iÓn h×nh, ®Ò tµi phong phó, ngßi bót ch©m biÕm víi viÖc vËn dông linh ho¹t nhiÒu thñ ph¸p nh­ khoa tr­¬ng, phãng ®¹i, lèi ph¶n ng÷, c¸ch ch¬i ch÷… ®ång thêi nhµ v¨n ®· sö dông ng«n ng÷ nh©n vËt rÊt sinh ®éng vµ tinh tÕ. B»ng ng«n ng÷, Lç TÊn ®· cho b¹n ®äc thÊy ®­îc thµnh phÇn x· héi, dÊu hiÖu chñng lo¹i, líp ng­êi cña c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm: giai cÊp n«ng d©n hay tÇng líp trÝ thøc. Mçi nh©n vËt l¹i cã mét ng«n ng÷ riªng. §iÒu nµy ®­îc quy ®Þnh trong mèi quan hÖ víi hoµn c¶nh lÞch sö x· héi Trung Quèc. VÝ nh­ Cè h­¬ng lµ mét truyÖn ng¾n tr÷ t×nh cña Lç TÊn. Nh©n vËt trung t©m trong thiªn truyÖn ng¾n lµ NhuËn Thæ. NhuËn Thæ lµ mét n«ng d©n, ®­îc nhµ v¨n miªu t¶ trong hai thêi ®iÓm qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. Qua ng«n ng÷ cña nh©n vËt NhuËn Thæ ®èi tho¹i víi nh©n vËt “t«i” cho ta thÊy sù thay ®æi cña cËu bÐ NhuËn Thæ trong qu¸ khø - hån nhiªn, th¬ ng©y, trong s¸ng vµ NhuËn Thæ hiÖn t¹i - mét n«ng d©n tµn t¹ vÒ thÓ x¸c, tha hãa vÒ tinh thÇn. Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ cßn x©y dùng nh©n vËt thÝm Hai D­¬ng qua ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng thÓ hiÖn râ sù tham lam vô lîi ®· gãp phÇn lµm næi bËt thªm nh©n vËt trung t©m lµ NhuËn Thæ. Lç TÊn ®· lý gi¶i sù tha hãa cña nh©n vËt lµ do x· héi. D­íi chÕ ®é x· héi cò ë Trung Quèc th× sù tha hãa cña NhuËn Thæ, cña con ng­êi kh«ng ph¶i lµ c¸ biÖt mµ lµ phæ biÕn. Tãm l¹i, nh©n vËt lµ linh hån cña t¸c phÈm, lµ yÕu tè thÓ hiÖn t­ t­ëng chñ ®Ò cña t¸c phÈm. Trong ®ã, t×m hiÓu ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét ph­¬ng tiÖn h÷u Ých, quan träng cho phÐp ta hiÓu râ h¬n vÒ nh©n vËt trong t¸c phÈm. Khi s¸ng t¸c, Lç TÊn lu«n ®­a vµo t¸c phÈm cña m×nh nh÷ng con ng­êi b×nh th­êng trong x· héi ®ã lµ: thÝm T­êng L©m, chÞ T­ ThiÒn, AQ, NhuËn Thæ, Khæng Êt KØ, c« ¸i… víi môc ®Ých l«i hÕt bÖnh tËt cña hä ra ®Ó ch¹y ch÷a. Hä lµ ng­êi n«ng d©n, ng­êi trÝ thøc cã cuéc sèng cùc khæ, vµ sè phËn ®au th­¬ng. Ng«n ng÷ cña hä ®­îc Lç TÊn x©y dùng rÊt thµnh c«ng kh«ng chØ thÓ hiÖn ®­îc tÝnh c¸ch mµ cßn thÓ hiÖn néi t©m, t©m hån cña nh©n vËt. Ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn ®­îc biÓu hiÖn ë: ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt vµ ng«n ng÷ ng­êi kÓ chuyÖn. 1.2. NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn V¨n häc lµ mét yÕu tè n¶y sinh tõ v¨n hãa, lµ tÊm g­¬ng ph¶n chiÕu mäi biÕn th¸i cña ®êi sèng x· héi vµ lµ s¶n phÈm s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña ng­êi nghÖ sÜ. Dï muèn hay kh«ng c¸c nhµ v¨n còng ph¶i ®­a vµo t¸c phÈm cña m×nh nh÷ng m¶ng ®êi sèng hiÖn thùc cña thêi ®¹i mµ m×nh ®ang sèng. Bëi c¸i ®Ñp vèn n¶y sinh tõ cuéc sèng mµ con ng­êi kh«ng thÓ giò bá tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ang diÔn ra quanh m×nh. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ph¸t biÓu nh©n dÞp ®Õn th¨m triÓn l·m héi häa Hµ Néi, 1946: “Ng­êi trÇn lªn tiªn còng cã lÏ thÝch thËt. Nh­ng m·i c¸i ®Ñp kh«ng thay ®æi råi còng thÊy ch¸n n¶n, nh¹t nhÏo vµ míi biÕt r»ng: muèn t×m thÊy sù thay ®æi, sù ham mª thËt, ph¶i trë vÒ víi cuéc sèng sinh ho¹t thùc t¹i cña con ng­êi”. Tr­íc hiÖn thùc cuéc sèng mçi nhµ v¨n, mçi nghÖ sÜ l¹i cã nh÷ng phong c¸ch thÓ hiÖn riªng b»ng nh÷ng ng«n ng÷ riªng khi s¸ng t¹o. Lç TÊn sèng vµ chøng kiÕn x· héi Trung Quèc trong hai thËp kû: cuèi thÕ kû XIX vµ h¬n ba thËp kû ®Çu thÕ kû XX. Khi ®ã x· héi Trung Quèc ®ang chuyÓn m×nh tõ chÕ ®é phong kiÕn sang h×nh thøc: x· héi chñ nghÜa. §©y lµ giai ®o¹n chuyÓn giao vÜ ®¹i trong lÞch sö Trung Hoa khi mµ c¸i cò ®· suy tµn nh­ng cßn ®eo ®¼ng, c¸i míi xuÊt hiÖn nh­ng cßn non yÕu, cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi trë nªn c¨ng th¼ng. C¶ d©n téc Trung Hoa ®ang vËt v· trong hµnh tr×nh t×m ®­êng. Khi ®ã c¸c sù kiÖn lÞch sö träng ®¹i liªn tiÕp diÔn ra: c¸ch m¹ng T©n Hîi (1911), c¸ch m¹ng th¸ng M­êi Nga (1917), kh«ng khÝ sôc s«i cña phong trµo Ngò Tø (1919), sù ra ®êi cña §¶ng céng s¶n Trung Quèc (1921) ®· ¶nh h­ëng rÊt ®Ëm nÐt trong c¸c khuynh h­íng s¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n Trung Hoa trong ®ã cã ¶nh h­ëng lín ®Õn Lç TÊn. Lµ mét nhµ v¨n giµu lßng yªu n­íc, th­¬ng d©n, Lç TÊn lu«n ®au xãt tr­íc c¶nh ®Êt n­íc rèi ren, nh©n d©n cùc khæ. Theo Lç TÊn, x· héi