Lêi nãi ®Çu
B¶o HiÓm X· Héi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña ®¶ng vµ nhµ níc, nã lµ x¬ng sèng b¶o ®¶m æn ®Þnh x· héi, nã thÓ hiÖn sù phån thÞnh cña nÒn kinh.
BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ngêi lao ®éng khi
gÆp rñi ro vµ c¸c khã kh¨n kh¸c. Thùc tÕ cho thÊy, ®èi tîng tham gia BHXH
chñ yÕu vÉn lµ c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc vµ ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. Cßn phÇn lín lao ®éng vÉn cha tham gia
BHXH,trong ®ã chñ yÕu lµ n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n. MÆc dï ViÖt
Nam lµ mét níc n«ng nghiÖp víi kho¶ng 78% d©n sè vµ 74% lao ®éng ë khu
vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, do vËy mµ n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n gi÷
mét vai trß hÕt søc quan träng trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt níc. Hµng n¨m n«ng nghiÖp níc ta ®· t¹o ra khèi lîng s¶n phÈm lín
nu«i sèng x· héi gãp phÇn vµo sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc. Nhng nh÷ng ngêi n«ng d©n vÉn cha ®îc hëng chÝnh s¸ch BHXH ®Ó ®¶m
b¶o cuéc sèng cña m×nh trong nh÷ng lóc gÆp rñi ro hay khi vÒ giµ kh«ng cßn
kh¶ n¨ng lao ®éng nhng vÉn cÇn chi tiªu cho cuéc sèng. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cuéc
sèng cña nh÷ng ngêi lao ®éng n«ng th«n lóc vÒ giµ ra sao nÕu kh«ng may hä
bÞ èm ®au, bÖnh tËt. §iÒu ®ã cµng tåi tÖ h¬n n÷a víi nh÷ng ngêi kh«ng cã
con, hoÆc gi¶ sö cã con ®i ch¨ng n÷a nhng con c¸i hä r¬i vµo c¶nh nghÌo nµn
tóng quÉn. Do vËy, mét chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cho ngêi n«ng d©n lµ hÕt
søc cÇn thiÕt, gióp hä yªn t©m h¬n khi vÒ giµ kh«ng ph¶i phô théc qu¸ nhiÒu
vµo con ch¸u, cuéc sèng cña hä kh«ng cßn bÊp bªnh mµ sÏ ®îc ®¶m b¶o sù trî
gióp cña BHXH.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, sau thêi gian thùc tËp t¹i phßng
Khoa häc - Trung t©m Th«ng Tin Khoa Häc - B¶o HiÓm X· Héi ViÖt Nam, em
®· chän ®Ò tµi :
"B¶o HiÓm X· Héi cho n«ng d©n: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p."
Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi gåm hai phÇn:
PhÇn I : Lý luËn chung vÒ B¶o HiÓm X· Héi.
PhÇn II : Thùc tr¹ng triÓn khai BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n ë níc ta hiÖn
nay vµ mét sè gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt vÒ viÖc triÓn khai.
1
PhÇn I
Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm x· héi
I. Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH
1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH
Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng trë nªn phæ biÕn.
Lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau do nhiÒu nguyªn
nh©n giíi chñ ®· cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lµm thuª cã thu nhËp nhÊt
®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai
n¹n hoÆc sinh ®Î,...Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ
ngêi chñ kh«ng ph¶i chi ®ång nµo. Nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä
ph¶i mét lóc bá ra nhiÒu kho¶n tiÒn lín ngoµi dù ®o¸n. V× thÕ, m©u thuÉn chñthî ph¸t sinh,giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc
®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi
sèng kinh tÕ x· héi. Do vËy, nhµ níc ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u
thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng vai trß cña nhµ níc, mÆt kh¸c buéc
giíi chñ vµ thî ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®îc tÝnh
to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lµm thuª. Sè
tiÒn ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung trªn
ph¹m vi quèc gia. Quü nµy cßn ®îc bæ xung tõ ng©n s¸ch nhµ níc khi cÇn
thiÕt nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè
bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc ®ã mµ rñi ro, bÊt lîi cña ngêi
lao ®éng ®îc dµn tr¶i, cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä ngµy cµng
®îc b¶o ®¶m æn ®Þnh. Giíi chñ còng thÊy m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ, s¶n xuÊt
kinh doanh diÔn ra b×nh thênh, tr¸nh ®îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt, v×
vËy nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc thiÕt lËp ngµy cµng to lín vµ nhanh chãng
gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña quü ngµy cµng ®¶m b¶o.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi,®Æc biÖt lµ sau cuéc c¸ch m¹ng
c«ng nghiÖp, hÖ thèng BHXH ®· cã nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®· lµm cho ®éi ngò lµm c«ng ¨n l¬ng t¨ng lªn, cuéc
sèng cña hä phô thuéc vµo thu nhËp do lao ®éng lµm thuª ®em l¹i. Sù hôt
hÉng vÒ tiÒn l¬ng trong c¸c trêng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n, rñi ro, bÞ mÊt viÖc
lµm, tuæi giµ,....®· trë thµnh mèi ®e do¹ ®èi víi cuéc sèng b×nh thêng cña
nh÷ng ngêi kh«ng cã thu nhËp nµo kh¸c ngoµi tiÒn l¬ng. Sù bÊt buéc ph¶i ®èi
mÆt víi nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy ®ßi hái giíi chñ vµ nhµ níc ph¶i
cã sù ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä.
