Tài liệu Nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật grigôri mêlêkhôp trong tiểu thuyết sông đông êm đềm của m.a. sôlôkhôp

Header Page 1 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ lêi c¶m ¬n Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n Th.S. Lª ThÞ Thu HiÒn - ng­êi ®· tËn t×nh gióp ®ì, h­íng dÉn em trong qu¸ tr×nh lµm kho¸ luËn nµy. §ång thêi, em xòng xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong tæ V¨n häc n­íc ngoµi, Khoa Ng÷ v¨n, Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho em trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu. Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 5 n¨m 2007 L­¬ng ThÞ Hµ K29A Ng÷ v¨n Footer Page 1 of 95. 1 Header Page 2 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan nh÷ng néi dung mµ t«i ®· tr×nh bµy trong kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu b¶n th©n t«i d­íi sù h­íng dÉn cña c¸c thÇy c« gi¸o. Nh÷ng néi dung nµy kh«ng hÒ trïng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 5 n¨m 2007 L­¬ng ThÞ Hµ K29A Ng÷ v¨n Footer Page 2 of 95. 2 Header Page 3 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Më §ÇU 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. Lý do khoa häc Mikhain Alªchxan®r«vich S«l«kh«p (1905 - 1984) ®­îc ng­êi ®äc biÕt ®Õn nh­ mét c©y ®¹i thô cña nÒn v¨n häc hiÖn thùc Nga thÕ kû XX. Thiªn tµi S«l«kh«p ®· chÝn muåi rÊt sím, sím tíi møc khiÕn ng­êi ta t­ëng nh­ mét ®iÒu kú diÖu vµ bÊt ngê "Mikhain S«l«kh«p b­íc vµo v¨n häc mét c¸ch trÎ trung nãng báng vµ bÊt ngê" (lêi cña Alªchx©y Braghin). ChÝnh nhµ v¨n l·o thµnh A.Xeraphim«vich, ng­êi ®ång h­¬ng víi S«l«kh«p, trªn b¸o Sù thËt n¨m 1928 còng kinh ng¹c vµ kh¼ng ®Þnh S«l«kh«p gièng nh­ "Con ®¹i bµng non má vµng bÊt chît vÉy lªn ®«i c¸nh mªnh m«ng". Vµ cho ®Õn nay, "S«l«kh«p ®· trë thµnh hiÖn t­îng kú diÖu cña nÒn v¨n ho¸ c¸ch m¹ng vµ tiÕn bé trªn thÕ giíi" ( Huy Liªn). Cïng víi M.Gorki, S«l«kh«p lµ nhµ v¨n Nga næi tiÕng, cã nhiÒu ®éc gi¶ nhÊt cña thÕ kû XX. "S¸ng t¸c cña «ng ®· trë thµnh di s¶n tinh thÇn quý gi¸ cña nh©n d©n X« ViÕt vµ toµn nh©n lo¹i" (NguyÔn H¶i Hµ). Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña S«l«kh«p thËt ®å sé vµ lín lao ë c¶ hai thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt. T¸c phÈm cña S«l«kh«p lµ nh÷ng bøc tranh hoµnh tr¸ng cña thÕ kû trong ®ã sù thËt kh¾c nghiÖt ®­îc in dÊu vµ h»n lªn mét c¸ch t¸o b¹o vµ cay ®¾ng. C¸c t¸c phÈm S«ng §«ng ªm ®Òm, §Êt vì hoang, Sè phËn con ng­êi, Hä chiÕn ®Êu v× tæ quèc ®· trë thµnh tµi s¶n v¨n ho¸ chung cña nh©n lo¹i, ®· thuéc vÒ nÒn v¨n häc cña toµn thÕ giíi (Vinli Brªden). Trong toµn bé s¸ng t¸c cña S«l«kh«p, S«ng §«ng ªm ®Òm ®­îc coi lµ t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt. Pho tiÓu thuyÕt nµy gièng nh­ bé sö thi cña thêi ®¹i, lµ niÒm tù hµo cña nh©n d©n Nga. S«ng §«ng ªm ®Òm ®­îc d­ luËn thÕ giíi ®¸nh gi¸ lµ "kiÖt t¸c cña chñ nghÜa hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa", lµ "thiªn sö thi nh©n d©n m·nh liÖt", "kiÖt t¸c cña mäi thêi ®¹i", vµ “lµ kiÖt t¸c cña v¨n häc thÕ giíi". K29A Ng÷ v¨n Footer Page 3 of 95. 3 Header Page 4 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Søc sèng cña S«ng §«ng ªm ®Òm lµ bÊt diÖt bëi cã sù s¸ng t¹o t¸o b¹o cña S«l«kh«p trong viÖc x©y dùng lªn nh©n vËt ®iÓn h×nh Grig«ri Mªlªkh«p. S«l«kh«p ®· khiÕn cho giíi phª b×nh ph¶i ngì ngµng ë chç Grig«ri mÆc dï m¾c nh÷ng lçi lÇm to lín nh­ng vÉn lµ mét ®iÓn h×nh vÒ con ng­êi ®Ñp. "S«l«kh«p lµ nhµ v¨n ®Çu tiªn kh¸m ph¸ ra vÎ ®Ñp c¶ vÒ tinh thÇn vµ thÓ chÊt cña ng­êi lao ®éng" (NguyÔn Kim §Ýnh) [3, 223]. ChÝnh S«l«kh«p kh¼ng ®Þnh "Grig«ri - mÆc dï cã nh÷ng sai lÇm, ®· chiÕm ®­îc t×nh c¶m trong tr¸i tim cña hµng triÖu ®éc gi¶" [3, 223]. Grig«ri ®­îc kh¾c ho¹ lµ con ng­êi xuÊt th©n tõ n«ng d©n, mang trong m×nh nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña nh©n d©n, tiªu biÓu cho sè phËn cña nh©n d©n vµ cuéc ®Êu tranh ®i t×m ch©n lý c¸ch m¹ng cña m×nh. Nh­ vËy nghiªn cøu vÒ Grig«ri Mªlªkh«p gãp phÇn quan träng trong viÖc t×m hiÓu tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm. 1.2. Lý do thùc tiÔn HiÖn nay, tªn tuæi cña S«l«kh«p ngµy cµng trë nªn gÇn gòi víi b¹n ®äc nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. ë ViÖt Nam ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu vÒ t¸c phÈm cña S«l«kh«p mét c¸ch toµn diÖn vµ cã hÖ thèng. T¹i c¸c tr­êng §¹i häc vµ Cao ®¼ng, chóng ta ®­îc tiÕp xóc víi S«l«kh«p qua hµng lo¹t nh÷ng cuèn gi¸o tr×nh, s¸ch tham kh¶o, t¸c phÈm... Qua ®ã ta cã thÓ cã ®­îc c¸i nh×n toµn diÖn vÒ «ng. Trong c¸c tr­êng phæ th«ng, chóng ta chØ biÕt ®Õn «ng qua c¸c bµi lÞch sö v¨n häc, ®o¹n trÝch cña Sè phËn con ng­êi trong ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa v¨n häc n­íc ngoµi líp 12. T¸c phÈm mµ chóng t«i chän nghiªn cøu trong ®Ò tµi nµy kh«ng cã trong ch­¬ng tr×nh nh­ng viÖc t×m hiÓu t¸c phÈm nµy sÏ gióp cho ng­êi gi¸o viªn t­¬ng lai cã c¸i nh×n s©u s¾c, toµn diÖn h¬n vÒ t¸c gi¶ S«l«kh«p, ®Ó tõ ®ã sÏ gi¶ng d¹y tèt h¬n cho häc sinh. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 4 of 95. 4 Header Page 5 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ ChÝnh v× nh÷ng lý do nãi trªn, chóng t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi "NghÖ thuËt kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt Grig«ri Mªlªkh«p trong tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm cña M.A.S«l«kh«p". 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc kh¸c nhau nghiªn cøu vÒ S«l«kh«p ë c¶ Nga vµ ViÖt Nam, song do h¹n chÕ vÒ mÆt ngo¹i ng÷, chóng t«i chØ kh¶o s¸t nh÷ng tµi liÖu, nh÷ng c«ng tr×nh ®· ®­îc dÞch ra tiÕng ViÖt vµ nh÷ng c«ng tr×nh do c¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam viÕt. Qua kh¶o s¸t vµ t×m hiÓu, chóng t«i ®· cã trong tay mét sè tµi liÖu nghiªn cøu vÒ S«l«kh«p nh­ sau: 2.1. Gi¸o tr×nh §Ó xö lý ®Ò tµi nµy chóng t«i dùa trªn bèn cuèn gi¸o tr×nh hiÖn ®ang ®­îc sö dông ®Ó gi¶ng d¹y vµ tham kh¶o t¹i khoa v¨n c¸c tr­êng §¹i häc S­ ph¹m vµ §¹i häc Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. T¸c gi¶ S.O. Mªlich Nubar«p n¨m 1961 trong cuèn LÞch sö v¨n häc X« ViÕt tËp 2 ®· ®Ò cËp ®Õn tÝnh chÊt hiÖn thùc râ nÐt ®­îc ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm cña S«l«kh«p. ¤ng viÕt S«ng §«ng ªm ®Òm tr­íc hÕt lµ mét thiªn anh hïng ca ghi l¹i sè phËn cña d©n C«d¨c trong thêi kú c¸ch m¹ng th¸ng M­êi vµ néi chiÕn". ¤ng cßn chØ ra ®­îc r»ng, S«l«kh«p t«n träng sù thËt mét c¸ch nghiªm ngÆt, kh«ng t« hång chiÕn tranh mµ "vÏ lªn bøc tranh hiÖn thùc víi mét quy m« lín cã tÝnh chÊt sö thi, cña cuéc ®Êu tranh ®Ém m¸u trong toµn bé tÝnh chÊt phò phµng cña nã" [13, 148]. VÒ nh©n vËt Grig«ri Mªlªkh«p Nubar«p cã nh÷ng ph¸t hiÖn ®éc ®¸o vµ ®Æc s¾c. ¤ng cho r»ng "M.S«l«kh«p ®· dµnh cho nh©n vËt nµy nhiÒu nÐt c¸ tÝnh rÊt hÊp dÉn. Grig«ri lµ mét con ng­êi ®éc ®¸o, cã néi t©m phong phó". Vµ «ng còng kh¼ng ®Þnh râ ®©y lµ mét nh©n vËt mang trong m×nh tÝnh c¸ch dao ®éng. ¤ng nhËn xÐt "Grig«ri nh­ chiÕc qu¶ l¾c ®ång hå, y ng¶ nghiªng gi÷a hai trËn tuyÕn trong cuéc néi chiÕn" [13, 154]. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 5 of 95. 5 Header Page 6 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Ngoµi ra, S.O. Mªlich Nubar«p cßn chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt cña S«l«kh«p. ¤ng viÕt "S«l«kh«p lµ nhµ nghÖ thuËt cã tµi trong viÖc thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm t©m lý x· héi cña nh©n vËt". S«l«kh«p rÊt tinh vi trong viÖc thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt. B»ng tµi nghÖ cña m×nh, S«l«kh«p "v¹ch ra tÊt c¶ nh÷ng tr¹ng th¸i tinh vi nhÊt cña t©m hån con ng­êi, nh÷ng m©u thuÉn phøc t¹p vµ ®ång thêi còng ph¸ vì tÝnh chÊt toµn vÑn cña tÝnh c¸ch" [13, 199]. NghÖ thuËt ®Æc s¾c cña S«l«kh«p cßn ®­îc t¸c gi¶ bµi viÕt nµy nh¾c ®Õn bëi ng«n ng÷ ®Çy mµu s¾c cña nhµ v¨n. Nh­ vËy, cã thÓ nãi bµi viÕt ®· cho ng­êi ®äc cã c¸i nh×n tæng qu¸t nhÊt vÒ néi dung t¸c phÈm, tuy nhiªn ch­a ®i s©u vµ viÖc kh¾c ho¹ râ nÐt tÝnh c¸ch nh©n vËt Grig«ri Mªlªkh«p nh­ng ®©y còng lµ ®Þnh h­íng quan träng ®Ó chóng t«i xö lý ®Ò tµi nµy. Trong cuèn LÞch sö v¨n häc X« ViÕt tËp 2 ®· cung cÊp mét c¸i nh×n toµn diÖn vµ hÖ thèng vÒ t¸c phÈm. ¤ng viÕt "tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm mªnh m«ng nh­ bÇu trêi, s©u th¼m nh­ ®¹i d­¬ng, trong ®ã cã nh÷ng c¸ch t©n t¸o b¹o nhÊt ®èi víi v¨n häc Nga vµ thÕ giíi, cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ hÖ thèng chñ ®Ò còng nh­ h×nh thøc nghÖ thuËt" [3, 211]. §èi víi Grig«ri, «ng ®· dµnh cho nh©n vËt nµy sù ­u ¸i, «ng viÕt "mÆc dï Grig«ri m¾c sai lÇm, nh­ng nhµ v¨n kh«ng miªu t¶ Grig«ri lµ mét nh©n vËt tiªu cùc". ¤ng ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt bªn trong nh©n vËt vµ ph¸t hiÖn ra r»ng "Grig«ri ®­îc kh¾c ho¹ lµ con ng­êi xuÊt th©n tõ nh©n d©n, mang trong m×nh nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña nh©n d©n, ®ång thêi còng tiªu biÓu cho sè phËn vµ cuéc ®Êu tranh gian nan cña nh©n d©n ®Ó tiÕp cËn ch©n lý c¸ch m¹ng" [3, 230]. Trong cuèn s¸ch nµy, Huy Liªn ®· ph¸t hiÖn ra sù c¸ch t©n trong nghÖ thuËt cña S«l«kh«p vÒ mÆt kÕt cÊu, phong c¸ch vµ sù kÕt hîp chÆt chÏ xung ®ét t©m lý víi xung ®ét cã tÝnh giai cÊp vµ lÞch sö. Ngoµi ra, t¸c gi¶ còng kh¼ng ®Þnh "NghÖ thuËt t©m lý S«l«kh«p còng s¸ng t¹o míi mÎ v× «ng võa K29A Ng÷ v¨n Footer Page 6 of 95. 