Trung Quèc lµ mét x· héi “bÖnh tËt”, «ng chØ lµ ng­êi thÇy thuèc b¾t m¹ch t×m bÖnh cho mäi ng­êi ®Ó ®¸nh thøc hä dËy sau nh÷ng ngµy ch×m trong u tèi, mª muéi. ¤ng ®· tõng thæ lé: “T«i mæ xÎ ng­êi kh¸c nh­ng phÇn nhiÒu lµ mæ xÎ chÝnh m×nh”. VËy nªn chñ ®Ò næi bËt trong nh÷ng t¸c phÈm cña Lç TÊn: c¨n bÖnh tinh thÇn c¶n trë con ®­êng gi¶i phãng d©n téc mµ «ng gäi lµ bÖnh c¨n tÝnh quèc d©n. §Ó lµm næi bËt chñ ®Ò ®ã, Lç TÊn ®· t×m cho m×nh mét lèi v¨n hÕt søc c« ®äng, tr¸nh dµi dßng l«i th«i, kh«ng t¶ giã tr¨ng, ®èi tho¹i quyÕt kh«ng kÐo dµi ®ã lµ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n. Tuy nhiªn, mét c©y ®¹i thô táa bãng gÇn nh­ c¶ thÕ kû th× th«ng th­êng còng rÊt ®a s¾c, ®a diÖn, ®a h­¬ng. T×m hiÓu ng«n ng÷ nh©n vËt chÝnh lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó hiÓu râ h¬n sù ®a s¾c, ®a diÖn, ®a h­¬ng ®ã cña nhµ v¨n. Ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Lç TÊn xuÊt hiÖn rÊt Ýt cho ta thÊy truyÖn ng¾n cña Lç TÊn cã rÊt Ýt nh©n vËt, ngoµi nh©n vËt chÝnh chØ cã mét vµi nh©n vËt phô kh¸c. Ta cã thÓ thèng kª: TØ lÖ lêi tho¹i Tæng sè lêi Tªn truyÖn tho¹i trong Nh©n vËt truyÖn Sè lêi tho¹i cña nh©n vËt cña nh©n víi tæng sè vËt lêi tho¹i trong truyÖn AQ chÝnh truyÖn 122 AQ 54 44% Cè H­¬ng 41 NhuËn Thæ 12 29,3% LÔ CÇu Phóc 61 14 23% Ngµy mai 17 ThÝmT­êng L©m ChÞ T­ ThiÒn 5 29,4% Li h«n 56 C« ¸i 12 25% 18 Tö Qu©n 4 27,8% 35 Khæng Êt Kû 13 37,1% 22 Ng­êi ®iªn 5 22,7% 21 Ng­êi vî 6 28,5% 50 L·o Hoa Thuyªn 5 10% TiÕc th­¬ng nh÷ng ngµy ®· mÊt Khæng Êt Kû NhËt ký ng­êi ®iªn Mét gia ®×nh h¹nh phóc Thuèc §iÒu nµy ®­îc lý gi¶i lµ do ®Æc ®iÓm trong phong c¸ch nghÖ thuËt cña Lç TÊn. Nhµ v¨n rÊt tiÕt kiÖm, «ng chän läc trong m« t¶ ngo¹i c¶nh vµ ®èi tho¹i nh©n vËt. Bëi «ng “tin r»ng ph­¬ng ph¸p ®ã rÊt thÝch hîp víi t«i nªn t«i kh«ng ®i m« t¶ tr¨ng giã, ®èi tho¹i còng kh«ng viÕt hµng trµng dµi”. (V× sao t«i viÕt tiÓu thuyÕt). Ng«n ng÷ nh©n vËt hay chÝnh x¸c lµ ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Lç TÊn ng¾n gän mµ hµm sóc, chøa ®ùng nhiÒu ý nghÜa. Vµ ng«n ng÷ cña c¸c nh©n vËt g¾n liÒn víi thµnh phÇn x· héi. 1.2.1. NghÖ thuËt x©y dùng ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt ng­êi n«ng d©n Trung Quèc lµ mét n­íc cã nÒn v¨n hãa l©u ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn h¬n 4000 n¨m. N«ng d©n lµ tÇng líp chiÕm sè l­îng ®«ng vµ l¹i xuÊt hiÖn sím nhÊt. Trong s¸ng t¸c cña m×nh, Lç TÊn - nhµ hiÖn thùc xuÊt s¾c cña v¨n häc Trung Quèc ®· rÊt chó ý quan s¸t, ph©n tÝch lùc l­îng chÝnh trÞ quan träng nµy. Tr­íc kia, trong lÞch sö v¨n häc Trung Quèc ®· tõng cã nh÷ng t¸c phÈm thÓ hiÖn sù v­¬n m×nh cña n«ng d©n (t¸c phÈm Thñy hö - Thi N¹i Am). §Õn Lç TÊn, «ng lµ ng­êi ®Çu tiªn ®øng trªn lËp tr­êng triÖt ®Ó phñ nhËn chÕ ®é phong kiÕn, xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm d©n chñ c¸ch m¹ng ®Ó quan s¸t vµ m« t¶ ng­êi n«ng d©n b×nh th­êng. Nhµ v¨n ®· kh¾c häa ngo¹i h×nh nh©n vËt ®Ó lµm næi bËt tÝnh c¸ch, t©m hån nh©n vËt gióp cho h×nh t­îng ng­êi n«ng d©n hiÖn lªn cã søc sèng nh­ con ng­êi thËt. §iÒu ®ã cã ®­îc lµ nhê rÊt lín viÖc sö dông ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nhµ v¨n. Ng­êi n«ng d©n trong t¸c phÈm cña Lç TÊn nãi rÊt Ýt. Qua lêi ®èi tho¹i cña nh©n vËt, ng­êi ®äc cã thÓ h×nh dung ®­îc tÝnh c¸ch t©m t­ t×nh c¶m cña ng­êi n«ng d©n trong x· héi Trung Quèc hä ®Òu lµ n¹n nh©n cña mét x· héi phong kiÕn tµn nhÉn kh¾c nghiÖt. Cè h­¬ng lµ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu nhÊt trong tËp Gµo thÐt (1923) cña Lç TÊn. C©u chuyÖn Cè h­¬ng kh¸ ®¬n gi¶n, kh«ng mang nh÷ng t×nh tiÕt gay cÊn, li kú hay phøc t¹p vµ còng kh«ng nhÊn vµo sù kiÖn. T×nh huèng cña chuyÖn chØ lµ viÖc chuyÓn nhµ: nh©n vËt “t«i” trë vÒ lµng cò cïng gia ®×nh thu xÕp chuyÓn ®Õn n¬i ë míi, trong nh÷ng ngµy nµy anh gÆp l¹i NhuËn Thæ, ng­êi b¹n thña x­a giê ®· thay ®æi rÊt nhiÒu do cuéc sèng khèn khã, chËt vËt vµ bÞ ®Ì nÐn ¸p bøc. Sù thay ®æi nhanh chãng cña NhuËn Thæ - nh©n vËt trung t©m cña t¸c phÈm vµ lµ mét ng­êi n«ng d©n ®­îc Lç TÊn thÓ hiÖn qua ngo¹i h×nh nhÊt lµ qua ng«n ng÷ ®èi tho¹i mét c¸ch chÝnh x¸c, ®éc ®¸o. Nh©n vËt NhuËn Thæ ®­îc nhµ v¨n Lç TÊn miªu t¶ ë trong hai thêi ®iÓm: qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. Khi x©y dùng nh©n vËt NhuËn Thæ, t¸c gi¶ ®· dïng lèi ®ång