Tài liệu Luận văn đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính từ thực tiễn tại tỉnh vĩnh long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN ĐIỀU ĐỐI THOẠI TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH - TỪ THỰC TIỄN TỈNH VĨNH LONG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH ĐỐI THOẠI TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH - TỪ THỰC TIỄN TỈNH VĨNH LONG Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Định hƣớng ứng dụng Mã số: 8380102 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Cảnh Hợp Học viên: Nguyễn Văn Điều Lớp: Cao học Luật Cần Thơ Khóa 3 TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021 LỜI CAM ĐOAN “Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc Tác giả luận văn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ đƣợc viết tắt TTHC Tố tụng hành chính UBND Ủy ban nhân dân VAHC VAHC MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 CHƢƠNG 1................................................................................................................6 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ ĐỐI THOẠI TRONG ............6 QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ...........................................6 1.1 Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ........................................................................................................6 1.1.1 Khái niệm đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ...........6 1.1.2 Đặc điểm của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ......9 1.1.3 Ý nghĩa của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính .......14 1.2 Đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính Việt Nam .............................................................................16 1.2.1 Các trường hợp Toà án tổ chức đối thoại ...............................................16 1.2.2 Thời điểm tổ chức đối thoại .....................................................................17 1.2.3 Nguyên tắc đối thoại ................................................................................18 1.2.4 Thành phần tham gia đối thoại ...............................................................19 1.2.5 Trình tự tiến hành đối thoại.....................................................................20 1.2.6 Kết quả của đối thoại và xử lý kết quả đối thoại .....................................21 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................25 CHƢƠNG 2..............................................................................................................26 THỰC TIỄN ĐỐI THOẠI TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TỈNH VĨNH LONG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN ...............................26 2.1 Thực tiễn đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính tại tỉnh Vĩnh Long ...............................................................................................................................26 2.1.1 Những kết quả đạt được của thực tiễn đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính tại tỉnh Vĩnh Long ..........................................................................26 2.1.2 Những hạn chế của thực tiễn đối thoại trong giải quyết khiếu nại hành chính tại tỉnh Vĩnh Long ...................................................................................29 2.1.3 Nguyên nhân hạn chế của đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính tại tỉnh Vĩnh Long ..................................................................................................37 2.2 Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả của đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long ................................................46 2.2.1 Kiến nghị hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính .....................................................................46 2.2.2 Kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính tại tỉnh Vĩnh Long ...................................................................................49 KẾT LUẬN ..............................................................................................................54 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤC LỤC 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đối thoại là thủ tục tố tụng quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. Thông qua thủ tục đối thoại, các đương sự hiểu rõ về tính có căn cứ, tính hợp pháp của đối tượng khởi kiện, yêu cầu khởi kiện từ đó đưa ra các quyết định phù hợp. Khi đối thoại thành công sẽ mang lại những lợi ích kinh tế, xã hội cho cả các bên đương sự, Nhà nước và Toà án. Vĩnh Long là tỉnh có nền kinh tế, xã hội đang dần phát triển với tốc độ đô thị hoá ngày càng cao. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, xã hội, các tranh chấp trên các lĩnh vực có chiều hướng gia tăng, trong đó có các tranh chấp hành chính. Trong thời gian qua, hoạt động giải quyết vụ án hành chính luôn nhận được sự quan tâm của toàn thể hệ thống chính trị của tỉnh Vĩnh Long. Hoạt động xét xử vụ án hành chính nói chung và hoạt động đối thoại trong giải quyết các vụ án hành chính nói riêng ngày càng hoàn thiện đã góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Nhiều vụ án hành chính thông qua đối thoại đã giải quyết triệt để mâu thuẫn, bất đồng giữa cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước với người dân liên quan đến các quyết định hành chính, hành vi hành chính. Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận, công tác đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Số vụ án được tổ chức đối thoại còn tương đối thấp, tỷ lệ vụ án đối thoại thành chưa cao, một số trường hợp Thẩm phán thực hiện không đúng trình tự, thủ tục đối thoại, quyết định công nhận kết quả đối thoại thành và đình chỉ giải quyết vụ án hành chính ban hành không phù hợp với quy định của pháp luật…Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau như những hạn chế trong quy định pháp luật về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính; trình độ hiểu biết pháp luật của người khởi kiện; ý thức trách nhiệm của người bị kiện; chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng tổ chức đối thoại của Thẩm phán còn hạn chế…Những hạn chế trong thực tiễn đối thoại đã ảnh hưởng đến hiệu quả 2 của hoạt động xét xử vụ án hành chính, tốn kém thời gian, công sức, chi phí cho các bên đương sự và Toà án, giảm niềm tin của nhân dân vào hoạt động xét xử của Toà án. Tuy nhiên, hiện nay chưa có công trình nghiên cứu trực tiếp về vấn đề này. Xuất phát từ những lý do trên, việc nghiên cứu đối thoại trong quá trình giải quyết VAHC, đánh giá những thành tựu, ưu điểm, làm rõ những hạn chế, tồn tại từ đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả đối thoại trong quá trình giải quyết VAHC ở tỉnh Vĩnh Long là hết sức cần thiết trong điều kiện hiện nay. Chính vì thế, tác giả chọn đề tài: “Đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính – Từ thực tiễn tại tỉnh Vĩnh Long” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Hiện nay chưa có công trình nghiên cứu khoa học nghiên cứu trực tiếp về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính từ thực tiễn tỉnh Vĩnh Long. Tuy nhiên, nghiên cứu về đối thoại trong tố tụng hành chính nói chung đã có những công trình nghiên cứu sau đây đề cập đến: Lê Thu Hằng (2011), Đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính, Tạp chí Nghề luật, số 4, tr.25-27; Trần Thị Tố Thu (2012), Đối thoại trong tố tụng hành chính, Tạp chí Toà án nhân dân, số 01, tr.9-10; Trần Cồn Dương (2013), Một số vấn đề cần trao đổi về cơ chế đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính, Tạp chí Kiểm sát, số 16, tr. 13-15, 18; Trần Sỹ Dương (2016), Đối thoại trong giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội; Nguyễn Thị Hồng Trang (2016), Đối thoại trong tố tụng hành chính, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh; Lê