N¨m 1850, lÇn ®Çu tiªn ë níc Phæ ( CHLB §øc hiÖn nay ) nhiÒu bang
®· thµnh lËp quü èm ®au vµ yªu cÇu c«ng nh©n ph¶i ®ãng gãp ®Ó dù phßng khi
bÞ gi¶m thu nhËp v× bÖnh tËt. Tõ ®ã xuÊt hiÖn h×nh thøc b¾t buéc ®èng gãp.
Lóc ®Çu chØ cã giíi thî tham gia dÇn dÇn c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm më réng ra
c¸c trêng hîp rñi ro nghÒ nghiÖp, tuæi giµ vµ tµn tËt. N¨m 1883 níc Phæ ®·
2
ban hµnh luËt b¶o hiÓm y tÕ, ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 19, B¶o hiÓm
x· héi ®· më ra híng míi. Sù tham gia kh«ng chØ b¾t buéc ®èi víi ngêi lao
®éng ®ãng gãp mµ giíi chñ vµ nhµ níc còng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña
m×nh.
M« h×nh ë Phæ håi ®ã ®· dÇn lan sang Ch©u ¢u, sau ®ã lµ c¸c níc Mü
La Tinh, B¾c Mü, Canada vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû 20.
Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, BHXH ®· lan réng sang c¸c níc míi
giµnh ®éc lËp ë Ch©u ¸, Ch©u Phi vµ vïng Caribe. HÖ thèng BHXH h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng díi niÒu h×nh thøc kh¸c nhau ë tõng quèc gia, tõng
giai ®o¹n lÞch sö. Sè níc cã hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ngµy cµng t¨ng.
N¨m 1940 chØ cã 57 níc thùc hiÖn BHXH nhng ®Õn n¨m 1993 ®· t¨ng
lªn 163 níc. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng BHXH lµ mét nghµnh kh«ng thÓ thiÕu ®èi
víi bÊt cø quèc gia nµo.
ë ViÖt Nam BHXH ®· thùc hiÖn tõ thêi kú ph¸p thuéc nhng chØ h¹n chÕ
trong c¸c viªn chøc lµm viÖc cho ph¸p.
Tõ khi níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi mÆc dï ®êi sèng kinh tÕ
x· héi hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p nhng ®¶ng vµ nhµ níc ta vÉn rÊt quan t©m
®Õn c¸c chÕ ®é ®èi víi ngêi lao ®éng ®Æc biÖt lµ BHXH mµ khëi ®Çu lµ s¾c
lÖnh sè 54/ SL ngµy 1/11/1945 Ên ®Þnh ®iÒu kiÖn cho c«ng chøc hëng l¬ng hu
trÝ, chñ yÕu ¸p dông chÕ ®é hu bæng cho nh©n sü, trÝ thøc, c¸n bé c¸ch m¹ng
®· giµ yÕu. TiÕp ®Õn lµ s¾c lÖnh sè 105/ SL ngµy 14/6/1946 nh»m æn ®Þnh møc
trî cÊp hu bæng cho c«ng chøc. Còng t¹i hai s¾c lÖnh nµy chÝnh phñ ®· quy
®Þnh møc ®ãng gãp cña c«ng chøc nhµ níc vµo quü hu bæng. Sau ®ã s¾c lÖnh
sè 29/ SL ngµy 12/ 3/ 1947 vµ s¾c lÖnh sè 77/ SL ngµy 22/ 5/ 1950 ®· quy ®Þnh
cô thÓ c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, thai s¶n, hu trÝ, ch¨m sãc y tÕ, tai n¹n lao
®éng vµ tiÒn tuÊt ®èi víi c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc. Tuy nhiªn thêi kú nµy
BHXH cßn cã nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n nh : ®èi tîng tham gia cßn hÑp ( chØ c¸n
bé c«ng nh©n viªn chøc ), viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH cßn ph©n t¸n
kh«ng hiÖu qu¶, do ®ã chÝnh phñ ®· ban hµnh ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ BHXH kÌm
theo nghÞ ®Þnh 28/ CP ngµy 25/ 12/ 1961 trªn c¬ së x©y dùng hÖ thèng BHXH
míi gåm s¸u chÕ ®é :
-ChÕ ®é èm ®au
-ChÕ ®é thai s¶n
-ChÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ ngiÖp
-ChÕ ®é mÊt søc lao ®éng
-ChÕ ®é hu trÝ
-ChÕ ®é tö tuÊt
NghÞ ®Þnh sè 234/ H§BT ngµy 18/9/1985 cña Héi ®ång Bé trëng vÒ
viÖc bæ sung, söa ®æi mét sè chÕ ®é, chÝnh s¸ch vÒ th¬ng binh vµ x· héi. NghÞ
3
®Þnh nµy nh»m u ®·i nh÷ng ngêi ®· cã thêi gian ho¹t ®éng c¸ch m¹ng hoÆc
tham gia kh¸ng chiÕn. Ngµy 1/3/1990 Héi ®ång Bé trëng ra quyÕt sè
60/HDDBT vÒ viÖc söa ®æi chÕ ®é trî cÊp ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc nghØ
viÖc v× mÊt søc lao ®éng. Ngµy 22/ 6/ 1993 ChÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 43/
CP quy ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é BHXH. Nh»m xo¸ bá t duy bao cÊp, û l¹i trong
lÜnh vùc BHXH vµ më ra lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn, quy ®Þnh l¹i
n¨m chÕ ®é ( bá chÕ ®é mÊt søc lao ®éng).