6 Header Page 7 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ tiÕp thu nghÖ thuËt cña Sªkh«p, võa tiÕp thu nghÖ thuËt cña L.T«nxt«i, nh­ng ®ã lµ sù tiÕp thu cã chän läc"[3, 247]. Kh¸c víi L.T«nxt«i, giäng ®iÖu nh©n vËt kh«ng vang lªn qua lêi ®éc tho¹i dµi dÆc mµ chÝnh lêi t¸c gi¶ víi c¸ch thay ®æi ng÷ ®iÖu ®· hµm chøa giäng ®iÖu nh©n vËt. Song s¸ng t¹o cña S«l«kh«p chñ yÕu lµ sù ph©n tÝch tr¹ng th¸i néi t©m qua hµnh vi vµ biÓu hiÖn bªn ngoµi cña nh©n vËt. Cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng c¬ së cÇn thiÕt ®Ó chóng t«i sö dông trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ t×m hiÓu nghÖ thuËt kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt Grig«ri Mªlªkh«p. Gi¸o s­ NguyÔn H¶i Hµ trong cuèn V¨n häc X« ViÕt tËp 2 còng kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt hiÖn thùc trong t¸c phÈn cña S«l«kh«p. ¤ng viÕt "S«l«kh«p ®· dòng c¶m kh¸m ph¸ sù thËt. Ngßi bót hiÖn thùc cña «ng nghiªm ngÆt, kh¾t khe tõng chi tiÕt rÊt nhá khi t¶ c¶nh, t¶ ng­êi còng nh­ nh÷ng trang kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö". Gi¸o s­ cßn ph¸t hiÖn Grig«ri lµ mét nh©n vËt mang trong m×nh nhiÒu tÊn bi kÞch " bi kÞch ®êi riªng lµm s©u s¾c thªm bi kÞch x· héi cña ®êi anh"[6, 132]. §Ó nh©n vËt cña S«l«kh«p hiÖn lªn sinh ®éng, nhµ v¨n ®· soi s¸ng nã b»ng nhiÒu phÝa, thÓ hiÖn nã b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nghÖ thuËt. Theo gi¸o s­ NguyÔn H¶i Hµ ®ã lµ: "m« t¶ trùc tiÕp lêi lÏ, hµnh ®éng, suy nghÜ, thÓ hiÖn néi t©m qua ®èi tho¹i, ®éc tho¹i néi t©m, qua ng«n ng÷ b¸n trùc tiÕp, qua phong c¶nh thiªn nhiªn". Trong khu«n khæ mét bµi v¨n häc sö, t¸c gi¶ chØ dõng l¹i ë nhËn xÐt ®ã. Trong cuèn LÞch sö v¨n häc Nga. §ç Hång Chung ®· kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ®i t×m ch©n lý c¸ch m¹ng cña Grig«ri Mªlªkh«p. ¤ng viÕt "Trªn con ®­êng ®i t×m ch©n lý, Grig«ri béc lé râ nÐt mét nh©n c¸ch trung thùc, dòng c¶m vµ cao c¶" [2, 819]. Vµ «ng cho r»ng sù dao ®éng trong tÝnh c¸ch Êy chÝnh lµ do hoµn c¶nh, m«i tr­êng t¸c ®éng. ¤ng viÕt "S«l«kh«p nÐm Grig«ri vµ nh÷ng nh©n vËt xuÊt th©n trung n«ng còng nh­ tÇng líp kh¸c vµo trong c¬n K29A Ng÷ v¨n Footer Page 7 of 95. 7 Header Page 8 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ xo¸y lèc cña thêi ®¹i víi mu«n vµn biÕn ®éng vµ m©u thuÉn, ®Ó c¸c nh©n vËt ®ã võa t¸c ®éng vµo m«i tr­êng x· héi, võa chÞu sù t¸c ®éng cña hoµn c¶nh. Råi trªn c¬ së nh÷ng mèi xung ®ét mu«n h×nh mu«n vÎ, c¸c tÝnh c¸ch h×nh thµnh ph¸t triÓn vµ chuyÓn biÕn" [2, 823]. Do ph©n tÝch kh¸i qu¸t toµn t¸c phÈm nªn t¸c gi¶ cuèn s¸ch ®· dõng l¹i ë ®©y nh­ng chóng t«i coi ®©y lµ c¬ së lý thuyÕt cho kho¸ luËn nµy. 2.2. C¸c s¸ch nghiªn cøu, b¸o vµ t¹p chÝ vÒ M.S«l«kh«p T¸c gi¶ Thu T©m víi bµi viÕt S«ng §«ng ªm ®Òm ch¶y tõ ®©u? ®· ®­a ra cuéc tranh luËn gay g¾t vÒ t¸c gi¶ cuèn tiÓu thuyÕt nµy. Cã luång th«ng tin cho r»ng S«l«kh«p ®· ¨n c¾p v¨n, l¹i cã luËn ®iÖu kÕt téi S«l«kh«p cã thiÖn c¶m víi B¹ch vÖ. T¸c gi¶ viÕt “Ph¶i ch¨ng ®ã lµ thãi ghen ghÐt, ®è kÞ? Th¸i ®é nµy thÓ hiÖn râ trong giíi V¨n häc Nga l­u vong. Hä t×m c¸ch kÕt téi nhµ v¨n, nghi ngê quyÒn t¸c gi¶ cña «ng víi S«ng §«ng ªm ®Òm. Sau cïng t¸c gi¶ b¶i viÕt nµy ®· cung cÊp cho b¹n ®äc mét sè chi tiÕt ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh sù thËt S«ng §«ng ªm ®Òm chÝnh lµ cña S«l«kh«p, b¸c bá mäi luËn ®iÖu, mäi lêi giÌm pha lµm tæn h¹i ®Õn thanh danh cña nhµ v¨n vµ gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. T¸c gi¶ viÕt "Vµ sau hÕt, chóng ta cã thÓ yªn t©m tr¶ lêi r»ng: S«ng §«ng ªm ®Òm b¾t nguån vµ ch¶y vÒ lµng Vesenxcaia, n¬i S«l«kh«p vÜ ®¹i ®· tõng sèng vµ yªn nghØ m·i m·i"[17, 9]. Bµi viÕt cña Vichiexlap §«ckchep vÒ L.T«nxt«i vµ M.S«l«kh«p ®­îc dÞch vµ in trªn b¸o V¨n nghÖ sè 33 (17/8/2002) víi tùa ®Ò "L.T«nxt«i vµ M.S«l«kh«p". Bµi viÕt ®· ®Æt L.T«nxt«i vµ M.S«l«kh«p ë thÕ ®èi s¸nh, t­¬ng quan víi nhau. Vichiexlap §«ckchep viÕt "V­¬ng quèc cña T«nxt«i lµ chñ nghÜa hiÖn thùc kh¾c khæ ®Ëm mµu sö thi. S«l«kh«p lµ ng­êi kÕ thõa trùc tiÕp truyÒn thèng ®ã cña T«nxt«i". Bªn c¹nh ®ã Vichiexlap §«ckchep còng khÐo lÐo chØ ra sù kh¸c biÖt gi÷a hai thiªn tµi nµy, «ng viÕt "nÕu nh­ T«nxt«i miªu t¶ nh©n d©n b»ng con m¾t cña c¸c b¸ t­íc, thèng so¸i, c¸c nhµ quý téc vµ c¸c K29A Ng÷ v¨n Footer Page 8 of 95. 8 Header Page 9 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ sü quan th× ë c¸c t¸c phÈm cña S«l«kh«p ta kh«ng thÊy t¸c gi¶ tµng h×nh nh­ thÕ, mµ ta c¶m nhËn ®­îc, "sê mã" ®­îc bãng h×nh «ng ë chÝnh trong nh©n d©n mµ «ng m« t¶". Nh­ vËy v« h×nh chung ta thÊy ®­îc S«l«kh«p gÇn gòi víi nh©n d©n h¬n. ¤ng cßn kh¼ng ®Þnh tiÕp "®äc nh÷ng trang viÕt cña T«nxt«i, t«i nghÑn ngµo xóc ®éng bëi mét c¶m gi¸c cho¸ng ngîp tr­íc sù s©u s¾c ®Õn ®an ®ín, kh«ng g× hiÓu næi cña «ng. §äc S«l«kh«p t«i bçng d­ng bËt khãc". Trong cuèn Ch©n dung c¸c nhµ v¨n thÕ giíi 2004, t¸c gi¶ bµi viÕt vÒ S«l«kh«p ®· ®Ò cËp mét c¸ch kh¸i qu¸t néi dung c¸c t¸c phÈm cña S«l«kh«p. Trong S«ng §«ng ªm ®Òm chÊt th¬ cña cuéc sèng lao ®éng b×nh dÞ, chÊt th¬ cña t©m hån ng­êi C«d¨c ®­îc miªu t¶ ®an xen víi nh÷ng tËp qu¸n mª tÝn hñ b¹i, nh÷ng ®am mª, téi ¸c vµ sù trõng ph¹t khèc liÖt" [19, 368]. T¸c gi¶ bµi viÕt cßn thÊy ®­îc sù g¾n bã mËt thiÕt gi÷a nh©n