Tài liệu Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục tổ chức dạy học một số kiến thức chương “hạt nhân nguyên tử” –vật lý 12 thpt theo định hướng nghề nghiệp cho học sinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 NINH VIẾT HỢP TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG “HẠT NHÂN NGUYÊN TỬ” - VẬT LÝ 12 THPT NHẰM GIÁO DỤC ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 NINH VIẾT HỢP TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG “HẠT NHÂN NGUYÊN TỬ” - VẬT LÝ 12 THPT NHẰM GIÁO DỤC ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn vật lý Mã số: 8 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Tƣởng Duy Hải HÀ NỘI - 2018 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới TS Tƣởng Duy Hải, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn. động viên hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô giáo, cán bộ trong tổ bộ môn phƣơng pháp giảng dạy vật lí đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với ban giám đốc, giáo viên chủ nhiệm và học sinh lớp 12A1, 12A3 trƣờng THPT Đỗ Huy Liêu - Nam Định đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè động viên, tạo mọi điều kiện cho việc học tập nghiên cứu hoàn thành luận văn này. Hà Nội, tháng 6 năm 2018 Tác giả Ninh Viết Hợp LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung đã trình bày trong luận văn này là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi dƣới sự hƣớng dẫn trực tiếp của TS. Tƣởng Duy Hải. Những nội dung này không trùng lặp với kết quả nghiên cứu của các tác giả khác. Hà Nội, tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Ninh Viết Hợp MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................4 3. Đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................................4 4. Gỉả thuyết khoa học ...........................................................................................4 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ......................................................................5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................5 7. Đóng góp của đề tài ...........................................................................................6 8. Cấu trúc của luận văn.........................................................................................7 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN ........................................................................ 8 1.1. Phƣơng pháp dạy học tích cực ........................................................................8 1.1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích cực ...........................................8 1.1.2. Các đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực ..................................8 1.1.3. Các biểu hiện của tính tích cực của học sinh trong học tập ..................12 1.1.4. Các cấp độ của tính tích cực trong học tập ...........................................12 1.1.5. Những yếu tố thúc đẩy tính tích cực của học sinh trong học tập ...........13 1.2. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo ....................................................................14 1.2.1. Tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo với việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh .................................................14 1.2.2. Hoạt động sáng tạo ................................................................................16 1.2.3. Những tư tưởng về học tập trải nghiệm trên thế giới.............................19 1.2.4. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo .............................................................22 1.3. Định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo ............................................................................................40 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ....................................................................................40 Chƣơng 2. TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƢƠNG “HẠT NHÂN NGUYÊN TỬ” – VẬT LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH ................................................. 42 2.1. Tầm quan trọng của giáo dục định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh trong trƣờng phổ thông .................................................................................42 2.1.1. Quan điểm về giáo dục hướng nghiệp của các nước trên thế giới ........42 2.1.2. Quan điểm về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông ở Việt Nam .................................................................................................44 2.2 Phân tích chƣơng trình ...................................................................................49 2.2.1 Sơ đồ cấu trúc nội dung của chương “Hạt nhân nguyên tử” - Vật lí 12 ............................................................................................................49 2.2.2 Đồng vị ....................................................................................................50 2.2.3 Phản ứng hạt nhân ..................................................................................52 2.3 Thiết kế tiến trình tổ chức dạy học định hƣớng nghề nghiệp ........................56 2.3.1 Thiết kế định hướng học sinh được khám phá môi trường nghề nghiệp .....................................................................................................56 2.3.2 Các nội dung để xây dựng hoạt động cho học sinh khám phá nghề nghiệp .....................................................................................................76 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ....................................................................................86 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 88 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ........................................88 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm .......................................................88 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .......................................................88 3.2. Đối tƣợng và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm .......................................88 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ............................................................88 3.1.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .......................................................89 3.3. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm............89 3.3.1. Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm .........................................89 3.3.2. Một số khó khăn trong thực nghiệm sư phạm .........................................90 3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm .....................................................................90 3.4.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.....................90 3.4.2. Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm ..........................92 3.4.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................92 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................................108 KẾT LUẬN CHUNG .................................................................................... 110 KIẾN NGHỊ .................................................................................................. 111 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 112 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT GV : Giáo viên HS : Học sinh DCTN : Dụng cụ thí nghiệm PPDH : Phƣơng pháp dạy học DHDA : Dạy học dự án CHKQ : Câu hỏi khái quát CHBH : Câu hỏi bài học CHND : Câu hỏi nội dung THPT : Trung học phổ thông THCS : Trung học cơ sở GDNN : Giáo dục nghề nghiệp GDTX : Giáo dục thƣờng xuyên GDHN : Giáo dục hƣớng nghiệp TCCN : Trung cấp chuyên nghiệp DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra lần 1 .................................................................... 93 Bảng 3.2: Xếp loại kiểm tra lần 1 ................................................................... 93 Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ............................. 95 Bảng 3.4: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 ............................................... 96 Bảng 3.5: Bảng các tham số thống kê lần 1 .................................................... 96 Bảng 3.6: Kết quả kiểm tra lần 2 .................................................................... 97 Bảng 3.7: Bảng xếp loại kiểm tra lần 2 ........................................................... 98 Bảng 3.8: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2 ............................. 99 Bảng 3.9: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 ............................................. 100 Bảng 3.10: Bảng các tham số thống kê lần 2 ................................................ 101 Bảng 3.11: Kết quả tổng hợp hai lần kiểm tra .............................................. 102 Bảng 3.12: Bảng xếp loại kiểm tra ................................................................ 102 Bảng 3.13: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra .................................. 104 Bảng 3.14: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra .................................................... 105 Bảng 3.15: Tổng hợp các tham số thống kê qua hai bài kiểm tra TNSP ...... 105 DANH MỤC BIỂU, ĐỒ THỊ Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 1................................................... 94 Biểu đồ 3.2: Đồ thị đƣờng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ............ 95 Biểu đồ 3.3: Đồ thị đƣờng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ............ 96 Biểu đồ 3.4: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần...................................................... 99 Biểu đồ 3.5: Đồ thị đƣờng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2 .......... 