Tài liệu Luận văn hợp đồng bảo hiểm

LỜI MỞ ĐẦU Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi, nhu cÇu b¶o hiÓm còng ngµy cµng cao. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mÊy tr¨m n¨m cña b¶o hiÓm ®· ghi nhËn vai trß vµ nh÷ng ®ãng gãp to lín cña b¶o hiÓm trong viÖc æn ®Þnh, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ x· héi, vÞ thÕ cña b¶o hiÓm cµng ®îc n©ng cao trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Ngµy nay, sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ diÔn ra nhanh chãng ®· lµm thay ®æi s©u s¾c bé mÆt cña ngµnh b¶o hiÓm. Nh÷ng th¸ch thøc cña thÞ trêng b¶o hiÓm lµ rÊt khã kiÓm so¸t, c¹nh tranh ¸c liÖt vµ nh÷ng thay ®æi lín vÒ c¬ cÊu kÕt hîp víi nhau lµ nh÷ng nÐt ®Æc trng cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm. ë ViÖt Nam ho¹t ®éng b¶o hiÓm ph¸t triÓn kh¸ m¹nh trong vµi n¨m gÇn ®©y tõ khi chóng ta chÝnh thøc më cöa thÞ trêng b¶o hiÓm. C¸c lÜnh vùc, c¸c nghiÖp vô vµ c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm ngµy cµng ®îc më réng, c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc kÝ kÕt ngµy cµng nhiÒu. Tuy vËy, b¶o hiÓm ViÖt Nam vÉn cha ph¸t triÓn t¬ng xøng qui m« cña nã vµ còng cha cã mét qui chÕ ph¸p lý v÷ng ch¾c, mét hÖ thèng ph¸p luËt hoµn thiÖn t¹o c¬ së ph¸p lý cho thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ cã hiÖu qu¶. Víi mong muèn ®îc ®ãng gãp mét phÇn nhá bÐ vµo viÖc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò b¶o hiÓm vµ hîp ®ång b¶o hiÓm, gióp cho c¸c c¸n bé ph¸p lý cã thªm c¸ch nh×n míi vµ hiÓu râ h¬n vÒ b¶n chÊt vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng híng x©y dùng luËt còng nh ¸p dông c¸c qui ph¹m ph¸p luËt vÒ b¶o hiÓm mét c¸ch chÝnh x¸c vµ hiÖu qu¶ t«i ®· chän ®Ò tµi “ Hîp ®ång b¶o hiÓm”. Hîp ®ång b¶o hiÓm lµ ®Ò tµi cßn rÊt míi mÎ vµ cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p. Tuy ®©y cha ph¶i lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu hoµn thiÖn song t«i ®· cè g¾ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu, then chèt nhÊt cña hîp ®ång b¶o hiÓm nãi chung cã g¾n víi thùc tiÔn cho phï hîp. Víi tr×nh ®é vµ sù hiÓu biÕt cã h¹n nªn ch¾c ch¾n t«i kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng s¬ suÊt. RÊt mong ®îc b¹n ®äc vµ c¸c thÇy c« gi¸o gãp ý ®Ó b¶n LuËn v¨n cña t«i ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. 1 Ch¬ng I Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm A. LÞch sö ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm I. V× sao b¶o hiÓm ra ®êi Qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi lµ qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®Ó c¶i t¹o vµ hoµ hîp víi thiªn nhiªn, qu¸ tr×nh ®ã chÞu sù t¸c ®éng cña thiªn nhiªn theo hai híng tÝch cùc vµ tiªu cùc. Sù t¸c ®éng tiªu cùc cña thiªn nhiªn nh b·o, lò lôt, h¹n h¸n, ®éng ®Êt,... lµ nh÷ng thiªn tai cã thÓ g©y hËu qu¶ thiÖt h¹i vÒ con ngêi, tµi s¶n. Kh«ng nh÷ng thiªn tai mµ ngay con ngêi còng cã thÓ g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tµi s¶n cho ngêi kh¸c. Nh÷ng thiÖt h¹i ®ã g©y cho con ngêi bao nhiªu khã kh¨n, bÊt h¹nh trong cuéc sèng vµ trong s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng cña thiªn tai, tai biÕn ®Æt ra mét nhu cÇu néi t¹i cña ®êi sèng céng ®ång lµ con ngêi ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, h¹n chÕ, kh¾c phôc hËu qu¶ cã thÓ b»ng c¸c c¸ch nh: buéc ngêi g©y thiÖt h¹i ph¶i båi thêng tæn thÊt trong trêng hîp tai n¹n x¶y ra do lçi cña con ngêi.  BiÖn ph¸p phßng ngõa: lµ biÖn ph¸p ®îc con ngêi sö dông do nhËn thøc ®îc c¸c qui luËt cña thiªn nhiªn ®Ó kh¾c phôc vµ h¹n chÕ thiÖt h¹i nh ®¾p ®ª chèng lôt, trång rõng phßng hé, phßng ch¸y,... Môc ®Ých cña biÖn ph¸p phßng ngõa lµ nh»m ng¨n ngõa rñi ro hoÆc h¹n chÕ hËu qu¶ ph¸t sinh tõ rñi ro.  BiÖn ph¸p cøu trî: lµ biÖn ph¸p ®îc thùc hiÖn ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ ph¸t sinh tõ c¸c rñi ro. Sù cøu tÕ, trî gióp cña x· héi lµ mét biÖn ph¸p tÝch cùc. Nguån trî gióp cã thÓ tõ ng©n s¸ch Nhµ níc hoÆc tõ sù ®ãng gãp tõ thiÖn cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc mang tÝnh tù nguyÖn nh»m gióp ®ì c¸c tæ chøc c¸ nh©n gÆp rñi ro kh¾c phôc c¸c hËu qu¶. BiÖn ph¸p nµy rÊt h÷u hiÖu trong nh÷ng trêng hîp thiªn tai x¶y ra ë ph¹m vi mét vïng, mét bé phËn d©n c.  BiÖn ph¸p lËp ra c¸c quü dù phßng ®Ó bï ®¾p kÞp thêi tæn thÊt x¶y ra. Trong nhiÒu trêng hîp c¸c biÖn ph¸p trªn tá ra rÊt hiÖu qu¶ nhng nhiÒu trêng hîp kh¸c chóng l¹i cho thÊy nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc kh¾c phôc hËu qu¶. §ã lµ: Cho dï con ngêi cã chó ý ®Õn biÖn ph¸p phßng ngõa nhng nh÷ng rñi ro, tai n¹n vÉn cã thÓ x¶y ra nh ®éng ®Êt, nói löa. Nh÷ng thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra kh«ng thÓ buéc c¸ nh©n hay tæ chøc nµo ®ã båi thêng ®îc v× kh«ng ai cã lçi. BiÖn ph¸p cøu trî l¹i kÐm hiÖu qu¶ ®èi víi trêng hîp thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra qu¸ lín. Hay trêng hîp x¶y ra thiÖt h¹i nhng kh«ng t×m ra thñ ph¹m hoÆc thiÖt h¹i x¶y ra do lçi cña chÝnh ngêi bÞ thiÖt h¹i khiÕn hä bÞ ®Èy vµo thÕ suy kiÖt kinh tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã h×nh thøc b¶o hiÓm ra ®êi ®Ó gi¶i quyÕt c¬ b¶n nh÷ng h¹n chÕ ®ã. BiÖn ph¸p b¶o hiÓm ®îc thùc hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng lËp vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm nh»m bï ®¾p thiÖt h¹i, kh¾c phôc hËu qu¶ cña c¸c rñi ro. VËy t¹i sao b¶o hiÓm l¹i cã kh¶ n¨ng kh¾c phôc ®îc nh÷ng thiÖt h¹i to lín ®ã. §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy ta t×m hiÓu vai trß cña b¶o hiÓm. 2 II. Vai trß cña b¶o hiÓm 1. B¶o hiÓm lµ c«ng cô ®Ó xö lý rñi ro, duy tr× ®êi sèng vµ ho¹t ®éng b×nh thêng cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong x· héi. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng thøc “lÊy Ýt cña sè ®«ng bï cho sè Ýt” ®· tËp trung ®îc mét lîng cña c¶i cÇn thiÕt cã kh¶ n¨ng bï ®¾p thiÖt h¹i cho c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n gÆp rñi ro thuéc diÖn ®îc b¶o hiÓm. ChÝnh vËy mµ viÖc tham gia b¶o hiÓm t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong x· héi cã thÓ duy tr× ®êi sèng vµ ho¹t ®éng b×nh thêng khi gÆp rñi ro. Ngay c¶ khi thiÖt h¹i qu¸ lín hay kh«ng t×m thÊy ngêi g©y thiÖt h¹i th× b¶o hiÓm còng ®¶m b¶o ®îc kh¶ n¨ng båi thêng thiÖt h¹i. Vµ v× mét thiÖt h¹i khi x¶y ra trong ph¹m vi b¶o hiÓm ®· ®îc chia sÎ cho nhiÒu ngêi cïng g¸nh chÞu nªn t¸c h¹i cña hiÓm ho¹ kh«ng cßn lín nh khi chØ cã mét sè Ýt ngêi ph¶i g¸nh chÞu toµn bé. Vai trß to lín cña b¶o hiÓm trong ®êi sèng, s¶n xuÊt kinh doanh thÓ hiÖn lµ: + §em l¹i t©m lý an t©m vÒ mÆt tµi chÝnh tríc c¸c nguy c¬ x¶y ra g©y thiÖt h¹i. + Nhanh chãng ®îc båi thêng tæn thÊt khi rñi ro g©y thiÖt h¹i. + Gióp doanh nghiÖp, c¸ nh©n tù tin trong viÖc më réng s¶n xuÊt, kinh doanh hoÆc tham gia vµo lÜnh vùc ®Çu t míi. QuÜ b¶o hiÓm tËp trung ®îc coi lµ nguån b¶o ®¶m tµi chÝnh v÷ng ch¾c cho c¸c tæ chøc kinh tÕ ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ cña hiÓm ho¹, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn nguån vèn cña m×nh. Trong kinh doanh, qui m« ®Çu t cµng lín th× rñi ro cµng cao. §Ó ph©n t¸n rñi ro, c¸c nhµ ®Çu t thêng tham gia b¶o hiÓm. Hä lùa chän vµ göi g¾m doanh nghiÖp cña m×nh vµo c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm vÒ tµi s¶n. Cßn c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm vÒ con ngêi th× gãp phÇn æn ®Þnh c¶ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng v× nã gãp phÇn b¶o toµn søc lao ®éng, kh«i phôc søc khoÎ cña con ngêi sau c¬n tai biÕn. Kh«ng nh÷ng thÕ, b¶o hiÓm cßn ®ãng vai trß trong qu¶n lý Nhµ níc: + Gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch, gãp phÇn t¨ng tÝch luü cho ng©n s¸ch. + T¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho mét bé phËn lín lao ®éng trong x· héi. + Gãp phÇn ®Ò phßng h¹n chÕ tæn thÊt ph¸t sinh. B¶o hiÓm gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt vµ ®êi sèng do ®ã gãp phÇn æn ®Þnh “kho¶n thu cho ng©n s¸ch Nhµ níc nh thuÕ,...” B¶o hiÓm cã thÓ bæ sung hoÆc thay thÕ mét sè kho¶n thu chÝnh s¸ch (do thiªn tai hoÆc tai biÕn x· héi). Do vËy b¶o hiÓm gãp phÇn æn ®Þnh nÒn tµi chÝnh ng©n s¸ch tr¸nh cho Nhµ níc ph¶i chi kho¶n ng©n s¸ch lín khi cã thiªn tai, tai n¹n x¶y ra. QuÜ b¶o hiÓm ngµy cµng chiÕm mét tØ träng lín trong toµn bé c¸c quÜ tËp trung. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, M¸c ®· nhiÒu lÇn ®Ò cËp ®Õn sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i thµnh lËp quÜ b¶o hiÓm. M¸c nhÊn m¹nh “§Ó ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng, trong tæng s¶n phÈm bªn c¹nh phÇn dïng ®Ó bï ®¾p t liÖu s¶n xuÊt ®· tiªu hao vµ thÆng d ®Ó më réng s¶n xuÊt ph¶i cã mét phÇn ®Ó lµm quÜ dù phßng hoÆc quÜ b¶o hiÓm ®Ó ®Ò phßng tai n¹n vµ thiªn tai” (C.M¸c - Anghen tuyÓn tËp, tËp III, NXB Sù thËt, Hµ Néi - 10/1, Tr 604). B¶o hiÓm gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi còng chÝnh lµ gãp phÇn lËp l¹i sù c©n ®èi míi cho nÒn kinh tÕ x· héi sau khi tæn thÊt x¶y ra. §Æc biÖt quÜ b¶o hiÓm cïng víi quÜ s¶n xuÊt ®îc coi lµ ®¶m b¶o tµi chÝnh v÷ng ch¾c cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u bÒn cña nÒn v¨n minh x· héi. ¡nghen ®· nãi “QuÜ s¶n xuÊt vµ dù phßng cña x· héi ®· vµ vÉn cßn lµ c¬ së cña mäi tiÕn bé 3 x· héi, vÒ chÝnh trÞ vµ trÝ tuÖ” (Ph. ¡nghen: chèng Duyring - NXB Sù thËt, Hµ Néi - 1959, Tr 957). 