Việt Sơn, Vũ Thị Minh Thuý (2016), Thủ tục đối thoại theo Luật TTHC năm 2015, Tạp chí Kiểm sát số 8, tr.39-45; Nguyễn Thành Nhân (2016), Thủ tục đối thoại trong Luật Tố tụng hành chính năm 2015, Tạp chí Toà án nhân dân, số 18, tr.16, 17, 31; Nguyễn Thuý Hiền (2018), Đổi mới, tăng cường hoà giải, đối thoại trong giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính, Tạp chí Toà án nhân dân, số 13, tr.13-17; Nguyễn Hoà Bình (2018), Đổi mới, tăng cường hoà giải, đối thoại trong giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, Tạp chí Toà án nhân 3 dân, số 13, tr.1-5; Nguyễn Hoàng Yến (2018), Xử lý kết quả đối thoại trong tố tụng hành chính, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 12. Các công trình nghiên cứu trên chỉ mới đề cập đến một số khía cạnh về đối thoại, chủ yếu đánh giá, phân tích các quy định về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, chưa có công trình nghiên cứu trực tiếp, chuyên sâu về thực tiễn đối thoại trên địa bàn một hoặc một số địa phương nhất định. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích của luận văn Luận văn luận giải những vấn đế lý luận về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, phân tích đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính, đánh giá thực tiễn đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long và đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn Để đạt được mục đích như trên, luận văn phải thực hiện các nhiệm vụ sau đây: Thứ nhất, làm sáng t những vấn đề lí luận về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính bao gồm khái niệm, đặc điểm, vai trò của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. Thứ hai, phân tích các quy định pháp luật tố tụng hành chính Việt Nam về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. Thứ ba, đánh giá những kết quả và hạn chế trong thực tiễn tổ chức đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long, xác định nguyên nhân của những hạn chế đó. Thứ tƣ, đề xuất các kiến nghị hoàn thiện về pháp luật đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính và nâng cao hiệu quả đối thoại trong giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long. 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu đề tài Đối tượng nghiên cứu của luận văn bao gồm: Những vấn đề lí luận về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính; quy định pháp luật hiện hành về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính; thực tiễn đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Tác giả nghiên cứu theo quy định của Luật Tố tụng hành chính năm 2015 có sự so sánh, đối chiếu với các quy định của Luật Tố tụng hành chính năm 2010. Thực tiễn đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính được nghiên cứu trên cơ sở Báo cáo công tác xét xử và phương hướng nhiệm vụ của Toà án nhân dân hai cấp tỉnh Vĩnh Long từ năm 2018 đến năm 2021. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để làm rõ các vấn đề cần nghiên cứu, đề tài dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đồng thời sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp so sánh; phương pháp thống kê: - Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng để phân tích các vấn đề lý luận cũng như quy định của pháp luật về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. - Phương pháp so sánh được sử dụng so sánh quan điểm về khái niệm đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính và trong đánh giá các quy định của pháp luật về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính qua các thời kỳ. - Phương pháp thống kê được sử dụng để tập hợp các quy định pháp luật có liên quan cũng như các số liệu, báo cáo, vụ việc từ thực tiễn của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long. 6. Kết cấu của luận văn Nội dung luận văn, ngoài phần mở đầu và kết luận thì gồm 2 chương: - Chƣơng 1. Những vấn đề lý luận và pháp lý về đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. 