Ngµy 22/6/1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 12/ CP vÒ ®iÒu lÖ
BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §iÒu lÖ
BHXH míi cã söa dæi bæ xung mét sè quy ®Þnh cô thÓ, chñ yÕu. Lµ mét sè
®iÒu kiÖn vµ møc hëng trî cÊp BHXH míi. Trong ®ã quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm
cña c¸c bªn tham gia BHXH ®îc ®Ò cËp mét c¸ch cô thÓ, râ rµng vµ qu ®Þnh
c¶ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt tranh chÊp, xö lý nh÷ng vi ph¹m BHXH.
NghÞ ®Þnh 19/ CP ngµy 16/ 2/ 1995 cña ChÝnh phñ ®· quy ®Þnh l¹i c¬
cÊu tæ chøc, ph¬ng híng ho¹t ®éng cña c¬ quan qu¶n lý BHXH, xo¸ bá t×nh
tr¹ng ph©n t¸n, thiÕu tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý tríc ®©y.
2. B¶n chÊt vµ nh÷ng néi dung cña BHXH.
a. B¶n chÊt vµ ®èi tîng cña BHXH.
-Kh¸i niÖm BHXH :
Nh chóng ta ®· biÕt, BHXH ra ®êi ë Nam ©u, khi mµ nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, tr¶i qua hµng tr¨m n¨m tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cßn rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ BHXH vµ mçi quèc gia ®Òu x©y
dùng mét hÖ thèng BHXH riªng cho m×nh. Tuy nhiªn vÒ b¶n chÊt th× gièng
nhau nhng kh¸c nhau vÒ ph¹m vi ¸p dông c¸c chÕ ®é.
Theo quan ®iÓm cña c¸c chuyªn gia vÒ BHXH ë ViÖt Nam hiÖn nay th×:
BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao
®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng,
mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m
®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn b¶o ®¶m an
toµn x· héi.
-B¶n chÊt cña BHXH.
Tõ kh¸i niÖm nªu ë trªn, b¶n chÊt cña BHXH ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi
dung chñ yÕu sau:
+) BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt
lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi
quan hÖ thuª mín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t
triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn
t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng vît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi nãc.
4
+)Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ
lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a ba bªn : Bªn tham gia BHXH,bªn BHXH vµ bªn ®îc
BHXH. Bªn tham gia BHXH cã thÓ chØ lµ ngêi lao ®éng hoÆc c¶ ngêi lao
®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm vô BHXH )
th«ngêi thêng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî bªn ®îc
BHXH lµ ngêiêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc
cÇn thiÕt.
+)Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm
trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña
con ngêi nh :èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp,...HoÆc còng cã thÓ
lµ nh÷ng trêng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ, thai
s¶n,...§ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh
lao ®éng.
+) PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i
nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp
trung ®îc tån tÝch l¹i, nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ
yÕu, ngoµi ra cßn ®îc sù hç trî tõ phÝa nhµ níc.
+) Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña
ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊtviÖclµm. Môc
tiªu nµy ®· ®îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh sau:
-§Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o
nhu cÇu thiÕt yÕu cña hä.
-Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt
-X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n vµ c¸c nhu cÇu
®Æc biÖt cña ngêi giµ, ngêi tµn tËt vµ trÎ em.
Víi nh÷ng môc tiªu trªn, BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn
con ngêi vµ ®îc ®¹i héi ®ång liªn hiÖp quèc thõa nhËn vµ ghi vµo tuyªn ng«n
nh©n quyÒn ngµy 10/ 12 /1948 r»ng: "TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn
cña x· héi cã quyÒn hëng BHXH,quyÒn ®ã ®îc ®Æt c¬ së trªn sù tho¶ m·n c¸c
quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ - nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t
triÓn cña con ngêi".
-§èi tîng cña BHXH
Chóng ta ®Òu biÕt, BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ
gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i do ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng,
mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh giµ yÕu,èm ®au, tai n¹n,...ChÝnh v× vËy,
®èi tîng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m
hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña nh÷ng
ngêi lao ®éng tham gia BHXH.
5
§èi tîng tham gia BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng.
Tuy vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cu¶ mçi níc mµ ®èi tîng
nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ngêi lao ®éng nµo ®ã.
HÇu hÕt c¸c níc khi míi cã chÝnh s¸ch BHXH, ®Òu thùc hiÖn BHXH ®èi víi
c¸c viªn chøc nhµ níc, nh÷ng ngêi lµm c«ng hëng l¬ng. ViÖt Nam còng
kh«ng vît ra khái thùc tÕ nµ, mÆc dï biÕt r»ng nh vËy lµ kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a
tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng.
b.HÖ thèng chÕ ®é BHXH.
