Tài liệu Luận văn hoạt động quản lý quỹ bảo hiểm xã hội ở vn

Lêi nãi ®Çu Tõ hµng chôc n¨m nay, chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc trî cÊp vËt chÊt, hç trî ®êi sèng cho nh÷ng ®èi tîng hëng b¶o hiÓm x· héi vµ gia ®×nh hä khi gÆp ph¶i rñi ro, biÕn cè trong cuéc sèng nh èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp hoÆc chÕt dÉn ®Õn gi¶m hoÆc mÊt nguån thu nhËp. ChÝnh s¸ch BHXH còng cã t¸c dông ®éng viªn c«ng nh©n viªn chøc, lùc lîng vò trang yªn t©m c«ng t¸c s¶n xuÊt, chiÕn ®Êu gãp phÇn th¾ng lîi vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, nÒn kinh tÕ níc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. Bíc sang c¬ chÕ kinh tÕ míi víi quan hÖ lao ®éng phong phó, ®a d¹ng, chÝnh s¸ch BHXH trong c¬ chÕ cò kh«ng cßn phï hîp n÷a. Do ®ã viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu vµ x©y dùng c¬ së lý luËn nh»m ®æi míi hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHXH cho phï hîp víi t×nh h×nh míi lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt. Quü BHXH lµ mét néi dung rÊt quan träng trong chÝnh s¸ch BHXH. Quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng, ®ång thêi lµ mét quü dù phßng nã võa mang tÝnh kinh tÕ võa mang tÝnh x· héi rÊt cao vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy, viÖc ®¶m b¶o hÖ thèng tµi chÝnh cho quü BHXH lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ mang ý nghÜa sèng cßn ®èi víi ho¹t ®éng cña BHXH. Th«ng qua viÖc xem xÐt ®¸nh gi¸ c¬ chÕ qu¶n lý BHXH ë ViÖt nam tõ ®ã ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý quü BHXH cho phï hîp víi giai ®o¹n míi. Tõ nh÷ng lý do trªn vµ qu¸ tr×nh thùc tËp t«i ®· chän ®Ò tµi "Ho¹t ®éng qu¶n lý quü B¶o hiÓm x· héi ë ViÖt nam". KÕt cÊu ®Ò tµi gåm ba ch¬ng: Ch¬ng I : Lý luËn chung vÒ B¶o hiÓm x· héi. Ch¬ng II : Thùc tr¹ng qu¶n lý quü B¶o hiÓm XH ë ViÖt nam. Ch¬ng III: Hoµn thiÖn vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý quü BHXH. Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o vµ c¸c c¸n bé Vô BHXH - Bé L§TBXH ®· gióp t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Do thêi gian cã h¹n, kiÕn thøc vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cßn h¹n chÕ nªn luËn v¨n tèt nghiÖp cña t«i kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt kÝnh mong thÇy c« vµ b¹n bÌ gãp ý ®Ó ®Ò tµi ®îc hoµn thiÖn h¬n. 1 Ch¬ng I lý luËn chung vÒ BHXH I. mét sè vÊn ®Ò tæng quan vÒ BHXH 1. Kh¸i niÖm BHXH Cho ®Õn nay, hÇu nh cha cã mét ®Þnh nghÜa chÝnh thèng vÒ BHXH. MÆc dï, gÇn ®©y trong mét sè xuÊt b¶n phÈm c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm nµy. §· h¬n 100 n¨m nay, c¸c níc trªn thÕ giíi cã xu híng chung lµ thùc hiÖn hÖ thèng an toµn x· héi mµ trong ®ã BHXH chØ lµ mét trong c¸c c¬ chÕ chñ yÕu. Do vËy, thêng tËp trung vµo ®Þnh nghÜa vÒ an toµn,cßn BHXH chØ ®îc ph©n biÖt víi c¸c c¬ chÕ kh¸c trong hÖ thèng b»ng nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña BHXH. Trong tuyªn ng«n nh©n quyÒn do §¹i héi ®ång Liªn hiÖp quèc th«ng qua ngµy 10/12/1948 cã ®o¹n viÕt: “TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng BHXH. QuyÒn ®ã ®Æt trªn c¬ së sù tho· m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cÇn cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t triÓn cña con ngêi ...” Theo Tæ chøc lao ®éng thÕ giíi gäi t¾t lµ ILO, BHXH ë ®©y ®îc hiÓu lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t biÖn ph¸p c«ng céng (b»ng ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ) ®Ó chèng l¹i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ ngõng hoÆc bÞ gi¶m thu nhËp g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi giµ, tµn tËt, chÕt; thªm vµo ®ã BHXH b¶o vÖ viÖc ch¨m sãc y tÕ, søc khoÎ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh. BHXH ®îc ®Þnh nghÜa nh vËy ph¶n ¸nh tæng qu¸t vÒ môc tiªu, b¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña sù nghiÖp nµy. BHXH cã môc ®Ých cuèi cïng lµ híng tíi sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ toµn x· héi, thÓ hiÖn sù g¾n kÕt quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¸ nh©n trong céng ®ång vµ cña toµn x· héi víi mçi ngêi. BHXH lµ mét trong nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi trong mét x· héi hiÖn ®¹i vµ môc tiªu cao c¶ nhÊt cña nã lµ v× sù an toµn, phßng tr¸nh ®îc hËu qu¶ vÒ nh÷ng tæn thÊt, thÊt b¹i g©y ra bëi nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng hay trong qu¸ tr×nh lao ®éng. BHXH híng tíi sù ph¸t triÓn, sù ®¶m b¶o tèt nhÊt cho con ngêi, gãp phÇn quan träng vµo t¹o lËp sù æn ®Þnh vµ thÞnh vîng cña x· héi . 2 ChÝnh s¸ch BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi quan träng cña §¶ng vµ Nhµ níc. ë níc ta, hiÖn nay còng cã nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ BHXH, tuú c¸ch tiÕp cËn. Tõ gi¸c ®é thu ta cã thÓ hiÓu: “BHXH lµ sù b¶o ®¶m thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä bÞ mÊt viÖc lµm, th«ng qua viÖc h×nh thµnh sö dông quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, nh»m gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi ®¶m b¶o an toµn x· héi”. Theo c¸c nhµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lao ®éng vµ x· héi th× BHXH lµ sù ®¶m b¶o cña x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng, th«ng qua viÖc huy ®éng nguån ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ níc ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng khi hä bÞ mÊt søc lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn do èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ vµ chÕt nh»m b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. Theo c¸c nhµ lµm luËt, th× BHXH lµ mét chÕ ®Þnh b¶o vÖ ngêi lao ®éng. Nh vËy, kh¸i niÖm BHXH ®ang ®îc sö dông ë ViÖt nam hÑp h¬n, kh«ng bao gåm c¸c ho¹t ®éng vÒ b¶o trî x· héi. C¸c kh¸i niÖm nµy chØ ®Ò cËp cô thÓ tíi c¸c ®èi tîng tham gia vµo ho¹t ®éng BHXH, c¸c bªn liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn quü BHXH, c¸c trêng hîp cÇn ®îc b¶o hiÓm, c¸c ®èi tîng hëng BHXH vµ c¸c chÕ ®é BHXH ®îc thùc hiÖn. BHXH ë ®©y còng chØ râ nghÜa vô vµ lîi Ých cña ngêi lao ®éng khi tham gia vµo quan hÖ BHXH, trong ®ã bao gåm c¶ b¶o ®¶m an toµn x· héi. Dï cha cã mét kh¸i niÖm thèng nhÊt vÒ BHXH nhng c¸c kh¸i niÖm nµy ®Òu ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña BHXH. §ã lµ sù b¶o ®¶m lîi Ých cña ngêi lao ®éng khi tham gia BHXH trong nh÷ng trêng hîp ph¸t sinh c¸c nhu cÇu vÒ BHXH. Nãi c¸ch kh¸c, BHXH ph¶i xuÊt ph¸t hay v× lîi Ých cña con ngêi, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña mäi quèc gia. Vµ râ rµng lµ BHXH ph¶i t¹o lËp mét m¹ng líi an toµn trong x· héi ®Ó b¶o vÖ cho ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro hay r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng cßn nguån thu nhËp th× cã ®îc nh÷ng kho¶n trî cÊp nhÊt ®Þnh ®Ó sinh sèng. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn trªn mäi mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ x· héi; Lµ mét lÜnh vùc mang tÝnh x· héi, BHXH ngµy cµng ®ßi hái ph¶i ®îc nhËn thøc s©u réng h¬n. Ngoµi viÖc nªu lªn ph¹m vi, møc ®é thøc hiÖn c¸c chÕ ®é cña BHXH th× vai trß cña c¸c nh©n tè, c¸c bªn tham gia, ph¬ng thøc tæ chøc vµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh b¶o hiÓm còng cµng ngµy ph©n ®Þnh râ h¬n. §ã lµ qu¸ tr×nh tiÕn tíi tho¶ m·n tèt h¬n nhu cÇu cña con ngêi vÒ BHXH. 3 2. B¶n chÊt cña BHXH 2.1. VÒ ph¬ng diÖn c¸ nh©n, BHXH lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan cña con ngêi. BHXH lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p, nã nh»m ®¶m b¶o an toµn vÒ kinh tÕ, gi÷ cho cuéc sèng æn ®Þnh, an toµn, tr¸nh ®îc ®ãi nghÌo sa sót khi bÞ mÊt nguån thu nhËp trong cuéc sèng. §ã chÝnh lµ c¸c nhu cÇu vÒ BHXH vµ còng lµ nh÷ng nhu cÇu tù nhiªn trong hÖ thèng c¸c nhu cÇu vÒ cuéc sèng cña con ngêi. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn hay gi¸ trÞ cho mét cuéc sèng tèi thiÓu. Theo nhµ nghiªn cøu t©m lý vµ hµnh vi cña con ngêi Maslow, nhu cÇu BHXH n»m trong nhãm nhu cÇu ë bËc thiÕt yÕu cïng víi c¸c nhu cÇu vÒ ®iÒu kiÖn sinh tån kh¸c lµ ¨n, ë, mÆc vµ ®i l¹i møc tèi thiÓu nhÊt. BHXH cÇn ph¶i ®îc ®¶m b¶o tríc khi tho¶ m·n c¸c nhu cÇu x· héi kh¸c réng h¬n trong ®êi sèng con ngêi. BHXH thùc sù lµ mét nhu cÇu bøc thiÕt. C. M¸c ®· tõng viÕt “V× nhiÒu rñi ro kh¸c nhau nªn ph¶i dµnh mét sè thÆng d nhÊt ®Þnh cho quü BHXH ®Ó më réng theo kiÓu luü tiÕn qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ë møc ®é cÇn thiÕt, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nhu cÇu vµ t×nh h×nh t¨ng d©n sè”. BHXH tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ ®¶m b¶o cuéc sèng nh ®· tr×nh bµy ë trªn, BHXH cßn lµ cÇn thiÕt ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng nhÊt ®Ó t¸i s¶n xuÊt x· héi. 2.2. Díi gãc ®é kinh tÕ: BHXH lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tæng hîp. Trong ®ã: ®èi víi nh÷ng ngêi hëng c¸c chÕ ®é BHXH, ®ã lµ sù ®¶m b¶o thu nhËp, b¶o ®¶m cuéc sèng khi hä ë trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n do gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng mµ gi¶m hay mÊt thu nhËp, th«ng qua viÖc tÝch luü dÇn cña c¸ nh©n trong quü BHXH vµ sù ®ãng gãp cña sè ®«ng nh÷ng ngêi cã cïng kh¶ n¨ng gÆp rñi ro nh nhau. Trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, ho¹t ®éng BHXH mang néi dung cña qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i mét phÇn thu nhËp trong d©n c th«ng qua viÖc h×nh thµnh vµ sö dông quü BHXH, mét quü tiÒn tÖ tËp trung cã quy m« rÊt lín vµ ngµy cµng t¨ng lªn. Khi cã sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng tµi chÝnh vµ nÕu ®îc sù qu¶n lý vµ sö dông tèt, quü BHXH cßn cã kh¶ n¨ng sinh lêi tõ ®Çu t hîp ph¸p kh¸c nhau. ViÖc sö dông quü BHXH ®Ó ®Çu t sinh lêi ®îc thÊy râ trong c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn. HiÖn t¹i BHXH ViÖt nam b¾t ®Çu thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy nh dïng quü ®Ó mua tr¸i phiÕu. Trong t¬ng lai, viÖc sö dông quü BHXH vµo c¸c ho¹t ®éng ®Çu t còng sÏ ®îc më réng ra víi nhiÒu h×nh thøc 4 kh¸c nhau. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH ngµy cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ, cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng vît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi níc. 2.3. VÒ ph¬ng diÖn chÝnh trÞ: BHXH lµ sù liªn kÕt gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng kh¸c nhau trong x· héi còng v× lîi Ých chung cña céng ®ång, trong ®ã cã c¸ nh©n tham gia BHXH. BHXH còng ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh. §èi víi quèc gia ®©y cßn lµ nh÷ng ho¹t ®éng thÓ hiÖn th¸i ®é tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ ®èi víi ngêi d©n trong x· héi. Trong rÊt nhiÒu níc, sù kh«ng æn ®Þnh hay khñng ho¼ng cña hÖ thèng BHXH cã t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn hÖ thèng chÝnh trÞ cña c¸c níc ®ã. ChÝnh v× vËy chÝnh s¸ch BHXH n»m trong hÖ thèng chung cña c¸c chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, x· héi vµ lµ mét trong nh÷ng bé phËn h÷u c¬ trong hÖ thèng chÝnh s¸ch qu¶n lý ®Êt níc cña c¸c quèc gia. 2.4. VÒ mÆt x· héi: BHXH ®îc xem nh lµ mét lo¹t c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi d©n vµ lµm lµnh m¹nh x· héi. Th«ng qua ®ã, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån lao ®éng x· héi, më réng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ, æn ®Þnh trËt tù x· héi nãi chung. BHXH mang tÝnh nh©n v¨n, nh©n ®¹o s©u s¾c v× lîi Ých cña con ngêi trong nh÷ng hoµn c¶nh gÆp khã kh¨n, v× an toµn x· héi vµ cã ý nghÜa x· héi l©u dµi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÓn ra gi÷a 3 bªn: bªn tham gia, bªn BHXH vµ bªn ®îc BHXH. Nh vËy, tæ chøc vµ vËn hµnh mét hÖ thèng BHXH ph¶i ®øng trªn mét quan ®iÓm tæng thÓ, toµn diÖn. BHXH kh«ng thÓ t¸ch khái mét thÓ chÕ chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh vµ ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng kinh tÕ cô thÓ. BHXH kh«ng ph¶i lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm c¸ nh©n hay c¸ nh©n tù b¶o hiÓm mµ ®ã lµ sù b¶o hiÓm ®Æt trong nh÷ng rµng buéc gi÷a nh÷ng con ngêi víi nhau trong nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh trong céng ®ång mÆc dï xuÊt ph¸t ®iÓm bao giê còng lµ nhu cÇu cña mçi con