hiÖn vÒ thêi gian. Tr×nh tù thêi gian kh«ng tu©n theo tr×nh tù th«ng th­êng tõ qu¸ khø ®Õn hiÖn t¹i, t­¬ng lai mµ tõ hiÖn t¹i ®Õn qu¸ khø, tõ qu¸ khø trë vÒ hiÖn t¹i, tõ hiÖn t¹i trë vÒ qu¸ khø råi ®Õn t­¬ng lai. Trong thêi gian ®ã, ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt NhuËn Thæ cã sù kh¸c biÖt. Trong qu¸ khø, ba m­¬i n¨m vÒ tr­íc NhuËn Thæ lµ mét chó bÐ lªn m­êi ®­îc bè göi ®Õn cïng gióp viÖc cho nhµ nh©n vËt “t«i” “khu«n mÆt trßn trÜnh, n­íc da b¸nh mËt, ®Çu ®éi mò l«ng chiªn bÐ tÝ tÑo, cæ ®eo vßng b¹c s¸ng lo¸ng”. NhuËn Thæ gäi nh©n vËt “t«i” lµ “anh”, tù x­ng lµ em rÊt th©n mËt kh«ng hÒ cã sù c¸ch bËc mµ sèng chan hoµ víi nhau. NhuËn Thæ khoe víi nh©n vËt “t«i” nh÷ng ®Æc s¶n cña m×nh: cã nhiÒu vá sß vµ l«ng chim rÊt ®Ñp, khoe trß bÉy chim vµ nh÷ng ®ªm ®i canh d­a d­íi ¸nh tr¨ng: - “§Õn mïa hÌ, anh xuèng nhµ em ch¬i. Ban ngµy, chóng m×nh ra biÓn nhÆt vá sß, mµu ®á cã, mµu xanh cã, ®ñ c¶. Cã c¶ sß “mÆt tr¨ng”, sß “tay phËt”. Tèi ®Õn, em víi thÇy em ®i canh d­a th× anh còng ®i … [4.104]. - “ë lµng em, ng­êi ta ®i qua ®­êng kh¸t n­íc h¸i mét qu¶ d­a ¨n, kh«ng kÓ lµ lÊy trém. Canh lµ canh lîn rõng, nhÝm, tra. Nµy nhÐ! S¸ng tr¨ng. Cã tiÕng sét so¹t. Tra ®ang ngèn d­a ®Êy. ThÕ lµ cÇm ®inh ba khe khÏ tiÕn ®Õn …” [4.104]. Ng«n ng÷ cña chó bÐ NhuËn Thæ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ sù ng©y th¬ trong tr¾ng hån nhiªn cña chó nh­ chøng minh cho sù trong tr¾ng, thuû chung trong t©m hån cña NhuËn Thæ. Khi xa nh©n vËt “t«i”, NhuËn Thæ cßn khãc mµ kh«ng chÞu vÒ, rÊt l­u luyÕn, bÞn rÞn g¾n bã víi nh©n vËt “t«i” cµng thÓ hiÖn ®iÒu ®ã. §ã lµ NhuËn Thæ cña ba m­¬i n¨m vÒ tr­íc. NhuËn Thæ trong hiÖn t¹i l¹i hoµn toµn kh¸c. T¸c gi¶ ®· sö dông ng«n ng÷ miªu t¶ ngo¹i h×nh. “NhuËn Thæ cao gÊp hai lÇn tr­íc, n­íc da vµng s¹m, trªn khu«n mÆt ®· cã nhiÒu nÕp nh¨n s©u ho¾m, d¸ng co ro cóm róm ®Çu ®éi mét chiÕc mò l«ng chim r¸ch b­¬m, da bµn tay nøt nÎ nh­ vá c©y th«ng”. Ngo¹i h×nh tiÒu tuú vµ tµn t¹, NhuËn Thæ gÆp l¹i nh©n vËt “t«i” ®· chµo rÊt rµnh m¹ch, cung kÝnh: - BÈm «ng! TiÕng chµo nµy thÓ hiÖn sù c¸ch bËc. Nã ®· ®Èy hai ng­êi ra hai bê cña ®¹i d­¬ng xa th¼m. NhuËn