Tài liệu Luận văn thị trường bảo hiểm nhân thọ thực trạng và giải pháp

B : phÇn më ®Çu Con ngêi lu«n lu«n lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh tíi sù ph¸t triÓn cña x· héi trªn tÊt c¶ c¸c mÆt: kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ x· héi...§ång thêi cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ , con ngêi ngµy cµng cã nhiÒu nhu cÇu vµ ®ßi hái ®îc tho¶ m·n. Sù ra ®êi cña thÞ trêng BHNT víi hµng ho¸ lµ c¸c s¶n phÈm BHNT còng kh«ng n»m ngoµi môc ®Ých ®¸p øng mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a nh÷ng nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ngêi. ThÞ trêng BHNT ViÖt Nam chÝnh thøc ra ®êi vµo th¸ng 8/1996. N¨m 2001 võa qua,thÞ trêng BHNT ViÖt Nam cã mét thuËn lîi v« cïng to lín. §ã lµ hµnh lang ph¸p lý cao nhÊt cho ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm: LuËt kinh doanh b¶o hiÓm ®· ®îc ban hµnh ngµy 9/12/2000 vµ chÝnh thøc cã hiÖu lùc tõ 1/4/2001. §©y lµ dÊu mèc quan träng thø hai cho sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng BHNT ë ViÖt Nam sau nghÞ ®Þnh 100/CP cña ChÝnh phñ ngµy 18/12/1993 vÒ më cöa thÞ trêng. §Ò tµi: "ThÞ trêng BHNT - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p" nh×n l¹i, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thÞ trêng BHNT sau h¬n 5 n¨m ho¹t ®éng (8/1996 - 6/2002). Tõ ®ã kiÕn nghÞ gi¶i ph¸p ®Ó thóc ®Èy vµ hoµn thiÖn sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng BHNT ViÖt Nam trong thêi gian tíi. XuÊt ph¸t tõ mét trong nh÷ng ®Æc trng cña s¶n phÈm BHNT lµ s¶n phÈm cã nhu cÇu thô ®éng nªn vai trß cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm, c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm lµ v« cïng quan träng. ChÝnh v× vËy, ®Ò tµi nghiªn cøu thùc tr¹ng thÞ trêng BHNT ë ViÖt Nam chñ yÕu trªn gãc ®é cung thÞ trêng tøc doanh nghiÖp b¶o hiÓm cïng víi nã lµ c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm mµ kh«ng ®i s©u vµo ph©n tÝch cÇu thÞ trêng tøc kh¸ch hµng vµ g¾n liÒn víi nã lµ c¸c trung t©m m«i giíi b¶o hiÓm. Hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o chñ nhiÖm bé m«n Kinh TÕ B¶o HiÓm : TS. NguyÔn V¨n §Þnh, ngêi ®· tËn t×nh , chu ®¸o híng dÉn em trong suèt qu¸ tr×nh hoµn thiÖn ®Ò ¸n . 1 C: PhÇn néi dung Ch¬ng I : Lý luËn chung vÒ B¶o hiÓm nh©n thä vµ thÞ trêng B¶o hiÓm nh©n thä I. Kh¸i qu¸t chung vÒ B¶o hiÓm nh©n thä. 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm nh©n thä. B¶o hiÓm nh©n thä lµ sù cam kÕt gi÷a ngêi tham gia b¶o hiÓm víi ngêi b¶o hiÓm mµ trong ®ã ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ cho ngêi tham gia hoÆc ngêi thô hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh khi cã c¸c sù kiÖn ®· ®Þnh tríc x¶y ra cßn ngêi tham gia ph¶i nép phÝ b¶o hiÓm ®Çy ®ñ vµ ®óng h¹n. Nh÷ng sù kiÖn ®· ®Þnh tríc ®ã lµ: + BÞ chÕt ( hay tö vong ) + BÞ th¬ng tËt toµn bé vÜnh viÔn. + Sèng ®Õn mét ®é tuæi nhÊ ®Þnh. Ngoµi ra, tuú theo møc ®é ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm vµ sù triÓn khai, bæ sung nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä mµ sù kiÖn BHNT cã thÓ më réng hoÆc hay thu hÑp. Nh vËy, b¶n chÊt cña BHNT chÝnh lµ sù b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro cã liªn quan ®Õn tÝnh m¹ng, t×nh tr¹ng søc kháe vµ tuæi thä cña con ngêi. So víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c th× BHNT lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm cã ®èi tîng tham gia rÊt réng – bao gåm mäi ngêi ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau – vµ ra ®êi kh¸ sím. Hîp ®ång BHNT ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ra ®êi n¨m 1583 do mét c«ng d©n ë Lu©n §«n lµ «ng William Gybbon tham gia. 176 n¨m sau, tøc lµ vµo n¨m 1759 th× c«ng ty BHNT ®Çu tiªn trªn thÕ giíi h×nh thµnh ë Philadenphia ( Mü ) nhng lóc ®Çu nã chØ b¸n b¶o hiÓm cho c¸c con chiªn ë nhµ thê cña m×nh. Vµ ®Õn n¨m 1762 th× c«ng ty BHNT cho mäi ngêi d©n lÇn ®Çu tiªn thµnh lËp ë níc Anh – c«ng ty Equitable. 2 ë ch©u ¸, NhËt B¶n lµ c¸i n«i ra ®êi c¸c c«ng ty BHNT ®Çu tiªn. N¨m 1868 lµ sù xuÊt hiÖn cña c«ng ty b¶o hiÓm Kyoei vµ Nippon. §©y lµ hai c«ng ty ph¸t triÓn rÊt m¹nh ë ch©u ¸ cho tíi tËn ngµy nay. C¸c níc XHCN tríc ®©y còng ®· triÓn khai BHNT tõ kh¸ sím, ®iÓn h×nh lµ c«ng ty Capital ra ®êi n¨m 1929 ë Liªn X« cò vµ mét c«ng ty kh¸c ë Céng hßa d©n chñ §øc thµnh lËp n¨m 1947. Kh«ng nh÷ng ra ®êi sím mµ BHNT cßn lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm ph¸t triÓn nhÊt trªn thÕ giíi. NÕu nh n¨m 1985, doanh thu phÝ BHNT míi chØ ®¹t 630,5 tû §« la th× ®Õn n¨m 1993 con sè nµy lµ 1 647 tû ®« la vµ cho ®Õn hÕt n¨m 2001, nã lªn tíi 2 014 tû ®« la. Theo mét t¹p chÝ níc ngoµi th× hiÖn nay cã 5 thÞ trêng BHNT lín nhÊt trªn thÕ giíi víi doanh thu phÝ thÓ hiÖn ë b¶ng sau: B¶ng 1: Doanh thu phÝ BHNT cña 5 thÞ trêng lín nhÊt trªn thÕ giíi. STT Tªn níc 1993 2001 1 Mü 522,468 627,000 2 NhËt 320,000 