vËt Grig«ri víi dßng s«ng §«ng th©n thuéc. ¤ng viÕt" cïng víi sù trao ®¶o trong cuéc sèng riªng cña Grig«ri, dßng s«ng §«ng còng b¾t ®Çu ngÇu ®ôc" [19, 640]. Trong cuèn NÐt ®Ñp Nga trong th¬ v¨n vµ ng«n ng÷ Nga 2004, TrÇn VÜnh Phóc còng nh¾c tíi S«l«kh«p. Trong cuèn nµy cã 02 phÇn viÕt vÒ S«l«kh«p, phÇn 1: Giíi thiÖu s¬ l­îc vÒ S«l«kh«p vµ mét sè truyÖn ng¾n cña «ng. PhÇn 2: §Ò cËp ®Õn chñ nghÜa hiÖn thùc cña S«l«kh«p. ¤ng viÕt "Chñ nghÜa hiÖn thùc cña S«l«kh«p ph¶n kh¸ng vµ ch©n t×nh, thiªn vÒ kh¸m ph¸ vµ miªu t¶ nh÷ng bøc tranh réng lín mang tÝnh chÊt sö thi cña cuéc sèng nh©n d©n vµ nh÷ng tÝnh c¸ch kh¾c nghiÖt réng lín cña con ng­êi” [15, 376]. Bµi viÕt S«l«kh«p - Mét sè phËn vinh quang vµ cay ®¾ng cña NguyÔn H¶i Hµ ®· bæ sung thªm nh÷ng tµi liÖu chÝnh x¸c vÒ S«l«kh«p. Bµi viÕt ®Ò cËp ®Õn cuéc ®êi ®Çy vinh quang nh­ng còng l¾m nghiÖt ng·, oan tr¸i cña mét nhµ v¨n lçi l¹c. Dï sè phËn long ®ong ®Õn ®©u, S«l«kh«p vÉn ®­¬ng ®Çu, v­ît qua víi b¶n lÜnh kiªn c­êng vµ mét nh©n c¸ch cao th­îng. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 9 of 95. 9 Header Page 10 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Theo Gi¸o s­ NguyÔn H¶i Hµ, nh©n vËt Grig«ri trong t¸c phÈm S«ng §«ng ªm ®Òm còng cã nhiÒu nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi kh¸c nhau. Ngay sau khi quyÓn 1 vµ quyÓn 2 cña S«ng §«ng ªm ®Òm ra ®êi, mét sè nhµ phª b×nh ®· cho r»ng "qua h×nh t­îng Grig«ri, t¸c gi¶ ca ngîi "kÎ thï cña c¸ch m¹ng". Vµo gi÷a thÕ kû, ®¸nh gi¸ Grig«ri Mªlªkh«p, cßn kh¸ ®¬n gi¶n. V.Ermil«p cho r»ng h×nh t­îng nµy kh«ng hîp quy luËt. L.Lªvin nhËn xÐt Grig«ri r¬i vµo bi kÞch v× chñ nghÜa c¸ nh©n, ®i t×m h¹nh phóc c¸ nh©n. L.G«pphensªre nhËn ®Þnh: "®Çu ®êi Grig«ri cã tÝnh ®iÓn h×nh g¾n bã víi nh©n d©n, cuèi ®êi kh«ng ®iÓn h×nh v× xa dêi nh©n d©n". Tiªu biÓu cho c¶ thêi kú nµy lµ quan ®iÓm coi Grig«ri lµ "kÎ t¸ch rêi nh©n d©n" tøc lµ vÒ c¬ b¶n ®©y lµ nh©n vËt tiªu cùc cÇn lªn ¸n. TiÕp sau ®ã NguyÔn H¶i Hµ viÕt: “Trong nh÷ng n¨m 60, 70 c¸c nhµ nghiªn cøu V.Pªtªlin, P.Biriuc«p, P.Paliepxki tiÕn gÇn ch©n lý h¬n khi cho r»ng Grig«ri Mªlªkh«p lµ ®iÓn h×nh cña "ng­êi ®i t×m sù thËt" tiªu biÓu cho v¨n häc Nga vµ thÕ giíi”. S«l«kh«p ®· nãi vÒ ®øa con tinh thÇn cña chÝnh m×nh ra sao? ¤ng nãi r»ng: "¤ng muèn thÓ hiÖn trong Grig«ri Mªlªkh«p kh¸t väng mét con ng­êi, "Grig«ri mÆc dï cã nh÷ng sai lÇm, ®· chiÕm ®­îc t×nh c¶m trong tr¸i tim hµng triÖu ®éc gi¶". Nh÷ng ý kiÕn trªn ®©y rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt cho chóng t«i xö lý ®Ò tµi nµy. Nh­ vËy qua kh¶o s¸t trªn, chóng t«i nhËn thÊy ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu c«ng phu, nghiªm tóc vÒ tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ®· phÇn nhiÒu ®­a ra nh÷ng nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t vÒ t¸c phÈm, nh©n vËt trung t©m Grig«ri mµ ch­a ®i s©u vµo nghÖ thuËt x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt. V× vËy trong ®Ò tµi cña m×nh, chóng t«i sÏ ®i s©u ph©n tÝch vµ chØ ra nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch ®éc ®¸o, phøc t¹p cña Grig«ri vµ nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt gãp phÇn thÓ hiÖn thµnh c«ng tÝnh c¸ch cña nh©n vËt nµy trong tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 10 of 95. 10 Header Page 11 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ 3. Ph¹m vi, ®èi t­îng vµ nhiÖm vô nghiªn cøu §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu cña chóng t«i lµ tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm cña M.S«l«kh«p. Nh­ng trong khu«n khæ mét kho¸ luËn tèt nghiÖp, chóng t«i kh«ng thÓ kh¶o s¸t trªn ph­¬ng diÖn réng mµ chØ ®i vµo nghiªn cøu mét khÝa c¹nh cô thÓ: NghÖ thuËt kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt Grig«ri. NhiÖm vô cña kho¸ luËn tr­íc hÕt chØ ra nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch kh¸i qu¸t, ®iÓn h×nh, tiªu biÓu, ®éc ®¸o cña Grig«ri. Sau ®ã chóng t«i ®i vµo ph©n tÝch ®Ó thÊy ®­îc tµi kh¸c ho¹, miªu t¶ nh©n vËt mét c¸ch ®éc ®¸o cña S«l«kh«p . Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh ®ãng gãp quan träng cña S«l«kh«p vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc hiÖn thùc Nga nãi riªng vµ v¨n häc thÕ giíi nãi chung. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn viÖc nghiªn cøu nµy chóng t«i dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i vµ kÕt hîp sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: Ph­¬ng ph¸p thèng kª, ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng, ph­¬ng ph¸p so s¸nh v¨n häc, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp. 5. CÊu tróc kho¸ luËn Ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, néi dung kho¸ luËn nµy ®­îc triÓn khai theo hai ch­¬ng: - Ch­¬ng 1: Grig«ri Mªlªkh«p - Mét tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh vµ phøc t¹p. - Ch­¬ng 2: NghÖ thuËt kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt Grig«ri Mªlªkh«p. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 11 of 95. 11 Header Page 12 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Ch­¬ng 1 Grig«ri Mªlªkh«p - mét tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh vµ phøc t¹p 1.1. C¬ së lý luËn M.Gorki cã lÇn khuyªn mét nhµ v¨n trÎ: "Anh h·y bá nghÒ viÕt ®i. §Êy kh«ng ph¶i lµ viÖc cña anh, cã thÓ thÊy râ nh­ thÕ. Anh hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng miªu t¶ con ng­êi cho sinh ®éng, mµ ®Êy lµ ®iÒu chñ yÕu". ë ®©y M.Gorki ®· rÊt chó träng ®Õn yÕu tè nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc. VËy nh©n vËt v¨n häc lµ g× vµ nh©n vËt cã vai trß nh­ thÕ nµo trong mét t¸c phÈm v¨n häc? Trong cuèn Lý luËn v¨n häc, Hµ Minh §øc cho r»ng: “nh©n vËt lµ mét hiÖn t­îng nghÖ thuËt mang tÝnh ­íc lÖ, ®ã kh«ng ph¶i lµ sù sao chôp ®Çy ®ñ mäi chi tiÕt biÓu hiÖn cña con ng­êi mµ chØ lµ sù thÓ hiÖn con ng­êi qua nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÓm h×nh vÒ tiÓu sö, sù nghiÖp, tÝnh c¸ch..." vµ cÇn ph¶i chó ý thªm mét ®iÒu: thùc ra kh¸i niÖm "nh©n vËt" th­êng ®­îc quan niÖm víi mét ph¹m vi réng h¬n nhiÒu, ®ã kh«ng chØ lµ con ng­êi mµ cã thÓ lµ nh÷ng sù vËt, loµi vËt kh¸c Ýt nhiÒu mang bãng d¸ng, tÝnh c¸ch cña con ng­êi, ®­îc dïng nh­ nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau ®Ó biÓu hiÖn con ng­êi” [5, 126]. V¨n häc kh«ng thÓ thiÕu nh©n vËt, v× ®ã lµ ph­¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc mét c¸ch h×nh t­îng. Nhµ v¨n s¸ng t¹o ra nh©n vËt ®Ó thÓ hiÖn nhËn thøc cña m×nh vÒ mét c¸ nh©n nµo ®ã, vÒ mét lo¹i ng­êi nµo ®ã, hoÆc vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã cña hiÖn thùc. Tøc nh©n vËt nãi lªn t­ t­ëng, t×nh c¶m cña nhµ v¨n göi g¾m trong t¸c phÈm. Nhµ v¨n Nga - X« ViÕt K.A.Fedin tõng h×nh dung nh©n vËt gièng nh­ "mét c«ng cô" h÷u hiÖu gióp ng­êi viÕt nhËn ra b¶n chÊt cña ®êi sèng vµ gióp ®éc gi¶ hiÓu thÊu nh÷ng quy luËt s©u xa ®ang ngÇm chi phèi mäi diÔn biÕn cña lÞch sö". K29A Ng÷ v¨n Footer Page 12 of 95. 12 Header Page 13 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ BÊt kú nh©n vËt nµo còng mang tÝnh c¸ch vµ kh«ng ph¶i tÝnh c¸ch nµo còng ®­îc coi lµ ®iÓn h×nh mµ nã ph¶i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Tõ kh¸i niÖm "nh©n vËt" tíi kh¸i niÖm "tÝnh c¸ch" vµ "tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh" lµ nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vÒ chÊt l­îng t­ t­ëng - nghÖ thuËt cña sù thÓ hiÖn con ng­êi trong t¸c phÈm v¨n häc. Trong nghiªn cøu v¨n häc, theo nghÜa réng nhÊt cña nã, kh¸i niÖm "nh©n vËt" míi lµ "h×nh ¶nh" vÒ con ng­êi, kh¸i niÖm "tÝnh c¸ch" ®· lµ "h×nh t­îng" vÒ con ng­êi, cßn kh¸i niÖm "tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh" chÝnh lµ "®iÓn h×nh" vÒ con ng­êi. Vµ nh­ vËy, dïng kh¸i niÖm "nh©n vËt" chØ ®èi t­îng ®­îc nãi ®Õn cßn dïng kh¸i niÖm "tÝnh c¸ch" vµ "tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh" ®· bao hµm c¶ sù ®¸nh gi¸ vÒ chÊt l­îng t­ t­ëng nghÖ thuËt cña ®èi t­îng ®ã. Theo Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam tËp 4 ®­a ra kh¸i niÖm tÝnh c¸ch "lµ tæng thÓ nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý cña nh©n vËt biÓu hiÖn trong ®êi sèng, trong c¸ch xö sù vµ trong th¸i ®é cña nh©n vËt trong t×nh huèng cô thÓ" [10, 427]. Mçi nh©n vËt ®Òu cã tÝnh c¸ch riªng lµm cho nh©n vËt nµy ph©n biÖt víi nh©n vËt kh¸c, x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña nã trong cèt truyÖn cña t¸c phÈm. Trong tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, kÞch, nh©n vËt ph¶i cã tÝnh c¸ch th× míi ®¶m b¶o ®­îc tÝnh ch©n thùc, tÝnh sinh ®éng vµ cao h¬n n÷a lµ tÝnh ®iÓn h×nh x· héi s¾c nÐt cña nã. Tõ ®iÓn triÕt häc ®Þnh nghÜa "tÝnh c¸ch lµ toµn bé c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý bÒn v÷ng ë mét con ng­êi, phô thuéc vµo ho¹t ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng cña anh ta vµ biÓu hiÖn trong c¸c hµnh vi" [20, 581]. Mçi khi biÕt tÝnh c¸ch, ta cã thÓ ®o¸n tr­íc con ng­êi sÏ c­ xö nh­ thÕ nµo trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh vµ do ®ã cã thÓ h­íng dÉn hµnh vi b»ng c¸ch t¹o nªn ë c¸ nh©n nh÷ng phÈm chÊt cã gi¸ trÞ vÒ mÆt x· héi. TÝnh c¸ch biÓu lé ë con ng­êi ®èi xö nh­ thÕ nµo víi chÝnh m×nh, víi mäi ng­êi, víi c«ng viÖc ®­îc giao vµ víi c¸c sù vËt. TÝnh c¸ch ®­îc biÓu hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt K29A Ng÷ v¨n Footer Page 13 of 95. 