ngêi. BHXH g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, ®ã cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn: èm ®au, tai n¹n lao ®éng ... nhng còng cã thÓ lµ nh÷ng trêng hîp x¶y ra hoµn toµn kh«ng ngÈu nhiªn nh: tuæi giµ, thai s¶n. §ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ x¶y ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. Sù gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, phÇn thu nhËp nµy sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ nguån quü tiÒn tÖ tËp trung do c¸c bªn tham gia ®ãng gãp. 5 3. Sù cÇn thiÕt vµ t¸c dông cña BHXH 3.1. Sù cÇn thiÕt cña BHXH: Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn lu«n cÇn ph¶i tho¶ m·n c¸c nhu cÇu tèi thiÓu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn vµ ®Ó tho¶ m·n c¸c nhu cÇu ®ã con ngêi ph¶i lao ®éng, s¸ng t¹o s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm. MÆt kh¸c, con ngêi ai còng ph¶i tr¶i qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®êi ngêi ®ã lµ: sinh ra, lín lªn, trëng thµnh vµ chÕt. Trong c¸c giai ®o¹n sinh, l·o, bÖnh tö cña con ngêi th× kh«ng ai cã thÓ tån t¹i ®éc lËp khái sù gióp ®ì, chia sÎ cña nh÷ng ngêi xung quanh. Cuéc sèng kh«ng ph¶i lóc nµo còng diÓn ra b×nh thêng, con ngêi kh«ng ph¶i bao giê còng gÆp thuËn lîi, cã ®ñ thu nhËp vµ ®iÒu kiÖn sinh sèng mµ tr¸i l¹i rñi ro lu«n ®i kÌm víi con ngêi. Trong nhiÒu trêng hîp rñi ro bÊt ngê x¶y ra lµm cho ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hay nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c do èm ®au, TNL§, giµ yÕu. Khi r¬i vµo c¸c trêng hîp ®ã, c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt cña cuéc sèng con ngêi kh«ng v× thÕ mµ gi¶m ®i hoÆc mÊt ®i, thËm chÝ cßn t¨ng lªn hoÆc ph¸t sinh nh÷ng nhu cÇu míi nh chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh khi èm ®au x¶y ra. Bëi vËy, muèn ®¶m b¶o duy tr× cuéc sèng ngêi lao ®éng lµm thÕ nµo ®Ó t¹o ra nguån thu nhËp thay thÕ hoÆc bï ®¾p. Trong x· héi nguyªn thuû, con ngêi phÇn võa tù lùc, phÇn biÕt kÕt hîp ®oµn kÕt ®Ó ®i s¨n b¾t, h¸i lîm ®Ó kiÕm sèng. Khi gÆp rñi ro, tai n¹n th× hä võa tù m×nh chÞu ®ùng kh¾c phôc võa ®îc c¸c thµnh viªn trong céng ®ång hçi trî, cu mang. Trong x· héi phong kiÕn, quan l¹i dùa vµo bæng léc cña nhµ vua, cßn d©n c th× ®ïm bäc lÉn nhau trong hä hµng, lµng xãm ... Ngµnh c«ng nghiÖp h×nh thµnh cïng víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®· lµm xuÊt hiÖn quan hÖ thuª mín nh©n c«ng. Nh÷ng ngêi lµm c«ng ph¶i hoµn toµn dùa vµo tiÒn l¬ng lµm nguån sèng chñ yÕu. Cã viÖc th× míi cã l¬ng dï ®ã lµ ®ång l¬ng Ýt ái. Khi èm ®au, tai n¹n, sinh ®Î ... th× ph¶i nghØ viÖc vµ kh«ng cã l¬ng, cuéc sèng bÞ ®e do¹. Ngêi lao ®éng ®· ý thøc ®îc sù cÇn thiÕt ph¶i cã thu nhËp ®Ò phßng khi hä gÆp rñi ro, tai n¹n bÊt ngê nªn hä ®Êu tranh ®ßi giíi chñ ph¶i cam kÕt ®¶m b¶o mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi èm ®au, thai s¶n ... Lóc ®Çu giíi chñ cam kÕt ®¶m b¶o cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp nhÊt ®Þnh ®ã. Song nhiÒu khi rñi ro x¶y ra liªn tôc buéc ngêi chñ ph¶i chi ra nh÷ng kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. Do vËy, giíi chñ ®· chi Ýt h¬n nªn xuÊt hiÖn m©u thuÉn vµ tranh chÊp gi÷a chñ vµ thî, m©u thuÉn nµy ngµy cµng gay g¾t. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy dÇn xuÊt hiÖn mét bªn thø ba, ®ãng vai trß trung gian nh»m gi¶i quyÕt m©u thuÉn vµ ®iÒu hoµ lîi Ých gi÷a chñ vµ thî. §iÒu ®ã thay cho viÖc giíi chñ vµ giíi thî ph¶i tr¶ trùc tiÕp mét kho¶n tiÒn khi 6 ngêi lao ®éng bÞ èm ®au, tai n¹n ... Giíi chñ cã thÓ trÝch ra hµng th¸ng mét sè tiÒn nhá ®îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn nh÷ng biÕn cè cña tËp hîp nh÷ng ngêi lao ®éng. Sè tiÒn nµy giao cho bªn thø ba dån tÝch thµnh mét quü tiÒn tÖ. Khi ngêi lao ®éng gÆp rñi ro, bªn trung gian sÏ chi tr¶ theo cam kÕt kh«ng phô thuéc vµo giíi chñ cã muèn hay kh«ng, lµm nh thÕ mét mÆt giíi chñ ®ì khã kh¨n vÒ mÆt kinh tÕ do kh«ng ph¶i chi tr¶ mét lóc nh÷ng kho¶n tiÒn lín, mÆt kh¸c ngêi lao ®éng lµm thuª còng ®îc ®¶m b¶o mét phÇn thu nhËp khi hä gÆp rñi ro. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn th× c¬ chÕ nµy béc lé nhiÒu bÊt cËp, tÝnh ph¸p lý kh«ng cao. Do vËy, nhiÒu chñ sö dông lao ®éng ®· kh«ng tù gi¸c tham gia, tÝnh chÊt rñi ro cßn qu¸ lín kh«ng cã sù ®¶m b¶o vÒ tµi chÝnh mét c¸ch v÷ng ch¾c. Tríc t×nh h×nh ®ã, Nhµ níc ph¶i can thiÖp ®iÒu chØnh, sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng vai trß cña Nhµ níc, mét mÆt Nhµ níc ph¶i t¨ng chi tiªu ng©n s¸ch, ®ång thêi buéc giíi chñ vµ thî ph¶i gãp thªm mét phÇn ®Ó ®¶m b¶o cho chÝnh m×nh. Tõ ®ã, c¶ giíi chñ vµ thî ®Òu ®îc ®¶m b¶o vµ hä thÊy cã lîi. C¸c nguån ®ãng gãp cña giíi chñ, thî vµ sù hç trî cña Nhµ níc h×nh thµnh nªn mét quü tiÒn tÖ tËp trung- quü BHXH. MÆt kh¸c, khi nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn nh÷ng rñi ro ®i liÒn víi nã còng xuÊt hiÖn nh thÊt nghiÖp, tai n¹n lao ®éng, èm ®au, nh÷ng rñi ro nµy g©y ra thiÖt h¹i vÒ thu nhËp ngµy cµng lín h¬n. Do vËy, BHXH còng ngµy cµng ph¶i hoµn thiÖn h¬n ®Ó thÝch øng víi t×nh h×nh cô thÓ. Nh vËy, BHXH ra ®êi lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña thùc tÕ vµ ngµy cµng ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ-x· héi cña mçi quèc gia, mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu thÊy cÇn thiÕt ph¶i tham gia BHXH, nã trë thµnh quyÒn lîi vµ nhu cÇu cña ngêi lao ®éng vµ ®îc thõa nhËn lµ nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan, mét trong nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña con ngêi nh Tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 10/12/1948: “TÊt c¶ mäi ngêi, víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi ®Òu cã quyÒn ®îc hëng BHXH ...” 