369,000 3 §øc 107,000 114,000 4 Anh 102,000 113,000 5 Ph¸p 84,000 91,000 Së dÜ BHNT ph¸t triÓn nhanh víi doanh thu phÝ b¶o hiÓm ngµy cµng t¨ng v× lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy cã vai trß rÊt lín. Vai trß Êy kh«ng chØ thÓ hiÖn trong tõng gia ®×nh, ®èi víi tõng c¸ nh©n trong viÖc gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng, gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh khi gÆp rñi ro… mµ cßn gãp phÇn huy ®éng vèn c¶ trong níc vµ vèn ®Çu t níc ngoµi. Tõ ®ã thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l¹m ph¸t, ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña BHNT. 3 B¶o hiÓm con ngêi lµ mét bé phËn cña B¶o hiÓm th¬ng m¹i. NÕu ph©n lo¹i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña rñi ro b¶o hiÓm th× BHCN ®îc chia lµm hai lo¹i: BHNT vµ b¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä. So víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c th× BHNT cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: Mét lµ, BHNT võa mang tÝnh rñi ro võa mang tÝnh tiÕt kiÖm. TÝnh chÊt rñi ro thÓ hiÖn râ khi ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng may gÆp rñi ro trong thêi h¹n b¶o hiÓm ®· ®îc Ên ®Þnh, nh÷ng ngêi th©n cña hä sÏ ®îc nhËn mét kho¶n trî cÊp hay STBH tõ c«ng ty b¶o hiÓm. Cßn tÝnh tiÕt kiÖm ®îc thÓ hiÖn ngay trong tõng c¸ nh©n, tõng gia ®×nh mét c¸c thêng xuyªn, cã kÕ ho¹ch vµ cã kû luËt khi ®Þnh kú nép mét kho¶n tiÒn nhá ( PhÝ b¶o hiÓm ) cho ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm sÏ ®îc nhËn l¹i mét sè tiÒn lín ( STBH ) tõ chÝnh ngêi b¶o hiÓm ®ã khi cã c¸c SKBH ®· ®Þnh s½n x¶y ra. Cã thÓ nãi, ®Æc ®iÓm nµy lµ mét trong nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a BHNT vµ b¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä. Hai lµ, BHNT ®¸p øng rÊt nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau cña ngêi tham gia b¶o hiÓm. Mçi môc ®Ých ®îc thÓ hiÖn kh¸ râ trong tõng lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm, cã thÓ lµ t¹o lËp quü gi¸o dôc cho c¸c con, gi÷ g×n tµi s¶n cho thÕ hÖ sau, dïng H§BHNT vay thÕ chÊp, mua s¾m tµi s¶n theo kÕ ho¹ch, an hëng tuæi giµ hoÆc cíi xin, b¶o vÖ vµ l«i kÐo nh÷ng ngêi chñ chèt trong doanh nghiÖp... Ba lµ, c¸c hîp ®ång trong BHNT rÊt ®a ®a d¹ng vµ phøc t¹p. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ngay ë c¸c s¶n phÈm cña nã, cã thÓ lµ thêi h¹n b¶o hiÓm kh¸c nhau, STBH kh¸c nhau, ph¬ng thøc ®ãng phÝ kh¸c nhau… §ång thêi ngay c¶ trong mét b¶n hîp ®ång, mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn còng rÊt phøc t¹p. Mçi H§BHNT cã thÓ cã bèn bªn tham gia: Ngêi b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm vµ ngêi thô hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm. Bèn lµ, qu¸ tr×nh ®Þnh phÝ b¶o hiÓm rÊt phøc t¹p chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau: §é tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm, tuæi thä b×nh qu©n cu¶ con ngêi, STBH, thêi h¹n tham gia b¶o hiÓm, l·i suÊt, ®Çu t, l¹m ph¸t, qu¸ tr×nh lu chuyÓn cña dßng tiÒn tÖ mçi níc… HÇu hÕt nh÷ng yÕu tè nµy ®Òu ph¶i gi¶ ®Þnh khi tÝnh phÝ BHNT. N¨m lµ, BHNT ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. HÇu hÕt c¸c nhµ kinh tÕ ®Òu cho r»ng c¬ së chñ yÕu ®Ó BHNT ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ph¶i ph¸t triÓn, thêng bao gåm nh÷ng yÕu tè sau: + Tèc ®é t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ. 4 + Møc thu nhËp cña d©n c. + Tû lÖ l¹m ph¸t cña ®ång tiÒn. + Tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi d©n. + Tû lÖ tö vong cña trÎ s¬ sinh. ….. Ngoµi ra, th× m«i trêng ph¸p lý còng ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHNT: LuËt b¶o hiÓm vµ c¸c v¨n b¶n, c¸c quy ®Þnh cã tÝnh ph¸p quy cã liªn quan sÏ ®Ò cËp cô thÓ ®Õn c¸c vÊn ®Ò nh: tµi chÝnh, ®Çu t, hîp ®ång thuÕ… chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt sèng cßn cho ho¹t ®éng kinh doanh BHNT. 3. C¸c lo¹i h×nh BHNT c¬ b¶n. ë tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi, ®Òu cã ba lo¹i h×nh BHNT c¬ b¶n: + B¶o hiÓm trong trêng hîp chÕt ( hay tö vong ) + B¶o hiÓm trong trêng hîp sèng. + B¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp. Ngoµi ra, ngêi b¶o hiÓm cßn ¸p dông c¸c ®iÒu kho¶n bæ sung cho c¸c lo¹i H§BHNT c¬ b¶n nh: B¶o hiÓm tai n¹n; b¶o hiÓm søc khoÎ; b¶o hiÓm kh«ng nép phÝ th¬ng tËt…Thùc chÊt, c¸c ®iÒu kho¶n bæ sung kh«ng ph¶i lµ BHNT v× kh«ng phô thuéc vµo sinh m¹ng, cuéc sèng vµ tuæi thä cña con ngêi mµ b¶o hiÓm cho c¸c rñi ro kh¸c cã liªn quan ®Õn con ngêi, ®îc c¸c c«ng ty BHNT triÓn khai nh»m môc ®Ých t¨ng thªm quyÒn lîi cho kh¸ch hµng ®Ó l«i kÐo hä, c¹nh tranh ®èi víi c¸c ®èi thñ kh¸c, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm cho phï hîp. Sau ®©y lµ mét vµi nÐt chÝnh vÒ c¸c lo¹i h×nh trªn. 3.1 B¶o hiÓm trong trêng hîp chÕt ( tö vong ) §©y lµ lo¹i h×nh phæ biÕn nhÊt trong BHNT ®îc chia thµnh