13 Header Page 14 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ trong thùc tiÔn lao ®éng x· héi, trong hÖ thèng c¸c hµnh vi cña con ng­êi. TÝnh c¸ch mang b¶n chÊt t©m lý x· héi, tøc lµ nã lÖ thuéc vµo thÕ giíi quan cña c¸ nh©n, vµo tri thøc vµ kinh nghiÖm cña c¸ nh©n, vµo c¸c nguyªn t¾c ®¹o ®øc tiÕp thu ®­îc, vµo sù l·nh ®¹o tõ phÝa nh÷ng ng­êi kh¸c. Cuèn Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc cña Lª B¸ H¸n cã nªu "tÝnh c¸ch v¨n häc lµ sù kh¸i qu¸t vÒ b¶n chÊt x· héi, lÞch sö, t©m lý cña con ng­êi d­íi h×nh thøc nh÷ng con ng­êi c¸ thÓ" [9, 345]. TÝnh c¸ch cã thÓ ®­îc miªu t¶ ®¬n ®iÖu, phiÕn diÖn hoÆc nhiÒu mÆt phong phó. Grig«ri Mªlªkh«p ®­îc coi lµ nh©n vËt cã tÝnh c¸ch phøc t¹p. Chµng kh«ng chØ mang trong m×nh tÝnh c¸ch nãng nÈy, th« b¹o mµ cßn lµ mét con ng­êi rÊt t×nh c¶m, giµu lßng yªu th­¬ng. TÝnh c¸ch cã thÓ ®­îc lý t­ëng ho¸ hoµn toµn hoÆc kh¾c ho¹ nh­ nh÷ng con ng­êi vèn cã trong ®êi sèng. TÝnh c¸ch cña Natalia, cña Acxinhia, Grig«ri ®Òu lµ nh÷ng con ng­êi thùc ë ngoµi ®êi. Natalia lµ mÉu ng­êi phô n÷ Nga nhu m×, cam chÞu, thuû chung son s¾t. Cßn x©y dùng lªn nh©n vËt Acxinhia, S«l«kh«p muèn thÓ hiÖn mét mÉu ng­êi phô n÷ ph¸ c¸ch, yªu cuång nhiÖt, d¸m bÊt chÊp tÊt c¶ v× cuéc sèng tù do cña m×nh. TÝnh c¸ch cã vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi c¶ néi dung vµ h×nh thøc cña t¸c phÈm v¨n häc. §èi víi néi dung, tÝnh c¸ch cã nhiÖm vô cô thÓ ho¸ sù thùc hiÖn cña chñ ®Ò t­ t­ëng t¸c phÈm, hay nãi cô thÓ h¬n, th«ng qua ho¹t ®éng vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tÝnh c¸ch, ng­êi ®äc sÏ ®i ®Õn mét sù kh¸i qu¸t ho¸ vÒ mÆt nhËn thøc t­ t­ëng. Còng qua hÖ thèng tÝnh c¸ch, ng­êi ®äc cã thÓ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng biÓu hiÖn néi dung cña c¸c yÕu tè h×nh thøc nh­ ng«n ng÷, kÕt cÊu, nh÷ng quy luËt lo¹i thÓ, c¸c biÖn ph¸p thÓ hiÖn. Tãm l¹i cã thÓ nãi nh­ Hªghen: "tÝnh c¸ch lµ ®iÓm trung t©m cña mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc". §«xt«iepxki còng kh¼ng ®Þnh "®èi víi nhµ v¨n, toµn bé vÊn ®Ò lµ ë tÝnh c¸ch". K29A Ng÷ v¨n Footer Page 14 of 95. 14 Header Page 15 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Khi nãi ®Õn tÝnh c¸ch, tøc lµ nãi vÒ c¸i riªng, b¶n s¾c cña mét con ng­êi c¸ biÖt, cô thÓ, nh­ng nã còng mang nh÷ng nÐt chung, ®ång thêi nã còng cã mét qu¸ tr×nh hîp l«gic cuéc sèng. Nh­ vËy tøc lµ tÝnh c¸ch nh©n vËt ph¶i mang tÝnh riªng, tÝnh chung vµ tÝnh l«gic. Grig«ri lµ mét chµng trai mang trong m×nh tÊt c¶ tÝnh c¸ch cña mét chµng thanh niªn C«d¨c thùc thô. Mét tÝnh c¸ch c­¬ng trùc, phãng kho¸ng, ­a tù do, ®iÓn h×nh cho ng­êi d©n C«d¨c s«ng §«ng. Nh­ng bªn c¹nh ®ã Grig«ri cßn ®­îc S«l«kh«p miªu t¶ cã mét chót g× ®ã man dî vµ ngang tµn cña dßng m¸u Mªlªkh«p. ChÝnh nh÷ng c¸i chung kh¸i qu¸t vµ c¸i riªng kh¸c biÖt Êy ®· t¹o nªn mét Grig«ri víi tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh nhÊt. Vµ khi cã sù thèng nhÊt hµi hoµ cao ®é gi÷a tÝnh riªng s¾c nÐt vµ tÝnh chung kh¸i qu¸t, th× tÝnh c¸ch ®­îc coi lµ ®iÓn h×nh. Cã nghÜa lµ chØ khi nµo c¸i riªng thËt s¾c nÐt, c¸i chung l¹i ph¶i thËt kh¸i qu¸t cao nh­ng kh«ng ph¶i kÐo dµi theo hai cùc ®èi lËp nhau mµ ph¶i thèng nhÊt, h¬n n÷a ph¶i hµi hoµ cao ®é th× lóc ®ã míi cã ®iÓn h×nh. TÝnh c¸ch thùc sù ®­îc béc lé râ nÐt nhÊt khi nã ®­îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh, bëi trong thùc tÕ, tÝnh c¸ch kh«ng thÓ ph¸t triÓn tù th©n, tho¸t ly hoµn c¶nh. TÝnh c¸ch vµ hoµn c¶nh cã mèi quan hÖ mËt thiÕt kh«ng thÓ t¸ch rêi. Hoµn c¶nh chÝnh lµ m«i tr­êng mµ nh©n vËt sèng. Nh©n vËt chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp tõ hoµn c¶nh ®ã. Vµ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt còng chÞu t¸c ®éng lín tõ m«i tr­êng sèng. Víi nh÷ng m«i tr­êng kh¸c nhau mµ Grig«ri béc lé nh÷ng tÝnh c¸ch kh¸c nhau. Víi ®ång cá s«ng §«ng, sèng t¹i n¬i ch«n nhau c¾t rèn, Grig«ri lµ mét chµng trai yªu lao ®éng, thÝch sèng tù do hoµ nhËp víi thiªn nhiªn hoang d· cña mªnh m«ng ®ång cá. Trong m«i tr­êng qu©n ngò, chiÕn tranh ®· nung nãng chÝ khÝ vµ b¶n s¾c C«d¨c cña Grig«ri, chµng chiÕn ®Êu gan d¹ vµ dòng c¶m. Nh­ng trong hoµn c¶nh chiÕn tranh lo¹n l¹c Êy, Grig«ri n¶y sinh nhiÒu K29A Ng÷ v¨n Footer Page 15 of 95. 15 Header Page 16 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ tr¹ng th¸i c¶m xóc vµ ®«i lóc cã sù lÇm ®­êng l¹c lèi. Ta cã thÓ lµm râ nh÷ng tÝnh c¸ch nµy trong phÇn tiÕp theo cña kho¸ luËn. Kh«ng ph¶i hoµn c¶nh nµo còng ®­îc coi lµ ®iÓn h×nh. Hoµn c¶nh ®iÓn h×nh lµ "hoµn c¶nh cña nh©n vËt ®­îc t¸i hiÖn vµo trong t¸c phÈm, ph¶n ¸nh b¶n chÊt hoÆc mét vµi khÝa c¹nh trong nh÷ng t×nh thÕ x· héi víi mét quan hÖ giai cÊp nhÊt ®Þnh" [5, 131]. Trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh sÏ sinh ra tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh ®Ó phï hîp víi nã. Trong hoµn c¶nh chiÕn tranh rèi ren, lo¹n l¹c, phi nghÜa ®ã ®· lý gi¶i ®­îc tÝnh c¸ch phøc t¹p, dao ®éng cña Grig«ri. V× nh÷ng cuéc b¹o lo¹n, néi chiÕn liªn miªn ®· lµm ng¶ nghiªng Grig«ri, khiÕn chµng ph¶i t×m ®Õn con ®­êng thø ba, cuèi cïng còng thÊt b¹i vµ r¬i vµo bi kÞch kh«ng lèi tho¸t. X©y dùng lªn Grig«ri chÝnh lµ x©y dùng lªn mét tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh. 1.2. Grig«ri - mét chµng trai C«d¨c mang nh÷ng tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh Grig«ri sinh ra trªn m¶nh ®Êt s«ng §«ng kiªn c­êng. C¸i n¾ng, c¸i giã cña th¶o nguyªn bao la vµ s«ng n­íc mªnh m«ng ®· nu«i nÊng vµ hun ®óc lªn chµng trai mang ®Ëm chÊt C«d¨c nµy. Grig«ri ®iÓn h×nh cho nh÷ng chµng thanh niªn C«d¨c ­a tù do, yªu lao ®éng, mang trong m×nh b¶n tÝnh trung thùc th¼ng th¾n, m¹nh mÏ phãng kho¸ng... §ã chÝnh lµ nÐt chung cã thÓ ®­îc coi nh­ sù tù hµo cña d©n téc C«d¨c. 1.2.1. Con ng­êi trung thùc, nãng nÈy, m¹nh mÏ, gan d¹ Cã thÓ nãi ®©y lµ mét b¶n tÝnh ¨n s©u vµo trong m¸u thÞt cña ng­êi d©n C«d¨c nãi chung vµ ®èi víi Grig«ri nãi riªng. §ã lµ b¶n chÊt cña ng­êi n«ng d©n trung thùc tuy Ýt häc. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong c¸ch c­ xö, trong lêi ¨n tiÕng nãi h»ng ngµy cña Grig«ri. Grig«ri sinh ra, lín lªn trªn m¶nh ®Êt s«ng §«ng trµn ®Çy kh«ng khÝ tù do, ë chµng ®· héi tô vµ thõa h­ëng toµn bé tÝnh c¸ch chung cña d©n téc K29A Ng÷ v¨n Footer Page 16 of 95. 16 Header Page 17 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ C«d¨c ven s«ng §«ng. Chµng sèng v« t­, tho¶i m¸i, hoµ ®ång víi tÊt c¶ mäi ng­êi. S«l«kh«p kh«ng lý t­ëng ho¸ nh©n vËt cña m×nh mµ «ng ®­a hä vÒ víi ®êi sèng thùc t¹i, cuéc sèng h»ng ngµy. §äc t¸c phÈm ta nh­ chøng kiÕn nh÷ng c¶nh sèng, m¶nh ®êi cña nh÷ng sè phËn, con ng­êi kh¸c nhau. T¸c gi¶ kh«ng t« hång mµ t«n träng sù thËt, chÝnh v× vËy mµ nh©n vËt thªm phong phó sinh ®éng nh­ hiÖn thùc cuéc sèng. Chµng trai Grig«ri cã b¶n tÝnh cè h÷u ®ã lµ nãng nÈy, c­¬ng trùc. Chµng sèng ngay th¼ng nh­ng dÔ næi nãng. ChØ v× bÞ bè ®¸nh thøc dËy sím, chµng còng tá ra nãng nÈy vµ rña thÇm bè trong lÇn hai bè con chuÈn bÞ ®i c©u. Vµ chµng còng cã thÓ ph¶n b¸c l¹i ng­êi kh¸c ngay lËp tøc nÕu ý kiÕn ®ã ch¹m tíi lßng tù ¸i cña chµng. Cã lÇn khi ®ang lµm viÖc ngoµi ®ång, Pªt¬r« cè t×nh ch©m chäc Grig«ri vÒ chuyÖn chµng víi Acxinhia, "Grig«ri nhe nanh nh­ mét con sãi, phãng lu«n c¸i chµng n¹ng vÒ phÝa tr­íc" chØ mét chót xÝu n÷a cã thÓ vµo ng­êi Pªt¬r«. ChØ víi chi tiÕt ®ã ta còng cã thÓ thÊy râ h¬n vÒ tÝnh c¸ch cña Grig«ri. TÝnh c¸ch trung thùc th¼ng th¾n cña Grig«ri còng ®­îc thÓ hiÖn râ trong t×nh c¶m víi Natalia - ng­êi mµ «ng Panchªl©y ®· Ðp Grig«ri ph¶i lÊy lµm vî. Chµng yªu tha thiÕt Acxinhia - ng­êi phô n÷ gÆp rÊt nhiÒu bÊt c«ng, oan tr¸i trong x· héi cò. Còng chÝnh bëi t×nh yªu ®»m th¾m ®èi víi Acxinhia mµ khi c­íi Natalia, chµng kh«ng cã chót t×nh yªu nµo ®èi víi nµng. Trong mét lÇn t©m sù víi vî, chµng ®· th¼ng th¾n béc lé râ quan ®iÓm cña m×nh: "Natalia cø nh­ mét ng­êi xa l¹ thÕ nµo Êy... Natalia ch¼ng kh¸c g× vÇng tr¨ng kia: kh«ng lµm t«i l¹nh gi¸, còng ch¼ng s­ëi Êm cho t«i. T«i nãi Natalia ®õng giËn, nh­ng t«i kh«ng yªu Natalia... T«i th­¬ng Natalia vµ h×nh nh­ trong nh÷ng ngµy gÇn ®©y chóng ta cã gÇn gòi nhau h¬n, nh­ng trong lßng vÉn ch¼ng c¶m thÊy chót g×... Hoµn toµn trèng rçng"[PhÇn 2, tr.207]. ViÖc c­íi Natalia lµ mét sai lÇm ®èi víi Grig«ri, chµng lÊy nµng vÒ nh­ng con tim chµng, t×nh yªu cña chµng ®· trao hÕt cho Acxinhia. Chµng th­¬ng Natalia ®· kh«ng ®­îc h¹nh K29A Ng÷ v¨n Footer Page 17 of 95. 17 Header Page 18 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ phóc khi ë bªn m×nh nh­ng chÝnh b¶n th©n chµng còng hÕt søc ®au khæ v× cuéc h«n nh©n ®ã. Chµng khæ t©m vµ ®· béc lé râ lßng m×nh víi nµng. Tr­íc sau chµng vÉn trung thùc víi mèi t×nh ®ã, tr¶i qua biÕt bao thö th¸ch ®¾ng cay, chµng vÇn yªu Acxnhia b»ng t×nh yªu s«i næi nh­ thña ban ®Çu gÆp gì. B¶n tÝnh trung thùc cña Grig«ri cµng næi bËt trong hoµn c¶nh cña cuéc ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø nhÊt. Gièng nh­ bao nhiªu thanh niªn Cod¨c kh¸c, Grig«ri còng bÞ ®­a ra chiÕn tr­êng lµm bia ®ì ®¹n cho ®Õ quèc ®¹i Nga. Th¸i ®é cña Grig«ri ®èi víi chiÕn tranh kh¸c h¼n víi cha vµ anh trai. Khi ra chiÕn tr­êng, Pªt¬r« còng nh­ cô Panchªl©y x­a kia chØ biÕt trung thµnh víi Nga hoµng, nhÉn nhôc tu©n theo nh÷ng mÖnh lÖnh v« lý cña bän chØ huy, lu«n cÇu Chóa mong sao tr¸nh khái c¸i chÕt, vµ khi giÕt ng­êi th× l­¬ng t©m kh«ng hÒ c¾n røt. Cßn Grig«ri th× ng­îc l¹i, anh tá râ th¸i ®é c¨m ghÐt chiÕn tranh, anh nhËn thÊy ®­îc sù phi nghÜa cña nã. Anh c¨m ghÐt bän sü quan quý téc hèng h¸ch, ®èi xö tµn ¸c víi binh lÝnh. Cã lÇn Grig«ri s½n sµng do¹ ®¸nh tr¶ l¹i mét l·o qu¶n ®· h¸ch dÞch qu¸t th¸o chµng. Chµng th¼ng th¾n kh«ng sî sÖt mµ ®· ®øng lªn b¶o vÖ lßng tù träng cña m×nh. Song Grig«ri kh«ng ®Ó cho bÊt kú ai x©m ph¹m tíi m×nh, xóc ph¹m ®Õn nh©n c¸ch cña m×nh. Vµ chµng còng kh«ng ®Ó bÊt kú ai chµ ®¹p lªn phÈm gi¸ cña ®ång lo¹i. Khi néi chiÕn bïng næ, ®øng trong hµng ngò cËn vÖ §á, chiÕn ®Êu cho chÝnh quyÒn X« ViÕt, chµng ®· rÊt bÊt b×nh tr­íc viÖc Tãc tr¸i ®µo giÕt chÕt mét tï binh ¸o mµ kh«ng ®­a ra toµ ¸n binh xÐt xö. "Grig«ri gÇm lªn - nã ch¼ng lµm g× mµ mµy còng giÕt nã".... "Sao... a... ao" Grig«ri tõ tõ ®øng dËy, sê so¹ng chung quanh, hai tay run bÇn bËt". Grig«ri kh«ng chÊp nhËn ®­îc hµnh ®éng giÕt ng­êi v« téi v¹ cña Tãc tr¸i ®µo, mÆc dï ®ã lµ tªn tï binh, phe ®èi ®Þch víi m×nh. B»ng cö chØ hµnh ®éng nµy ta cµng hiÓu râ h¬n vÒ tÝnh c¸ch vµ con ng­êi Grig«ri. Mét nÐt tÝnh c¸ch n÷a cña Grig«ri ®­îc béc lé trong chiÕn tranh ®ã lµ viÖc chµng ghÐt cay ®¾ng c­íp bãc vµ lÊy c¾p cña nh©n d©n. Chµng ®· ra lÖnh cÊm c­íp bãc vµ sÏ th¼ng tay trõng trÞ nh÷ng kÎ m¾c sai lÇm ®ã. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 18 of 95. 18 Header Page 19 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ Nh÷ng thãi quen, tÝnh c¸ch cè h÷u cña mét chµng trai n«ng d©n C«d¨c vÉn kh«ng hÒ thay ®æi hoÆc mÊt ®i ngay c¶ khi Grig«ri ®· lµ mét sü quan, chØ huy c¶ mét s­ ®oµn hïng m¹nh. Chµng ®èi lËp hoµn toµn víi c¸c sü quan ®­îc ®µo t¹o qua tr­êng líp. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn râ qua nh÷ng lêi nhËn xÐt cña C«p­l«p nãi víi Grig«ri: "Anh dï ®eo lon sü quan, nh­ng xin anh thø lçi cho, anh vÉn cø lµ mét g· C«d¨c th« lç. Anh kh«ng biÕt c¸ch ®i ®øng nãi n¨ng lÞch sù, lêi nãi th× võa sai võa th« b¹o. Anh thiÕu tÊt c¶ c¸c ®øc tÝnh mµ mét con ng­êi cã häc vÊn cÇn ph¶i cã. Ch¼ng h¹n nh­ ®¸ng lÏ dïng kh¨n tay nh­ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi cã v¨n ho¸ th­êng lµm, anh l¹i hØ mòi b»ng hai ngãn tay. Trong khi ¨n anh kh«ng chïi tay vµo èng ñng th× còng chïi lªn tãc. Sau khi t¾m xong anh kh«ng ng¹i lau mÆt b»ng tÊm ¸o ngùa, mãng tay th× lÊy r¨ng c¾n hoÆc c¾t b»ng l­ìi g­¬m... [PhÇn 7, tr.706]. Nh­ vËy c¸i b¶n chÊt C«d¨c lu«n tån t¹i trong con ng­êi Grig«ri sÏ kh«ng bao giê thay ®æi trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo. Dßng m¸u C«d¨c sÏ ch¶y m·i trong huyÕt qu¶n cña anh cho ®Õn khi nµo n»m xuèng. MÆc dï chµng trai ®ã ­¬ng b­íng, x« bå, nãng nÈy nh­ vËy nh­ng ®· t¹o Ên t­îng hÕt søc tèt ®Ñp trong lßng ng­êi ®äc. §ång ®Êt s«ng §«ng bao la, th¶o nguyªn mªnh m«ng réng lín d­êng nh­ ®· t¹o nªn tÝnh c¸ch phãng kho¸ng, m¹nh mÏ cho con ng­êi n¬i ®©y. Hä sèng tù do, thÝch tung vã ngùa trªn ®ång cá quª h­¬ng vµ muèn trë thµnh nh÷ng tay kþ binh cõ kh«i. Grig«ri còng vËy sèng trong mét m«i tr­êng kho¸ng ®¹t cã chót g× hoang d¹i, Grig«ri mang trong m×nh chÊt m¹nh mÏ, phãng kho¸ng cña n¾ng giã s«ng §«ng. Chµng hiÖn lªn quyÕt ®o¸n mang ®Ëm chÊt gia tr­ëng ®óng víi phong th¸i cña mét ng­êi ®µn «ng C«d¨c thùc thô. Ph¶i ch¨ng v× thÕ mµ chµng ®· lµm tèt c«ng viÖc cña mét sü quan, mét t­íng chØ huy qu©n ®éi mµ kh«ng cÇn qua tr­êng líp ®µo t¹o. Trong chiÕn ®Êu, tinh thÇn tù do gan d¹ vµ dòng c¶m tõ bao ®êi ®· b¸m rÔ s©u vµo nh÷ng ng­êi C«d¨c, vµ trong cuéc ®Êu tranh víi bän x©m l­îc n­íc ngoµi gi÷a hä ®· xuÊt hiÖn nhiÒu chiÕn sü anh hïng mÉu mùc. Nh÷ng ng­êi K29A Ng÷ v¨n Footer Page 19 of 95. 19 Header Page 20 of 95. Kho¸ luËn tèt nghiÖp L­¬ng ThÞ Hµ kþ binh rÊt cã tµi sö dông g­¬m kiÕm gan d¹ vµ thµnh th¹o, nh÷ng ng­êi d©n C«d¨c khÐt tiÕng lµ h¹ng ®èi thñ ®¸ng sî cña kÎ thï. Grig«ri còng vËy chµng gan d¹ dòng c¶m x«ng pha vµo n¬i nguy hiÓm mµ kh«ng sî sÖt. Trong cuéc ®¹i chiÕn lÇn thø nhÊt Êy, "th¸ng 7/1915 Gig«ri cïng mét trung ®éi C«d¨c ®o¹t l¹i ®­îc mét ®¹i ®éi ph¸o C«d¨c ®· bÞ qu©n ¸o chiÕm mÊt ë gÇn Rava Ruxcaia. Còng t¹i ®©y, trong chiÕn ®Êu chµng ®· luån s©u vµo l­ng ®Þch, nh¶ ®¹n khÈu trung liªn lµm cho trËn tÊn c«ng cña qu©n ¸o biÕn thµnh mét cuéc th¸o ch¹y" [PhÇn 4, tr.624]. Sau khi giÕt chÕt tªn lÝnh ng­êi ¸o ®Çu tiªn, chµng thÊy m×nh l¶o ®¶o run rÈy, kh«ng ®øng v÷ng, nh­ng khi giÕt tªn thø hai, thø ba d­êng nh­ chµng ®· quen víi viÖc giÕt chãc, "chµng l¹nh lïng coi khinh, chµng ®ïa giìn víi tÝnh m¹ng cña m×nh còng nh­ cña ng­êi kh¸c, v× thÕ ®· lõng danh lµ mét tay gan d¹" [PhÇn 4, tr.628]. Chµng ®· trë thµnh mét chiÕn binh thùc thô, liÒu lÜnh vµ qu¶ c¶m. TiÕp xóc víi nhiÒu cuéc chiÕn, l¨n lén víi nã, Grig«ri dÇn dÇn còng c¶m thÊy mét c¸ch m¬ hå tÝnh chÊt phi lý, tµn b¹o cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc. Kh¸c víi Pªtªr« vµ cô Panchªl©y tr­íc kia phôc tïng Nga hoµng mét c¸ch hÕt m×nh, nh­ng Grig«ri th× kh¸c chµng ®· nhËn ra vµ ch¸n ghÐt cuéc chiÕn tranh tµn khèc vµ ¸c liÖt Êy. Chµng cho r»ng ®i chiÕn ®Êu tøc lµ vµo lß mæ "®i cho ng­êi ta mæ th× cã! Råi cËu còng s¾p bÞ mæ th«i " - ®©y lµ nh÷ng lêi mµ Grig«ri ®· nãi víi Misca C«sªv«i. ChiÕn tranh ®· tµn ph¸ c¶ søc lùc lÉn tinh thÇn cña mäi ng­êi. Chµng mong cã mét cuéc sèng hoµ b×nh, yªn æn, ®Ó ®­îc ngµy ngµy lao ®éng, lµm viÖc trªn ®ång cá quª nhµ. Nh­ vËy ta cã thÓ thÊy r»ng chµng thanh niªn C«d¨c ®­îc hiÖn lªn hÕt søc ®Ñp ®Ï, t¹o Ên t­îng tèt ®Ñp trong lßng ng­êi ®äc. Ta kh«ng chØ biÕt ®Õn mét Grig«ri s«i næi m¹nh mÏ mµ chµng cßn lµ mét chµng trai giµu t×nh c¶m, yªu ®iÒu thiÖn, lßng nh©n ¸i bao la. §ã lµ nÐt tÝnh c¸ch tiÕp theo cña Grig«ri mµ t¸c gi¶ kho¸ luËn muèn ®Ò cËp ®Õn. K29A Ng÷ v¨n Footer Page 20 of 95. 20