5 - Chƣơng 2. Thực tiễn đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính ở tỉnh Vĩnh Long và kiến nghị hoàn thiện. 6 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ ĐỐI THOẠI TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH 1.1 Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính 1.1.1 Khái niệm đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính Trong quá trình thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước, cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước có thể ban hành các quyết định hành chính, thực hiện các hành vi hành chính mang tính đơn phương nhưng có tính chất bắt buộc thi hành đối với các cá nhân, tổ chức có liên quan. Việc sử dụng quyền lực nhà nước, áp đặt ý chí nhà nước của chủ thể quản lý luôn chứa đựng khả năng xuất hiện sự phản kháng của đối tượng quản lý. Khi cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm từ các quyết định hành chính, hành vi hành chính, đối tượng bị quản lý có quyền yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình từ đó làm phát sinh vụ án hành chính và quá trình giải quyết vụ án hành chính tại Toà án. “Vụ án” theo Từ điển tiếng Việt là “việc, sự việc không hay, rắc rối cần phải giải quyết”1. Theo Từ điển Luật học, vụ án là “một vụ việc có dấu hiệu trái pháp luật mang tính chất hình sự hoặc tranh chấp giữa các chủ thể pháp luật được đưa ra Toà án hoặc cơ quan trọng tài giải quyết”2. VAHC là vụ việc phát sinh từ tranh chấp hành chính giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý về tính hợp pháp của các hình thức quản lý nhà nước. Đó là tranh chấp phát sinh trong các lĩnh vực khác nhau của hoạt động hành chính nhà nước3. Dưới góc độ lý luận, VAHC là “vụ việc 1 Viện ngôn ngữ học (2003), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, tr.1130. 2 Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tư pháp (2006), Từ điển Luật học, Nxb Tư pháp, tr.860. 3 Nguyễn Ngọc Hoà – Chủ biên, Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học – Luật Hành chính, Luật TTHC, Luật uốc tế, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 124-125. 7 tranh chấp hành chính được Toà án có thẩm quyền thụ lý theo yêu cầu khởi kiện của cá nhân, tổ chức đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ”4 hoặc là “vụ việc tranh chấp hành chính được Toà án có thẩm quyền giải quyết theo yêu cầu khởi kiện hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính”5. Bên cạnh đó, VAHC còn được hiểu là “vụ việc tranh chấp hành chính phát sinh do cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện yêu cầu Toà án có thẩm quyền bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, việc lập danh sách cử tri theo quy định của pháp luật và được Toà án thụ lý giải quyết”6. Qua các khái niệm này có thể nhận thấy, VAHC là vụ án phát sinh khi cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện VAHC yêu cầu Toà án bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình và được Toà án thụ lý giải quyết. Theo Từ điển tiếng Việt, “giải quyết” là làm cho không còn thành vấn đề nữa7. Vì thế, giải quyết VAHC là hoạt động nhằm đưa ra kết quả về tính có căn cứ trong các yêu cầu khởi kiện và tính hợp pháp của đối tượng khởi kiện. Quá trình giải quyết VAHC có sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau, tuy nhiên, là cơ quan duy nhất có chức năng xét xử, hoạt động giải quyết vụ án phải do Toà án thực hiện. Do đó giải quyết VAHC là việc Toà án theo thủ tục tố tụng hành chính xem xét và phán quyết về tính có căn cứ trong các yêu cầu khởi kiện và tính hợp pháp của các đối tượng khởi kiện VAHC theo quy định của pháp luật. Xét về phương diện hình thức, giải quyết VAHC được thể hiện thông qua các giai đoạn của tố tụng hành chính bao gồm: khởi kiện VAHC, thụ lý, xét xử VAHC. 4 Trường Đại học Luật Hà Nội (2011), Giáo trình Luật TTHC Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, tr.217. 5 Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội (2012), Giáo trình Luật TTHC Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, tr.250. 