Trong b¶n tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña Héi ®ång B¶o An Liªn HiÖp
quèc th«ng qua ngµy 10/ 2 /1948 t¹i ®iÒu cã viÕt: "Mäi ngêi víi t c¸ch lµ
thµnh viªn trong x· héi ®Òu cã quyÒn BHXH. TÊt c¶ nh÷ng quyÒn nµy lµ yÕu
tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi nh©n phÈm còng nh ®èi víi sù ph¸t triÓn tù do
cña nh©n c¸ch mçi c¸ nh©n, nhê nh÷ng nç lùc cña mçi quèc gia vµ nç lùc hîp
t¸c quèc tÕ,...".
Th«ng ®iÖp trªn ®©y cña liªn hiÖp quèc ®· kh¼ng ®Þnh vai trß vµ vÞ trÝ
quan träng cña chÝnh s¸ch BHXH lµ cÇn thiÕt vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña mçi
quèc gia vµ trong céng ®ång quèc tÕ. Sau tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña Liªn
hiÖp quèc lµ C«ng íc sè 102 vÒ an toµn x· héi cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ
(ILO) cã hiÖu lùc tõ ngµy 27/ 4 1952 ®· ®a ra 9 chÕ ®é BHXH bao gåm:
- Ch¨m sãc y tÕ
- Trî cÊp èm ®au
- Trî cÊp thÊt nghiÖp
- Trî cÊp tuæi giµ
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
- Trî cÊp gia ®×nh
- Trî cÊp thai s¶n
- Trî cÊp tµn tËt
- Trî cÊp cÊp tiÒn tuÊt
Nhng trong thùc tÕ, c¸c níc trªn thÕ giíi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕchÝnh trÞ - x· héi kh¸c nhau. Cã nh÷ng níc cã thÓ triÓn khai nh÷ng chÕ ®é nµy
mét c¸ch dÔ dµng do ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ - x· héi níc ®ã cho
phÐp,trong khi cã nh÷ng níc l¹i kh«ng thÓ triÓn khai ®îc. ChÝnh v× vËy,vÊn ®Ò
triÓn khai nh÷ng chÕ ®é nµo trong 9 chÕ ®é trªn lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña
tõng níc. Nhng Ýt nhÊt ph¶i cã ba chÕ ®é vµ cã mét trong 5 chÕ ®é sau:
- Trî cÊp thÊt nghiÖp
- Trî cÊp tuæi giµ
- Trî cÊp tµn tËt
- Trî cÊp tiÒn tuÊt
6
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
N¨m 1993, trong tæng sè 163 níc cã hÖ thèng chÕ ®é BHXH ®· cã 155
níc thùc hiÖn tõ 3 chÕ ®é trë lªn trong ®ã ®Òu cã 3 chÕ ®é : èm ®au, thai s¶n,
tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
§èi víi céng ®ång Ch©u ¢u, ngoµi viÖc thùc hiÖn C«ng íc 102 cña liªn
hiÖp quèc, c¸c níc thµnh viªn cßn thùc hiÖn mét ®¹o luËt Ch©u ¢u vÒ BHXH.
§¹o luËt nµy quy ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH chÆt chÏ h¬n, møc hëng cao h¬n
®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c níc trong céng ®ång.
ë ViÖt Nam theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995, hÖ thèng BHXH
bao gåm 5 chÕ ®é:
- ChÕ ®é èm ®au: chÕ ®é nµy ®· gióp cho ngêi lao ®éng cã ®îc kho¶n
trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm viÖc khi bÞ èm ®au.
- ChÕ ®é tö tuÊt.
Møc hëng 75% l¬ng cho nh÷ng ngµy nghØ èm ®au, thêi gian nghØ èm
30 ngµy trë l¹i ®èi víi ngêi ®ãng BH díi 15 n¨m lµm viÖc trong nh÷ng ngµnh
b×nh thêng, 40 ngµy ngµnh ®éc h¹i. NÕu thêi gian ®ãng BHXH =>15 n¨m vµ
<= 30 n¨m th× ®îc nghØ <+ 40 ngµy vµ 50 ngµy ®èi víi ngµnh ®éc h¹i.
NÕu thêi gian ®ãng BHXH > 30 n¨m th× ®îc nghØ 50 ngµy vµ 60 ngµy
®èi víi ngµnh ®éc h¹i (thêi gian nghØ trong 1 n¨m).
NÕu èm nÆng ph¶i n»m viÖn th× nghØ tèi ®a lµ 90 ngµy. NghØ qu¸ th×
kh«ng ®îc hëng l¬ng.
- ChÕ ®é thai s¶n.: ¸p dông ®èi víi phô n÷ sinh con, chÕ ®é nµy gióp
cho ngêi lao ®éng cã kho¶n trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm
viÖc v× sinh con. §îc nghØ 4 th¸ng vµ hëng 100% tiÒn l¬ng nÕu sinh con lÇn 1
vµ lÇn 2.
- ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp: ¸p dông ®èi víi ngêi lao
®éng bÞ rñi ro do lao ®éng.