3.2. T¸c dông cña BHXH. Trªn c¬ së c¬ng lÜnh c«ng íc Gi¬nev¬ (C«ng íc n¨m 1952) c¸c quèc gia tuú theo ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh thùc tÕ cña m×nh mµ cã nh÷ng h×nh thøc tæ chøc BHXH riªng phï hîp. Tuy vËy, ë tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu cã chung mét ®iÓm lµ: BHXH do Nhµ níc thèng nhÊt vµ qu¶n lý. Tõ khi BHXH xuÊt hiÖn ®Õn nay, ho¹t ®éng nµy võa mang tÝnh kinh tÕ, võa mang tÝnh céng ®ång, nh©n v¨n lín, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ dï kinh tÕ cã ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo, dï cã biÕn ®éng nh thÕ nµo vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ, x· héi th× b¶n chÊt BHXH vÉn 7 kh«ng thay ®æi, vÉn lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch quan träng cña mét quèc gia. BHXH cã nh÷ng t¸c dông sau: a. BHXH nh»m gióp ngêi lao ®éng æn ®Þnh cuéc sèng khi hä gÆp rñi ro. Môc ®Ých lín nhÊt cña BHXH lµ b¶o ®¶m cuéc sèng æn ®Þnh cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi hä gÆp rñi ro, gi¶m hoÆc mÊt søc lao ®éng ¶nh hëng ®Õn thu nhËp. Do ®ã, BHXH cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi ngêi lao ®éng lµm cho hä yªn t©m víi c«ng viÖc. Nãi lµ b¶o ®¶m thay thÕ bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng lµ nãi sù thay thÕ bï ®¾p ®ã nhÊt ®Þnh ph¶i x¶y ra, ch¾c ch¾n x¶y ra khi ngêi lao ®éng bÞ r¬i vµo c¸c trêng hîp lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp nãi trªn vµ héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh th× hä ®îc hëng trî cÊp víi møc hëng, thêi ®iÓm vµ thêi gian hëng theo quy ®Þnh cña Nhµ níc. Ngoµi ra, BHXH cßn lµm cho ngêi lao ®éng g¾n bã h¬n víi c«ng viÖc, sèng vµ lµm viÖc cã tr¸ch nhiÖm h¬n ®èi víi chÝnh m×nh vµ ®èi víi céng ®ång- ®iÒu nµy ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ lµm viÖc cña ngêi lao ®éng. BHXH gãp phÇn h¹n chÕ vµ ®iÒu hoµ c¸c m©u thuÉn x¶y ra gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng vµ giíi chñ, t¹o m«i trêng lµm viÖc æn ®Þnh cho tÊt c¶ c¸c bªn khi tham gia BHXH ®Ó tõ ®ã tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao, thùc hiÖn t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. b.G¾n bã lîi Ých gi÷a ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. BHXH kh«ng chØ b¶o ®¶m æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi ngêi lao ®éng gÆp rñi ro mµ nã cßn b¶o vÖ cho ngêi sö dông lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä æn ®Þnh tµi chÝnh ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶. BHXH cßn b¶o vÖ vµ t¨ng cêng søc khoÎ cho ngêi lao ®éng gãp phÇn t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n søc lao ®éng cho ngêi lao ®éng. Gióp ngêi lao ®éng nhanh chãng trë l¹i lµm viÖc gãp phÇn t¹o ra s¶n phÈm cho doanh nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ quèc d©n. c. Ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi tham gia. Còng gièng nh tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c, BHXH còng dùa trªn nguyªn t¾c “lÊy sè ®«ng bï sè Ýt” vµ v× vËy ngêi lao ®éng b×nh ®¼ng trong nghÜa vô ®ãng gãp còng nh trong quyÒn lîi nhËn ®îc tõ quü BHXH. TËp hîp tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®ãng BHXH thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ, lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bao gåm tÊt c¶ c¸c lo¹i c«ng viÖc tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ nhÑ nhµng ®Õn nÆng nhäc ®éc h¹i... 8 ChÝnh v× thÕ tÝnh chÊt x· héi cña BHXH lµ rÊt cao. BHXH ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a c¸c ®èi tîng kh¸c nhau gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao vµ nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc vµ nh÷ng ngêi èm ®au bÖnh tËt, thai s¶n ... Thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi l¹i, BHXH còng ®ång thêi gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. d. BHXH tËp trung ®îc nguån vèn lín cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Nguån quü h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia còng lµ nguån vèn nhµn rçi cã thÓ dïng ®Ó ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n. Quü BHXH cã thÓ cã sè d vµ phÇn quü nhµn rçi ®îc ®Çu t cho c¸c ch¬ng tr×nh kinh tÕ, x· héi, võa ®ãng gãp vµo x©y dùng ®Êt níc võa lµm t¨ng trëng quü. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ho¹t ®éng nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng. Ngoµi ra, víi chøc n¨ng gi¸m ®èc cña m×nh, BHXH tiÕn hµnh kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc tham gia vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng theo nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Qua ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng yªn t©m lµm viÖc, cßn ngêi sö dông lao ®éng chñ ®éng h¬n trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông lao ®éng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh. Chøc n¨ng gi¸m ®èc cßn thÓ hiÖn ë c¸c kh©u nghiÖp vô cña ho¹t ®éng BHXH vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH. 4. Néi dung c¬ b¶n cña BHXH. 4.1.§èi tîng cña BHXH BHXH ra ®êi vµo nh÷ng n¨m gi÷a thÕ kû 19, khi nÒn c«ng nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë c¸c níc ch©u ¢u. Tõ n¨m 1883, ë níc Phæ (CHLB §øc) ®· ban hµnh ®¹o luËt b¶o hiÓm y tÕ. Mét sè níc ch©u ¢u vµ B¾c Mü m·i ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1920 míi cã ®¹o luËt vÒ BHXH. BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i do ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, bÞ mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n rñi ro nh èm ®au, tai n¹n lao ®éng, giµ yÕu ... ChÝnh v× vËy, ®èi tîng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH. 9 §èi tîng tham gia BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Tuy vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mçi níc mµ ®èi tîng nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ngêi lao ®éng nµo ®ã. HÇu hÕt c¸c níc khi míi cã chÝnh s¸ch BHXH, ®Òu thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c viªn chøc Nhµ níc, nh÷ng ngêi lµm c«ng hëng l¬ng. ViÖt nam còng kh«ng vît ra khái thùc tÕ nµy, mÆc dï biÕt r»ng nh vËy lµ kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng. NÕu xem xÐt trªn mèi quan hÖ rµng buéc trong BHXH, ngoµi ngêi lao ®éng cßn cã ngêi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH, díi sù b¶o trî cña Nhµ níc. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp vµo quü BHXH lµ tr¸ch nhiÖm cña hä ®Ó b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng mµ hä sö dông. Cßn c¬ quan BHXH nhËn sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, ph¶i cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ sö dông quü ®Ó thùc hiÖn mäi c«ng viÖc vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. Nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña BHXH mét c¸ch æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. 4.2. C¸c yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c cña BHXH. LÜnh vùc BHXH liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu ®èi tîng, cã ph¹m vi ho¹t ®éng rÊt réng vµ thÓ hiÖn trªn nhiÒu mÆt kh¸c nhau. §Ó thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng lµ ®¶m b¶o an toµn cho ngêi lao ®éng, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lao ®éng x· héi, ho¹t ®éng nµy ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. Thùc tÕ do tÝnh chÊt ho¹t ®éng vµ môc ®Ých cña BHXH kh«ng hoµn toµn nh nhau trong mäi ®iÒu kiÖn. Do vËy, kh«ng thÓ cã nh÷ng nguyªn t¾c chung thèng nhÊt cho mäi tr×nh ®é ph¸t triÓn, cho mäi h×nh thøc BHXH ë tÊt c¶ c¸c níc. Tuy nhiªn, vÒ c¬ b¶n ho¹t ®éng BHXH ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn theo nh÷ng yªu cÇu mang tÝnh nguyªn t¾c chung sau ®©y: a. §¶m b¶o mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu cã quyÒn tham gia vµ h ëng quyÒn lîi vÒ BHXH. Yªu cÇu nµy xuÊt ph¸t tõ quyÒn b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n trong x· héi, mét quyÒn lîi cao nhÊt mµ mäi quèc gia ®Òu thõa nhËn vµ cam kÕt thùc hiÖn. Thùc hiÖn yªu cÇu nµy lµ sù ®¶m b¶o mäi thµnh viªn trong x· héi, tríc hÕt lµ nh÷ng ngêi cã nhu cÇu tham gia vµo lÜnh vùc BHXH mµ kh«ng hÒ cã bÊt cø mét sù ph©n biÖt nµo. Nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi qu¶n lý toµn bé vµ ®¹i diÖn quyÒn lîi cña mäi thµnh viªn trong x· héi cã tr¸ch nhiÖm ®øng ra tæ chøc hÖ thèng BHXH ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã. ViÖc ®¶m b¶o tho¶ m·n nhu cÇu nµy ph¶i ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së mét hÖ thèng ph¸p luËt víi nh÷ng quy ®Þnh luËt 10 ph¸p vµ chÝnh s¸ch thÝch hîp. §ång thêi ph¶i dùa trªn c¬ së mét hÖ thèng tæ chøc BHXH ph¸t triÓn thèng nhÊt vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao. Cßn cã mét bé phËn lín cha tham gia vµo BHXH chøng tá nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ thèng BHXH trong viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy. §©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®îc gi¶i quyÕt ë níc ta trong thêi gian tíi. b. BHXH ph¶i: §¶m b¶o cho ngêi lao ®éng vÒ møc thu nhËp ®Ó hä cã thÓ duy tr× ®îc cuéc sèng khi bÞ mÊt søc lao ®éng t¹m thêi còng nh khi hÕt tuæi lao ®éng. c. BHXH võa mang tÝnh b¾t buéc võa mang tÝnh tù nguyÖn. Tríc hÕt BHXH ph¶i mang tÝnh b¾t buéc, ®ã lµ qu¸ tr×nh tiÕn tíi x· héi ho¸ hoµn toµn BHXH vµ ë ®©y thÓ hiÖn râ nhÊt vai trß cña Nhµ níc trong lÜnh vùc nµy. TÝnh b¾t buéc ®îc thÓ hiÖn trong c¸c nghÜa vô tham gia vµ ®ãng gãp, bao gåm møc tiÒn ®ãng vµ thêi gian tham gia theo mçi chÕ ®é cña BHXH. §ã tríc hÕt ph¶i lµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng tham gia vµo BHXH v× sù an toµn cña cuéc sèng kh«ng chØ cña mçi c¸ nh©n, mét tæ chøc mµ ®ã cßn ph¶i lµ mét sù an toµn lín h¬n ®ã lµ an toµn c¶ x· héi nãi chung. TÝnh b¾t buéc nµy, trong hÇu hÕt c¸c níc ®îc thÓ chÕ ho¸ b»ng c¸c chÝnh s¸ch, c¸c chÕ ®é vµ nh÷ng quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. §Ønh cao cña hiÖu lùc ph¸p lý nµy lµ LuËt BHXH. MÆt tù nguyÖn trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh chÝnh lµ viÖc t¹o c¬ héi cho ngêi lao ®éng cã nguyÖn väng cã thÓ cã c¬ héi vµ tù nguyÖn tham gia hay lùa chän c¸c h×nh thøc vµ chÕ ®é tham gia cho phï hîp. Thùc tÕ ë ®©y cÇn cã sù khuyÕn khÝch ®Ó ngêi lao ®éng tham gia vµo BHXH. TÝnh tù nguyÖn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nhËn thøc, ý thøc cña ngêi lao ®éng trong x· héi, nã cã thÓ thùc hiÖn cho nhiÒu ®èi tîng vµ theo c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau nh tù nguyÖn tham gia vµo mét lo¹i h×nh nµo ®ã, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngêi thuéc ®èi tîng b¾t buéc, ®· tham gia vµo BHXH nhng tù nguyÖn tham gia thªm mét chÕ ®é nµo nÕu thÊy cã thÓ ®îc vµ cã nhu cÇu. d. X¸c ®Þnh møc ®ãng vµ hëng. Tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ vµ cña lÜnh vùc BHXH mµ cã thÓ x¸c ®Þnh mét sè møc kh¸c nhau ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ®a d¹ng vÒ BHXH cña ngêi lao ®éng. Møc ®ãng BHXH cã liªn quan ®Õn thu nhËp dïng ®Ó tÝnh tû lÖ ®ãng BHXH. Møc ®ãng vµ hëng cã t¸c ®éng, ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn quy m« vµ sè lîng tham gia vµo BHXH. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu, thiÕt kÕ c¸c chÝnh s¸ch vµ néi dung cña tõng chÕ ®é cô thÓ thÝch hîp trong BHXH. 11 e. §¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng trong x· héi. §©y lµ mét nguyªn t¾c quan träng nhng còng rÊt phøc t¹p trong x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch vÒ BHXH. Sù c«ng b»ng tríc hÕt ph¶i ®îc xÐt ®Õn nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a ®ãng gãp vµ hëng thô. Ngêi ®ãng nhiÒu ph¶i ®îc hëng nhiÒu h¬n. C«ng b»ng cßn ph¶i ®îc thùc hiÖn trong viÖc ®Ó cho ngêi lao ®éng cã c¬ héi tham gia vµo BHXH. Tuy nhiªn, còng nh c¸c lÜnh vùc b¶o hiÓm kh¸c trong nhiÒu chÕ ®é cña BHXH vÉn mang tÝnh chÊt bï trõ cho nhau gi÷a nh÷ng ngêi cïng tham gia BHXH. §ã lµ lÊy sè ®«ng bï sè Ýt, lÊy thêi gian dµi trong ®ãng gãp ®Ó tÝnh tr¶ cho thêi gian hëng. §ã còng lµ tÝnh x· héi, tÝnh céng ®ång. Do vËy khã cã ®îc mét sù c«ng b»ng mang tÝnh tuyÖt ®èi, nhng ph¶i ®¶m b¶o sù hîp lý vµ tríc hÕt v× lîi Ých sè ®«ng cña céng ®ång. TÝnh c«ng b»ng sÏ ®îc n©ng cao cïng víi viÖc n©ng cao tr×nh ®é tæ chøc vµ qu¶n lý trong lÜnh vùc BHXH. 4.3. C¸c cÊp ®é thùc hiÖn. Trong tõng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, tríc hÕt lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, hay trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi nhÊt ®Þnh cña mçi níc mµ ph¹m vi vµ néi dung thùc hiÖn kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau nµy biÓu hiÖn ë 3 cÊp ®é ho¹t ®éng cña BHXH sau: - CÊp ®é thø nhÊt: BHXH ¸p dông cho mäi thµnh viªn trong x· héi, díi h×nh thøc nh lµ b¶o trî x· héi. §èi tîng ®îc hëng BHXH ë ®©y lµ nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ãng phÝ BHXH. §ã lµ nh÷ng ngêi nghÌo, nh÷ng ngêi kh«ng cã thu nhËp hoÆc thu nhËp thÊp. ViÖc chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng nµy ®îc Nhµ níc ®øng ra ®¶m b¶o. - CÊp ®é thø 2: BHXH thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng ngêi cã c«ng viÖc lµm t¹i c¸c doanh nghiÖp, trong c¸c c¬ quan, tæ chøc Nhµ níc, ChÝnh phñ... Hä lµ nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp, nh÷ng ngêi nµy thuéc ®èi tîng b¾t buéc ph¶i tham gia ®ãng phÝ BHXH ®Ó h×nh thµnh quü BHXH. Quü nµy lµ c¬ së tµi chÝnh cho c¸c chÕ ®é BHXH mµ ngêi ®ãng gãp sÏ ®îc hëng. TÊt nhiªn trong chõng mùc nhÊt ®Þnh hä cã thÓ cã ®îc sù hç trî cña Nhµ níc. Nh÷ng ngêi nµy lµ ®èi tîng chÝnh, chiÕm phÇn chñ yÕu trong tæng sè nh÷ng ngêi tham gia vµ ®îc hëng quyÒn, lîi Ých cña BHXH. - CÊp ®é thø 3: BHXH mang tÝnh tù nguyÖn. ë cÊp ®é nµy sÏ cã nh÷ng h×nh thøc ¸p dông cho nh÷ng ngêi tù nguyÖn lùa chän mét hay mét sè chÕ ®é BHXH mµ hä cã nhu cÇu hoÆc nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao tù nguyÖn lùa chän c¸c møc ®ãng ®Ó sau ®ã cã møc hëng t¬ng øng. Ch¼ng h¹n cã thÓ ®ãng 12 nhiÒu h¬n møc th«ng thêng ®Ó sau ®ã ®îc hëng møc cao h¬n. Ngµnh BHXH sÏ cã chÕ ®é vµ quy ®Þnh riªng cho c¸c ®èi tîng nµy c¶ vÒ qu¶n lý vµ tæ chøc thùc hiÖn còng nh trªn ph¬ng diÖn h¹ch to¸n. Nh×n vµo c¸c cÊp ®é thùc hiÖn cña BHXH cã thÓ thÊy râ BHXH lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu tæng hîp quan träng ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn, tr×nh ®é v¨n minh, søc m¹nh kinh tÕ, kh¶ n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý cña mét quèc gia. Nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× cµng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng ho¹t ®éng BHXH cña m×nh ë tr×nh ®é cao h¬n. 4.4. C¸c lo¹i chÕ ®é BHXH. Theo c«ng íc sè 102 “C«ng íc vÒ quy ph¹m tèi thiÓu vÒ an toµn x· héi” quy ®Þnh gåm cã 9 chÕ ®é BHXH nh sau: 1) Ch¨m sãc y tÕ. 2) Trî cÊp èm ®au. 3) Trî cÊp thÊt nghiÖp. 4) Trî cÊp tuæi giµ. 5) Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. 6) Trî cÊp gia ®×nh. 7) Trî cÊp thai s¶n. 8) Trî cÊp tµn tËt. 9) Trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng. 4.5. Tæ chøc qu¶n lý sù nghiÖp BHXH ViÖt nam . ViÖc tæ chøc thùc hiÖn sù nghiÖp BHXH do c¬ quan BHXH ViÖt nam ®¶m nhiÖm. BHXH ViÖt nam trùc thuéc ChÝnh phñ vµ cã 3 cÊp: cÊp Trung ¬ng; cÊp tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng vµ cÊp quËn (huyÖn). BHXH ViÖt nam ho¹t ®éng díi sù ®iÒu hµnh cña Héi ®ång qu¶n lý BHXH ViÖt nam , chÞu sù qu¶n lý Nhµ níc cña Bé L§- TBXH. C¬ quan BHXH ViÖt nam cã nhiÖm vô tæ chøc thu BHXH, qu¶n lý BHXH vµ chi c¸c chÕ ®é trî cÊp BHXH theo quy ®Þnh cña Nhµ níc. II. Kh¸i niÖm chung vÒ quü BHXH 1. Kh¸i niÖm quü BHXH. 13 Trong ®êi sèng kinh tÕ- x· héi ngêi ta thêng nãi ®Õn rÊt nhiÒu lo¹i quü kh¸c nhau nh quü tiªu dïng, quü s¶n xuÊt, quü dù phßng, quü tiÒn l¬ng, quü dù tr÷ quèc gia. TÊt c¶ c¸c lo¹i quü nµy ®Òu cã ®iÓm chung ®ã lµ tËp hîp c¸c ph¬ng tiÖn tµi chÝnh hay vËt chÊt kh¸c cho nh÷ng ho¹t ®éng nµo ®ã theo nh÷ng môc tiªu vµ ®Þnh híng tríc. Quü lín hay nhá biÓu thÞ kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng BHXH. TÊt c¶ c¸c lo¹i quü kh«ng chØ tån t¹i víi mét khèi lîng tØnh t¹i t¹i mét thêi ®iÓm mµ lu«n lu«n biÕn ®éng t¨ng lªn ë ®Çu vµo víi c¸c nguån thu vµ gi¶m ®i ë ®Çu ra víi mét kho¶n chi nh mét dßng ch¶y liªn tôc. §Ó ®¶m b¶o cho ®Çu ra æn ®Þnh, ngêi ta thiÕt lËp mét lîng dù tr÷. Bëi vËy, ®Ó n¾m vµ ®iÒu hµnh ®îc mét quü nµo ®ã th× kh«ng ph¶i chØ n¾m ®îc khèi lîng cña nã t¹i mét thêi ®iÓm mµ quan träng h¬n lµ ph¶i n¾m ®îc lu lîng cña nã trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Theo nh÷ng quan ®iÓm nãi trªn vÒ quü nãi chung th× quü BHXH lµ tËp hîp nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ngêi ®îc BHXH khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc bÞ mÊt viÖc lµm. Nh vËy, quü BHXH võa lµ mét quü tiªu dïng võa lµ mét quü dù phßng. Quü tiªu dïng ®îc thÓ hiÖn ë môc ®Ých chi cña quü BHXH lµ cho nh÷ng ngêi hëng BHXH, lµ mét quü dù phßng thÓ hiÖn quü chi tr¶ trî cÊp khi cã rñi ro x¶y ra vµ ngêi lao ®éng cã thÓ ®îc hëng trî cÊp ë mét thêi ®iÓm rÊt xa so víi thêi ®iÓm ®ãng gãp. §ång thêi quü BHXH cßn mang tÝnh chÊt kinh tÕ vµ mang tÝnh chÊt x· héi cao, lµ ®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. 2. Sù cÇn thiÕt cña quü BHXH. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ngêi lao ®éng lu«n ph¶i g¸nh chÞu, ®¬ng ®Çu víi v« vµn c¸c rñi ro. Nh÷ng rñi ro ®ã cã thÓ lµm cho ngêi lao ®éng mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hay vÜnh viÔn, mÊt nguån sèng hay chÕt ngêi, con c¸i mÊt n¬i n¬ng tùa, hoÆc lóc vÒ giµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ®Ó cã thu nhËp ®¶m b¶o cuéc sèng. V× vËy, ®Ó cã nguån thu nhËp duy tr×, æn ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh hä trong lóc gÆp rñi ro hoÆc tuæi giµ th× tÊt yÕu ph¶i lËp quü dù tr÷ b¶o hiÓm thÝch hîp, ®ñ lín ®Ó cã thu nhËp æn ®Þnh ®¶m b¶o cuéc sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh trong t¬ng lai. MÆt kh¸c do quy luËt b¶o toµn nßi gièng, duy tr× løc lîng lao ®éng cho t¬ng lai cña x· héi, nh÷ng ngêi lao ®éng n÷ hä cßn ph¶i lµm nghÜa vô sinh 14 con, nu«i con vµ ch¨m sãc khi con èm ®au ... còng ®ßi hái ph¶i cã quü b¶o hiÎm gióp ®ì... ViÖc t¹o lËp quü BHXH cho ngêi lao ®éng nh÷ng lóc gÆp rñi ro bÊt ngê hoÆc lóc tuæi giµ cã thÓ ®îc tiÕn hµnh b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Do vËy, quü BHXH cã vai trß hÕt søc quan träng trong ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. Trong thùc tÕ kh«ng ai muèn mÊt viÖc lµm hoÆc mÊt, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng ®Ó ®îc hëng trî cÊp tõ quü BHXH, do ®ã nã phï hîp víi nguyªn t¾c “lÊy sè ®«ng bï sè Ýt”. Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng cã thu nhËp kh¸c nhau, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc vµ nh÷ng ngêi ®ang èm ®au ph¶i nghØ viÖc hay gi÷a nh÷ng ngêi ®ang hëng trî cÊp BHXH kh¸c nhau. Tõ ®ã còng thÊy r»ng kh¶ n¨ng, vai trß cña quü BHXH trong viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp vµ c«ng b»ng x· héi, ®éng viªn ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lµm viÖc: Khi ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc sÏ cã thu nhËp, cßn khi mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng th× hä l¹i ®îc hëng trî cÊp tõ quü BHXH. Nh vËy, hä ®· cã “van an toµn” ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä, ®ã lµ chç dùa v÷ng ch¾c khi hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn vµ lµm cho ngêi lao ®éng yªn t©m g¾n bã víi c«ng viÖc. Bªn c¹nh ®ã quü BHXH ®Çu t mét phÇn vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi, kho¶n nµy kh«ng nh÷ng t¹o thªm kh¶ n¨ng më réng quü BHXH mµ cßn gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Qòy BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña rñi ro cho ngêi tham gia, ®¶m b¶o an toµn kinh tÕ cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gi¶m thiÓu tèi ®a thiÖt h¹i kinh tÕ cho ngêi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm cho ng©n s¸ch Nhµ níc. Quü sö dông ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi hä gÆp ph¶i rñi ro vµ mét phÇn chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH. 3. Nguån h×nh thµnh quü BHXH. Quü BHXH lµ mét yÕu tè mang tÝnh chÊt sèng cßn ®èi víi sù nghiÖp BHXH. Do ®ã, nguån h×nh thµnh quü bao giê còng ®îc quan t©m ®óng møc nh»m ®¶m b¶o chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng ®îc hëng BHXH vµ ®¶m b¶o cho hÖ thèng BHXH ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. 3.1. Sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng HÖ thèng BHXH ë c¸c níc trªn thÕ giíi tõ tríc ®Õn nay chñ yÕu vÉn thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c: Ngêi tham gia BHXH ph¶i ®ãng gãp cho quü BHXH míi ®îc hëng trî cÊp BHXH. Ngêi lao ®éng tham gia ®ãng gãp lµ ®Ó 15 b¶o hiÓm cho m×nh, võa thùc hiÖn nghÜa vô cao ®Ñp víi céng ®ång. Thùc chÊt ë ®©y ngêi lao ®éng ®· dµn tr¶i rñi ro theo thêi gian. 3.2. Sù ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng . Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp cho quü BHXH ®Ó b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng mµ m×nh thuª mín. Sù ®ãng gãp nµy thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi ngêi lao ®éng. §ång thêi cßn thÓ hiÖn chÝnh lîi Ých cña ngêi sö dông lao ®éng. ë ®©y ngêi sö dông lao ®éng san sÎ rñi ro cho nhau ®Ó khi xÈy ra rñi ro ®èi víi ngêi lao ®éng th× hä kh«ng ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín ®Ó båi thêng, v× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña hä kh«ng bÞ ¶nh hëng khi ngêi lao ®éng cã nhu cÇu BHXH. 3.3. Nhµ níc ®ãng gãp vµ hç trî. Sù tham gia cña Nhµ níc thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña Nhµ níc ®èi víi c¸c thµnh viªn trong x· héi. Trong hÖ thèng BHXH Nhµ níc cã thÓ tham gia trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp. Sù tham gia cña Nhµ níc ë ®©y chñ yÕu díi h×nh thøc b¶o ®¶m gi¸ trÞ ®ång vèn cho quü trong mét sè trêng hîp nh bï lç nh÷ng kho¶n thiÕu hôt. 3.4. C¸c nguån thu kh¸c. Bao gåm c¸c nguån thu chñ yÕu sau: - TiÒn l·i, tiÒn lêi tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t nh»m b¶o toµn vµ ph¸t triÓn quü BHXH. Nhng ph¶i chó ý lµ phÇn vèn nhµn rçi míi ®îc mang ®i ®Çu t. Bëi v× khi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nµy nÕu bÞ rñi ro th× kh«ng ¶nh hëng ®Õn phÇn quü BHXH chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng ®îc hëng. - C¸c nguån tµi trî vµ viÖn trî kh¸c ë trong níc, ngoµi níc vµ céng ®ång quèc tÕ, kÓ c¶ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ vµ c¸c c¸ nh©n h¶o t©m ... Tuy nhiªn nguån nµy kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng nhiÒu. - Gi¸ trÞ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña BHXH ®îc ®¸nh gi¸ l¹i theo c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc. - C¸c nguån thu kh¸c: TiÒn ph¹t do nép chËm BHXH so víi thêi gian quy ®Þnh, tiÒn truy thu khi c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®ãng thiÕu tiÒn BHXH hoÆc nhËn thõa so víi chÕ ®é ®îc hëng thô. Th«ng thêng sù ®ãng gãp cña ba bªn: Ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc t¹o ra nguån quü c¬ b¶n nhÊt vµ chiÕm tû träng lín nhÊt. Tïy theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi níc mµ tû lÖ ®ãng gãp cña mçi bªn ®îc quy ®Þnh kh¸c nhau. 16 VÝ dô: ë ViÖt Nam, theo NghÞ §Þnh 12/CP (26/1/1995) ®· quy ®Þnh: Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung ngoµi ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc h×nh thµnh tõ ba nguån: + Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü l¬ng cña nh÷ng ngêi tham gia trong ®¬n vÞ. + Ngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% l¬ng hµng th¸ng. + Ng©n s¸ch Nhµ níc (NSNN) ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña quü BHXH lµ c©n ®èi thu- chi. 4. Ph©n lo¹i quü BHXH. §Ó qu¶n lý vµ sö dông quü BHXH mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i ph©n lo¹i quü BHXH. Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i quü BHXH theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, cã thÓ ph©n lo¹i nh sau: * Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt sö dông. - Quü ng¾n h¹n: Chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp nhÑ. - Quü dµi h¹n: Chi tr¶ trî cÊp hu trÝ, tö tuÊt, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp nÆng. Quü nµy chÞu ¶nh hëng cña tµi chÝnh tiÒn tÖ. * Ph©n lo¹i theo c¸c chÕ ®é. - Quü hu trÝ, tö tuÊt. - Quü TNL§ vµ BNN. - Quü thÊt nghiÖp. - Quü èm ®au, thai s¶n. * Ph©n lo¹i theo ®èi tîng. - Quü cho c«ng chøc. - Quü cho lùc lîng vò trang. - Quü cho ngêi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp. - Quü cho c¸c lo¹i lao ®éng kh¸c. 5. Qu¶n lý quü BHXH. ChÝnh s¸ch BHXH kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng tinh thÇn mµ nã ph¶i gi¶i quyÕt quan hÖ x· héi cô thÓ. Qu¶n lý BHXH bao gåm hai phÇn kh¨ng khÝt: 17 Qu¶n lý Nhµ níc vÒ BHXH (mÆt vÜ m«) vµ qu¶n lý BHXH vÒ mÆt sù nghiÖp (vÒ mÆt thu chi tµi chÝnh, qu¶n lý vµ sö dông quü). ë ViÖt nam tríc n¨m 1995 quü BHXH lµ mét bé phËn cña ng©n s¸ch Nhµ níc, nguån trÝch lËp quü BHXH qu¸ nhá nªn kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu chi tiªu. ViÖc chi tr¶ míi ®¶m b¶o ®îc 1/5 nhu cÇu, cßn l¹i 4/5 nhu cÇu do ng©n s¸ch Nhµ níc trang tr¶i. Trªn thùc tÕ lµ quü BHXH kh«ng tån t¹i. V× ®èi tîng tham gia BHXH míi chiÕm tû lÖ nhá trong tæng sè lao ®éng x· héi ë níc ta cho nªn viÖc qu¶n lý quü BHXH kh«ng ®¶m b¶o tÝnh tËp trung, thèng nhÊt mµ l¹i chia c¾t, ph©n t¸n do nhiÒu chñ thÓ cïng tham gia qu¶n lý. §øng tríc thùc tr¹ng vÒ qu¶n lý quü BHXH nh vËy nªn ngµy 16/2/1995 Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 19/CP vÒ viÖc thµnh lËp BHXH ViÖt nam. BHXH ViÖt nam ra ®êi trªn c¬ së thèng nhÊt c¸c tæ chøc BHXH ë Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng do Bé L§- TBXH vµ Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt nam qu¶n lý. BHXH ViÖt nam gióp Thñ tíng ChÝnh phñ qu¶n lý quü BHXH, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch BHXH theo luËt ph¸p Nhµ níc. BHXH ViÖt nam cã t c¸ch ph¸p nh©n, h¹ch to¸n ®éc lËp, ®îc Nhµ níc b¶o hé vµ quü BHXH ®îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña Nhµ níc. BHXH ViÖt nam ®Æt díi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Thñ tíng ChÝnh phñ, sù qu¶n lý cña Nhµ níc, cña Bé L§- TBXH vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc cã liªn quan, sù gi¸m s¸t cua tæ chøc c«ng ®oµn. III. T×nh h×nh thùc hiÖn BHXH ë mét sè quèc gia trªn thÕ giíi. 1. Mü. a. §èi tîng tham gia: ë Mü tÊt c¶ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ c«ng d©n Mü cã thu nhËp, kÓ c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp thuéc hé gia ®×nh vµ lao ®éng tù cung tù cÊp cã thu nhËp trªn møc thu nhËp tèi thiÓu (do Nhµ níc quy ®Þnh møc tèi thiÓu) ®Òu ph¶i nép thuÕ (mét h×nh thøc ®ãng BHXH) hay cßn gäi lµ thuÕ l¬ng cho “quü BHXH”. b. Quü BHXH. Nguån tµi trî cho c¸c chÕ ®é trî cÊp BHXH lµ tõ thuÕ phóc lîi x· héi mµ chÝnh quyÒn liªn bang thu. Trong sè tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng, chÝnh quyÒn sÏ khÊu trõ bít sè tiÒn thuÕ cè ®Þnh. Sau ®ã ®a c¸c kho¶n thu nµy vµo c¸c quü BHXH. Møc khÊu trõ cô thÓ: 18 - Ngêi sö dông lao ®éng: 13,65%. - Ngêi lao ®éng: Tæng céng: 7,65%. 21,3%. §Ó ®îc hëng trî cÊp, ngêi ®ãng BHXH ph¶i nép ®Õn mét møc nµo ®ã. ChÝnh quyÒn liªn bang Mü cã c¸ch tÝnh thèng kª tõng ngêi ®· nép ®ñ tiÒn thuÕ hay cha. KÓ tõ n¨m 1993, mét ngêi ®ãng BHXH nÕu nép ®ñ 590 $ th× ®îc mét ®iÓm hëng thô. Mçi ngêi ph¶i cã ®ñ 40 ®iÓm trong 10 n¨m tríc khi nghØ hu. Nh vËy, c¬ chÕ thu BHXH ë Mü lµ võa theo tû lÖ trÝch nép, võa ph¶i thu ®Õn mét “ngìng” do chÝnh quyÒn quy ®Þnh, c¬ chÕ nµy cã vÏ ®¬n gi¶n. MÆt kh¸c tû lÖ ®ãng gãp còng kh«ng qu¸ cao. c. C¸c chÕ ®é BHXH. - Trî cÊp hu trÝ. - Trî cÊp tö tuÊt. - Trî cÊp y tÕ. - Trî cÊp th¬ng tËt. 2. Ph¸p. a. §èi tîng tham gia. BHXH ë Ph¸p cã mÇm mèng tõ thÕ kû 19, cïng víi sù ph¸t triÓn cña cøu trî c«ng céng vµ t¬ng hç. HiÖn nay, ®èi tîng tham gia BHXH lµ nh÷ng ngêi lao ®éng cã thu nhËp trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ (ChÝnh phñ quy ®Þnh møc gäi lµ cã thu nhËp). b. Quü BHXH. Nguån tµi trî quü BHXH ®îc x¸c ®Þnh theo mét c¬ chÕ hÕt søc phøc t¹p. Cô thÓ nh sau: - Quü BH y tÕ, thai s¶n, th¬ng tËt, chÕt: Sù ®ãng gãp vµo quü nµy ®îc t¸ch biÖt ra hai kho¶n: §ãng cho rñi ro nghÒ nghiÖp vµ rñi ro phi nghÒ nghiÖp. §èi víi rñi ro nghÒ nghiÖp, nguån tµi trî chÝnh lµ c¸c kho¶n ®ãng gãp trªn l¬ng: Giíi chñ ®ãng 12,8%, ngêi lao ®éng ®ãng 6,8%. §èi víi rñi ro phi nghÒ nghiÖp kho¶n nµy ®îc thu trªn l¬ng do giíi chñ ®ãng toµn bé. Tû lÖ ®ãng gãp ®îc x¸c ®Þnh tuú theo sè lîng lao ®éng trong mçi doanh nghiÖp. 19 - Quü trî cÊp hu trÝ, go¸ bôa, trî cÊp gia ®×nh: Nguån tµi trî nµy còng chñ yÕu tõ c¸c kho¶m ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. §èi víi trî cÊp hu trÝ, ngêi sö dông lao ®éng ph¶i ®ãng b»ng 9,8%, ngêi lao ®éng ®ãng 6,55% tiÒn l¬ng, tæng céng 16,35%. §Ó ®îc hëng trî cÊp go¸ bôa ngêi lao ®éng cßn ph¶i ®ãng gãp 0,1%. §èi víi trî cÊp gia ®×nh ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng ph¶i ®ãng gãp toµn bé víi tû lÖ 5,4% l¬ng cña ngêi lao ®éng. c. C¸c chÕ ®é BHXH. ë Ph¸p ph¹m vi BHXH bao gåm hÇu hÕt c¸c chÕ ®é BHXH theo quy ®Þnh cña ILO (9 chÕ ®é). 3. ë mét sè níc §«ng ¸. ë §«ng ¸, ®èi víi nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn sím trong khu vùc, ®Ó t¹o lËp quü BHXH còng dùa vµo ba nguån c¬ b¶n: Ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Tríc hÕt lµ ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng gãp theo tû lÖ trÝch vµo l¬ng cho tõng chÕ ®é trî cÊp. - ë Th¸i Lan, trî cÊp BHXH bao gåm: Th¬ng tËt, èm ®au, thai s¶n, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tö tuÊt, tuæi giµ vµ thÊt nghiÖp. ViÖc ®ãng BHXH theo c¬ chÕ: ngêi lao ®éng nép 1/3 trªn thu nhËp, giíi chñ nép 1/3 vµ Nhµ níc 1/3. VÝ dô chÕ ®é thÊt nghiÖp quy ®Þnh: ngêi lao ®éng ®ãng 5%, ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 5% vµ Nhµ níc 5%. - ë NhËt B¶n: sù ®ãng gãp vµo quü BHXH còng t¬ng ®èi cao. Ngêi lao ®éng ph¶i dãng tõ 3,5% ®Õn 4,6% thu nhËp hµng th¸ng, giíi chñ ®ãng tõ 25,5% ®Õn 30,5%, cßn Nhµ níc trî cÊp cho quü BHXH theo nhu cÇu thiÕu hôt. - ë Hµn quèc: §èi tîng tham gia lµ nh÷ng ngêi lao ®éng thêng xuyªn ký kÕt hîp ®ång víi c¸c doanh nghiÖp, c¸c viªn chøc lµm viÖc trong c¸c c¬ quan Nhµ níc, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, v¨n ho¸ gi¸o dôc. Tû lÖ ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng t¬ng tù ë NhËt B¶n, phÇn tµi trî cña Nhµ níc lµ ®¸p øng chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh vµ hu trÝ dµi h¹n cho 1/3 sè ngêi d©n (cã thu nhËp thÊp). Tr¶i qua h¬n 100 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch BHXH cña c¸c níc trªn thÕ giíi ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ: Gãp phÇn ®¶m b¶o ®êi sèng cho mçi ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, thùc hiÖn æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ an toµn x· héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, chÝnh s¸ch BHXH ®· vµ 20