6 Lê Thị Mơ (2014), Người khởi kiện trong VAHC, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh, tr.8. 7 Viện ngôn ngữ học (2008), Tlđd (1), tr.388. 8 “Đối thoại” theo Từ điển tiếng Việt, là việc nói chuyện qua lại giữa hai hay nhiều người với nhau hoặc là việc bàn bạc, thương lượng trực tiếp giữa hai hay nhiều bên với nhau để giải quyết các vấn đề tranh chấp 8. Như vậy, trong quá trình giải quyết VAHC, đối thoại là việc gặp gỡ, trao đổi thông tin giữa các bên đương sự, đặc biệt là giữa người khởi kiện và người bị kiện để hiểu rõ và thống nhất xác định sự thật khách quan của vụ việc tranh chấp, biết được quan điểm của nhau về vụ việc và cùng tìm ra một giải pháp để giải quyết tranh chấp đó. Về mặt lý luận, khái niệm đối thoại trong quá trình giải quyết VAHC đã được một số công trình nghiên cứu tiếp cận ở những khía cạnh và nội dung khác nhau. Dưới góc độ là một hoạt động, đối thoại là hoạt động do Toà án tiến hành trong giải quyết VAHC, giúp các đương sự gặp gỡ, trao đổi với nhau về nội dung tranh chấp, yêu cầu của các bên tranh chấp nhằm xác định tính hợp pháp hay không hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện, từ đó các bên tranh chấp có thể tìm kiếm một giải pháp để giải quyết tranh chấp, kết quả đối thoại không có giá trị bắt buộc đối với bên nào9. Tiếp cận trên phương diện mục đích của đối thoại, đối thoại được hiểu là việc gặp gỡ, trao đổi thông tin bằng nhiều hình thức khác nhau giữa các bên trong đó bao gồm chủ thể chịu sự quản lý hành chính nhà nước, chủ thể quản lý hành chính nhà nước, chủ thể có thẩm quyền giải quyết tranh chấp và những chủ thể khác có liên quan trong quá trình giải quyết tranh chấp để các bên hiểu rõ và thống nhất xác định sự thật khách quan của vụ việc tranh chấp, biết được quan điểm của nhau về vụ việc và cùng tìm ra một giải pháp để giải quyết tranh chấp đó10. Các khái niệm trên đã thể hiện cụ thể mục đích, nội dung của đối thoại trong tố tụng hành chính. Tuy nhiên, mục đích của đối thoại không nhằm xác định tính hợp pháp hay không hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện từ đó giúp các bên tìm kiếm một giải pháp để giải quyết tranh chấp hành 8 Viện ngôn ngữ học (2008), Tlđd (1), tr. 338. 9 Nguyễn Thị Hồng Trang (2013), Đối thoại trong tố tụng hành chính, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh, tr 12. 10 Trần Sỹ Dương (2016), Đối thoại trong giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội, tr. 16-17. 9 chính. Đối thoại là để các bên đương sự hiểu rõ hơn về nội dung tranh chấp, về quan điểm, lý lẽ của các bên và nếu họ tự nhận ra sai lầm, thiếu sót và rút đơn khởi kiện hoặc tự động khắc phục, sửa chữa thì hiệu quả hơn là cần một phán quyết và bị cưỡng chế thực hiện11. Theo quy định của pháp luật TTHC hiện hành, đối thoại được xác định là một thủ tục bắt buộc Toà án phải tiến hành trước khi xét xử sơ thẩm. Nếu các bên đối thoại thành công, Toà án sẽ ra quyết định công nhận kết quả đối thoại thành và đình chỉ việc giải quyết VAHC. Như vậy, đối thoại là một thủ tục trong quá trình giải quyết VAHC do Toà án tiến hành theo trình tự, thủ tục được pháp luật TTHC quy định nhằm giúp cho các bên đương sự nắm bắt, hiểu rõ về yêu cầu khởi kiện, đối tượng khởi kiện, lập luận, lý lẽ của nhau từ đó đưa ra các cách thức xử lý về việc giải quyết VAHC theo quy định của pháp luật. 1.1.2 Đặc điểm của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính Thứ nhất, đối thoại là một thủ tục trong tố tụng hành chính Quá trình giải quyết VAHC trải qua nhiều giai đoạn khác nhau với những thủ tục tương ứng. Trong đó, chuẩn bị xét xử sơ thẩm VAHC là giai đoạn quan trọng để các chủ thể tố tụng chuẩn bị những điều kiện cần thiết đưa vụ án ra xét xử công khai tại phiên toà sơ thẩm. Trong giai đoạn này, Toà án có trách nhiệm tổ chức phiên họp đối thoại để các bên đương sự thống nhất về việc giải quyết VAHC. Đó là một thủ tục bắt buộc trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm trừ những trường hợp theo quy định của pháp luật. Đối thoại trong tố tụng hành chính có nội dung, tính chất khác nhau qua các văn bản pháp luật TTHC các thời kỳ. Trong đó, theo quy định tại Điều 3 của Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các VAHC12, “trong quá trình giải quyết VAHC, Toà án tạo điều kiện để các bên có thể thoả thuận với nhau về việc giải quyết vụ án”. Đến Luật TTHC năm 2010, chế định “đối thoại” được chính thức ghi nhận. Theo Điều 12 của 11 Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật TTHC, Nxb Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, Hà Nội, tr.71. 