§îc hëng 100% tiÒn l¬ng trong thêi gian ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn.
Sau khi ra viÖn nÕu tû lÖ mÊt søc <5% th× kh«ng ®îc hëng trî cÊp.
NÕu mÊt søc tõ 5 ®Õn 30% th× hëng trî cÊp mét lÇn víi møc:
Tû lÖ mÊt søc (%)
Møc trî cÊp (th¸ng l¬ng tèi thiÓu)
5 – 10
8
11 – 20
12
21 – 30
16
Nõu tû lÖ mÊt søc > 30%th× hëng trî cÊp hµng th¸ng
Tû lÖ mÊt søc (%)
30 – 40
41 – 50
Tû lÖ hëng so víi tiÒn l¬ng tèi thiÓu
0,4
0,6
7
51 – 60
61 – 70
71 – 80
81 – 90
91 – 100
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
Ngoµi ra ngêi bÞ mÊt søc lao ®éng nÆng tõ 81% trë lªn hoÆc bÞ liÖt ngêi
th× kho¶n trî cÊp cho ngêi lao ®éng cßn tr¶ trî cÊp cho ngêi phôc vô víi møc
= 80% tiÒn l¬ng tèi thiÓu.
Trong trêng hîp ngêi lao ®éng cÇn lµm c¸c bé phËn gi¶ th× BHXH chÞu
tr¸ch nhiÖm chi tr¶.
- ChÕ ®é trî cÊp hu trÝ: §©y lµ chÕ ®é nh»m cung cÊp mét kho¶n trî cÊp
thay thÕ cho phÇn thu nhËp kh«ng ®îc nhËn n÷a do nghØ hu, nh»m trî cÊp thu
nhËp cho nh÷ng ngêi vÒ giµ kh«ng cßn lµm viÖc.
+ §iÒu kiÖn ®îc hëng:
Nam tõ 60 tuæi cã Ýt nhÊt 20 n¨m ®ãng BHXH.
N÷ 55 tuæi cã Ýt nhÊt 20 n¨m ®ãng BHXH.
Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng ngêi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn ®éc h¹i th× tuæi
vÒ hu gi¶m xuèng ®èi víi nam: 55 tuæi, n÷: 50 tuæi thêi gian ®ãng BHXH
gi¶m.
+ Møc hëng: Møc tèi ®a = 75% tiÒn l¬ng b×nh qu©n lµm c¬ së ®Ó tÝnh
BHXH (b×nh qu©n 5 n¨m cuèi ®ãng BHXH tríc khi nghØ hu).
Sè n¨m ®ãng BHXH
Tû lÖ (%)
15
45
20
55
25
65
30
75
Cø ®ãng thªm 1 n¨m ®îc hëng thªm 2%. Nh÷ng ngêi ®ãng BHXH tõ
31 n¨m trë lªn th× ngoµi tiÒn l¬ng hu ®îc hëng hµng th¸ng b»ng 75% tiÒn l¬ng
b×nh qu©n lµm cí ®Ó tÝnh BHXH th× cø ®ãng thªm mét n¨m th× hëng 0,5 th¸ng
l¬ng tèi thiÓu (kh«ng vît qu¸ 5 th¸ng).
- Trî cÊp tö tuÊt:
¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi hiÖn ®ang lµm viÖc hoÆc ®ang t¹m nghØ
chê gi¶i quyÕt chÕ ®é vÒ hu hay mÊt søc lao ®éng hoÆc ®ang nghØ hu hay mÊt
søc lao ®éng. BÞ chÕt sÏ ®îc BHXH trî cÊp tiÒn chi phÝ mai t¸ng b»ng 8 th¸ng
l¬ng tèi thiÓu.
Ngoµi ra nh÷ng ®èi tîng trªn khi chÕt mµ vÉn cßn cã con nhá cha ®Õn
tuæi lao ®éng <15 tuæi ®èi víi ngêi kh«ng ®i häc, < 18 tuæi ®èi víi ngêi ®i
8
häc, hoÆc vî hay chång, bè mÑ vî (chång) ®· hÕt tuæi lao ®éng vµ kh«ng cã
ngêi nu«i dìng th× ®îc hëng trî cÊp hµng th¸ng b»ng 0,4 th¸ng l¬ng tèi thiÓu
(®iÒu nµy ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n).
c. Quü BHXH.
Quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc h×nh thµnh b»ng sù ®ãng
gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ngêi ®îc BHXH vµ
thµnh viªn trong gia ®×nh hä khi gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do c¸c rñi ro g©y
nªn.
Nh vËy, quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng ®ång thêi lµ mét quü dù
phßng, nã võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ, võa mang tÝnh chÊt x· héi. Lµ ®iÒu kiÖn
hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån
t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH còng nh tÊt c¶ c¸c lo¹i quü kh¸c ®Òu cã môc ®Ých
sö dông riªng tuú theo ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i quü ®ã lµ dïng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ
®é BHXH, mét phÇn dïng ®Ó chi phÝ qu¶n lý vµ phÇn nhµn rçi th× ®em ®Çu t
sinh lêi nh»m t¨ng trëng quü.
Quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp tµi chÝnh cña ngêi sö dông
lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ sù hç trî cña nhµ níc. Ngoµi ra cßn cã phÇn t¨ng
thªm do bé phËn nhµn rçi t¬ng ®èi cña quü ®îc tæ chøc BHXH chuyªn tr¸ch
®a vµo ho¹t ®éng sinh lêi, phÇn nép ph¹t cña nh÷ng c¸ nh©n vµ tæ chøc kinh tÕ
vi ph¹m luËt vÒ BHXH vµ phÇn chªnh lÖch ®Ó l¹i do tham gia hîp t¸c vÒ
BHXH víi c¸c níc kh¸c:
Tuú tõng níc trªn thÕ giíi mµ sù tham gia cña c¸c bªn cã kh¸c nhau:
Tû lÖ ®ãng gãp quy ®Þnh ë c¸c níc còng cã kh¸c nhau ë mét sè níc
sau: (%)
Níc
ChÝnh phñ
Ngêi lao ®éng
CHLB §øc
Ph¸p
Philipine
Malayxia
Bï thiÕu
Bï thiÕu
Bï thiÕu
Chi toµn bé trî cÊp
èm ®au, thai s¶n
14,8 – 18,8
11,82
2,85 – 9,25
9,5
Ngêi sö dông lao
®éng
16,3 – 22,6
19,68
6,85 – 8,05
12,75
ë ViÖt Nam, chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 22/06/1993
vµ ®iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy
26/1/1995. Trong c¸c v¨n b¶n nµy ®Òu quy ®Þnh quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ
c¸c nguån sau ®©y:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng cña nh÷ng
ngêi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ, trong ®ã 10% ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ, tö
tuÊt; 5% ®Óchi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ
nghiÖp.
9
- Ngêi lao ®éng ®ãng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ tö
tuÊt.
- Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH
®èi víi ngêi lao ®éng.
- C¸c nguån kh¸c:
Hµng th¸ng, ngêi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng BHXH theo
quy ®Þnh. TiÒn l¬ng th¸ng c¨n cø ®ãng BHXH gåm l¬ng theo bËc, chøc vô,
th©m niªn, hÖ sè chªnh lÖch b¶o lu (nÕu cã). Bé tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch
Nhµ níc sè tiÒn chuyÓn vµo quü BHXH ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é hu trÝ, tö tuÊt, trî
cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt vµ hç trî chi
l¬ng hu cho ngêi lao ®éng thuéc khu vùc Nhµ níc vÒ hu tríc ngµy thi hµnh
®iÒu lÖ BHXH n¨m 1995. ViÖc tæ chøc thu BHXH do tæ chøc BHXH vnthùc
hiÖn. Quü BHXH ®îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña Nhµ níc,
h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®îc nhµ níc b¶o hé. Quü BHXH ®îc sö dông ®Ó chi tr¶
cho 5 chÕ ®é mµ ®iÒulÖ BHXH ®· quy ®Þnh. §ång thêi ®îc sö dông ®Ó chi phÝ
cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh.
PhÇn quü nhµn rçi ®îc phÐp ®Çu t ®Ó b¶o tån gi¸ trÞ vµ t¨ng trëng theo
quy ®Þnh cña ChÝnh phñ.
MÆc dï quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn lµ phï hîp víi
chÝnh s¸ch BHXH trong c¬ chÕ thÞ trêng, ®¶m b¶o ®îc c¸c nguyªn t¾c cña
BHXH, t¹o ®iÒu kiÖn phÊn ®Êu ®Ó quü BHXH tù c©n b»ng ®îc thu chi trong
qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Song, qu¸ tr×nh t¹o nguån quü vÉn cßn hai vÊn ®Ò cÇn
ph¶i ®îc c©n nh¾c, xem xÐt:
Thø nhÊt lµ: theo quy ®Þnh hiÖn hµnh tiÒn l¬ng dïng lµm c¨n cø ®ãng
BHXH lµ tiÒn l¬ng cÊp bËc theo thang l¬ng, b¶ng l¬ng, hoÆc tiÒn l¬ng c¬ b¶n.
Trong khi ®ã, chªnh lÖch gi÷a tiÒn l¬ng c¬ b¶n víi tiÒn l¬ng thùc tÕ lµ kh¸ lín
(trõ mét sè trêng hîp ®èi víi c«ng chøc nhµ níc). §iÒu ®ã sÏ ¶nh hëng tíi tiÒn
l¬ng sau nµy cña ngêi lao ®éng, v× khi ®ã tiÒn l¬ng hu trÝ tèi ®a còng chØ b»ng
75% tiÒn l¬ng c¬ b¶n.
Thø hai lµ: C¬ cÊu ®ãng gãp hiÖn nay, mÆc dï theo quy ®Þnh trong phÇn
®ãng gãp cña ngêi lao ®éng chñ yÕu dïng ®Ó chi cho chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt,
cßn trong phÇn ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng cã 10% ®Ó chi cho c¸c
chÕ ®é b¶o hiÓm dµi h¹n.