hai nhãm: B¶o hiÓm tö kú vµ BHNT trän ®êi. a. B¶o hiÓm tö kú ( b¶o hiÓm t¹m thêi, b¶o hiÓm sinh m¹ng cã thêi h¹n ). Lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy tiÕn hµnh b¶o hiÓm cho c¸i chÕt x¶y ra bÊt cø lóc nµo trong thêi h¹n cã hiÖu lùc cña hîp ®ång. NÕu c¸i chÕt kh«ng x¶y ra trong thêi h¹n ®ã nhµ b¶o hiÓm kh«ng ph¶i thanh to¸n bÊt kú mét kho¶n nµo cho bªn b¶o 5 hiÓm. Ngîc l¹i, nÕu c¸i chÕt x¶y ra trong thêi h¹n cã hiÖu lùc cña hîp ®ång th× nhµ b¶o hiÓm chi tr¶ STBH mµ hai bªn ®· tho¶ thuËn cho ngêi thô hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm ®îc chØ ®Þnh. VÒ ®Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm tö kú: + Thêi h¹n b¶o hiÓm lu«n x¸c ®Þnh. + QuyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm mang tÝnh t¹m thêi. + Møc phÝ b¶o hiÓm thÊp nhÊt v× kh«ng ph¶i lËp ra quü tiÕt kiÖm cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. VÒ môc ®Ých cña lo¹i h×nh nµy: + §¶m b¶o chi phÝ mai t¸ng, ch«n cÊt, håi h¬ng. + §¶m b¶o cuéc sèng cho gia ®×nh vµ ngêi th©n trong mét thêi gian ng¾n. + Gióp gia ®×nh tr¶ nî vµ thanh to¸n c¸c kho¶n tiÒn vay thÕ chÊp B¶o hiÓm tö kú cßn ®îc ®a d¹ng ho¸ thµnh c¸c lo¹i h×nh:  B¶o hiÓm tö kú cè ®Þnh  B¶o hiÓm tö kú cã thÓ t¸i tôc  B¶o hiÓm tö kú cã thÓ chuyÓn ®æi  B¶o hiÓm tö kú cã mét bé phËn sè tiÒn b¶o hiÓm gi¶m  B¶o hiÓm tö kú cã sè tiÒn b¶o hiÓm t¨ng dÇn  B¶o hiÓm thu nhËp gia ®×nh  B¶o hiÓm thu nhËp gia ®×nh t¨ng lªn  B¶o hiÓm tö kú cã ®iÒu kiÖn dÇn b).BHNT trän ®êi (b¶o hiÓm trêng sinh). 6 Lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy cam kÕt b¶o hiÓm cho ngêi tham gia b¶o hiÓm ®Õn khi chÕt. Nã cã mét sè ®Æc ®iÓm: + Thêi h¹n b¶o hiÓm kh«ng x¸c ®Þnh. + STBH tr¶ mét lÇn khi ngêi ®îc b¶o hiÓm chÕt bÊt cø lóc nµo. + PhÝ b¶o hiÓm cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy lín h¬n b¶o hiÓm tö kú. + PhÝ ®ãng ®Þnh kú vµ kh«ng thay ®æi trong suèt qu¸ tr×nh b¶o hiÓm. BHNT trän ®êi ®îc triÓn khai nh»m c¸c môc ®Ých: + §¶m b¶o cuéc sèng cña gia ®×nh vµ ngêi th©n sau c¸i chÕt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. + Gi÷ g×n tµi s¶n cho thÕ hÖ sau. + Mua s¾m tµi s¶n cho gia ®×nh vµ ngêi th©n theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh tríc. + TiÕt kiÖm. HiÖn nay, BHNT trän ®êi còng ®îc ®a d¹ng hãa theo c¸c lo¹i h×nh sau:  BHNT trän ®êi kh«ng tham gia chia l·i.  BHNT trän ®êi cã tham gia chia l·i.  BHNT trän ®êi ®ãng phÝ liªn tôc.  BHNT trän ®êi ®ãng phÝ ®Õn mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh.  BHNT trän ®êi ®ãng phÝ theo kho¶ng c¸c ®Òu nhau.  BHNT trän ®êi ®ãng phÝ mét lÇn. 3.2 B¶o hiÓm trong trêng hîp sèng( b¶o hiÓm sinh kú ). Thùc chÊt cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy lµ ngêi b¶o hiÓm cam kÕt chi tr¶ nh÷ng kho¶n tiÒn ®Òu ®Æn trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh hoÆc trong suèt cuéc ®êi ngêi tham gia b¶o hiÓm. NÕu ngêi ®îc b¶o hiÓm chÕt tríc ngµy ®Õn h¹n thanh to¸n th× sÏ kh«ng ®îc chi tr¶ bÊt kú mét kho¶n tiÒn nµo. 7 Lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy cã ®Æc ®iÓm: + Thêi h¹n b¶o hiÓm cã thÓ x¸c ®Þnh, cã thÓ kh«ng x¸c ®Þnh. NÕu kh«ng x¸c ®Þnh gäi lµ niªn kim nh©n thä trän ®êi cßn nÕu x¸c ®Þnh gäi lµ niªn kim nh©n thä t¹m thêi. + PhÝ b¶o hiÓm chØ ®ãng mét lÇn, STBH ®îc tr¶ nhiÒu lÇn hay cßn gäi lµ trî cÊp ®Þnh kú. Môc ®Ých cña b¶o hiÓm sinh kú: + §¶m b¶o cuéc sèng khi vÒ giµ. + Gi¶m nhÑ g¸nh nÆng phô thuéc vµo con c¸i vµ phóc lîi x· héi khi tuæi giµ. 3.3 BHNT hçn hîp. Lo¹i h×nh nµy b¶o hiÓm c¶ trong trêng hîp ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ tö vong hay cßn sèng. V× hai yÕu tè tiÕt kiÖm vµ rñi ro ®an xen nhau nªn nã ®îc ¸p dông rÊt réng r·i ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi. §Æc ®iÓm cña BHNT hçn hîp: + Thêi h¹n b¶o hiÓm lu«n x¸c ®Þnh. + STBH ®îc tr¶ mét lÇn khi cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra ( chÕt, hÕt h¹n hîp ®ång ngêi ®îc b¶o hiÓm vÉn cßn sèng ). + PhÝ b¶o hiÓm nép ®Þnh kú nhiÒu lÇn vµ kh«ng thay ®æi suèt thêi h¹n hîp ®ång. Môc ®Ých cña lo¹i h×nh nµy: + Thùc hµnh tiÕt kiÖm tõ ng©n s¸ch gia ®×nh ®Ó t¹o lËp quü gi¸o dôc con c¸i, mua s¾m tµi s¶n. + Dïng lµm vËt ®Ó vay thÕ chÊp thËm chÝ vay ngay trªn hîp ®ång b¶o hiÓm. + B¶o trî cuéc sèng cña ngêi th©n. + BHNT hçn hîp võa mang tÝnh tiÕt kiÖm võa mang tÝnh rñi ro cho nªn hÇu hÕt c¸c lo¹i hîp ®ång, c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau ®Òu ®îc tham gia chia l·i. + Kh¸ch hµng ®«ng vµ cã thÓ ë mäi løa tuæi. 8 Khi triÓn khai BHNT hçn hîp, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cã thÓ ®a d¹ng ho¸ lo¹i s¶n phÈm nµy b»ng c¸c hîp ®ång cã thêi h¹n kh¸c nhau, hîp ®ång phi lîi nhuËn, cã lîi nhuËn vµ c¸c lo¹i hîp ®ång kh¸c tïy theo t×nh h×nh thùc tÕ. 3.4. C¸c ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm bæ sung. Cã mét ®iÓm næi bËt nÕu t¸ch riªng c¸c ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm bæ sung th× møc phÝ b¶o hiÓm rÊt thÊp, kh«ng ®¸ng kÓ. V× thÕ, nÕu triÓn khai bæ sung c¸c lo¹i h×nh BHNT th× møc phÝ cã t¨ng lªn nhng kh¸ch hµng c¶m gi¸c m×nh ®îc hëng nhiÒu quyÒn lîi h¬n. Cã thÓ nãi, c¸c ®iÒu kho¶n bæ sung lµ mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó thùc hiÖn c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp BHNT. Cã nh÷ng ®iÒu kho¶n bæ sung thêng ®îc hay vËn dông: + §iÒu kho¶n b¶o hiÓm tai n¹n. + §iÒu kho¶n b¶o hiÓm søc kháe. + §iÒu kho¶n n»m viÖn vµ phÉu thuËt. + §iÒu kho¶n bæ sung thªm nh÷ng lo¹i bÖnh hiÓm nghÌo. + Mét sè quy ®Þnh cô thÓ nh : Hoµn phÝ b¶o hiÓm, miÔn thanh to¸n phÝ b¶o hiÓm khi bÞ tai n¹n th¬ng tËt… 4. PhÝ BHNT. Nh phÇn trªn ®· ®Ò cËp, mét trong c¸c ®Æc ®iÓm cña BHNT lµ viÖc ®Þnh phÝ b¶o hiÓm rÊt phøc t¹p do nã chÞu sù ¶nh hëng cña nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau. V× vËy, ®Ó ®a ra mét b¶ng phÝ ®Çy ®ñ, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä ph¶i tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh: 4.1 Nguyªn t¾c ®Þnh phÝ BHNT. * Nguyªn t¾c 1: PhÝ BHNT ph¶i ®îc x¸c ®Þnh sao cho thu ph¶i ®ñ bï chi vµ cã l·i cho c«ng ty BHNT. * Nguyªn t¾c 2: PhÝ BHNT ph¶i ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së khoa häc, thêng bao gåm: + B¶ng tû lÖ tö vong. + Quy luËt sè lín trong thèng kª to¸n. 9 + VÊn ®Ò l·i suÊt, tÝnh tuæi, x¸c ®Þnh vµ gi¸m ®Þnh søc kháe. Cã thÓ nãi, nguyªn t¾c 2 lµ vÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu mµ c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc vÒ BHNT duyÖt hîp ®ång vÒ s¶n phÈm BHNT mµ doanh nghiÖp BHNT dù ®Þnh triÓn khai. * Nguyªn t¾c 3: PhÝ BHNT khi x¸c ®Þnh ph¶i dùa trªn c¸c gi¶ ®Þnh sau: + Tû lÖ tö vong trong b¶ng tû lÖ tö vong dïng ®Ó tÝnh phÝ s¸t víi thùc tÕ. + Kh«ng cã hîp ®ång BHNT bÞ hñy bá. + §ång tiÒn æn ®Þnh. + §é lÖch vÒ l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ ë møc cho phøp. + Tû lÖ chÕt cña trÎ s¬ sinh… * Nguyªn t¾c 4: PhÝ BHNT khi x¸c ®Þnh ph¶i ®¶m b¶o yÕu tè c¹nh tranh. YÕu tè nµy phô thuéc vµo 3 c¨n cø sau ®©y: + ChÝnh s¸ch vÜ m« cña Nhµ níc. + ThÞ trêng BHNT trong níc vµ quèc tÕ. +Kh¶ n¨ng ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp BHNT. 4.2 B¶ng tû lÖ tö vong. §©y lµ mét hÖ thèng chØ tiªu thèng kª ph¶n ¸nh t×nh h×nh tö vong cña c¸c ®é tuæi, nÕu xÐt vÒ b¶n chÊt, mét ngêi ë ®é tuæi nµo ®ã kh«ng ai cã thÓ dù ®o¸n ®îc hä sÏ bÞ chÕt khi nµo nhng quan s¸t mét tËp hîp ngêi ®ñ lín ë mét ®é tuæi nµo ®ã, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®îc x¸c suÊt tö vong cña hä. ChÝnh v× vËy, ®©y lµ c¬ së khoa häc quan träng nhÊt gióp tÝnh phÝ b¶o hiÓm. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu cña b¶ng tû lÖ tö vong ®îc thÓ hiÖn nh sau: + Tû lÖ tö vong ë ®é tuæi x: dx = dx/lx + Tû lÖ sèng ë ®é tuèi x : px = lx+1/ lx + Sè ngêi tö vong gi÷a ®é tuæi x vµ x+1 : dx = lx – lx+1 + Tæng tû lÖ tö vong vµ tû lÖ sèng : qx+px = 1 trong ®ã: 10 + x lµ ®é tuæi + lx lµ sè ngêi sèng ë ®é tuæi x + dx lµ sè ngêi chÕt trong ®é tuæi x + qx lµ tû lÖ tö vong cña nh÷ng ngêi ë ®é tuæi x + px lµ tû lÖ sinh tån cña nh÷ng ngêi ë ®é tuæi x. 4.3. L·i suÊt trong BHNT. V× H§BHNT thêng kÐo dµi, phÝ b¶o hiÓm chñ yÕu l¹i nép ®Þnh kú theo thêi gian nªn sau khi thu phÝ ph¶i qu¶n lý theo kü thuËt tån tÝch vµ ph¶i tiÕn hµnh ®Çu t. L·i ®Çu t lµ mét trong nh÷ng nh©n tè rÊt quan träng lµm gi¶m phÝ b¶o hiÓm, thùc hiÖn c¹nh tranh. V× vËy trong ho¹t ®éng kinh doanh BHNT; vÊn ®Ò tiÒn l·i, tiÒn gèc ph¶i ®îc h¹ch to¸n vµ thèng kª chi tiÕt. L·i suÊt ®Çu t phô thuéc rÊt lín vµo l·i suÊt - §ã lµ tû lÖ % tiÒn l·i thu ®îc trªn tæng quü ®Çu t sau nh÷ng thêi gian ®Òu ®Æn thêng lµ 1 n¨m. Trong BHNT, ngêi ta sö dông c¸c lo¹i l·i suÊt danh nghÜa vµ l·i suÊt thùc tÕ. Tuy nhiªn, khi tÝnh phÝ b¶o hiÓm thêng tÝnh to¸n sè phÝ trªn c¬ së ®Çu t víi l·i suÊt nhá h¬n so víi l·i suÊt thùc tÕ cña c¸c kho¶n ®Çu t ®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n. Lo¹i l·i suÊt nµy ®îc gäi lµ l·i suÊt kü thuËt. Nã ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së l·i suÊt c¸c kho¶n cho vay cña Nhµ níc hoÆc l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n. 4.4. Gi¸ trÞ hiÖn t¹i, gi¸ trÞ ®¸o h¹n vµ gi¸ trÞ gi¶i íc. Gi¸ trÞ hiÖn t¹i: lµ gi¸ trÞ cÇn ®îc ®Çu t t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i ®Ó thu ®îc mét gi¸ trÞ nµo ®ã t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong t¬ng lai. Nã ®îc tÝnh to¸n theo c«ng thøc: Gi¸ trÞ hiÖn t¹i = Gi¸ trÞ t¬ng lai *1/(1+i)thêi k× ®Çu t Gi¸ trÞ ®¸o h¹n : lµ gi¸ trÞ thu ®îc t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong t¬ng lai tõ quü ®îc ®Çu t t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i. C«ng thøc: Gi¸ trÞ ®¸o h¹n = Gi¸ trÞ hiÖn t¹i *(1+i )thêi k× ®Çu t 11 Gi¸ trÞ gi¶i íc : lµ kho¶n tiÒn mµ c«ng ty b¶o hiÓm cã thÓ thanh to¸n cho ngêi tham gia b¶o hiÓm khi hä huû bá hîp ®ång trong thêi h¹n b¶o hiÓm. Nã ®îc tÝnh to¸n nh sau: Gi¸ trÞ gi¶i íc = Dù phßng phÝ – PhÝ gi¶i íc. 4.5 TÝnh phÝ b¶o hiÓm: Còng nh phÝ toµn phÇn cña c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm kh¸c, phÝ toµn phÇn BHNT ®îc tÝnh kh¸i qu¸t nh sau: P=f+h Trong ®ã: f: phÝ thuÇn h: phÝ ho¹t ®éng, ®îc tÝnh nh sau: h= +  +  : Chi phÝ khai th¸c hîp ®ång míi.  : Chi phÝ thu phÝ b¶o hiÓm.  : Chi phÝ qu¶n lý hîp ®ång. PhÝ thuÇn f : Trong BHNT thêng ®îc ¸p dông theo nguyªn lý “ C©n b»ng thu – chi” : ( Sè thu ) = ( Sè chi ) Sè thu ë ®©y chØ thuÇn tuý thu tõ phÝ b¶o hiÓm, sè chi chØ thuÇn tuý chi b¶o hiÓm tö vong hoÆc chi ®¸o h¹n hîp ®ång. Khi ®Þnh phÝ cÇn ph¶i ®¶m b¶o 4 nguyªn t¾c cô thÓ sau: Mét lµ : §¶m b¶o tÝnh khoa häc dùa trªn gi¶ ®Þnh b¶ng tû lÖ tö vong dùng ®Ó tÝnh phÝ. B¶ng nµy ph¶i phï hîp víi thùc tÕ ho¹t ®äng kinh doanh cña c«ng ty. Hai lµ : Kh«ng cã hiÖn tîng hîp ®ånh huû bá hoÆc mÊt hiÖu lùc. Ba lµ : Møc ®é l¹m ph¸t cña ®ång tiÒn chØ giao ®éng trong ph¹m vi cho phÐp. Bèn lµ : L·i suÊt kü thuËt dïng ®Ó tÝnh phÝ phï hîp víi l·i ®Çu t cña c«ng ty ®Ó tõ ®ã ®¶m b¶o nguyªn t¾c : tiÒn b¶o hiÓm tö vong tr¶ vµo cuãi n¨m hîp ®ång. Dùa vµo nguyªn lý c©n b»ng vµ c¸c gi¶ ®Þnh nªu trªn, chóng ta hoµn toµn cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc phÝ thuÇn cho c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm nh©n thä víi c¸c ph¬ng thøc nép phÝ kh¸c nhau. 12 5. Dù phßng phÝ BHNT. Trong hÇu hÕt c¸c laäi H§BHNT, phÝ b¶o hiÓm thu ®Þnh kú theo th¸ng, theo quý, theo n¨m vµ møc thu mçi lÇn lµ b»ng nhau nhng ®é tuæi cµng cao theo thêi h¹n hîp ®ång th× x¸c suÊt rñi ro cµng lín, ®óng ra møc phÝ thu ph¶i t¨ng dÇn. Song kh«ng c«ng ty nµo lµm nh vËy v× hai lý do: NÕu phÝ thu t¨ng dÇn theo x¸c suÊt rñi ro th× viÖc tÝnh phÝ sÏ rÊt phøc t¹p. Vµ nÕu møc phÝ cµng cao khi tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cµng lín sÏ t¹o ra g¸nh nÆng cho hä. ChÝnh v× vËy mµ phÝ b×nh qu©n trong suèt thêi h¹n hîp ®ång lµ hîp lý h¬n c¶. Tõ ®ã còng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nöa thêi gian ®Çu cña hîp ®ång, møc phÝ thu cao nhng sè chi th× l¹i thÊp vµ ngîc l¹i, nöa thêi gian cuèi cña hîp ®ång, møc phÝ thu ®îc th× thÊp vµ sè chi tiÒn b¶o hiÓm l¹i cao. Cho nªn sè phÝ B¶o hiÓm thu ®îc cßn d«i ra trong nöa thêi gian ®Çu sÏ kh«ng ®îc chi hÕt mµ nhµ b¶o hiÓm ph¶i ®em dù phßng cho nöa thêi gian sau cña hîp ®ång. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm cho dù phßng phÝ BHNT ra ®êi. PhÇn lín c¸c c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä x¸c ®Þnh dù phßng phÝ trªn c¬ së phÝ thuÇn vµ sö dông hai ph¬ng ph¸p: Ph¬ng ph¸p qu¸ khø vµ phêng ph¸p t¬ng lai. Ph¬ng ph¸p qu¸ khø lµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh dù phßng phÝ b¶o hiÓm trªn c¬ së : LÊy sè tiÒn tÝch luü tõ sè phÝ b¶o hiÓm thu ®îc trõ ®i trõ ®i sè tiÒn tÝch luü cña c¸c kho¶n chi b¶o hiÓm ®· tr¶. Ph¬ng ph¸p t¬ng lai lµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh dù phßng phÝ b¶o hiÓm dùa trªn c¬ së : LÊy sè tiÒn b¶o hiÓm ph¶i tr¶ trong t¬ng lai trõ ®i sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i thu trong t¬ng lai. Nh vËy, t¹i bÊt cø thêi ®iÓm nµo trong thêi h¹n b¶o hiÓm, nguyªn lý c©n b»ng ®Òu ®îc ®¶m b¶o : Gi¸ trÞ tÝch luü cña phÝ thuÇn ®· thu + Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña phÝ thuÇn sÏ thu trong t¬ng lai = 13 Gi¸ trÞ tÝch luü cña STBH ®· tr¶ + Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tiÒn b¶o hiÓm ph¶i tr¶ trong t¬ng lai 6. Ph©n chia l·i theo ®¬n b¶o hiÓm. Trong thùc tÕ, l·i mµ c¸c doanh nghiÖp BHNT thu ®îc bao giê còng cã hai nguån: Nguån thø nhÊt lµ: Møc thu dù tÝnh cao h¬n møc chi dù tÝnh. Nguån l·i nµy ph¸t sinh cã thÓ do l·i suÊt kü thuËt dïng ®Ó tÝnh phÝ thÊp h¬n l·i suÊt thùc tÕ ngoµi thi trêng, cã thÓ do tû lÖ tö vong trong b¶ng tû lÖ tö vong dïng ®Ó tÝnh phÝ cao h¬n tû lÖ tö vong cña c¸c ®é tuæi tham gia b¶o hiÓm hoÆc do c¸c kho¶n chi phÝ khai th¸c, qu¶n lý hîp ®ång, thu phÝ b¶o hiÓm trong thùc tÕ thÊp h¬n so víi kÕ ho¹ch ®Æt ra. Nguån thø hai lµ do l·i ®Çu t thùc tÕ cao h¬n so víi kÕ ho¹ch ®· v¹ch ra. Ngoµi ra, doanh nghiÖp BHNT cã thÓ cßn thu ®îc c¸c kho¶n l·i bÊt thêng. Nh÷ng kho¶n l·i nµy ®îc nµ b¶o hiÓm ®em ph©n chia theo c¸c ®¬n b¶o hiÓm. ChØ cho nh÷ng hîp ®ång ®· ®îc cam kÕt lµ chia l·i ngay tõ ®Çu. Qu¸ tr×nh ph©n chia l·i theo ®¬n b¶o hiÓm ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c : C«ng b»ng, thùc tÕ vµ hîp lý. 7. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. Hîp ®ång BHNT lµ sù cam kÕt gi÷a hai bªn, theo ®ã, bªn b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô chi tr¶ cho bªn ®îc b¶o hiÓm khi cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra cßn bªn ®îc b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ®ãng phÝ b¶o hiÓm nh ®· tho¶ thuËn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Bªn b¶o hiÓm thùc chÊt lµ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm, cßn bªn ®îc b¶o hiÓm cã thÓ lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm hoÆc ngêi thô hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm. Khi ký kÕt hîp ®ång BHNT, c¸c bªn cÇn ph¶i tu©n thñ mét sè quy ®Þnh sau : * HiÖu lùc cña hîp ®ång : TÝnh tõ ngµy nép phÝ ®Çu tiªn kÓ c¶ ph¬ng thøc nép phÝ theo th¸ng, theo quý, theo n¨m. * Tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm : VÊn ®Ò nµy liªn quan trùc tiÕp ®Õn møc phÝ b¶o hiÓm ph¶i nép. V× thÕ, trong qu¸ tr×nh khai th¸c b¶o hiÓm, c¸c ®¹i lý ph¶i x¸c ®Þnh thËt chÝnh x¸c tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm kÓ c¶ tuæi cña ngêi tham gia b¶o 14 hiÓm trong mét sè lo¹i hîp ®ång, Cã hai c¸ch tÝnh tuæi : HoÆc lµ x¸c ®Þnh tuæi gÇn víi ngµy sinh nhËt hoÆc lµ x¸c ®Þnh tuæi sau ngµy sinh nhËt. Tuy nhiªn, c¸c tÝnh tuæi thø hai lµ phæ biÕn nhÊt hiÖn nay v× tÝnh chuÈn x¸c cña nã. * STBH gi¶m ®i : Cã nhiÒu trêng hîp : Ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi tham gia b¶o hiÓm kª khai tuæi kh«ng ®óng sù thËt, hoÆc do bªn tham gia kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng nép phÝ nh cam kÕt ban ®Çu, cã thÓ do bªn tham gia yªu cÇu ngõng ®ãng phÝ mét thêi gian sau ®ã vÉn kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ãng ®îc mµ chØ cã thÓ ®ãng ®îc víi møc phÝ nh ban ®Çu cam kÕt. GÆp nh÷ng trêng hîp nh vËy, nhµ b¶o hiÓm tù ®éng tÝnh STBH gi¶m ®i. * Hîp ®ång b¶o hiÓm nhãm : §Ó ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm nhãm th× mét ngêi ®¹i diÖn cho nhãm ®øng ra ký kÕt hîp ®ång vµ nép phÝ b¶o hiÓm, ngêi nµy ph¶i cã quan hÖ víi tÊt c¶ mäi ngêi trong nhãm vµ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò g× liªn quan ®Õn nhãm, nhµ b¶o hiÓm chØ lµm viÖc vµ gi¶i quyÕt trùc tiÕp víi ngêi ®ã – gäi lµ trëng nhãm. Khi tham gia b¶o hiÓm, trëng nhãm ph¶i lËp danh s¸ch theo nhãm theo ®óng v¨n b¶n híng dÉn cña nhµ b¶o hiÓm. NÕu trong qu¸ tr×nh tham gia, mét hoÆc mét sè ngêi nµo ®ã trong nhãm kh«ng cã nhu cÇu tham gia th× nhµ b¶o hiÓm hoµn toµn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm. * Lo¹i trõ b¶o hiÓm trong BHNT : LuËt vµ c¸c v¨n b¶n díi luËt vÒ b¶o hiÓm thêng quy ®Þnh lo¹i trõ trêng hîp trong BHNT nh : Ngêi ®îc b¶o hiÓm tù tö hoÆc bÞ kÕt ¸n ngåi tï, chiÕn tranh, néi chiÕn, khñng bè,…. * Thñ tôc nép phÝ b¶o hiÓm : PhÝ b¶o hiÓm do c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm trùc tiÕp thu. Tuy nhiªn, ®Ó ®¸p øng mäi nhu cÇu cña bªn tham gia, c¸c DNBH thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý vµ uû quyÒn toµn bé vÊn ®Ò nµy cho ®¹i lý tho¶ thuËn víi bªn tham gia b¶o hiÓm. Nhng cuèi mçi ngµy, ®¹i lý ph¶i nép phÝ b¶o hiÓm cho c«ng ty theo ®óng quy ®Þnh. Trong mét sè trêng hîp ®Æc biÖt ®¹i lý ph¶i b¸o c¸o víi DNBH ®Ó cö ngêi xuèng thu phÝ. * Thñ tôc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm : Khi cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra nh quy ®Þnh trong hîp ®ång, ngêi thô hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm ph¶i th«ng b¸o ngay cho nhµ b¶o hiÓm biÕt theo nh÷ng néi dung ®· quy ®Þnh. Vµ sau ®ã, nhµ b¶o hiÓm sÏ hoµn thiÖn hå s¬ ®Ó chi tr¶. 15 II. Vµi nÐt vÒ thÞ trêng BHNT. 1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n: 1.1 ThÞ trêng BHNT XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm chung vÒ thÞ trêng: ThÞ trêng lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua vµ b¸n c¸c lo¹i hµng ho¸ dÞch vô, thÞ tr¬ng BHNT ®îc hiÓu lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua vµ b¸n c¸c s¶n phÈm BHNT. Nãi mét c¸ch kh¸c, ®ã lµ tËp hîp cña nh÷ng ngêi mua vµ b¸n c¸c s¶n phÈm BHNT t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau dÉn ®Õn kh¶ n¨ng trao ®æi. Nh÷ng ngêi ®ã chÝnh lµ c¸c chñ thÓ tham gia vµo thÞ trêng BHNT, bao gåm: - Doanh nghiÖp BHNT. - Kh¸ch hµng ( ngêi tham gia ). - C¸c tæ chøc trung gian ( ®¹i lý vµ m«i giíi b¶o hiÓm ). §Ó ®o lêng quy m« cña thÞ trêng BHNT, ngêi ta sö dông c¸c chØ tiªu: - Doanh thu phÝ b¶o hiÓm. - Sè lîng ®èi tîng tham gia BHNT. - Sè lîng doanh nghiÖp BHNT trªn thÞ trêng. §Ó m« t¶ thÞ trêng BHNT cña mét quèc gia hoÆc mét khu vùc, ®ång thêi cho biÕt møc ®é c¹nh tranh cña thÞn trêng, cã mét chØ tiªu rÊt quan träng- §ã lµ thÞ phÇn: lµ phÇn cña thÞ trêng chiÕm trong toµn bé thÞ trêng hay tû lÖ phÇn tr¨m cña doanh nghiÖp chiÕm trong thÞ trêng. ThÞ phÇn thêng biÓu diÔn theo doanh thu phÝ b¶o hiÓm. Nã cßn biÓu hiÖn vÞ trÝ cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng. 1.2. Doanh nghiÖp BHNT. Díi gi¸c ®é ph¸p lý, theo ®iÒu 3 LuËt kinh doanh B¶o hiÓm ra ngµy 09/12/2000, DNBH lµ doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp, tæ chøcc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó kinh doanh b¶o hiÓm, t¸i b¶o hiÓm. 16 NÕu c¨n cø vµo lo¹i s¶n phÈm cung cÊp ra thÞ trêng th× DNBH ®îc chia thµnh hai lo¹i: DNHBNT vµ DNBHPNT, trong ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä lµ DNBH tiÕn hµnh kinh doanh c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä. 1.3 Kh¸ch hµng. Kh¸ch hµng hay ngêi tham gia b¶o hiÓm nh©n thä lµ ngêi trùc tiÕp ®øng ra ký hîp ®ång vµ nép phÝ BHNT.V× vËy, ngêi tham gia ph¶i cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc hµnh vi ph¸p lý. Cã thÓ ngêi tham gia liªn hÖ trùc tiÕp víi DNBHNT nhng còng cã thÓ qua c¸c tæ chøc trung gian. 1.4 C¸c tæ chøc trung gian. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm b¶o hiÓm nãi chung vµ s¶n phÈm BHNT nãi riªng lµ s¶n phÈm b¶o hiÓm lµ s¶n phÈm v« h×nh. ChÝnh v× vËy nªn viÖc b¸n hµng th«ng qua c¸c kªnh trung gian ( ®¹i lý vµ m«i giíi BHNT ) ®îc xem lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. §¹i lý BHNT xem xÐt trªn khÝa c¹nh ph¸p lý nãi chung, ®îc hiÓu lµ tæ chøc hoÆc c¸ nh©n ®îc DNBHNT ñy quyÒn trªn c¬ së hîp ®ång ®¹i lý ®Ó thùc hiÖn mét hîp ®ång nµo ®ã theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Cßn m«i giíi BHNT lµ tæ chøc hoÆc c¸ nh©n ®¹i diÖn cho phÝa kh¸ch hµng trong viÖc thu xÕp c¸c hîp ®ång BHNT – Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng m«i giíi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Sù xuÊt hiÖn ngµy cµng ®«ng ®¶o cña c¸c ®¹i lý vµ m«i giíi BHNT lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng BHNT vµ lµm t¨ng tÝnh chÊt c¹nh tranh cña thÞ trêng nµy. 2. Nh÷ng ®Æc trng cña s¶n phÈm BHNT. S¶n phÈm BHNT- hµng ho¸ trªn thÞ trêng BHNT lµ ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a thÞ trêng BHNT víi c¸c lo¹i thÞ trênh kh¸c nh: ThÞ tr¬nggf søc lao ®éng, thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng hµng tiªu dïng…thËm chÝ víi c¶ thÞ trêng b¶o hiÓm phi nh©n thä. Së dÜ nh vËy chÝnh lµ do nh÷ng ®Æc trng cña s¶n phÈm BHNT. §Çu tiªn ph¶i ®Ò cËp ®Õn mét ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, gièng nh bÊt kú s¶n phÈm b¶o hiÓm nµo, ®ã lµ s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä lµ s¶n phÈm v« h×nh hay kh«ng ®Þnh h×nh. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç: ngêi mua kh«ng thÓ c¶m nhËn ngay ®îc lîi Ých hay t¸c dông cña s¶n phÈm mµ ®¬n gi¶n hä chØ nhËn ®îc lêi høa, lêi cam kÕt cña c¸c 17 c«ng ty b¶o hiÓm. ChØ khi nµo cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra ( liªn quan ®Õn tÝnh m¹ng, t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ tuæi thä cña con ngêi ) th× s¶n phÈm BHNT míi ph¸t huy t¸c dông to líncña nã. Thªm vµo ®ã, s¶n phÈm BHNT lµ s¶n phÈm kh«ng thÓ cÊt tr÷ ®îc theo nghÜa: DÞch vô b¶o hiÓm do c¸c lùc lîng b¸n cung cÊp vµ dÞch vô nµy kh«ng thÓ t¹o ®îc ra tríc víi sè lîng lín ®Ó ®em cÊt vµo trong kho råi ®em b¸n dÇn mµ qu¸ tr×nh t¹o ra s¶n phÈm BHNT ph¶i diÔn ra ®ång thêi víi thêi ®iÓm tiªu thô s¶n phÈm nµy. §ång thêi, s¶n phÈm BHNT lµ s¶n phÈm kh«ng mong ®îi theo nghÜa: kh¸ch hµng lµ ngêi mua s¶n phÈm nhng kh«ng bao giê mong muèn c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra ( nh th¬ng tËt toµn bé vÜnh viÔn, tö vong…) ®Ó ®îc nhËn quyÒn lîi b¶o hiÓm. Ngoµi ra, s¶n phÈm BHNT lµ s¶n phÈm cã chu tr×nh ®¶o ngîc. ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ b¸n ( chÝnh lµ phÝ b¶o hiÓm ) hoµn toµn dùa trªn c¸c sè liÖu gi¶ ®Þnh vÒ tû lÖ tö vong gi÷a c¸c ngµnh nghÒ, c¸c vïng ®Þa lý, c¸c ®Þa ph¬ng, gi¶ ®Þnh vÒ tû lÖ l·i suÊt gi÷a c¸c lo¹i h×nh ®Çu t…Do ®ã, t¹i thêi ®iÓm b¸n s¶n phÈm th× cha thÓ x¸c ®Þnh ®îc ngay kÕt qña do thùc tÕ x¶y ra kh«ng ®îc nh dù kiÕn cña nhµ b¶o hiÓm, cã thÓ cã nh÷ng biÕn ®éng lín kh«ng lêng tríc ®îc. Mét ®Æc ®iÓm n÷a lµ s¶n phÈm BHNT lµ s¶n phÈm kh«ng ®îc b¶o hé b¶n quyÒn. HÇu hÕt néi dung c¸c ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm cña mçi s¶n phÈm b¶o hiÓm cho dï ë mèi c«ng ty BHNT kh¸c nhau, díi nh÷ng tªn gäi kh«ng gièng nhau nhng ®Òu cã nÐt t¬ng ®ång. ChÝnh v× vËy, muèn t¹o ra sù kh¸c biÖt cho s¶n phÈm b¶o hiÓm cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp BHNT ph¶i lµm chñ viÖc ®Þnh gi¸, ®Þnh phÝ hoÆc n©ng cao chÊt lîng phôc vô kh¸ch hµng. Cho dï vËy, s¶n phÈm BHNT lµ s¶n phÈm dÞch vô kh«ng ®ång nhÊt v× c¸c dÞch vô nµy ®îc cung cÊp ë mçi c¸ nh©n kh¸c nhau nªn chÊt lîng phôc vô cña mçi c¸ nh©n ®ã ®ãi víi mçi kh¸ch hµng lµ kh¸c nhau vµ ngay cïng mét c¸ nh©n víi tõng kh¸ch hµng cã tuæi thä, t×nh tr¹ng søc kháe…t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau còng kh«ng nh nhau. Vµ cuèi cïng, viÖc thiÕt kÕ c¸c s¶n phÈm BHNT ph¶i trªn c¬ së c¸c rñi ro liªn quan ®Õn sinh m¹ng, t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ tuæi thä cña con ngêi. V× vËy, c¸c quy luËt tù nhiªn, quy luËt t©m lý…¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù ra ®êi cña mét s¶n phÈm BHNT míi. 18 3. Nh÷ng ®Æc trng cña thÞ trêng BHNT. 3.1 ThÞ trêng BHNT lµ lo¹i thÞ trêng dÞch vô tµi chÝnh. Nh chóng ta ®· biÕt: kinh doanh BHNT lµ ho¹t ®éng cña DNBHNT nh»m môc ®Ých sinh lêi, theo ®ã doanh nghiÖp BHNT chÊp nhËn rñi ro cña ngêi ®îc b¶o hiÓm trªn c¬ së bªn mua b¶o hiÓm ®ãng phÝ BHNT ®Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi thô hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm khi x¶y ra c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm. Nh vËy, DNBHNT ®· huy ®éng ®ãng gãp cña ngêi tham gia ( phi b¶o hiÓm ) ®Ó h×nh thµnh quü BHNT. §iÒu nµy lµm cho thÞ trêng BHNTY lµ mét lo¹i thÞ trêng dÞch vô tµi chÝnh víi nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt lµ, thÞ trêng BHNT sÏ ph¸t triÓn khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, thu nhËp cña conh ngêi t¨ng lªn ngµy cµng cao. Tï ®ã, ngoµi nhu cÇu lµm viÖc, vui ch¬i, gi¶i trÝ…con ngêi cßn cã nhu cÇu ®Ò phßng h¹n chÕ vµ kh¾c phôc hËu qu¶ cña rñi ro ®èi víi b¶n th©n vµ gia ®×nh cña m×nh, lµm cho nhu cÇu BHNT t¨ng lªn. MÆt kh¸c, khi thu nhËp t¨ng lªn cao mét c¸c t¬ng ®èi, ngêi ta míi cã kh¶ n¨ng ®ãng phÝ ®Ó tham gia c¸c lo¹i h×nh BHNT Thø hai lµ thÞ trêng BHNT chÞu sù qu¶n lý chÆt chÏ cña Nhµ níc víi nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ nh: + Ngay tõ khi b¾t ®Çu thµnh lËp mét doanh nghiÖp BHNT, Nhµ níc ®· quy ®Þnh rÊt cô thÓ vÒ møc vèn ph¸p ®Þnh, vÒ hå s¬ thµnh lËp. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña DNBHNT, ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c doanh nghiÖp BHNT, Nhµ níc yªu cÇu c¸c DNBHNT ph¶i trÝch lËp c¸c quü dù phßng nghiÖp vô… + C«ng cô hiÖu qu¶ nhÊt cña Nhµ níc chÝnh lµ hÖ thèng luËt ph¸p víi c¸c v¨n b¶n luËt, díi luËt, th«ng t…§iÒu nµy kh«ng nh÷ng nh»m ®¶m b¶o mét thÞ trêng BHNT c¹nh tranh lµnh m¹nh, c«ng b»ng mµ cßn gióp cho sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng khi xuÊt hiÖn ngµy mét nhiÒu nh÷ng doanh nghiÖp BHNT, c¸c ®¹i lý vµ m«i giíi BHNT thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 3.2 Cung vµ cÇu trªn thÞ trêng BHNT. Nhu cÇu tham gia BHNT cña c¸c c¶ nh©n, tæ chøc lu«n lu«n biÕn ®æi tuú theo sù ph¸t triÓn kinh tÕ, yÕu tè x· héi nh: thu nhËp, t×nh tr¹ng gia ®×nh…Ngêi tiªu dïng cã nhËn thøc cao h¬n vÒ c¸c s¶n phÈm BHNT, nhu cÇu gia t¨ng vµ ngµy cµng tinh vi, kh¸ch hµng cã yªu cÇu c¸ nh©n ho¸ dÞch vô, mua c¸c s¶n phÈm ®îc l¾p ghÐp vµ thiÕt kÕ theo nhu cÇu c¸ nh©n, ®îc hëng c¸c dÞch vô theo nhu cÇu cña c¸ 19 nh©n. ChÝnh v× thÕ mµ cung BHNT còng ph¶i thay ®æi theo cho phï hîp, ph¶i tung ra kÞp thêi, chÝnh x¸c nh÷ng s¶n phÈm phï hîp víi nhu cÇu. VÝ dô nh s¶n phÈm an sinh gi¸o dôc cho trÎ em nhá, s¶n phÈm b¶o hiÓm chÕt v¸ tµn tËt cho nh÷ng nngêi trëng thµnh, an gia thÞnh vîng cho c¸c gia ®×nh, niªn kim nh©n tho khi vÒ giµ vµ b¶o hiÓm tö kú ®Ò phßng nh÷ng trêng hîp tö vong…kÌm theo ®ã, DNBH cung cÊp dÞch vô chÊt lîng cho kh¸ch hµng. Sù phï hîp cña cung theo cÇu vÒ BHNT lµm cho thÞ trêng BHNT lu«n lu«n biÕn ®éng, c¸c s¶n phÈm sau thêng hoµn thiÖn h¬n c¸c s¶n phÈm tríc. Cã thÓ nãi quy luËt ®µo th¶i thÓ hiÖn rÊt râ trªn thÞ trêng BHNT. 3.3 Sù c¹nh tranh vµ liªn kÕt diÔn ra liªn tôc. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm lu«n lu«n cã xu híng giµnh giËt vµ më réng thÞ trêng b»ng nhiÒu yÕu tè: Cã thÓ th«ng qua gi¸ c¶, cã thÓ bëi chÊt lîng phôc vô kh¸c hµng vµ cã thÓ lµ c«ng t¸c ®µo t¹o vµ ph©n bæ m¹ng líi ph©n phèi…§Ó chiÕn th¾ng ®îc trong c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp ph¶i hÕt søc linh ho¹t n¾m b¾t ®îc nhu cÇu thÞ trêng, kÞp thêi tung ra ss¶n phÈm víi mét chiÕn lîc ph©n phèi hîp lý vµ n¨ng cao chÊt lîng phôc vô kh¸ch hµng. Mét sù c¹nh tranh lµnh m¹nh, hîp ph¸p kh«ng nh÷ng thóc ®Èy c¸c DNBHNT ph¸t triÓn v÷ng m¹nh vÒ mäi mÆt mµ cßn gãp phÇn mang l¹i ngµy cµng nhiÒu Ých lîi cho kh¸ch hµng. Song song víi qu¸ tr×nh c¹nh tranh khèc liÖt vµ gay g¾t ®ã l¹i lµ sù liªn kÕt gi÷a c¸c DNBH. BiÓu hiÖn cña nã lµ ho¹t ®éng ®ång b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm ( c¸c DNBH san sÎ rñi ro cho nhau ), hîp t¸c trong lÜnh vùc ®µo t¹o, nghiªn cøu khoa häc vµ ®Æc biÖt lµ trong qu¸ tr×nh ®Þnh phÝ: Sù c¹nh tranh b»ng yÕu tè gi¸ c¶ ( ph× b¶o hiÓm ) ph¶i cã giíi h¹n. NÕu tÊt c¶ c¸c DNBHNT dÒu lu«n h¹ møc phÝ thÊp h¬n ®èi thñ c¹nh tranh th× vÒ l©u dµi sÏ kh«ng ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶, thanh to¸n dÉn ®Õn nguy c¬ ph¸ s¶n. ChÝnh v× thÕ mµ hä cÇn phèi hîp víi nhau( trong mét chõng mùc nµo ®ã ) ®Ó ®Þnh phÝ b¶o hiÓm cho c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm. Ngoµi ra, c¸c DNBHNT cßn liªn kÕt ®Ó lËp ra c¸c hiÖp héi BHNT. HiÖp héi BHNT ®îc thµnh lËp víi vai trß lµ mét cÇu nèi gi÷a c¸c DNBHNT víi c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc, t×m tiÕng nãi chung cña c¸c DNBHNT ®Ó gãp ý víi Nhµ níc vÒ c¸c chÝnh s¸ch, luËt ph¸p mµ cô thÓ lµ c¸c nghÞ ®Þnh, v¨n b¶n ph¸p luËt. §ång thêi hiÖp héi BHNT còng lµ n¬i ®Ó nèi ý tëng cña c¸c doanh nghiÖp, t×m sù tho¶ thuËn chung gi÷a c¸c doanh nghiÖp, chèng l¹i viÖc c¹nh tranh qu¸ khÝch, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Qu¸ tr×nh hîp t¸c ®· kh«ng chØ trong ph¹m vi mét khu vùc, mét 20