12 Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các VAHC năm 1996, sửa đổi, bổ sung năm 1998 và năm 2006. 10 Luật TTHC năm 2010, “trong quá trình giải quyết VAHC, Toà án tạo điều kiện để các đương sự đối thoại về việc giải quyết vụ án”. Việc thay thế thuật ngữ “thoả thuận” bằng “đối thoại” là nhằm đảm bảo cho quy định này phù hợp với bản chất của quan hệ pháp luật hành chính13. Tuy nhiên, do không được quy định rõ ràng, cụ thể dẫn đến nhiều quan điểm khác nhau về đối thoại theo quy định của Luật TTHC năm 2010. Có một số quan điểm cho rằng đối thoại mang tính chất tuỳ nghi, không là thủ tục bắt buộc Toà án có trách nhiệm thực hiện trong quá trình giải quyết VAHC14. Trong khi đó, có quan điểm cho rằng đối thoại là hoạt động bắt buộc các bên trong VAHC phải tiến hành trong quá trình Toà án giải quyết VAHC15. Khắc phục hạn chế này, Luật TTHC năm 2015 đã quy định cụ thể về đối thoại trong tố tụng hành chính. Theo Điều 20 của Luật TTHC năm 2015, Tòa án có trách nhiệm tiến hành đối thoại và tạo điều kiện thuận lợi để các đương sự đối thoại với nhau về việc giải quyết vụ án theo quy định của Luật này. Nội dung này được cụ thể hoá tại Chương X của Luật TTHC về thủ tục đối thoại và chuẩn bị xét xử. Vì thế, theo quy định hiện hành, đối thoại được khẳng định là một thủ tục bắt buộc trong giai đoạn chuẩn bị xét xử VAHC trừ những vụ án không tiến hành đối thoại được, vụ án về khiếu kiện danh sách cử tri và vụ án xét xử theo thủ tục rút gọn. Thứ hai, đối thoại trong quá trình giải quyết VAHC do Toà án tiến hành đối với hầu hết các VAHC. Đối thoại được xem là một trong các nguyên tắc đặc thù của tố tụng hành chính. Là cơ quan tiến hành tố tụng, Tòa án có trách nhiệm tiến hành đối thoại và tạo điều kiện thuận lợi để các đương sự đối thoại với nhau về việc giải quyết vụ án. Trong đó, ở giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm, Tòa án tiến hành đối thoại để các đương sự thống nhất với nhau về việc giải quyết vụ án. Việc tổ chức đối thoại trong 13 Trần Thị Tố Thu (2012), “Đối thoại trong tố tụng hành chính”, Tạp chí Toà án nhân dân, số 01, tr. 9. 14 Phạm Văn Giòn (2013), “Những vấn đề rút ra từ công tác kiểm sát việc giải quyết VAHC trong lĩnh vực thuế và một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính”, Tạp chí Kiểm sát, số 8, tr.39; Trần Dương Công (2013), “Một số vấn đề cần trao đổi về cơ chế đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính”, Tạp chí Kiểm sát, số 16, tr. 13; 15 Lê Thu Hằng (2011), “Đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính”, Tạp chí Nghề luật, số 4, tr.25. 11 giai đoạn này là trách nhiệm của Toà án nhằm bảo đảm thủ tục đối thoại được thực hiện đúng pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự và tính pháp lý của đối thoại. Toà án chủ động triệu tập các đương sự tham gia đối thoại trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Cuộc họp đối thoại sẽ do Thẩm phán chủ trì. Trong quá trình đối thoại, Thẩm phán phổ biến cho đương sự biết các quy định của pháp luật có liên quan đến việc giải quyết vụ án để các bên liên hệ đến quyền, nghĩa vụ của mình, phân tích hậu quả pháp lý của việc đối thoại để họ tự nguyện thống nhất với nhau về việc giải quyết vụ án. Kết quả đối thoại do Toà án tiến hành là văn bản tố tụng có tính chất pháp lý ràng buộc đối với các cá nhân, cơ quan, tổ chức liên quan. Hiện nay, đại đa số các trường hợp người khởi kiện không bắt buộc phải khiếu nại trước khi