Tuy nhiªn trong thùc tÕ viÖc chi phÝ kh«ng ®îc rµnh rät nh vËy v× quü
BHXH kh«ng cã quü thµnh phÇn. §iÒu nµy sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ph©n
tÝch quü ®Ó cã thÓ ®iÒu chØnh theo tõng giai ®o¹n cho hîp lý.
d. Qu¶n lý BHXH.
C¬ quan BHXH dï thùc hiÖn theo h×nh thøc nµo còng ph¶i ®¶m b¶o
theo 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:
10
- Nguån quü BHXH chñ yÕu lµ do ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao
®éng, ®ång thêi cã sù hç trî cña Nhµ níc.
- ViÖc ®ãng BHXH ph¶i trªn c¬ së c©n b»ng thu chi. V× c©n b»ng thu
chi nªn tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) thêng khuyªn c¸c níc ®a ra mét møc
®ãng gãp cao ®Ó cã sè thu cao h¬n sè chi ®Ó gi÷ æn ®Þnh trong mét sè n¨m
nhÊt ®Þnh.
- §ãng BHXH, vÒ thùc chÊt lµ thÕ hÖ sau nu«i thÕ hÖ tríc.
Trªn thÕ giíi, viÖc tæ chøc c¬ quan BHXH theo c¸c m« h×nh kh¸c nhau:
M« h×nh 1: Tù chñ nhng cã sù hç trî cña chÝnh phñ vÒ tµi chÝnh nªn cßn
gäi lµ b¸n t c¸ch ph¸p nh©n. V× vËy, c¬ quan BHXH ph¶i ®îc Bé qu¶n lý víi
sù phèi hîp chØ ®¹o cña mét sè Bé cã liªn quan. ë nhiÒu níc, th«ng thêng do
Bé lao ®éng qu¶n lý vµ cã sù tham gia cña Bé tµi chÝnh, Bé y tÕ, Bé qu¶n lý
c«ng chøc theo quyÕt ®Þnh cña Thñ tíng chÝnh phñ. M« h×nh nµy ®îc ¸p dông
phæ biÕn ë nhiÒu níc cã ®èi tîng tham gia BHXH chñ yÕu lµ c«ng nh©n viªn
chøc khu vùc Nhµ níc.
M« h×nh 2: Tù chñ hoµn toµn trªn c¬ së c©n b»ng thu chi, kh«ng cã sù
hç trî vÒ tµi chÝnh cña ChÝnh phñ. V× vËy c¬ quan BHXH ®îc tæ chøc ho¹t
®éng ®éc lËp vµ thèng nhÊt gåm c¬ quan BHXH trung ¬ng vµ c¸c chi nh¸nh
n»m ë c¸c ®Þa ph¬ng.
ë ViÖt Nam, theo NghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 12/02/1995 cña ChÝnh phñ, hÖ
tíng
phñ tiÕp cña chÝnh phñ, sù qu¶n lý
thèng BHXH ®îc thµnh lËp Thñ
díi sù
chØchÝnh
®¹o trùc
Nhµ níc cña Bé lao ®éng – th¬ng binh x· héi vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc cã liªn quan, sù gi¸m s¸t cña tæ chøc c«ng ®oµn. Ngoµi ra ChÝnh phñ cßn
®ång qu¶n
BHXH
thµnh lËp héi ®ång qu¶n Héi
lý BHXH
ViÖt lý
Nam
lµ c¬ quan cao nhÊt cña BHXH
ViÖt Nam (hiÖn nay cñ tÞch héi ®ång nµy do Bé trëng Bé tµi chÝnh lµm chñ
tÞch). HiÖn nay, BHXH ViÖt Nam do tæ chøc BHXH ®¶m nhËn víi t c¸ch h¹ch
Tæng
®èctµiBHXH
to¸n ®éc lËp vµ ®îc Nhµ níc
b¶ogi¸m
trî, cã
kho¶n vµ trô së riªng.
e. HÖ thèng tæ chøc cña BHXH.
VÒ mÆt tæ chøc BHXH ViÖt Nam ®îc h×nh thµnh theo mét hÖ thèng däc
Phã
gi¸m®Þa
®èc
tæng
gi¸m
tõ trung tæng
¬ng ®Õn
ph¬ng vµ ®îc chia thµnh 3 cÊp: cÊpPhã
trung
¬ng,
cÊp®èc
tØnh vµ
thµnh phè, huyÖn, thµnh phè thuéc tØnh, thÞ x·:
BiÓu 2: S¬ ®å tæ chøc BHXH ViÖt Nam.
C¸c phßng ban nghiÖp vô
BHXH
BHXH quËn huyÖn, thÞ x·,
thµnh phè thuéc tØnh
BHXH tØnh, thµnh
phè trùc
11
thuéc Trung ¬ng
f. Ph©n lo¹i BHXH.
Chóng ta dùa vµo h×nh thøc tham gia BHXH chia BHXH thµnh hai lo¹i:
BHXH tù nguyÖn vµ BHXH b¾t buéc.
- BHXH tù nguyÖn (Sù kh¸c nhau gi÷a BHXH tù nguyÖn vµ BHXH b¾t
buéc).
II. BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n.
1. Kh¸i niÖm chung vÒ BHXH tù nguyÖn:
Kh¸i niÖm BHXH tù nguyÖn.