2. B¶o hiÓm n©ng cao kh¶ n¨ng ng¨n ngõa rñi ro vµ h¹n chÕ hËu qu¶ ph¸t sinh tõ rñi ro ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. Trong nhiÒu lo¹i h×nh b¶o hiÓm nh b¶o hiÓm th¬ng m¹i, lóc ®Çu lµ tËp qu¸n sau ®ã trë thµnh qui t¾c xö sù ®îc ph¸p luËt ghi nhËn, nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm (bªn mua b¶o hiÓm) ph¶i thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó phßng ngõa rñi ro vµ h¹n chÕ hËu qu¶ khi x¶y ra rñi ro. Ph¸p luËt cña c¸c níc ®Òu cã c¸c qui ®Þnh vÒ nghÜa vô cña ngêi tham gia b¶o hiÓm trong viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro vµ h¹n chÕ hËu qu¶. NÕu ngêi tham gia b¶o hiÓm vi ph¹m nghÜa vô nµy th× tuú møc ®é mµ bÞ bªn b¶o hiÓm tõ chèi mét phÇn hoÆc toµn bé sè tiÒn båi thêng b¶o hiÓm. ChÝnh v× vËy, khi tham gia quan hÖ b¶o hiÓm, c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tÝch cùc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh, h¹n chÕ hËu qu¶ cña rñi ro. 3. B¶o hiÓm lµ c«ng cô tËp trung vèn QuÜ b¶o hiÓm ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së phÝ b¶o hiÓm do c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm ®ãng vµ ®îc sö dông chi tr¶ khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm. Do ph¬ng thøc sö dông quÜ nh vËy nªn t¹o ra kh¶ n¨ng t¹m thêi nhµn rçi cña vèn tiÒn tÖ. Sè vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi nµy ®îc c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm sö dông ®Ó tham gia c¸c quan hÖ ®Çu t. Nh vËy, vÒ ph¬ng diÖn vèn, c¸c quÜ b¶o hiÓm lµ nh÷ng tô ®iÓm tµi chÝnh cÇn ®îc khai th¸c, sö dông phôc vô sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ. Víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay, b¶o hiÓm ph¶i ®ãng vai trß quan träng trong viÖc hç trî ®Çu t b»ng c¸ch cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm cã chÊt lîng cao vµ an toµn. NhiÒu c«ng tr×nh ®îc c¸c c¬ quan tµi chÝnh quèc tÕ vµ trong níc cung cÊp tµi chÝnh ®Õn 75-90%. Nh÷ng ngêi cho vay tiÒn muèn chuyÓn giao rñi ro cµng nhiÒu cµng tèt vµ ®iÒu ®ã ®ßi hái b¶o hiÓm ph¶i cã kh¶ n¨ng ®¸p øng. Trong t×nh h×nh ®ã vai trß cña b¶o hiÓm hay vai trß cña chuyÓn giao rñi ro vµ sù ph¸t triÓn thãi quen qu¶n lý rñi ro trë lªn ngµy cµng quan träng. Ngêi ta cho r»ng nÒn v¨n minh ¢u Mü cã thÓ ph¸t triÓn m¹nh vµ tån t¹i l©u dµi trong ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn vµ x· héi cã nhiÒu hiÓm ho¹ nh hiÖn nay lµ do nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cïng víi b¶o hiÓm ë ®©y ®· sím h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh h¬n c¸c n¬i kh¸c. Trong khi ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi kh¸i niÖm b¶o hiÓm cßn míi l¹ th× ë c¸c níc tiªn tiÕn b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét tËp qu¸n, thãi quen cña d©n chóng, lµ mét nhu cÇu cña c¸c nhµ kinh doanh, mét kÕ s¸ch qu¶n lý cña Nhµ níc. Vai trß cña b¶o hiÓm ngµy cµng quan träng do kinh tÕ cµng ph¸t triÓn, ®êi sèng cµng cao, nhu cÇu b¶o hiÓm cµng lín. Ngîc l¹i b¶o hiÓm còng t¸c ®éng trë l¹i thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, æn ®Þnh ®êi sèng x· héi. ë ViÖt Nam n¨m 1999 tæng sè phÝ b¶o hiÓm chiÕm 0,5% GDP (sè liÖu cña t¹p chÝ B¶o hiÓm sè 1/2000). Ngµy nay sù giao lu kinh tÕ, v¨n ho¸ gi÷a c¸c níc cµng ph¸t triÓn th× b¶o hiÓm cµng ®îc më réng. III. LÞch sö ph¸t triÓn b¶o hiÓm trªn thÕ giíi. B¶o hiÓm ra ®êi rÊt sím trªn thÕ giíi. H×nh thøc lËp quÜ ®Ó tù b¶o hiÓm xuÊt hiÖn rÊt sím trong lÞch sö. H¬n 4000 n¨m tríc c«ng nguyªn, ë Ai CËp nh÷ng ngêi thî thñ c«ng ®· lËp “QuÜ t¬ng trî” b»ng sù ®ãng gãp cña c¸c thµnh viªn vµ gióp ®ì n¹n nh©n gÆp tai n¹n nghÒ nghiÖp. Cßn ë Trung Quèc c¸c th¬ng nh©n cã hµng vËn chuyÓn trªn tµu, thuyÒn ®· biÕt c¸ch ph©n t¸n hµng cña mçi ngêi trªn nhiÒu tµu, thuyÒn ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng mét ngêi gÆp rñi ro ph¶i g¸nh chÞu toµn bé tæn thÊt. 4 B¶o hiÓm th¬ng m¹i, víi lo¹i h×nh ®Çu tiªn lµ b¶o hiÓm hµng h¶i xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë Babylone vµo kho¶ng 1700 n¨m tríc c«ng nguyªn. §Õn thÕ kû V tríc c«ng nguyªn, bu«n b¸n rÊt ph¸t triÓn kÐo theo sù hng thÞnh cña ngµnh vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng ®êng biÓn. Vµo thÕ kû XII, giao lu ®êng biÓn ®· rÊt ph¸t triÓn, tæn thÊt do thiªn tai, cíp biÓn g©y ra còng cµng nhiÒu, nªn ë thêi kú nµy tån t¹i mét hÖ thèng tÝn dông kÕt hîp ho¹t ®éng cho vay víi ho¹t ®éng b¶o hiÓm ®èi víi hµng ho¸ ®îc mua vµ vËn chuyÓn b»ng tiÒn vay. C¸c nhµ kinh doanh ®i vay vèn ®Ó mua hµng víi l·i suÊt rÊt nÆng. NÕu chuyÕn hµng gÆp rñi ro tæn thÊt toµn bé th× hä kh«ng ph¶i tr¶ ngêi cho vay c¶ vèn vµ l·i. L·i suÊt nµy cã thÓ coi chÝnh lµ h×nh thøc s¬ khai cña phÝ b¶o hiÓm. Sau nµy sè vô tai n¹n ngµy cµng nhiÒu, tæn thÊt ngµy cµng lín khiÕn cho nhiÒu nhµ kinh doanh vèn l©m vµo thÕ m¹o hiÓm. Vµ ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ho¹t ®éng kinh doanh nµy, h×nh thøc b¶o hiÓm ra ®êi. C¸c nguyªn t¾c cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm cïng víi hîp ®ång b¶o hiÓm ngµy cµng hoµn thiÖn ®· ®em l¹i sù ®¶m b¶o an toµn cao cho ho¹t ®éng b¶o hiÓm. N¨m 1182 ë Limbardine (B¾c ý) hîp ®ång b¶o hiÓm s¬ khai ®· ra ®êi víi tªn gäi “Police” (®¬n mua). Ngêi b¸n ®¬n nµy ký tªn díi ®¬n “Coghataire” cam kÕt c¸c néi dung ghi trªn ®¬n cña m×nh ®Ó phôc vô ngêi mua ®¬n. Tõ thÕ kû 14, b¶o hiÓm chÝnh thøc ra ®êi, ®Çu tiªn lµ ë Ph¬ lo ren x¬, Genois vµ Flauder. XuÊt hiÖn c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm mµ theo ®ã mét nhµ b¶o hiÓm cam kÕt víi mét ngêi ®îc b¶o hiÓm qua viÖc nhËn ®îc mét kho¶n phÝ, båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i g¸nh chÞu khi cã thiÖt h¹i x¶y ra trªn biÓn. Khi ®ã ë Gene, vµo n¨m 1336, thèng ®èc ®· ra s¾c lÖnh vÒ b¶o hiÓm. ë Bå §µo Nha, mét chØ dô cña Vua Ferdinand vµo nöa thÕ kû sau thÕ kû 14, thiÕt lËp b¶o hiÓm t¬ng hç b¾t buéc ®èi víi chñ tµu 500 tÊn trë lªn. Cßn ë Bruge (BØ) Uû ban BETHUNE n¨m 1310, thiÕt lËp phßng b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm cæ xa nhÊt mµ ngêi ta t×m thÊy ghi ngµy 22 th¸ng 4 n¨m 1329, hiÖn cßn lu gi÷ ë Plorenx¬. Sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm hµng h¶i g¾n cïng víi sù ph¸t hiÖn ra Ên §é D¬ng vµ ®¬ng nhiªn c¶ viÖc t×m ra Ch©u MÜ. Vµo thÕ kû 17, luËt vÒ b¶o hiÓm hµng h¶i ®· ngµy cµng phong phó bëi c¸c bé luËt vµ s¾c lÖnh. §Æc biÖt lµ cuèn “s¾c lÖnh vÒ hµng h¶i” xuÊt b¶n n¨m 1680 theo s¸ng kiÕn cña Cobert. T¸c phÈm nµy Ên hµnh vµo n¨m 1680 mµ hiÖn nay ta cã thÓ t×m thÊy ®îc, ®· ®a vµo c¸c nguyªn t¾c lín cña b¶o hiÓm hµng h¶i hiÖn ®¹i, ®· cã ¶nh hëng rÊt réng lín tíi nhiÒu bé luËt hµng h¶i. ThÕ kØ XVII, níc Anh ®· chiÕm vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong bu«n b¸n thÕ giíi vµ còng lµ n¬i ho¹t ®éng b¶o hiÓm ph¸t triÓn nhÊt. TiÖm cµ phª cña Lloyd’s ë phè Tower street sau nµy trë thµnh n¬i giao dÞch kinh doanh b¶o hiÓm, hiÖn nay vÉn ®ang lµ mét trong nh÷ng h·ng b¶o hiÓm lín nhÊt thÕ giíi. §Õn thÕ kØ 20, c¸c qui ®Þnh cña luËt hµng h¶i Anh ban hµnh n¨m 1906 díi tªn gäi “LuËt b¶o hiÓm hµng h¶i” ®· ngù trÞ b¶o hiÓm hµng h¶i thÕ giíi. Vµ tõ b¶o hiÓm hµng h¶i, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c kÕ tiÕp nhau ra ®êi xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®îc b¶o hiÓm cña c¸c th¬ng gia, ngêi s¶n xuÊt vµ c¸c tÇng líp d©n c. Cã thÓ nãi, ho¹t ®éng b¶o hiÓm ph¸t triÓn sang nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau: b¶o hiÓm con ngêi, b¶o hiÓm tµi s¶n, b¶o hiÓm tÝn dông,... Giai ®o¹n ®Çu b¶o hiÓm hµng h¶i rÊt ph¸t triÓn, nªn thÕ giíi cã ph©n ra hai lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm: b¶o hiÓm hµng h¶i vµ b¶o hiÓm phi hµng h¶i. §Õn thÕ kØ XVII, b¶o hiÓm nh©n thä ra ®êi vµ rÊt ph¸t triÓn, b¶o hiÓm l¹i ®îc ph©n chia thµnh b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o 5 hiÓm phi nh©n thä. Hai c¸ch ph©n lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm trªn hiÖn nay vÉn ®îc ¸p dông ë c¸c níc. ë ViÖt Nam, díi thêi thuéc ®Þa còng cã vµi chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8, c¸c chÕ ®é vÒ b¶o hiÓm x· héi ®· ra ®êi vµ nhiÒu lÇn söa ®æi nh»m môc ®Ých b¶o vÖ quyÒn lîi ngêi lao ®éng. B¶o hiÓm th¬ng m¹i (b¶o hiÓm Nhµ níc) ®îc thµnh lËp th¸ng 1 - 1965 theo QuyÕt ®Þnh sè 179/CP ngµy 17/12/1964 cña Héi ®ång ChÝnh phñ. Ph¹m vi kinh doanh cña b¶o hiÓm th¬ng m¹i tËp trung kho¶ng 20 nghiÖp vô trªn c¶ ba lÜnh vùc: tµi s¶n, con ngêi vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù. Sau ngµy 30-4-1975, tÊt c¶ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ë miÒn Nam ®îc Quèc h÷u ho¸ thµnh c«ng ty b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm quèc gia ViÖt Nam (BAVINA) vµ ®Õn n¨m 1996, BAVINA trë thµnh chi nh¸nh cña B¶o ViÖt t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. Trong giai ®o¹n nµy thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam chÞu sù chi phèi ®éc quyÒn cña B¶o ViÖt. ViÖc ban hµnh hai Ph¸p lÖnh ®iÒu chØnh quan hÖ hîp ®ång lµ Ph¸p lÖnh hîp ®ång d©n sù ngµy 29-4-1991 vµ Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25-9-1989, Nhµ níc ®· b¾t ®Çu thiÕt lËp nh÷ng c¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn cho viÖc ®iÒu chØnh quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm. N¨m 1990, víi sù ra ®êi cña Bé luËt hµng h¶i, nhµ lËp ph¸p ®· qui ®Þnh h¼n mét ch¬ng riªng (ch¬ng 16) dµnh cho hîp ®ång b¶o hiÓm hµng h¶i. §Õn ngµy 18-12-1993 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 100/CP, theo ®ã thÕ ®éc quyÒn cña B¶o ViÖt bÞ ph¸ vì vµ thay vµo ®ã lµ sù ra ®êi cña hµng lo¹t doanh nghiÖp b¶o hiÓm ë nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau. Vµ ®Æc biÖt lµ Bé luËt d©n sù ®îc Quèc héi th«ng qua vµ cã hiÖu lùc ngµy 1-7-1996, giµnh h¼n Ch¬ng 2 phÇn 3 môc 11 qui ®Þnh vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm. TiÕp ®ã ChÝnh phñ, Bé Tµi chÝnh ®· ban hµnh mét lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó t¹o ra mét hµnh lang ph¸p lý cÇn thiÕt cho quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm. B. Kh¸i niÖm b¶o hiÓm B¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng ph©n t¸n rñi ro theo qui luËt sè ®«ng. NghÜa lµ ngêi tham gia b¶o hiÓm (ngêi mua b¶o hiÓm) chuyÓn rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm theo c¬ chÕ ngêi tham gia b¶o hiÓm tr¶ cho c«ng ty b¶o hiÓm mét kho¶n tiÒn (gäi lµ phÝ b¶o hiÓm) ®Ó khi cã tæn thÊt do thiªn tai hoÆc tai n¹n g©y ra th× hä sÏ ®îc c«ng ty b¶o hiÓm båi thêng. ChÝnh v× cã nhiÒu ngêi ®ãng phÝ b¶o hiÓm nªn sÏ t¹o ra mét quü lín vµ c«ng ty b¶o hiÓm sÏ lÊy sè tiÒn tõ quÜ nµy ®Ó bï ®¾p tæn thÊt cho mét sè Ýt ngêi tham gia b¶o hiÓm. Râ rµng nÕu chØ cã mét sè Ýt ngêi tham gia b¶o hiÓm th× sÏ kh«ng lËp ®îc thµnh mét quü lín vµ nÕu nh rñi ro x¶y ra nhiÒu qu¸ møc th× còng sÏ kh«ng thÓ bï ®¾p ®îc thiÖt h¹i. Nªn b¶o hiÓm bao giê còng cã rÊt nhiÒu ngêi tham gia vµ rñi ro ®ã còng kh«ng thÓ lµ nh÷ng rñi ro mang tÝnh kh¸ch quan. B»ng c¸ch ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó t¹o ra quÜ lín th× tæn thÊt cña mét ngêi, mét nhãm ngêi hay mét tæ chøc sÏ ®îc chia nhá ra toµn thÓ céng ®ång nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm. V× thÕ mµ mét tæn thÊt lÏ ra rÊt nÆng nÕu chØ cã mét ngêi g¸nh chÞu sÏ trë lªn chÞu ®ùng ®îc ®èi víi ngêi bÞ tæn thÊt nhê cã sù g¸nh ®ì cña céng ®ång nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm. XÐt trªn khÝa c¹nh kinh tÕ, b¶o hiÓm lµ mét mèi quan hÖ hîp ®ång cßn ®øng trªn khÝa c¹nh x· héi, b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng ®¶m b¶o ®êi sèng kinh tÕ cho c¸c thµnh viªn trong x· héi tríc c¸c nguy c¬ bÞ mÊt an toµn vÒ kinh tÕ do rñi ro g©y ra. 6 Trong b¶o hiÓm lu«n cã ba nh©n tè ®ã lµ: rñi ro - chuyÓn giao rñi ro - chia nhá tæn thÊt. - Rñi ro: lµ kh¶ n¨ng x¶y ra mét tæn thÊt. Cã nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra rñi ro nh: do thiªn tai, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt cã thÓ kÐo theo sù thiÖt h¹i lín h¬n khi rñi ro x¶y ra; do ¶nh hëng cña m«i trêng x· héi: thÊt nghiÖp,...; do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, khoa häc kü thuËt,... B¶o hiÓm chØ xÐt ®Õn mÆt tr¸i cña sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt cã thÓ gióp con ngêi h¹n chÕ hoÆc kiÓm so¸t mét sè rñi ro nhÊt ®Þnh, mÆt kh¸c nã còng cã thÓ lµ nguyªn nh©n lµm cho møc ®é tæn thÊt trë lªn trÇm träng ®ã lµ cha kÓ ®Õn sù bÊt cÈn cña con ngêi. - ChuyÓn giao rñi ro: cã c¸c c¸ch chuyÓn giao rñi ro: + ChuyÓn giao rñi ro th«ng qua c¸c biÖn ph¸p phi b¶o hiÓm. Ngêi ta cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua viÖc ký kÕt hîp ®ång qui ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña mçi bªn khi rñi ro x¶y ra. + ChuyÓn giao rñi ro th«ng qua b¶o hiÓm: rñi ro ®îc chuyÓn giao tõ ngêi tham gia b¶o hiÓm sang c«ng ty b¶o hiÓm. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn c¸c tæ chøc doanh nghiÖp, c¸ nh©n thêng cã tµi s¶n cã gi¸ trÞ cao, qui m« s¶n xuÊt lín, nhu cÇu trong cuéc sèng cao. MÆt kh¸c, sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®ßi hái hä ph¶i cã sù tù chñ vÒ tµi chÝnh. ChÝnh v× vËy viÖc bá ra mét chi phÝ nhÊt ®Þnh ®Ó cã ®îc sù ®¶m b¶o cho t¬ng lai lµ nhu cÇu cña bÊt cø tæ chøc, doanh nghiÖp hoÆc c¸ nh©n nµo mµ hä cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua b¶o hiÓm. VÝ dô, mét ngêi cã chiÕc xe Toyota, cã kh¶ n¨ng bÞ tæn thÊt lín vÒ tµi chÝnh khi tai n¹n giao th«ng x¶y ra. Th«ng qua viÖc mua b¶o hiÓm, ngêi ®ã chuyÓn rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm. - Chia sÎ tæn thÊt: Rñi ro ®îc chuyÓn tõ ngêi tham gia b¶o hiÓm sang c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty b¶o hiÓm lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng tæn thÊt nhng thùc ra tæn thÊt nµy ®îc chia sÎ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm, tæn thÊt cña ngêi nµy ®îc chia sÎ cho nhiÒu ngêi kh¸c hoÆc ngîc l¹i. Bëi v× céng ®ång ngêi tham gia b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm cho c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty b¶o hiÓm x©y dùng lªn quÜ b¶o hiÓm gåm tËp hîp sè phÝ b¶o hiÓm vµ båi thêng thiÖt h¹i tõ quÜ ®ã. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm lu«n ph¶i cã ®ñ ba nh©n tè trªn, thiÕu mét trong ba nh©n tè ®ã th× ho¹t ®éng ®ã kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng b¶o hiÓm. 7 Ch¬ng II kh¸i niÖm hîp ®ång b¶o hiÓm A. Kh¸i niÖm hîp ®ång b¶o hiÓm I. Kh¸i niÖm Theo ®iÒu 571 Bé LuËt d©n sù ViÖt Nam 1996 th× hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ®Þnh nghÜa lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn, theo ®ã bªn mua b¶o hiÓm ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm, cßn bªn b¶o hiÓm ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn b¶o hiÓm cho bªn ®îc b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn vÒ viÖc x¸c lËp, thay ®æi vµ chÊm døt c¸c quyÒn vµ nghÜa vô b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm hiÓu theo nghÜa chñ quan ®ã lµ mét quan hÖ x· héi ®îc h×nh thµnh tõ sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn. NÕu chØ cã mét bªn thÓ hiÖn ý chÝ cña m×nh mµ kh«ng ®îc bªn kia chÊp nhËn còng kh«ng thÓ h×nh thµnh mét quan hÖ hîp ®ång ®îc. Do ®ã, chØ khi nµo cã sù thÓ hiÖn vµ thèng nhÊt ý chÝ gi÷a c¸c bªn th× hîp ®ång b¶o hiÓm míi h×nh thµnh. C¬ së ®Çu tiªn ®Ó h×nh thµnh hîp ®ång b¶o hiÓm lµ viÖc tho¶ thuËn b»ng ý chÝ tù nguyÖn cña c¸c bªn. Tuy nhiªn hîp ®ång ®ã chØ cã hiÖu lùc ph¸p luËt (chØ ®îc ph¸p luËt c«ng nhËn vµ b¶o vÖ) khi ý chÝ cña c¸c bªn phï hîp víi ý chÝ cña Nhµ níc. C¸c bªn ®îc tù do tho¶ thuËn ®Ó thiÕt lËp hîp ®ång, nhng sù “tù do” Êy ph¶i ®îc ®Æt trong giíi h¹n bëi lîi Ých cña ngêi kh¸c, lîi Ých chung cña x· héi vµ trËt tù c«ng céng. Th«ng thêng trong hîp ®ång b¶o hiÓm cã hai bªn tham gia: bªn b¶o hiÓm vµ bªn tham gia b¶o hiÓm (bªn mua b¶o hiÓm) còng lµ bªn ®îc b¶o hiÓm. Cßn trêng hîp kh¸c cã ba bªn tham gia khi hîp ®ång ®îc kÝ kÕt v× lîi Ých cña ngêi thø ba. Khi ®ã cã bªn b¶o hiÓm - bªn tham gia b¶o hiÓm (bªn mua b¶o hiÓm) - ngêi thø ba (bªn ®îc b¶o hiÓm). Ngêi thø ba cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi ®îc b¶o hiÓm, trõ nghÜa vô ®ãng phÝ b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm gåm b¶o hiÓm tù nguyÖn vµ b¶o hiÓm b¾t buéc. Víi hîp ®ång b¶o hiÓm tù nguyÖn, c¸c bªn tù do tho¶ thuËn vÒ c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm vµ møc phÝ b¶o hiÓm. Cã thÓ nãi ®©y lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm mµ ý chÝ cña c¸c bªn cã quyÒn ®Þnh ®o¹t cao. Cßn ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm b¾t buéc, c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm vµ møc phÝ b¶o hiÓm do ph¸p luËt qui ®Þnh. II. §Æc ®iÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm 1. Hîp ®ång b¶o hiÓm lµ hîp ®ång cã ph¸t sinh nghÜa vô cã ®iÒu kiÖn Hîp ®ång cã ®iÒu kiÖn lµ hîp ®ång ph¸t sinh hay chÊm døt hËu qu¶ ph¸p lý phô thuéc vµo sù kiÖn lµ ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång. Khi sù kiÖn ®ã x¶y ra th× hîp ®ång ph¸t sinh hay chÊm døt hiÖu lùc. Sù kiÖn ®îc coi lµ ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång do c¸c bªn tho¶ thuËn khi x¸c lËp hîp ®ång. Nã ph¶i lµ sù kiÖn cã thÓ x¶y ra nhng kh«ng ch¾c ch¾n ph¶i x¶y ra trong t¬ng lai. §iÒu kiÖn lµm ph¸t sinh hay chÊm døt hîp ®ång ph¶i hîp ph¸p. Cã hai lo¹i hîp ®ång cã ®iÒu kiÖn: lo¹i thø nhÊt lµ hîp ®ång cã ®iÒu kiÖn ph¸t sinh lµ hîp ®ång ®· ®îc