khởi kiện. Nhằm tạo điều kiện cho các bên đương sự có cơ hội tự giải quyết tranh chấp mà không cần phán quyết của Toà án về nội dung vụ án hành chính bằng bản án, đối thoại được quy định là thủ tục bắt buộc do Toà án tổ chức trong quá trình giải quyết VAHC. Tuy nhiên, trong một số trường hợp Toà án không phải tổ chức đối thoại. Đó là những vụ án không tiến hành đối thoại được và khiếu kiện về danh sách cử tri. Trừ những trường hợp này, đối với các vụ án còn lại, Toà án phải có trách nhiệm tổ chức đối thoại trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Thứ ba, đối thoại trong quá trình giải quyết VAHC nhằm giúp các bên đương sự nắm bắt, hiểu rõ về nội dung tranh chấp từ đó có các cách thức xử lý theo quy định Khởi kiện VAHC là hành vi của cơ quan, tổ chức, cá nhân cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm từ các khiếu kiện thuộc thẩm quyền xét xử hành chính của Toà án. Vì thế, việc nhìn nhận các đối tượng khởi kiện là trái pháp luật và xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình chủ yếu xuất phát từ ý chí chủ quan của người khởi kiện. Ngoài ra, quản lý nhà nước là hoạt động diễn ra thường xuyên, liên tục mang tính mệnh lệnh đơn phương của chủ thể quản lý. Từ nhiều lý do khác nhau, các quyết định hành chính, hành vi hành chính có thể trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức có 12 liên quan. Do đó, trước khi đưa vụ án ra xét xử tại phiên toà sơ thẩm, việc gặp gỡ, trao đổi giữa các bên đương sự về nội dung tranh chấp, làm rõ các yêu cầu, lập luận của các bên là cần thiết. Trong giao lưu dân sự, các bên có toàn quyền quyết định và tự định đoạt những nội dung liên quan đến quyền và nghĩa vụ của mình trên cơ sở tự nguyện. Vì thế, trong tố tụng dân sự, hoà giải là một biện pháp giải quyết tranh chấp, theo đó, các bên tự nguyện thoả thuận giải quyết tranh chấp phù hợp với quy định pháp luật, truyền thống đạo đức xã hội. Trong vụ án dân sự, các bên gặp gỡ, trao đổi với nhau nhằm giải quyết các vấn đề trong tranh chấp, cùng nhau quyết định một giải pháp có lợi nhất cho hai bên mà không vi phạm pháp luật. Các đương sự có quyền và lợi ích có tranh chấp có quyền thương lượng, điều đình với nhau về việc giải quyết tranh chấp đó. Mọi thoả thuận, cam kết đều do chính các bên quyết định. Bản chất của đối thoại trong giải quyết VAHC khác với hoà giải trong giải quyết vụ án dân sự. Đối thoại cuộc gặp gỡ, sự trao đổi các tài liệu, thông tin và chứng cứ trong sự việc tranh chấp để từ đó nắm bắt những yêu cầu của nhau. Do quan hệ có tranh chấp là quan hệ giữa một bên là các cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước có quyền đơn phương ban hành các quyết định hành chính, hành vi hành chính mang quyền lực nhà nước với một bên là cá nhân, tổ chức có nghĩa vụ chấp hành các mệnh lệnh đó. Các quyết định hành chính, hành vi hành chính được ban hành, thực hiện nhằm quản lý các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Việc ban hành các quyết định hành chính, thực hiện hành vi hành chính phải tuân thủ theo quy định của pháp luật về hình thức, thẩm quyền, trình tự, thủ tục, nội dung. Vì thế, các bên tham gia đối thoại không có quyền thương lượng, thoả thuận, điều đình liên quan đến đối tượng khởi kiện. Nếu tồn tại sự thoả thuận như trong hoà giải hay thương lượng thì rất có thể nội dung thoả hiệp giữa hai bên có thể xâm hại đến lợi ích Nhà nước hoặc quyền lợi hợp pháp của người thứ ba. Khi tham gia đối thoại, hai bên sẽ hướng đến một giải pháp chung để giải quyết tranh chấp hành chính nhưng giải pháp này phải bảo đảm đường lối, chính sách pháp luật chung về quản lý nhà nước. Mục đích chính yếu của 13 thủ tục đối thoại là cuộc gặp gỡ giữa các bên đương sự qua sự tổ chức, điều hành của Toà án nhằm giúp cho các bên nắm bắt, hiểu rõ về đối tượng khởi kiện, yêu cầu khởi kiện, các tài liệu, chứng cứ, lập luận, lý lẽ của nhau từ đó có các cách thức xử lý phù hợp. Nếu qua đối thoại người khởi kiện tự nguyện rút đơn khởi kiện, Toà án sẽ đình chỉ giải quyết vụ án. Trong