100 Đồ thị 3.6: Đồ thị đƣờng lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 .............................. 101 Biểu đồ 3.7: Biểu đồ xếp loại kiểm tra ......................................................... 103 Biểu đồ 3.8: Đồ thị đƣờng phân phối tần suất .............................................. 104 Đồ thị 3.9: Đồ thị đƣờng lũy tích kết quả kiểm tra ....................................... 105 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đất nƣớc ta đang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) Nghị quyết đai hội đảng toàn quốc lần thứ nêu rõ: “Phấn đấu đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại”. Sự nghiệp CNH, HĐH đòi hỏi nhiều nhân tố quan trọng song yếu tố quan trọng và quyết định nhất là con ngƣời, là nguồn lực cần đầu tƣ phát triển. Để đào tạo đƣợc nguồn nhân lực có trình độ cao, phù hợp với nhu cầu hội nhập quốc tế thì bắt buộc nền giáo dục của nƣớc ta phải đổi mới toàn điện, trong đó có nội dung và phƣơng pháp giáo dục trong các trƣờng phổ thong sao cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Nghị quyết TW2 khóa VIII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ: “đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thống một chiều, rèn luyện nếp tƣ duy sáng tạo cho ngƣời học, từng bƣớc áp dụng các phƣơng pháp tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh …”. Ngày với sự phát triển nhanh, mạnh với tốc độ mang tính bùng nổ của khoa học công nghệ thể hiện qua sự ra đời của nhiều thuyết, thành tựu mới cũng nhƣ khả năng ứng dụng chúng vào thực tế cao cho nên nhà trƣờng phổ thông không thể trang bị hết mọi kiến thức mong muốn. Do đó, trong dạy học phải coi trọng việc dạy phƣơng pháp, dạy cách đi tới kiến thức của loài ngƣời, trên cơ sở đó học tập suốt đời. Xã hội đòi hỏi ngƣời có hoc vấn hiện đại không chỉ có khả năng sử dụng tri thức dƣới dạng có sẵn mà con phải có năng lực chiếm lĩnh, sử dụng tri thức mới một cách độc lập; khả năng đánh giá sự kiện, hiện tƣợng mới, khả năng giải quyết vấn đề và hành động tự chủ, sáng tạo. Trong điều kiện phát triển mạnh mẽ của các phƣơng tiện truyền thông, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lƣu, HS tiếp nhận nhiều nguồn thông 1 tin đa dạng, phong phú từ nhiều mặt cuả cuộc sống, năng động hơn, linh hoạt và thực tế hơn so với các thế hệ truớc đây. Trong học tập, HS không thỏa mãn với vai trò của ngƣời tiếp thu thụ động, không chỉ chấp nhận các giải pháp đã có sẵn đƣợc đƣa ra, nên phƣơng pháp dạy học (PPDH) truyền thống trƣớc đây lấy hoạt động của ngƣời thầy làm trung tâm, chủ yếu là truyền thụ một chiều thông báo kiến thức, thiên về lí thuyết xa rời thực tiễn, ít chú ý đến kĩ năng thực hành, kĩ năng vận dụng vào đời sống thực tế, chƣa thực sự quan tâm đến việc hình thành thói quen tự học, tự khám phá kiến thức, phát triển tƣ duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề cho ngƣời học không còn phù hợp. Vật lí là một môn học có nhiều ứng dụng quan trọng trong các lĩnh vực khoa học và đời sống. Những hiện tƣợng thực tế diễn ra trong tự nhiên vô cùng phong phú và thú vị. Tuy nhiên việc dạy học vậy lí hiện nay ở trƣờng phổ thông phần lớn là chỉ dạy những kiến thức thuần túy và tập trung vào việc luyện giải bài tập. Điều đó phần nào làm giảm hứng thú của HS đối với môn học, làm cho kiến thức học sinh học đƣợc ở trƣờng chƣa gắn với thực tiễn. vì vậy việc gấn liền tri thức đƣợc học với những ứng dụng trong cuộc sống rất cần đƣợc quan tâm nghiên cứu. Hiện nay, điều kiện về môi trƣờng học tập và cơ sở vật chất nhìn chung đã đƣợc đảm bảo. Đồ dùng và phƣơng tiện dạy học trong nhà trƣờng đƣợc trang bị tƣơng đối đầy đủ. Công nghệ thông tin đã đƣợc đƣa vào trong trƣờng học làm cho HS không còn xa lạ với máy tính, máy chiếu, các thí nghiệm vật lí đơn giản; làm cho khả năng cập nhập thông tin cũng nhƣ tiếp cận tri thức mới của HS cũng khá hơn nhiều. Những điều kiện trên đã tạo điều kiện rất thuận lợi cho việc đổi mới PPDH, trong đó có tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học, đặc biệt là dạy học những ứng dụng kĩ thuật của vật lí. 2 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo là PPDH tích cực lấy ngƣời học làm trung tâm. Ngoài mục tiêu hƣớng dẫn HS cách tìm ra kiến thức, nó còn kích thích hứng thú, say mê nghiên cứu, giúp phát triển năng lực sáng tạo, gắn lí thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội, rèn luyện năng lực cộng tác làm việc theo nhóm. Chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” - Vật lí 12 là chƣơng có nhiều kiến thức gắn liền với thực tiễn, các ứng dụng này rất gần gũi trong cuộc sống đặc biệt là ở các nƣớc phát triển. Vì vậy, HS có nhiều điều kiện để tiếp cận, tìm tòi các ứng dụng của lí thuyết vào thực tiễn, tạo cho HS cảm giác hứng thú và thiết thực khi nghiên cứu nó. Mặt khác, mỗi con ngƣời đều ý thức đƣợc yếu tố quan trọng nhất quyết định tƣơng lai của mình là nghề nghiệp. Vì thế lựa chọn cho mình một nghề nghiệp phù hợp luôn là vấn đề đƣợc nhiều bạn trẻ quan tâm, đặc biệt là những học sinh phổ thông (HSPT). Trong xã hội hiện