x¸c lËp nhng chØ ph¸t sinh hiÖu lùc thËt sù khi cã sù kiÖn ®îc coi lµ ®iÒu kiÖn x¶y ra. Hay nãi c¸ch kh¸c hîp ®ång ®· ®îc kÝ kÕt nhng cha thùc hiÖn míi hoÆc chØ cã mét bªn ph¶i thùc hiÖn, nÕu xuÊt hiÖn ®iÒu kiÖn mµ c¸c bªn tho¶ thuËn th× hîp ®ång míi b¾t ®Çu ®îc thùc hiÖn hoÆc bªn cha ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô sÏ ph¶i thùc hiÖn, nÕu trong thêi h¹n cña hîp ®ång 8 mµ kh«ng xuÊt hiÖn ®iÒu kiÖn th× hîp ®ång ®¬ng nhiªn chÊm døt. Lo¹i thø hai lµ hîp ®ång cã ®iÒu kiÖn huû bá. ë ®©y hîp ®ång ®· ®îc x¸c lËp vµ ph¸t sinh hiÖu lùc, ®ang ®îc thùc hiÖn nhng khi cã sù kiÖn lµ ®iÒu kiÖn x¶y ra th× hîp ®ång bÞ ®×nh chØ hiÖu lùc, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn chÊm døt. Hîp ®ång b¶o hiÓm thuéc lo¹i thø nhÊt, cã nghÜa lµ chØ khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra g©y thiÖt h¹i cho ®èi tîng b¶o hiÓm th× hîp ®ång míi ®îc thùc hiÖn. Do ®ã, hîp ®ång b¶o hiÓm cã thêi ®iÓm hiÖu lùc cã sù kh¸c biÖt so víi c¸c hîp ®ång d©n sù th«ng thêng kh¸c ë chç nã cã hiÖu lùc tõ khi ®îc kÝ kÕt nhng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt h×nh thøc v× míi chØ cã bªn mua b¶o hiÓm ph¶i thùc hiÖn hîp ®ång. Mµ hiÖu lùc nµy chØ cã ý nghÜa r»ng hîp ®ång ®· ®îc x¸c lËp vµ c¸c bªn ®Òu sÏ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi hîp ®ång. Hîp ®ång b¶o hiÓm cßn cã thêi ®iÓm hiÖu lùc kh¸c mang ý nghÜa thùc tÕ cña viÖc thùc hiÖn hîp ®ång. §ã chÝnh lµ thêi ®iÓm mµ xuÊt hiÖn sù kiÖn b¶o hiÓm vµ lóc nµy ngêi b¶o hiÓm b¾t ®Çu cã tr¸ch nhiÖm vËt chÊt ®èi víi ngêi ®îc b¶o hiÓm. 2. Hîp ®ång b¶o hiÓm còng cã thÓ ®îc coi lµ hîp ®ång cã lîi cho ngêi thø ba. Kh«ng ph¶i hîp ®ång b¶o hiÓm lóc nµo còng cã lîi cho ngêi thø ba mµ chØ khi hîp ®ång cã ba bªn liªn quan ®Õn hîp ®ång: bªn b¶o hiÓm - bªn mua b¶o hiÓm bªn thø ba (bªn ®îc b¶o hiÓm). ë ®©y viÖc kÝ kÕt hîp ®ång chØ diÔn ra gi÷a hai bªn: bªn b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm vµ viÖc kÝ kÕt chØ ra r»ng khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra g©y tæn thÊt cho ®èi tîng b¶o hiÓm th× ngêi thø ba sÏ lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm chø kh«ng ph¶i lµ bªn mua b¶o hiÓm. Bªn mua b¶o hiÓm tham gia b¶o hiÓm kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña m×nh mµ v× lîi Ých cña ngêi kh¸c (ngêi thø ba). VÝ dô: víi lo¹i h×nh b¶o hiÓm tiÒn göi, tæ chøc tÝn dông lµ bªn tham gia b¶o hiÓm, kÝ kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm víi bªn b¶o hiÓm ®Ó b¶o hiÓm cho sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng t¹i tæ chøc m×nh. Khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm th× ngêi ®îc b¶o hiÓm chÝnh lµ c¸c kh¸ch hµng cña tæ chøc tÝn dông ®ã. Ngêi ®îc b¶o hiÓm thêng cã mèi quan hÖ víi bªn mua b¶o hiÓm chÝnh v× vËy mµ hä ®îc ngêi mua b¶o hiÓm tham gia b¶o hiÓm v× lîi Ých cña m×nh. Nhng gi÷a ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ bªn b¶o hiÓm l¹i gÇn nh kh«ng cã mèi quan hÖ nµo hoÆc lµ cã nhng rÊt Ýt. Quan hÖ gi÷a hä víi bªn b¶o hiÓm thêng b¾t ®Çu khi bªn b¶o hiÓm thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm vËt chÊt vµ kÕt thóc khi b¶o hiÓm thanh to¸n båi thêng xong cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. B. Chñ thÓ cña hîp ®ång b¶o hiÓm §èi víi hîp ®ång d©n sù chñ thÓ cña hîp ®ång lµ nh÷ng “ngêi” tham gia vµo quan hÖ hîp ®ång ®ã. Ph¹m vi “ngêi” tham gia vµo hîp ®ång bao gåm: c¸ nh©n (c«ng d©n ViÖt Nam, ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc tÞch), ph¸p nh©n, hé gia ®×nh, tæ hîp t¸c vµ trong trêng hîp ®Æc biÖt lµ Nhµ níc. Hîp ®ång b¶o hiÓm gåm cã hai chñ thÓ lµ bªn b¶o hiÓm vµ ngêi tham gia b¶o hiÓm (ngêi mua b¶o hiÓm) còng ®ång thêi lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm. Trong trêng hîp hîp ®ång ®îc kÝ kÕt v× lîi Ých cña ngêi thø ba th× cã ba bªn tham gia hîp ®ång lµ: bªn b¶o hiÓm - ngêi tham gia b¶o hiÓm (ngêi mua b¶o hiÓm) vµ ngêi thø ba (ngêi ®îc b¶o hiÓm). I. Bªn b¶o hiÓm Bªn b¶o hiÓm lµ tæ chøc tham gia hîp ®ång b¶o hiÓm thu phÝ b¶o hiÓm ®ång thêi chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra g©y tæn thÊt cho ®èi tîng b¶o hiÓm. 9 Sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm ë ViÖt Nam tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay g¾n chÆt víi sù lín m¹nh cña c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (B¶o ViÖt). Tõ tríc cho ®Õn n¨m 1993 B¶o ViÖt ®îc biÕt ®Õn lµ bªn b¶o hiÓm duy nhÊt, lµ ngêi ®éc quyÒn vÒ kinh doanh b¶o hiÓm. C«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam - tiÒn th©n cña Tæng c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam ngµy nay ra ®êi ngµy 17 th¸ng 12 n¨m 1964 vµ chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng ngµy 15/1/1965. Ngµy ®Çu B¶o ViÖt cã trô së chÝnh t¹i Hµ Néi vµ mét chi nh¸nh ë H¶i Phßng. C«ng ty ho¹t ®éng chñ yÕu trong lÜnh vùc b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, b¶o hiÓm tµu biÓn, lµm ®¹i lý gi¸m ®Þnh vµ xÐt båi thêng cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm níc ngoµi vÒ hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu. Tõ n¨m 1975, B¶o ViÖt b¾t ®Çu më réng ph¹m vi ho¹t ®éng xuÊt c¸c tØnh, thµnh phè phÝa Nam. Trong nh÷ng n¨m 80, B¶o ViÖt chÝnh thøc cã m¹ng líi cung cÊp dÞch vô trªn kh¾p c¶ níc, triÓn khai c¸c nghiÖp vô míi. §©y còng lµ thêi k× B¶o ViÖt b¾t ®Çu cung cÊp dÞch vô b¶o hiÓm hµnh kh¸ch vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cho chñ xe c¬ giíi. N¨m 1982, B¶o ViÖt triÓn khai thÝ ®iÓm b¶o hiÓm c©y lóa, ®¸p øng c¶ yªu cÇu kinh tÕ vµ nhiÖm vô chÝnh trÞ. Cuèi n¨m 1988 c¬ cÊu tæ chøc cña B¶o ViÖt gåm mét v¨n phßng c«ng ty víi 12 phßng chøc n¨ng, 12 chi nh¸nh b¶o hiÓm ®Þa ph¬ng. §Çu n¨m 1989, theo QuyÕt ®Þnh cña Bé Tµi chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam ®îc ®æi thµnh Tæng c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam nh ngµy nay theo NghÞ ®Þnh sè 195/H§BT ngµy 15/10/1989. C¬ cÊu ngµnh còng thay ®æi: c¸c c¬ quan ®¹i diÖn cña B¶o ViÖt t¹i c¸c tØnh chuyÓn thµnh c¸c c«ng ty b¶o hiÓm tØnh, B¶o ViÖt ®îc Nhµ níc xÕp lo¹i “Doanh nghiÖp Nhµ níc h¹ng ®Æc biÖt”, trë thµnh mét trong 25 doanh nghiÖp lín nhÊt ViÖt Nam. HiÖn t¹i, B¶o ViÖt cã 92 ®¬n vÞ thµnh viªn, trong ®ã cã 29 c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä, 61 c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä, 1 trung t©m ®µo t¹o, 1 ®¹i lý ë Anh quèc vµ cã gÇn 300 phßng b¶o hiÓm khu vùc. B¶o ViÖt cã sè vèn nhiÒu gÊp h¬n hai lÇn tæng sè vèn cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh¸c ë ViÖt Nam céng l¹i, sè quÜ dù phßng b¶o hiÓm trªn 1.600 tû ®ång, víi sè nh©n viªn chiÕm kho¶ng 70% tæng sè lao ®éng toµn ngµnh. B¶o ViÖt lu«n lµ doanh nghiÖp dÉn ®Çu thÞ trêng, víi thÞ phÇn toµn quèc hiÖn t¹i lµ 66,9%. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam ®· kh¸ ph¸t triÓn víi sù ®a d¹ng vÒ c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. §ã lµ ®iÒu tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸, nã t¹o ra m«i trêng khuyÕn khÝch vµ cëi më ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. C¸c vÊn ®Ò hç trî ®µo t¹o vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ còng nh viÖc tiÕp thu kinh nghiÖm qu¶n lý cña níc ngoµi ®ang lµ ®ßi hái ®èi víi sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm ViÖt Nam. Nhµ níc ta ®· ban hµnh rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt t¹o nªn c¬ chÕ ph¸p lý cho ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Ngµy 18/12/1993 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 100/CP, v¨n b¶n nµy ®¸nh dÊu cho sù ra ®êi mét thÞ trêng b¶o hiÓm ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, thay cho sù ®éc quyÒn cña B¶o ViÖt lµ sù c¹nh tranh gay g¾t gi÷a nhiÒu chñ thÓ. C¸c chñ thÓ ®îc phÐp tham gia ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm theo NghÞ ®Þnh nµy bao gåm: - C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm bao gåm doanh nghiÖp Nhµ níc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç, c«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm, chi nh¸nh cña tæ chøc b¶o hiÓm níc ngoµi, c«ng ty b¶o hiÓm 100% vèn níc ngoµi ho¹t ®éng trªn l·nh thæ ViÖt Nam. 10 - C«ng ty t¸i b¶o hiÓm quèc gia ViÖt Nam (VINARE) lµ doanh nghiÖp Nhµ níc, cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã chøc n¨ng chuyªn kinh doanh t¸i b¶o hiÓm. - Tæ chøc m«i giíi b¶o hiÓm. - §¹i lý b¶o hiÓm. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ tæ chøc m«i giíi b¶o hiÓm muèn tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm, ph¶i ®îc Bé Tµi chÝnh cÊp giÊy chøng nhËn ®ñ tiªu chuÈn vµ ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Thèng kª vÒ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¹i ViÖt Nam: - Tõ 1965 ®Õn hÕt 1993, B¶o ViÖt lµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm duy nhÊt t¹i ViÖt Nam. - N¨m 1995 c«ng ty b¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c«ng ty t¸i b¶o hiÓm quèc gia ®îc thµnh lËp, thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam b¾t ®Çu cã c¹nh tranh. - Tõ 1996-1998 cã thªm 7 c«ng ty b¶o hiÓm vµ m«i giíi kh¸c ®îc thµnh lËp, trong ®ã cã 3 c«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm víi níc ngoµi. - N¨m 1999, ViÖt Nam chÝnh thøc më cöa thÞ trêng b¶o hiÓm cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm 100% vèn níc ngoµi ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. §· cã 5 c«ng ty b¶o hiÓm míi ®îc thµnh lËp trong ®ã cã 3 c«ng ty 100% vèn níc ngoµi, 2 c«ng ty liªn doanh. - §Õn hÕt th¸ng 6 n¨m 2000, cã tÊt c¶ 16 doanh nghiÖp b¶o hiÓm t¹i thÞ trêng ViÖt Nam (trong ®ã cã 5 c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä (trong ®ã B¶o ViÖt ho¹t ®éng trong c¶ hai lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä), 1 c«ng ty t¸i b¶o hiÓm, 1 c«ng ty m«i giíi vµ 10 c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä): + 4 doanh nghiÖp Nhµ níc: Tæng c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (B¶o ViÖt), c«ng ty b¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh (B¶o Minh), c«ng ty b¶o hiÓm dÇu khÝ (PVIC) vµ c«ng ty t¸i b¶o hiÓm quèc gia (VINARE). + 4 c«ng ty cæ phÇn trong níc: c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm Nhµ níc (B¶o Long), c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm Petrolimex (PJICO), c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn liªn hiÖp (VIC), c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm bu ®iÖn (PTI). + 4 c«ng ty liªn doanh víi níc ngoµi: c«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm quèc tÕ ViÖt Nam (V.I.A), c«ng ty t vÊn dÞch vô b¶o hiÓm A0N - INCHINBROK (AIB), c«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm ViÖt - óc (BIDV - QBE), c«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm B¶o Minh - CMG. + 4 c«ng ty b¶o hiÓm 100% vèn níc ngoµi míi ®îc thµnh lËp lµ: Alliauz AGF (b¶o hiÓm phi nh©n thä), Chinfon - Munulife (b¶o hiÓm nh©n thä) vµ Prudential (b¶o hiÓm nh©n thä), AIA (b¶o hiÓm nh©n thä). II. Ngêi tham gia b¶o hiÓm Ngêi tham gia b¶o hiÓm lµ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n mua b¶o hiÓm do cã nhu cÇu b¶o hiÓm hoÆc cã nghÜa vô tham gia b¶o hiÓm theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt, lµ ngêi trùc tiÕp ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm víi bªn b¶o hiÓm nh»m ®¶m b¶o sù an toµn cho c¸c ®èi tîng lµ tµi s¶n, tÝnh m¹ng, søc khoÎ cña m×nh hay cña ngêi kh¸c. Trong x· héi cã nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc nh: doanh nghiÖp, c¬ quan Nhµ níc, ®¬n vÞ thuéc lùc lîng vò trang, tæ chøc chÝnh trÞ,... tÊt c¶ c¸c tæ chøc nµy ®Òu cã thÓ trë thµnh chñ thÓ tham gia b¶o hiÓm mµ kh«ng phô thuéc hä cã t c¸ch ph¸p nh©n hay kh«ng, lµ tæ chøc trong níc hay tæ chøc níc ngoµi. 11 §èi víi c¸ nh©n ®Ó trë thµnh mét bªn chñ thÓ cña hîp ®ång b¶o hiÓm th× ph¶i cã n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù vµ ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn ®îc qui ®Þnh trong tõng chÕ ®é b¶o hiÓm cô thÓ. C¸ nh©n lµ chñ thÓ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cã thÓ lµ ngêi ViÖt Nam hoÆc ngêi níc ngoµi. §èi víi hîp ®ång mµ ngêi tham gia b¶o hiÓm kÝ kÕt nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña b¶n th©n th× ngêi tham gia b¶o hiÓm còng ®ång thêi lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm, cßn ®èi víi hîp ®ång ®îc kÝ kÕt v× lîi Ých cña ngêi thø ba th× ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ ngêi thø ba. III. Ngêi thø ba trong hîp ®ång b¶o hiÓm Kh¸i niÖm ngêi thø ba trong hîp ®ång b¶o hiÓm xuÊt hiÖn khi hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc kÝ kÕt v× lîi Ých cña ngêi thø ba. Ngêi thø ba trong hîp ®ång b¶o hiÓm lµ ngêi v× lîi Ých, quyÒn lîi cña ngêi ®ã khiÕn ngêi tham gia b¶o hiÓm kÝ kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Hîp ®ång t¹o ra hai mèi quan hÖ ph¸p lý: thø nhÊt gi÷a ngêi tham gia b¶o hiÓm vµ bªn b¶o hiÓm, thø hai gi÷a bªn b¶o hiÓm vµ ngêi thø ba. Giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm v× lîi Ých cña ngêi thø ba ph¶i ®¸p øng mét sè ®iÒu kiÖn khi th× liªn quan ®Õn c¸c bªn giao kÕt, khi th× liªn quan ®Õn ngêi thø ba. Tríc hÕt, gi÷a c¸c bªn giao kÕt ph¶i cã mét hîp ®ång, trong ®ã bªn tham gia b¶o hiÓm ®· chuyÓn tÊt c¶ c¸c quyÒn lîi cña m×nh do hîp ®ång mang l¹i cho ngêi thø ba. §èi víi ngêi thø ba cã hai vÊn ®Ò ®Æt ra: - Cã thÓ giao kÕt cho mét ngêi kh«ng x¸c ®Þnh ®îc kh«ng? Trêng hîp nµy cã thÓ ®îc chÊp nhËn víi ®iÒu kiÖn lµ ngêi thø ba hëng lîi ph¶i cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc vµo ngµy mµ sù thùc hiÖn hîp ®ång cã hiÖu lùc ®èi víi hä. VËy ®iÒu trë ng¹i cho sù h÷u hiÖu cña viÖc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm v× lîi Ých cña ngêi thø ba kh«ng ph¶i lµ ngêi thø ba kh«ng ®îc x¸c ®Þnh trong hiÖn t¹i mµ v× ngêi ®ã kh«ng thÓ x¸c ®Þnh trong t¬ng lai, hay nãi c¸ch kh¸c ®i kh«ng bao giê cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc. VÝ dô: mét tæ chøc xuÊt khÈu hµng ho¸ ®em b¶o hiÓm hµng ho¸ göi ®i cho mét th¬ng gia, nhng thay v× ghi ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ th¬ng gia nä, tæ chøc nµy l¹i ghi r»ng ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ chñ së h÷u cuèi cïng cña hµng ho¸ víi môc ®Ých lµ ®Ó ®Ò phßng khi hµng ho¸ bÞ mÊt hay h hao däc ®êng th× ngêi mua l¹i hµng ho¸ ®ã cã thÓ ®îc hëng tiÒn båi thêng cña h·ng b¶o hiÓm. - Cã thÓ thùc hiÖn hîp ®ång cho mét ngêi cha sinh ra ®êi kh«ng? Sù giao kÕt cho mét ngêi thø bao t¬ng lai ph¶i coi lµ sù h÷u hiÖu nhng hiÖu lùc cña sù giao kÕt bÞ ®×nh chØ cho tíi khi ngêi thø ba ra ®êi. Trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ngêi ta cã thÓ giao kÕt v× quyÒn lîi cña con ch¸u ®· sinh hay s¾p sinh ra. C. Sù kiÖn b¶o hiÓm Bªn b¶o hiÓm chØ ph¶i thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm tøc lµ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i cho ngêi ®îc b¶o hiÓm khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm. Sù kiÖn b¶o hiÓm cã thÓ hiÓu lµ nh÷ng rñi ro g©y ra tæn thÊt thiÖt h¹i cho ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm ®· ®îc c¸c bªn kÝ kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm tho¶ thuËn. §iÒu 575 LuËt d©n sù ®Þnh nghÜa: Sù kiÖn b¶o hiÓm lµ sù kiÖn kh¸ch quan do c¸c bªn tho¶ thuËn hoÆc ph¸p luËt qui ®Þnh mµ khi cã sù kiÖn ®ã x¶y ra th× bªn b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho bªn ®îc b¶o hiÓm. 12 I. Rñi ro b¶o hiÓm. Rñi ro lµ kh¶ n¨ng cã thÓ g©y ra h háng, thiÖt h¹i hoÆc huû ho¹i cho ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm. Rñi ro ®îc b¶o hiÓm cã thÓ do thiªn tai hoÆc do con ngêi g©y ra vµ rñi ro ®ã ph¶i cã kh¶ n¨ng g©y ra thiÖt h¹i. C¸c bªn tham gia hîp ®ång b¶o hiÓm bao giê còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn tho¶ thuËn vÒ sù kiÖn b¶o hiÓm trong ®ã cã rñi ro ®îc b¶o hiÓm v× nã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cho vÊn ®Ò cã båi thêng hay kh«ng båi thêng. Qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm ®· ngµy cµng hoµn thiÖn nh÷ng nguyªn t¾c cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm trong ®ã viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng rñi ro ®îc b¶o hiÓm cho tõng nghiÖp vô b¶o hiÓm cã ý nghÜa rÊt quan träng v× nã ph¶i lµm sao b¶o ®¶m lîi Ých cña kh¸ch hµng mµ l¹i ®¶m b¶o cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña bªn b¶o hiÓm. Xin ®îc nªu ra mét sè nguyªn t¾c b¶o hiÓm mµ ®îc coi lµ nÒn t¶ng cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm: - Nguyªn t¾c b¶o hiÓm ®èi víi rñi ro kh¸ch quan: theo nguyªn t¾c nµy, chØ nh÷ng rñi ro tham gia b¶o hiÓm míi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm. Nh÷ng rñi ro do ngêi ®îc b¶o hiÓm cè ý g©y ra kh«ng thuéc sù kiÖn b¶o hiÓm v× râ rµng hµnh vi cè ý ®ã lµ mét sù g©y thiÖt h¹i cho x· héi kh«ng ®óng víi môc ®Ých, ý nghÜa cña b¶o hiÓm. §©y lµ mét nguyªn t¾c mµ nghiÖp vô b¶o hiÓm nµo còng ghi nhËn. §iÒu 5 kho¶n 1 - Qui t¾c b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 391/TCBH ngµy 20/9/1991) qui ®Þnh: “Hµnh ®éng cè ý tù g©y ra tai n¹n cña ngêi ®îc b¶o hiÓm hoÆc cña ngêi thõa kÕ hîp ph¸p ®Òu kh«ng thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm”. Vµ ë §iÒu 11 - Qui t¾c b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi ngêi thø ba còng qui ®Þnh: “B¶o ViÖt sÏ kh«ng båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm c¸c tæn thÊt liªn quan ®Õn hµnh ®éng cè ý cña ngêi ®îc b¶o hiÓm hay ngêi ®¹i diÖn cña hä”. CÇn hiÓu r»ng kh«ng ph¶i mäi tr¸ch nhiÖm ®Òu ®æ hÕt lªn c«ng ty b¶o hiÓm mµ ngêi tham gia b¶o hiÓm còng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc kh«ng ®Ó x¶y ra rñi ro hoÆc h¹n chÕ hËu qu¶ cña rñi ro trong ph¹m vi kh¶ n¨ng cña m×nh do ®ã khi hä cè ý g©y ra rñi ro ®Ó hëng b¶o hiÓm th× ®ã lµ hµnh vi trôc lîi vµ hä ®· kh«ng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña m×nh do vËy mµ chÝnh hä