trường hợp qua đối thoại người bị kiện sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy b quyết định bị khởi kiện hoặc chấm dứt hành vi hành chính bị khởi kiện và người khởi kiện rút đơn khởi kiện, Toà án sẽ ra quyết định công nhận kết quả đối thoại thành và đình chỉ giải quyết vụ án. Nếu qua đối thoại các bên vẫn giữ quan điểm của mình, Toà án sẽ tiến hành xét xử VAHC theo thủ tục chung. Thứ tư, đối thoại trong giải quyết VAHC được tiến hành theo quy định của pháp luật TTHC Là thủ tục trong quá trình giải quyết VAHC, đối thoại được tiến hành theo các trình tự, thủ tục được pháp luật TTHC quy định. Pháp luật TTHC quy định về nguyên tắc tổ chức đối thoại, thành phần tham gia đối thoại, quy trình tiến hành, kết quả đối thoại. Các quy định của pháp luật TTHC về đối thoại là cơ sở để Toà án tổ chức đối thoại, bắt buộc cơ quan tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng phải tuân thủ. Khi khởi kiện VAHC đến Toà án có thẩm quyền, cá nhân, cơ quan, tổ chức có thể lựa chọn đối thoại tại Toà án trước khi vụ án được thụ lý. Việc đối thoại được thực hiện theo sự lựa chọn của người khởi kiện và được người bị kiện đồng ý hoặc không trả lời Tòa án. Trình tự đối thoại tại Tòa án trong trường hợp này được thực hiện theo quy định của Luật Hoà giải, đối thoại tại Tòa án. Trong khi đó, đối thoại trong quá trình giải quyết VAHC là một thủ tục được thực hiện theo quy định của pháp luật TTHC. Thứ năm, kết quả của đối thoại được Toà án bảo đảm thực hiện Là thủ tục trong tố tụng hành chính, kết quả đối thoại phải được Toà án bảo đảm thực hiện. Trong trường hợp các bên đương sự không thay đổi yêu cầu và quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện, Tòa án sẽ tiếp tục giải quyết VAHC theo thủ tục chung. Nếu qua đối thoại người khởi kiện rút đơn khởi 14 kiện Toà án sẽ đình chỉ giải quyết vụ án. Đối với trường hợp qua đối thoại người khởi kiện và người bị kiện cùng cam kết và thực hiện cam kết chấm dứt tranh chấp hành chính, Toà án sẽ ra quyết định công nhận kết quả đối thoại thành và đình chỉ giải quyết VAHC. Quyết định này có giá trị bắt buộc thi hành đối với các bên liên quan và không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm. 1.1.3 Ý nghĩa của đối thoại trong quá trình giải quyết vụ án hành chính Đối thoại có ý nghĩa quan trọng trên nhiều phương diện khác nhau: Thứ nhất, về phương diện pháp lý Là một thủ tục bắt buộc trong tố tụng hành chính, đối thoại được thực hiện theo trình tự, thủ tục do pháp Luật TTHC quy định, qua đó bảo đảm hoạt động tố tụng được chặt chẽ, đúng pháp luật, tránh sự tuỳ nghi trong việc thực hiện của các bên. Ngoài ra, kết quả của đối thoại là căn cứ để Toà án xem xét tiếp tục giải quyết vụ án hoặc chấm dứt giải quyết vụ án. Trong trường hợp các bên đương sự không thống nhất được với nhau về việc giải quyết VAHC, Toà án sẽ mở phiên toà xét xử VAHC. Khi đó, Toà án có điều kiện nắm bắt được những nội dung liên quan đến tranh chấp hành chính cũng như tâm tư, nguyện vọng của các bên đương sự để đưa ra đường lối xét xử đúng đắn. Trong trường hợp các bên thống nhất được với nhau về việc giải quyết vụ án sẽ làm chấm dứt hoạt động tố tụng một cách nhanh chóng, triệt để, giúp cho việc thi hành án được thuận lợi. Thứ hai, về phương diện chính trị Quản lý nhà nước là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước đơn phương của chủ thể quản lý đối với đối tượng quản lý. Trong mối quan hệ này, chủ thể quản lý có quyền đưa ra các mệnh lệnh bắt buộc thi hành đối với các cá nhân, tổ chức liên quan. Trong khi đó, ở quan hệ pháp Luật TTHC, người khởi kiện và người bị kiện bình đẳng về quyền và nghĩa vụ tố tụng. Sự bình đẳng này thể hiện rõ nét trong thủ tục đối thoại. Khi tham gia đối thoại, các bên có các quyền và nghĩa vụ tố tụng ngang nhau. Sự thống nhất về việc giải quyết VAHC được thực hiện trên tinh thần tự nguyện. Không chủ thể nào có quyền áp đặt, ép buộc, gây ảnh hưởng đến ý chí của các chủ thể khác. Mọi quyết định trong thủ tục đối thoại thể hiện ý chí, sự tự