nay, HS THPT có nhiều lựa chọn sau khi tốt nghiệp: học đại học, cao đẳng, học nghề, du học, đi làm… Khi còn đang ngồi trên ghế nhà trƣờng, có nhiều yếu tố tác động đến việc lựa chọn nghề nghiệp của các em HS. Ví dụ: sở thích của bản thân, ý kiến định hƣớng của gia đình, lời khuyên của bạn bè… khi đứng trƣớc nhiều ý kiến tác động, nhiều khi các em cảm thấy hoang mang, cảm thấy mâu thuẫn, không biết mình nên chọn nghề nào. Có ngƣời chọn đúng nghành nghề với sở thích, năng lực của bản thân nhƣng lại có ngƣời không chọn đúng nghành nghề nên không phát huy hết năng lực của bản thân, thậm chí gặp nhiều khó khăn trong quá trình làm việc, hay có ngƣời chọn nghành nghề không theo mong muốn bản thân mà lựa chọn theo ý kiến của ngƣời khác , gây ra tính bị động trong việc chọn lựa. Việc dạy học theo định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh rất quan trọng. Nó giúp phân luồng học sinh theo định hƣớng nghề nghiệp của địa phƣơng và giảm tải cho các trƣờng đại học, cao đẳng. 3 Nói đến nghành công nghiệp hạt nhân, hầu hết mọi ngƣời đều nghĩ đến vũ khí hạt nhân và các nhà máy điện hạt nhân. Tuy nhiên, công nghệ hạt nhân đƣợc ứng dụng vào nhiều lĩnh vực trong đời sống nhiều hơn mọi ngƣời nghĩ. Trong các lĩnh vực y tế, công nghiệp, nông nghiệp, tài nguyên và môi trƣờng… cụ thể nhƣ xạ trị, chuẩn đoán hình ảnh (điện quang), nghiên cứu về đột biến tạo giống, xây dựng các trạm quan trắc phóng xạ để dự báo và phòng ngừa thiên tai, xây dựng những dây chuyền công nghệ chiếu xạ thực phẩm nông sản xuất khẩu. Ở các nƣớc phát triển hạt nhân đƣợc ứng dụng rất sâu và rộng còn ở Việt Nam có thể nói chúng ta mới chỉ đang ở điểm xuất phát trên con đƣờng dài khai thác lĩnh vực hạt nhân. Với các lí do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Tổ chức dạy học một số kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” –Vật lý 12 THPT theo định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức của chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” - Vật lý 12THPT nhằm định hƣớng nghề nghiệp cho HS. 3. Đối tƣợng nghiên cứu - Nội dung kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” - Vật lý 12 THPT - Hoạt động dạy và học chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – Vật lý 12 THPT theo định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. 4. Gỉả thuyết khoa học Nếu dựa trên cơ sở lí luận về các phƣơng pháp dạy học tích cực, đồng thời nghiên cứu nội dung kiến thức khoa học thì có thể xây dựng đƣợc tiến trình dạy học một số kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – Vật lý 12 theo định hƣớng nghề nghiệp cho HS. 4 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về: 5.1.1. Phƣơng pháp dạy học tích cực. 5.1.2. Việc định hƣớng nghề nghiệp cho HS. 5.1.3. Chƣơng trình SGK hiện hành, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo có liên quan đến nội dung kiến thức chƣơng “ Hạt nhân nguyên tử” 5.2 Nghiên cứu cơ sở thực tiễn: 5.2.1. Thực tế dạy và học môn vật lý đặc biệt là nội dung kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – Vật lý 12 THPT. 5.2.2. Thực tế việc hƣớng nghiệp và phân luồng học sinh THPT. 5.2.3. Tổ chức dạy học một số kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử”Vật lý 12 THPT theo phƣơng pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm định hƣớng nghề nghiệp cho HS. 5.2.4. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo nội dung và tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả đã thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của đề tài, sơ bộ đánh giá hiệu quả của việc tổ chức dạy học một số kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – Vật lý 12 THPT với việc định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. Từ đó, nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện để có thể vận dụng linh hoạt phƣơng pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào thực tiễn dạy học các nội dung kiến thức khác trong chƣơng trình Vật lý THPT. 5.3. Phạm vi nghiên cứu - Các kiến thức thuộc chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – Sách giáo khoa vật lý 12. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp nghiên cứu luận 5 + Nghiên cứu các tài liệu về quan điểm, sự định hƣớng dạy và học tích cực cũng nhƣ đổi mới PPDH; về lí luận dạy học nói chung và lí luận dạy học môn Vật lý nói riêng. + Nghiên cứu nội dung, chƣơng trình SGK, sách giáo viên, sách bài tập và các tài liệu liên quan. - Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn Tìm hiểu việc dạy (thông qua phiếu điều tra, dự giờ, trao đổi với giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi với học sinh, phân tích các sản phẩm học tập của học sinh) nhằm đánh giá sơ bộ thực trạng dạy học nội dung kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – Vật lý 12.  Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: + Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm tại trƣờng THPT với tiến trình dạy học đã soạn thảo. + Phân tích kết quả thu đƣợc trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. Phƣơng pháp thống kê toán học Xử lí các số liệu thống kê thu đƣợc từ phiếu điều tra và các kết quả thực nghiệm sƣ phạm 7. Đóng góp của đề tài - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lí luận về phƣơng pháp dạy học tích cực. - Góp phần xây dựng cơ sở giúp định hƣớng nghề nghiệp cho HS trong dạy học vật lý. - Có thể làm tài liệu tham khảo về dạy học vật lý theo mục tiêu định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. - Có thể làm tài liệu tham khảo cho GV vật lý và sinh viên các trƣờng sƣ phạm. 6 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận chung và tài liệu tham khảo, luận văn có cấu trúc 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận Chƣơng 2: Tổ chức dạy học một số kiến thức chƣơng “Hạt nhân nguyên tử” – vật lý 12 theo định hƣớng nghề nghiệp cho học HS. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 7 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1. Phƣơng pháp dạy học tích cực 1.1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích cực “Phương pháp dạy học (PPDH) tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động” [17]. 1.1.2. Các đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực 1.1.2.1. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh “Trong PPDH tích cực, người học – đối tượng của hoạt động “dạy”, đồng thời là chủ thể của hoạt động “học” – được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và hướng dẫn, thông qua đó tự lực tìm tòi, khám phá những điều mình chưa biết hoặc chưa rõ chứ không phải tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt một cách máy móc, thụ động. Khi được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học có cơ hội trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức, kĩ năng mới,nắm được phương pháp tìm ra kiến thức, kĩ năng đó, không rập khuôn theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và thể hiện khả năng của bản thân. Qua đó, HS tự tích lũy kinh nghiệm cho bản thân. Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ truyền đạt tri thức một cách giản đơn mà còn hướng dẫn HS hành động. Hoạt động 8 dạy phải giúp cho từng học sinh biết hành động và tích cực tham gia các chương trình hành động cộng đồng” [17]. 1.1.2.2. Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học PPDH tích cực xem việc rèn luyện phƣơng pháp học tập cho HS không chỉ là một biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu của quá trình dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh, thông tin, khoa học kĩ thuật, công nghệ phát triển nhƣ vũ bão thì không thể nhồi nhét vào đầu óc HS khối lƣợng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy cho HS phƣơng pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc học cao hơn càng phải đƣợc chú trọng.  “Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nâng lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển khả năng tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên” [17]. 1.1.2.3. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Trong một lớp học, khi các HS có khả năng tƣ duy và trình độ kiến thức khác nhau thì khi áp dụng PPDH tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hóa về cƣờng độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học đƣợc thiết kế thành một chuỗi các nhiệm vụ độc lập. Áp dụng PPDH tích cực ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng các phƣơng tiện công nghệ thông tin trong nhà trƣờng sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hóa hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh. 9 “Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ, năng lực đều được hình thành bằng những hoạt động của từng cá nhân độc lập. Lớp học là môi trường giao tiếp giữa thầy và trò, trò và trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được thể hiện, khẳng định hay bác bỏ, thông qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới, tự thu nhận cho mình những kinh nghiệm mới có giá trị” [17]. 1.1.2.4. Kết hợp giữa đánh giá của thầy với đánh giá của trò “Trong dạy học, việc đánh giá HS không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy” [17]. Trƣớc đây, GV giữ độc quyền đánh giá HS. Trong PPDH tích cực, giáo viên phải hƣớng dẫn HS phát triển kĩ năng đánh giá và tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. GV cần tạo điều kiện thuận lợi để HS đƣợc tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động học kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trƣờng phải trang bị cho HS. Có thể so sánh đặc trƣng của dạy học thụ động và dạy học tích cực nhƣ sau:[17] Dạy học thụ động Dạy học tích cực Quan Học là quá trình tiếp thu và Học là quá trình kiến tạo; học sinh niệm lĩnh hội, qua đó hình thành tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện kiến thức, kĩ năng, tƣ tƣởng, tập, khai thác và xử lý thông tin,… tự hình thành hiểu biết, năng lực tình cảm. và phẩm chất. Bản chất Truyền thụ tri thức, truyền thụ Tổ chức hoạt động nhận thức cho và chứng minh chân lí của học sinh. Dạy học sinh cách tìm ra giáo viên. chân lí. 10