Thæ cßn b¾t ®øa con m×nh chµo nh©n vËt “t«i” vµ thanh minh: -“ Thuû Sinh. Con kh«ng l¹y «ng ®i k×a! - Th­a, ®©y lµ ch¸u thø n¨m ®Êy ¹! Ch­a ®i ®©u bao giê cø thÊy ai lµ lÈn tr¸nh …”[4.109]. Ng«n ng÷ cña NhuËn Thæ rÊt cung kÝnh. Tr­íc kia gäi nh©n vËt “t«i” lµ “anh” x­ng “ em” th× giê ®©y lµ “«ng” x­ng “ch¸u” bëi theo anh “håi ®ã cßn nhá d¹i, ch­a hiÓu …” Råi NhuËn Thæ nãi b»ng giäng than thë, siÕc lãc khi kÓ vÒ c¶nh nghÌo cña m×nh víi nh©n vËt “t«i” vµ mÑ cña “t«i”: - “BÈm, vÊt v¶ l¾m! Ch¸u thø s¸u còng ®· gióp ®­îc viÖc, nh­ng nhµ vÉn kh«ng ®ñ ¨n, l¹i cã ®­îc sèng yªn æn ®©u! … Chç nµo còng hái tiÒn, ch¼ng cã luËt lÖ g× c¶. Mïa l¹i mÊt. Trång ®­îc g× lµ g¸nh ®i b¸n tÊt. ChØ ®ãng thuÕ chî ®· lµ côt vèn råi. Kh«ng ®em b¸n th× l¹i thèi môc hÕt” [4.110]. Ng«n ng÷ cña anh kh«ng cßn sù trong tr¾ng, th¬ ng©y n÷a mµ thay vµo ®ã lµ nh÷ng c©u nãi thÓ hiÖn sù c¸ch bËc, cam chÞu cuéc sèng cùc khæ. B»ng ng«n ng÷ ®èi tho¹i, nhµ v¨n ®· ®Ó cho NhuËn Thæ lÝ gi¶i vÒ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¶nh nghÌo khæ lµ: con ®«ng, mïa mÊt, thuÕ kho¸, lÝnh tr¸ng, trém c¾p. NhuËn Thæ xin nh©n vËt “t«i” ®ñ thø. NÕu nh­ ba m­¬i n¨m vÒ tr­íc, NhuËn Thæ lµ mét chó bÐ v« t­ th× giê ®©y NhuËn Thæ trë thµnh mét ng­êi n«ng d©n vô lîi, rÊt thùc dông. Thñ ph¸p ®ång hiÖn vÒ thêi gian ®· rót ng¾n kho¶ng c¸ch thêi gian cïng víi ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Æc s¾c cho ta th©ý sù tµn t¹ vÒ thÓ x¸c vµ sù tha ho¸ vÒ tinh thÇn mét nhanh chãng cña NhuËn Thæ. Bªn c¹nh ®ã, nhµ v¨n cßn x©y dùng nh©n vËt thÝm Hai D­¬ng - nµng T©y Thi ®Ëu phô, con ng­êi cã d¸ng h×nh nh­ mét chiÕc com - pa trong bé ®å vÏ cµng lµm næi bËt nh©n vËt NhuËn Thæ. Sau ba m­¬i n¨m, thÝm Hai D­¬ng trë thµnh mét con ng­êi hoµn toµn kh¸c. Khi nh©n vËt “t«i” kh«ng nhËn ra thÝm, thÝm nãi b»ng giäng tr¬ trÏn, tham lam: - “ Anh b©y giê sang träng råi, cßn cÇn qu¸i g× c¸i thø ®å gç h­ háng nµy n÷a. Chuyªn chë l¹i lÞch kÞch l¾m. Cho chóng t«i khu©n ®i th«i, chóng t«i nhµ nghÌo dïng ®­îc tÊt.” [4.107] Xin kh«ng ®­îc, thÝm tøc giËn lÈm bÈm quay gãt ®i vÒ, “tiÖn tay giËt lu«n ®«i bÝt tÊt cña mÑ t«i gi¾t vµo l­ng quÇn, cót th¼ng”.