ph¶i g¸nh chÞu rñi ro ®ã. - Nguyªn t¾c b¶o hiÓm ®èi víi rñi ro cã tÝnh ngÉu nhiªn: ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng rñi ro ®îc b¶o hiÓm kh«ng ph¶i lµ nh÷ng rñi ro x¶y ra cã tÝnh tÊt yÕu trªn thùc tÕ. Nh÷ng rñi ro ®· biÕt tríc ch¾c ch¾n sÏ g©y ra thiÖt h¹i kh«ng thuéc sù kiÖn b¶o hiÓm v× b¶o hiÓm chØ cã thÓ nhËn b¶o hiÓm nh÷ng rñi ro mang tÝnh chÊt bÊt ngê kh«ng lêng tríc ®îc. §iÒu 6 - Qui t¾c b¶o hiÓm th©n tµu vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ tµu ®èi víi tµu thuyÒn ho¹t ®éng trªn s«ng hå, vïng néi thuû (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh 254/TCQD ngµy 25/5/1990 cña Bé Tµi chÝnh) cã qui ®Þnh: “B¶o ViÖt kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng nÕu tæn thÊt x¶y ra do nguyªn nh©n tµu kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng”. Trªn thùc tÕ nÕu rñi ro ph¸t sinh do hµnh vi cña chÝnh ngêi tham gia b¶o hiÓm thùc hiÖn th× rñi ro ®ã ph¶i ®îc xem xÐt trong mèi liªn hÖ víi lçi vµ ®éng c¬ cña ngêi thùc hiÖn hµnh vi míi ®îc coi lµ rñi ro ®îc b¶o hiÓm. VÝ dô, trong hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi th× B¶o ViÖt sÏ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng nh÷ng tæn thÊt x¶y ra do chñ xe (l¸i xe) vi ph¹m nghiªm träng ®iÒu lÖ giao th«ng ®êng bé nh: xe kh«ng cã giÊy phÐp lu hµnh; l¸i xe kh«ng cã b»ng l¸i hoÆc cã b»ng l¸i kh«ng hîp lÖ; l¸i xe uèng rîu bia, sö dông ma tuý hoÆc c¸c chÊt kÝch thÝch kh¸c trong khi ®iÒu khiÓn xe; xe chë chÊt ch¸y, chÊt næ tr¸i phÐp; xe chë qu¸ träng t¶i hoÆc sè hµnh kh¸ch qui ®Þnh; xe ®i vµo ®êng cÊm hoÆc ®i ®ªm kh«ng cã ®Ìn (theo qui t¾c b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh 504/TCBH ngµy 20/11/1991 cña Bé trëng Bé Tµi 13 chÝnh). ChØ trong mét sè lo¹i b¶o hiÓm c¸ biÖt, bªn b¶o hiÓm míi chÞu tr¸ch nhiÖm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi ®îc b¶o hiÓm khi rñi ro do chÝnh hµnh vi cña hä g©y ra víi lçi cè ý. §iÒu nµy ®îc qui ®Þnh râ trong tõng hîp ®ång b¶o hiÓm cô thÓ, c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña lo¹i b¶o hiÓm ®ã, ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng b¶o hiÓm. VÝ dô: theo chÕ ®é b¶o hiÓm nh©n thä thêi h¹n 5 n¨m vµ 10 n¨m th× ®èi víi trêng hîp ngêi ®îc b¶o hiÓm chÕt do tù tö, nhiÔm vi rót HIV, nÕu hîp ®ång b¶o hiÓm ®· cã hiÖu lùc tõ 2 n¨m trë lªn th× bªn b¶o hiÓm sÏ tr¶ tiÒn b¶o hiÓm theo møc qui ®Þnh. Sù kiÖn b¶o hiÓm lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña hîp ®ång b¶o hiÓm vµ do tÝnh chÊt quan träng cña nã mµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng x©y dùng c¸c qui t¾c b¶o hiÓm cho tõng nghiÖp vô b¶o hiÓm trong ®ã cã hai vÊn ®Ò then chèt lµ ph¹m vi b¶o hiÓm vµ c¸c ®iÓm lo¹i trõ b¶o hiÓm. C¸c kh¸ch hµng còng cã thÓ tho¶ thuËn cïng doanh nghiÖp b¶o hiÓm vÒ nh÷ng ®iÓm riªng biÖt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña m×nh. Ph¹m vi cña b¶o hiÓm chÝnh lµ nh÷ng sù kiÖn ®îc bªn b¶o hiÓm chÊp nhËn b¶o hiÓm. Bªn b¶o hiÓm chØ chÊp nhËn b¶o hiÓm khi vµ chØ khi rñi ro x¶y ra ®ã thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm. Hay nãi ®óng h¬n lµ cã sù lùa chän nguyªn nh©n dÉn ®Õn rñi ro. Kh«ng ph¶i mäi nguyªn nh©n g©y ra rñi ro ®Òu ®îc b¶o hiÓm mµ chØ mét sè nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh mµ g©y ra rñi ro míi ®îc bªn b¶o hiÓm båi thêng. VÝ dô ph¹m vi b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi lµ nh÷ng trêng hîp ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ chÕt hay th¬ng tËt do tai n¹n bÊt ngê hoÆc do cã hµnh vi cøu ngêi, tµi s¶n cña Nhµ níc, cña c¸ nh©n hoÆc tham gia chèng c¸c hµnh ®éng ph¹m ph¸p. Trong b¶o hiÓm ho¶ ho¹n bªn b¶o hiÓm chØ chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng nÕu tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm bÞ h háng hoÆc huû ho¹i do bÞ ch¸y. NÕu do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c th× b¶o hiÓm sÏ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm. C¸c ®iÓm lo¹i trõ b¶o hiÓm (hay cßn gäi lµ nh÷ng sù kiÖn kh«ng thuéc sù kiÖn b¶o hiÓm) còng ®îc qui ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh»m lµm râ rµng h¬n ranh giíi tr¸ch nhiÖm cña bªn b¶o hiÓm vµ ®Ó gióp kh¸ch hµng hiÓu râ ®îc ph¹m vi quyÒn lîi cña m×nh. Nã sÏ chØ ra nh÷ng thiÖt h¹i, nh÷ng nguyªn nh©n, nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng, nh÷ng vïng ®Þa lý,... mµ c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng nhËn b¶o hiÓm. Bëi lÏ nh÷ng ®iÒu nµy tríc hÕt ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ho¹t ®éng qu¸ lín vît qu¸ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c«ng ty b¶o hiÓm, hay nh÷ng nguyªn nh©n mµ lµm mÊt ®i nguyªn t¾c b¶o hiÓm kh¸ch quan, ngÉu nhiªn,... Bªn c¹nh ®ã nã cßn cã môc ®Ých nh»m h¹n chÕ bít nh÷ng rñi ro t¬ng ®èi réng cã thÓ x¶y ra cho ®èi tîng b¶o hiÓm tõ ®ã mµ gi÷ ®îc phÝ b¶o hiÓm ë møc hîp lý. Bëi lÏ c«ng ty b¶o hiÓm khi ®a ra møc phÝ b¶o hiÓm bao giê còng ph¶i tÝnh to¸n trªn c¬ së x¸c suÊt x¶y ra rñi ro. NÕu rñi ro cµng cao th× phÝ b¶o hiÓm cµng lín vµ khi ®ã sÏ cã rÊt Ýt ngêi chÞu ®îc møc phÝ cao nh vËy. Nh÷ng ®iÓm lo¹i trõ lµm gi¶m kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro nªn tÊt nhiªn phÝ b¶o hiÓm còng ®îc gi¶m xuèng. Trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, nh÷ng rñi ro x¶y ra do c¸c nguyªn nh©n chiÕn tranh, b¹o lo¹n thêng ®îc liÖt vµo nh÷ng ®iÓm lo¹i trõ v× nh÷ng rñi ro nµy cã tÝnh chÊt th¶m ho¹ tµn khèc vµ hËu qu¶ rÊt lín mµ mét m×nh c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ g¸nh chÞu (riªng ®èi víi b¶o hiÓm hµng h¶i cã ngo¹i lÖ lµ c¸c rñi ro trªn cã thÓ trë thµnh rñi ro ®îc b¶o hiÓm nÕu ngêi tham gia b¶o hiÓm cã tho¶ thuËn b¶o hiÓm thªm nh÷ng rñi ro nµy). II. Tæn thÊt Nh×n chung nh÷ng rñi ro khi x¶y ra ®Òu g©y tæn thÊt nhng còng cã khi rñi ro l¹i kh«ng dÉn ®Õn tæn thÊt. Sù kiÖn b¶o hiÓm lµ nh÷ng rñi ro g©y tæn thÊt cho ®èi t îng b¶o hiÓm. H¬n n÷a, tæn thÊt ®ã ph¶i lµ hËu qu¶ cña rñi ro, rñi ro lµ nguyªn nh©n chÝnh, trùc tiÕp cña tæn thÊt. 14 Tæn thÊt cã thÓ hiÓu lµ nh÷ng thiÖt h¹i, sù biÕn ®æi theo chiÒu híng tiªu cùc cña ®èi tîng b¶o hiÓm. Mét tæn thÊt khi muèn ®îc b¶o hiÓm th× ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh: sù thiÖt h¹i ph¶i ch¾c ch¾n, ph¶i cha ®îc båi thêng vµ ph¶i lµ hËu qu¶ trùc tiÕp cña c¸c rñi ro ®îc b¶o hiÓm. Sù thiÖt h¹i ph¶i ch¾c ch¾n: ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ b¾t buéc thiÖt h¹i ®ã ph¶i ®· x¶y ra, mét sù thiÖt h¹i t¬ng lai còng cã tÝnh ch¾c ch¾n nÕu nhÊt ®Þnh sÏ x¶y ra vµ cã thÓ íc lîng ®îc. Tr¸i l¹i mét sù thiÖt h¹i kh«ng ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra hoÆc chØ cã tÝnh c¸ch gi¶ ®Þnh th× kh«ng thÓ ®îc båi thêng. VÝ dô mét ngêi kÝ hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó b¶o hiÓm tÝnh m¹ng cña m×nh, khi ngêi nµy bÞ tai n¹n nhng kh«ng chÕt ngay mµ theo kÕt qu¶ gi¸m ®Þnh do c«ng ty b¶o hiÓm tiÕn hµnh th× sau mét th¸ng n÷a ngêi ®ã ch¾c ch¾n sÏ chÕt. Trêng hîp nµy thiÖt h¹i (tÝnh m¹ng) cha x¶y ra nhng còng ch¾c ch¾n vµ nh vËy ph¶i ®îc båi thêng. Sù thiÖt h¹i ph¶i cha ®îc båi thêng hoÆc båi thêng cha ®ñ. Cã ba lo¹i b¶o hiÓm lµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm, b¶o hiÓm con ngêi vµ b¶o hiÓm tµi s¶n. §èi víi b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm, dÜ nhiªn n¹n nh©n ®· ®îc c«ng ty b¶o hiÓm båi thêng th× kh«ng thÓ kiÖn ngêi g©y ra tai n¹n ®Ó ®ßi båi thêng thªm mét lÇn thø hai, v× khi båi thêng cho n¹n nh©n, c«ng ty b¶o hiÓm ®· ®¹i diÖn cho ngêi g©y ra tai n¹n. HoÆc khi ngêi g©y ra tai n¹n ®· båi thêng ®Çy ®ñ cho n¹n nh©n th× n¹n nh©n còng kh«ng cã quyÒn ®ßi c«ng ty b¶o hiÓm båi thêng n÷a. Sù thiÖt h¹i ph¶i lµ hËu qu¶ trùc tiÕp cña rñi ro ®îc b¶o hiÓm. NÕu thiÖt h¹i lµ do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c th× còng kh«ng ®îc b¶o hiÓm. VÝ dô: mét chñ tµu b¶o hiÓm cho tµu cña m×nh, khi ®i trªn biÓn gÆp b·o vµ tµu bÞ ®¾m nhng thiÖt h¹i nµy kh«ng ph¶i do b·o g©y ra mµ lµ do tµu ®· qu¸ cò kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®i biÓn do vËy sÏ kh«ng ®îc båi thêng. ViÖc tÝnh to¸n møc tæn thÊt ®Òu ph¶i dùa vµo gi¸ trÞ thiÖt h¹i thùc tÕ cña tai n¹n, tæn thÊt. Trong mét sè hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n, ®Æc biÖt lµ b¶o hiÓm hµng h¶i ngêi ta cßn ph©n biÖt tæn thÊt chung, tæn thÊt riªng, tæn thÊt toµn bé, tæn thÊt bé phËn. ViÖc ph©n biÖt nµy cã ý nghÜa trong gi¶i quyÕt båi thêng khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. - C¨n cø vµo qui m« vµ møc ®é tæn thÊt: tæn thÊt ®îc chia thµnh tæn thÊt toµn bé vµ tæn thÊt bé phËn. + Tæn thÊt bé phËn: lµ viÖc hµng ho¸ bÞ mÊt m¸t hoÆc gi¶m gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. C¸c trêng hîp hµng ho¸ bÞ mÊt m¸t th× dÔ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tæn thÊt cßn sÏ rÊt khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®èi víi hµng ho¸ bÞ gi¶m gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Còng cÇn ph©n biÖt tæn thÊt bé phËn víi sù hao hôt tù nhiªn cña hµng ho¸. Cã nhiÒu hµng ho¸ cã ®Æc tÝnh bÞ hao hôt mét c¸ch tù nhiªn. VÝ dô: x¨ng cã thÓ bÞ bay h¬i, muèi cã thÓ bÞ ch¶y níc,... ®ã hoµn toµn lµ do ®Æc tÝnh tù nhiªn cña hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ rñi ro vµ do ®ã kh«ng ®îc tÝnh sè hao hôt tù nhiªn vµo tæng sè tæn thÊt ®Ó ®ßi b¶o hiÓm båi thêng. C¸c bªn khi b¶o hiÓm hµng ho¸ cã hao hôt tù nhiªn thêng tho¶ thuËn khÊu trõ theo mét tû lÖ nµo ®ã ®Ó lo¹i trõ hao hôt tù nhiªn ra khái tæn thÊt ®îc båi thêng. + Tæn thÊt toµn bé: lµ hµng ho¸ bÞ mÊt hÕt hoÆc bÞ ph¸ huû hoµn toµn lµm cho mÊt h¼n gi¸ trÞ sö dông. Tæn thÊt ë ®©y lµ møc ®é lín nhÊt kh«ng cã kh¶ n¨ng kh«i phôc l¹i. Tæn thÊt toµn bé kh¸c tæn thÊt toµn bé íc tÝnh. Tæn thÊt toµn bé íc tÝnh lµ d¹ng tæn thÊt kh«ng thÓ tr¸nh khái tæn thÊt toµn bé thùc tÕ hay v× chi phÝ cøu hµng, tu bæ l¹i hµng ho¸, tµi s¶n cã thÓ vît qu¸ gi¸ trÞ b¶o hiÓm (gi¸ trÞ cña tµi s¶n, hµng ho¸ ®ã). Trong trêng hîp x¸c ®Þnh tæn thÊt toµn bé íc tÝnh th× chñ hµng (ngêi ®îc b¶o hiÓm) cã quyÒn tuyªn bè tõ bá hµng ®Ó ®îc båi thêng nh tæn thÊt toµn bé. Ngêi 15 b¶o hiÓm ph¶i båi thêng toµn bé gi¸ trÞ tµi s¶n, hµng ho¸ ®ång thêi ®îc quyÒn së h÷u hµng ho¸ ®ã. - C¨n cø vµo c¸c quyÒn lîi cã mÆt: cã hai lo¹i lµ tæn thÊt riªng vµ tæn thÊt chung. + Tæn thÊt riªng: lµ tæn thÊt do thiªn tai, tai n¹n bÊt ngê ngÉu nhiªn g©y ra chØ liªn quan ®Õn tõng quyÒn lîi b¶o hiÓm riªng biÖt. Tæn thÊt riªng chØ g©y ra thiÖt h¹i cho quyÒn lîi cña mét vµi chñ hµng, chñ tµi s¶n trong sè rÊt nhiÒu chñ hµng, chñ tµi s¶n. Tæn thÊt riªng cã thÓ lµ tæn thÊt bé phËn, cã thÓ lµ tæn thÊt toµn bé. Tæn thÊt riªng r¬i vµo chñ hµng nµo th× chñ hµng ®ã ph¶i g¸nh chÞu. Tæn thÊt riªng cã thÓ ®îc b¶o hiÓm hoÆc kh«ng ®îc b¶o hiÓm tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm. + Tæn thÊt chung lµ nh÷ng tæn thÊt vÒ tµi s¶n vËt chÊt vµ nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh do hµnh ®éng b¶o vÖ lîi Ých chung cña con ngêi trong nh÷ng t×nh huèng, ®iÒu kiÖn cÊp b¸ch ®Ó cøu tµu vµ hµng ho¸. Tæn thÊt chung ®îc ph©n bæ cho tÊt c¶ c¸c quyÒn lîi cã mÆt cïng g¸nh chÞu bao gåm thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt vµ c¸c chi phÝ cã liªn quan. C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh tæn thÊt chung:  T×nh huèng ph¶i ®Æc biÖt cÊp b¸ch, cã nguy c¬ thùc sù ®e do¹ chuyÕn hµng.  Nguyªn nh©n cña tæn thÊt ph¶i do hµnh ®éng hy sinh cè ý ®Ó b¶o vÖ lîi Ých chung cña con ngêi.  Tæn thÊt ph¶i nh»m môc ®Ých cøu v·n c¶ hµnh tr×nh.  Tæn thÊt vµ chi phÝ bá ra ph¶i hîp lý, ph¶i phï hîp víi hoµn c¶nh. VÝ dô: nh hµnh ®éng hy sinh quyÒn lîi cña mét sè Ýt ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi chung cña c¸c chñ hµng trong hµnh tr×nh. Trong b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu nh÷ng hy sinh díi ®©y ®îc coi lµ tæn thÊt chung:  Tµu gÆp b·o hay bÞ ®Þch ®uæi ph¶i vøt mét sè hµng xuèng biÓn lµm nhÑ tµu cho tµu ch¹nh nhanh tho¸t n¹n, hµng vøt xuèng biÓn lµ tæn thÊt chung.  Tµu bÞ c¹n, muèn ra khái c¹n ph¶i thóc m¸y ch¹y qu¸ søc bÞ næ nåi h¬i ®îc coi lµ tæn thÊt chung.  Tµu bÞ n¹n thiÕu nhiªn liÖu ph¶i lÊy bµn ghÕ cña tµu ®Ó ®èt thay nhiªn liÖu lµ tæn thÊt chung.  Tµu bÞ ch¸y ph¶i b¬m níc ®Ó dËp t¾t, hµng bÞ háng do ngÊm níc. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn tæn thÊt trong nh÷ng trêng hîp trªn mang tÝnh chñ quan, hoµn toµn lµ ý chÝ tù nguyÖn cña con ngêi. Song cã thÓ hiÓu r»ng viÖc lµm nµy lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó cøu cho chuyÕn hµng khái c¬n nguy hiÓm ®e do¹ c¶ tÝnh m¹ng vµ hµng ho¸. Nã ®îc coi lµ sù hy sinh chø kh«ng ph¶i lµ mét hµnh ®éng cã h¹i v× nÕu kh«ng hµnh ®éng nh vËy th× tæn thÊt sÏ lín h¬n. Nh÷ng trêng hîp nµy ®îc c«ng ty b¶o hiÓm båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm theo møc ®ãng gãp vµo tæn thÊt chung. 16 D. §èi tîng cña hîp ®ång b¶o hiÓm Kh¸i niÖm: ®èi tîng cña hîp ®ång b¶o hiÓm lµ nh÷ng thùc thÓ cã thÓ bÞ rñi ro x©m h¹i (con ngêi, tµi s¶n) hoÆc lµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý do rñi ro mµ ph¸t sinh nghÜa vô d©n sù vÒ ®Òn bï vËt chÊt (tr¸ch nhiÖm d©n sù). ChÝnh v× sù an toµn hay b¶o toµn cho ®èi tîng nµy mµ c¸c bªn kÝ kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. §iÒu 573 Bé LuËt d©n sù qui ®Þnh: ®èi tîng cña b¶o hiÓm bao gåm con ngêi, tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ c¸c ®èi tîng kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. 1. §èi tîng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i tµi s¶n ®Òu cã thÓ lµ ®èi tîng ®îc bªn b¶o hiÓm nhËn b¶o hiÓm. Bëi v× trong ®êi sèng x· héi, trong nÒn kinh tÕ cã nhiÒu lo¹i tµi s¶n. §ã cã thÓ lµ tµi s¶n h÷u h×nh hoÆc lµ tµi s¶n v« h×nh. Tµi s¶n h÷u h×nh lµ tµi s¶n cã h×nh th¸i vËt chÊt cô thÓ, cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ theo c¸c c¸ch thøc th«ng thêng. Tµi s¶n v« h×nh lµ nh÷ng tµi s¶n kh«ng cã h×nh th¸i vËt chÊt cô thÓ, ®îc biÓu hiÖn díi c¸c h×nh thøc nh b¶n quyÒn nh·n hiÖu hµng ho¸, c¸c quyÒn lîi tµi chÝnh,... viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ rÊt khã kh¨n, phøc t¹p. Bëi vËy bªn b¶o hiÓm thêng chØ nhËn b¶o hiÓm ®èi víi nh÷ng tµi s¶n cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c gi¸ trÞ. Trong thùc tÕ, c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n cã ®èi tîng b¶o hiÓm thêng cã gi¸ trÞ lín vµ nguy c¬ bÞ rñi ro x©m h¹i cao. §èi víi nh÷ng tµi s¶n cã gi¸ trÞ qu¸ lín nh tµu biÓn, m¸y bay th× ngêi ta cã thÓ chØ b¶o hiÓm ®èi víi mét bé phËn cña vËt nh th©n tµu, th©n m¸y bay,... v× nh vËy th× kh¸ch hµng míi cã thÓ tr¶ ®îc phÝ b¶o hiÓm kh«ng qu¸ cao vµ còng ®¶m b¶o kh¶ n¨ng båi thêng cña c«ng ty b¶o hiÓm. B¶o hiÓm tµi s¶n ph¸t triÓn m¹nh trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam, c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm tµi s¶n ngµy cµng ®a d¹ng, më réng øng víi sù ®a d¹ng cña c¸c ®èi t îng lµ tµi s¶n. VÝ dô trong b¶o hiÓm vËt chÊt xe c¬ giíi th× ®èi tîng b¶o hiÓm lµ chiÕc xe c¬ giíi. HiÖn nay ë ViÖt Nam phæ biÕn lµ c¸c lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n sau: - B¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu. - B¶o hiÓm th©n tµu, thuyÒn. - B¶o hiÓm vÒ ®Çu t, x©y dùng, l¾p ®Æt. - B¶o hiÓm c©y trång, vËt nu«i. - B¶o hiÓm vÒ tÝn dông. - B¶o hiÓm ch¸y. - B¶o hiÓm trém cíp,... 2. §èi tîng b¶o hiÓm lµ con ngêi Con ngêi lµ thµnh phÇn c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi. ChÝnh v× vËy, con ngêi lµ ®èi tîng cña nhiÒu lo¹i b¶o hiÓm vµ b¶o ®¶m x· héi. Con ngêi lµ ®èi tîng cña b¶o hiÓm ®îc xem trªn c¸c ph¬ng diÖn: tÝnh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña con ngêi. V× ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tÝnh m¹ng, søc khoÎ cña con ngêi nªn kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm. ë ViÖt Nam hiÖn nay chØ riªng B¶o ViÖt ®· cã tíi 24 s¶n phÈm b¶o hiÓm con ngêi vµ ®ang cã xu híng më réng gåm: b¶o hiÓm nh©n thä, b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi, b¶o hiÓm trî cÊp n»m viÖn vµ phÉu thuËt. §Æc biÖt lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä lµ lÜnh vùc míi ®ang ph¸t triÓn rÇm ré vµ ®îc coi lµ s¶n phÈm khai th¸c chiÕn l17 îc, xuÊt hiÖn nhiÒu ng«i sao khai th¸c ë hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä vµ doanh sè cña lo¹i h×nh nµy t¨ng vïn vôt. ë c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cßn nhËn b¶o hiÓm c¸c bé phËn trªn c¬ thÓ con ngêi víi sè tiÒn nhiÒu khi rÊt lín. Nh÷ng nh©n vËt næi tiÕng nh c¸c ca sÜ, diÔn viªn ®iÖn ¶nh, ng«i sao bãng ®¸,... cã thÓ tham gia b¶o hiÓm cho ®«i ch©n, giäng h¸t, khu«n mÆt,... cña m×nh. 3. §èi tîng b¶o hiÓm lµ tr¸ch nhiÖm d©n sù Tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ mét lo¹i tr¸ch nhiÖm ph¸p lý mµ ph¸p luËt qui ®Þnh ¸p dông ®èi víi ngêi cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt hay cã lçi g©y thiÖt h¹i cho ngêi kh¸c ph¶i båi thêng thiÖt h¹i. Khi ngêi g©y thiÖt h¹i cho ngêi kh¸c ph¶i thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm båi thêng th× cã thÓ ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng hoÆc ho¹t ®éng b×nh thêng cña ngêi ®ã hoÆc lµ viÖc båi thêng vît qu¸ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña hä. Bëi vËy chÕ ®é b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ mét biÖn ph¸p xö lý rñi ro cho ngêi cã tr¸ch nhiÖm d©n sù khi hä ph¶i thùc hiÖn hµnh vi båi thêng cho ngêi bÞ thiÖt h¹i. Tuy vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i tr¸ch nhiÖm d©n sù ®Òu lµ ®èi tîng cña b¶o hiÓm. XuÊt ph¸t tõ lîi Ých kinh doanh cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ môc tiªu cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm mµ ph¸p luËt cña c¸c níc ®Òu qui ®Þnh, chØ nh÷ng tr¸ch nhiÖm d©n sù ph¸t sinh cã nguyªn nh©n lµ rñi ro kh¸ch quan míi cã thÓ lµ ®èi tîng b¶o hiÓm. Ph¸p luËt ViÖt Nam qui ®Þnh, tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ ®èi tîng cña b¶o hiÓm gåm cã hai lo¹i: tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi ngêi thø ba (tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång) vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù trong hîp ®ång ph¸t sinh do rñi ro kh¸ch quan. Theo chÕ ®é b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång th× ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi ngêi thø ba lµ ngêi cã lîi Ých bÞ x©m h¹i. V× vËy trong quan hÖ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, bªn b¶o hiÓm chØ chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm ®èi víi phÇn tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ngêi tham gia b¶o hiÓm. MÆt kh¸c gi÷a bªn b¶o hiÓm, bªn ®îc b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù víi ngêi thø ba kh«ng cã quan hÖ hîp ®ång mµ gi÷a hä chØ cã mèi quan hÖ phô thuéc ph¸t sinh tõ hîp ®ång b¶o hiÓm gi÷a bªn b¶o hiÓm víi ngêi tham gia b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Mèi quan hÖ phô thuéc gi÷a bªn b¶o hiÓm, bªn tham gia b¶o hiÓm víi ngêi thø ba chØ trong ph¹m vi thanh to¸n tiÒn b¶o hiÓm. VÝ dô: trong hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, bªn b¶o hiÓm sÏ båi thêng thay cho bªn tham gia b¶o hiÓm kho¶n tiÒn mµ bªn tham gia b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ph¶i båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tµi s¶n cña bªn thø ba do sù ho¹t ®éng cña xe c¬ giíi g©y ra. Tr¸ch nhiÖm d©n sù cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong hîp ®ång ph¸t sinh do nhiÒu nguyªn nh©n nh hµnh vi cè ý vi ph¹m hîp ®ång, do rñi ro kh¸ch quan,... nhng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× ®èi tîng b¶o hiÓm chØ gåm nh÷ng tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¸t sinh do nguyªn nh©n lµ nh÷ng rñi ro kh¸ch quan. VÝ dô: doanh nghiÖp b¶o hiÓm nhËn b¶o hiÓm ®èi víi tr¸ch nhiÖm d©n sù cña bªn vËn chuyÓn hµnh kh¸ch ®èi víi hµnh lý cña hµnh kh¸ch do ph¬ng tiÖn giao th«ng gÆp tai n¹n. E. lo¹i: Ph©n lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm Dùa vµo c¸c tiªu chuÈn kh¸c nhau mµ hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ph©n lµm nhiÒu 18 I. Ph©n lo¹i theo ®èi tîng b¶o hiÓm: Hîp ®ång b¶o hiÓm gåm cã ba lo¹i c¬ b¶n: - Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi. - Hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n. - Hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. 1. Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi. Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi lµ nh÷ng hîp ®ång mµ ®èi tîng b¶o hiÓm lµ sinh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng cña con ngêi. - §Æc ®iÓm: + §èi tîng b¶o hiÓm lµ sinh m¹ng, søc khoÎ cña con ngêi nªn kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm. Do ®ã sè tiÒn b¶o hiÓm do c¸c bªn tho¶ thuËn tríc trong hîp ®ång. + Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi ®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tù nguyÖn. + Trong quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi kh«ng ¸p dông nguyªn t¾c thÕ quyÒn (chuyÓn yªu cÇu båi hoµn) nghÜa lµ bªn b¶o hiÓm sau khi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi ®îc b¶o hiÓm th× kh«ng cã quyÒn yªu cÇu ®èi víi ngêi thø ba. Khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm bªn b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho bªn ®îc b¶o hiÓm hoÆc ngêi ®¹i diÖn theo uû quyÒn cña hä. NÕu bªn ®îc b¶o hiÓm chÕt th× tiÒn b¶o hiÓm ®îc tr¶ cho ngêi thõa kÕ cña bªn ®îc b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi ®îc ph©n lµm hai lo¹i lµ b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm con ngêi kh¸c. a. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. Lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm mµ ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tuæi thä cña con ngêi. §©y lµ mét h×nh thøc kÕt hîp tiÕt kiÖm víi b¶o hiÓm. TÝnh chÊt tiÕt kiÖm thÓ hiÖn ë chç ngêi tham gia b¶o hiÓm ch¾c ch¾n nhËn ®îc tiÒn b¶o hiÓm vµo thêi ®iÓm kÕt thóc hîp ®ång. Ngoµi ra nÕu c«ng ty b¶o hiÓm ®Çu t cã l·i th× ngêi tham gia b¶o hiÓm sÏ ®îc chia l·i tõ kÕt qu¶ ®Çu t. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ ®îc ký hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cho trêng hîp chÕt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng ph¶i lµ ngêi së h÷u ®¬n b¶o hiÓm khi ®îc ngêi ®ã ®ång ý b»ng v¨n b¶n. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm bÞ cÊm ký hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cho trêng hîp chÕt cña trÎ em díi 16 tuæi trõ trêng hîp cha mÑ ngêi b¶o trî hîp ph¸p ®ång ý b»ng v¨n b¶n. HiÖn nay trªn thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam cã 5 doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä cïng ho¹t ®éng vµ c¹nh tranh: ®ã lµ B¶o ViÖt, B¶o Minh - CMG (liªn doanh), Peudeutial, Chinfon - Munulife vµ AIG (100% vèn níc ngoµi) víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm nh©n thä nh: b¶o hiÓm nh©n thä cã thêi h¹n 5 n¨m 10 n¨m; b¶o hiÓm trÎ em; b¶o hiÓm niªn kim nh©n thä; b¶o hiÓm nh©n thä trän ®êi. b. Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi kh¸c. Gåm cã ba nhãm: - Hîp ®ång b¶o hiÓm tai n¹n hoÆc sinh m¹ng con ngêi nãi chung. - Hîp ®ång b¶o hiÓm tai n¹n hoÆc sinh m¹ng mét sè ®èi tîng ®Æc biÖt. VÝ dô: häc sinh, hµnh kh¸ch tham gia giao th«ng trªn c¸c ph¬ng tiÖn giao th«ng, thuyÒn viªn cña c¸c tµu thuyÒn ®¸nh c¸,... - Hîp ®ång b¶o hiÓm kh¸ch du lÞch. 19 Ngêi tham gia b¶o hiÓm chØ trë thµnh ngêi ®îc b¶o hiÓm khi ngêi ®ã cã tªn trong giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm do bªn b¶o hiÓm cÊp vµ ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. 2. Hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n Hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n lµ nh÷ng hîp ®ång mµ cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n. Phæ biÕn c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n lµ hîp ®ång b¶o hiÓm tù nguyÖn v× tríc hÕt nã g¾n víi quyÒn lîi cña ngêi tham gia b¶o hiÓm. Tuú nhu cÇu b¶o hiÓm mµ ngêi tham gia b¶o hiÓm chñ ®éng chän nh÷ng rñi ro cÇn b¶o hiÓm cho tµi s¶n cña m×nh còng nh møc phÝ b¶o hiÓm cÇn nép cho bªn b¶o hiÓm ®Ó ®îc ®Òn bï khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. §iÒu 583 Bé LuËt d©n sù qui ®Þnh: trong trêng hîp quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n b¶o hiÓm ®îc chuyÓn cho ngêi kh¸c, th× chñ së h÷u míi ®¬ng nhiªn thay thÕ chñ së h÷u cò trong hîp ®ång b¶o hiÓm, kÓ tõ thêi ®iÓm chuyÓn quyÒn së h÷u tµi s¶n. Chñ së h÷u cò lµ bªn mua b¶o hiÓm ph¶i b¸o cho chñ së h÷u míi vÒ viÖc tµi s¶n ®· ®îc b¶o hiÓm, b¸o kÞp thêi cho bªn b¶o hiÓm vÒ viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n, nÕu lµ b¶o hiÓm tù nguyÖn th× chñ së h÷u míi cã quyÒn ®¬n ph¬ng ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång. C¸c h×nh thøc b¶o hiÓm chñ yÕu ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n gåm cã: - B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn. - B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn trong l·nh thæ ViÖt Nam. - B¶o hiÓm th©n m¸y bay. - B¶o hiÓm tµu, thuyÒn. - B¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe c¬ giíi. - B¶o hiÓm c«ng tr×nh x©y dùng. - B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt. - B¶o hiÓm trém, cíp. - B¶o hiÓm c©y trång, vËt nu«i,... TÝnh ®Õn hÕt th¸ng 4/2000 ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm tµi s¶n trªn thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam t¨ng trëng cao. Trong ®ã c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm hµng xuÊt nhËp khÈu t¨ng m¹nh, cßn nghiÖp vô b¶o hiÓm vËt chÊt xe m« t«, b¶o hiÓm th©n tµu l¹i gi¶m. T×nh h×nh thÞ trêng b¶o hiÓm th©n tµu trªn thÕ giíi còng cho thÊy c¸c nhµ b¶o hiÓm th©n tµu ®ang gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, víi nh÷ng sè liÖu kinh doanh bÊt lîi v× tØ lÖ tæn thÊt ngµy cµng t¨ng cao trong khi phÝ b¶o hiÓm l¹i cã xu híng gi¶m. C¸c chñ tµu thÝch ®îc ký hîp ®ång b¶o hiÓm dµi h¹n ®Çy lîi léc víi nh÷ng nhµ khai th¸c b¶o hiÓm khê d¹i. Hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n mang tÝnh chÊt lµ hîp ®ång båi thêng. Nguyªn t¾c chung ®îc ¸p dông cho c¸c lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n lµ sè tiÒn båi thêng mµ bªn b¶o hiÓm tr¶ kh«ng vît qu¸ gi¸ trÞ tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm t¹i thêi ®iÓm vµ n¬i x¶y ra tai n¹n. 3. Hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù Hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ hîp ®ång mµ ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tr¸ch nhiÖm d©n sù mµ ngêi cã tr¸ch nhiÖm ph¶i båi thêng cho ngêi bÞ thiÖt h¹i. Trong trêng hîp b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cho ngêi thø ba theo tho¶ thuËn hoÆc theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt, th× bªn b¶o hiÓm ph¶i båi thêng cho bªn mua b¶o hiÓm hoÆc tr¶ trùct iÕp cho ngêi thø ba theo yªu cÇu cña bªn mua b¶o hiÓm sè thiÖt 20