Lµ BHXH ®îc x©y dùng trªn c¬ së tù nguyÖn cña ngêi lao ®éng víi t
c¸ch lµ ngêi tham gia còng lµ ngêi hëng BHXH.
So s¸nh gi÷a BHXH tù nguyÖn vµ BHXH b¾t buéc: §©y lµ hai h×nh thøc
gièng nhau vÒ b¶n chÊt, môc tiªu, sù h×nh thµnh vµ sö dông quü, môc ®Ých
ho¹t ®éng. Nhng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a BHXH b¾t buéc vµ BHXH tù
nguyÖn ®îc xuÊt ph¸t tõ quan hÖ lao ®éng cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH ë
hai lo¹i h×nh nµy.
Sù kh¸c nhau gi÷a BHXH tù nguyÖn víi BH nh©n thä vµ tiÒn göi tiÕt
kiÖm: HiÖn nay chÝnh phñ ViÖt Nam ®ang cã chÝnh s¸ch më cöa c¸c ho¹t ®éng
b¶o hiÓm rñi ro (th¬ng m¹i) trong ®ã cã h×nh thøc b¶o hiÓm nh©n thä. Do néi
dung ho¹t ®éng kinh doanh cñac¸clo¹i h×nh nµy kh¸ gièng víi lo¹i h×nh b¶o
hiÓm hu trÝ trong ho¹t ®éng BHXH nªn nhiÒu nhµ kinh tÕ ®· ®ång nhÊt ho¹t
®éng kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä víi ho¹t ®éng BHXH. Tuy nhiªn sù h×nh
thµnh vµ sö dông quü cña hai lo¹i h×nh b¶o hiÓm bµy ®îc thùc hiÓn tªn cïng
mét nguyªn t¾c lµcã sù tham gia t¹o lËp hay ®ãng gãp vµo quü th× míi ®îc h-
12
ëng quyÒn lîi. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña quü còng nh»m hç trî c¸c ®èi tîng
tham gia b¶o hiÓm mét kho¶n kinh phÝ nhÊt dÞnh theo quy ®Þnh khi hä gÆp
ph¶i nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh do mét nguyªn nh©n nµo ®ã. Møc ®ãng gãp
vµo quü b¶o hiÓm c¶ hai lo¹i h×nh nµy ®Òu linh ho¹t, co nhiÒu møc ®ãng phï
hîp víi kh¶ n¨ng cña ngêi tham gia b¶o hiÓm.
Nhng môc tiªu ho¹t ®éng cña hai quü nµy hoµn toµn kh¸c nhau. Quü
h×nh thµnh tõ b¶o hiÓm nh©n thä – b¶o hiÓm rñi ro (th¬ng m¹i) nh»m môc
tiªu kinh doanh, môc tiªu lîi nhuËn cña nhµ kinh doanh b¶o hiÓm. Møc ®ãng
gãp vµ sö dông cña b¶o hiÓm nh©n thä thùc hiÖn theo c¬ chÕ thÞ trêng vµ theo
nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh doanh cßn møc ®ãng gãp vµ sö dông cña ho¹t ®éng
BHXH tù nguyÖn dùa vµo chÝnh s¸ch x· héi cña tõng thêi kú cña chÝnh phñ vµ
môc tiªu b¶o vÖ hÖ thèng chÝnh trÞ quèc gia. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn thÊy r»ng
BHXH tù nguyÖn nh»m gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo do vËy kh«ng thÓ quy
®Þnh c¸c møc ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm cao nh b¶o hiÓm nh©n thä nhÊt lµ
trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ thu nhËp cña ®¹i bé ph©n d©n c khu vùc n«ng,
ng, tiÓu thñ c«ng nghiÖp cßn thÊp vµ ®Æc biÖt BHXH tù nguyÖn ®îc sù b¶o trî
cña Nhµ níc.
So s¸nh gi÷a BHXH tù nguyÖn vµ tiÒn göi tiÕt kiÖm ta thÊy BHXH tù
nguyÖn còng ph¶i tiÕt kiÖm trong tiªu dïng ®Ó cã tiÒn ®ãng phÝ, gi¸ trÞ l¬ng hu
vµ trî cÊp BHXH tù nguyÖn cao h¬n gi¸ trÞ ®ãng gãp, nhng nã kh«ng gièng
h×nh thøc tiÒn göi tiÕt kiÖm. BHXH tù nguyÖn l¹i cã ®îc sù b¶o ®¶m cña Nhµ
níc tríc nh÷ng biÕn cè vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi. H¬n thÕ n÷a, lîi Ých cña
ngêi tham gia BHXH tù nguyÖn cao h¬n khi hä tham gia h×nh thøc tiÒn göi
tiÕt kiÖm.
Tuy nhiªn ngêi tham gia BHXH tù nguyÖn kh«ng ®îc tuú ý rót c¸c
kho¶n ®ãng gãp cña m×nh ra khái quü BHXH tù nguyÖn mµ chØ ®îc hëng c¸c
chÕ ®é khi ®ñ ®iÒu kiÖn. Cßn tiÒn göi tiÕt kiÖm, ngêi göi cã thÓ göi bao nhiªu
còng ®îc vµ muèn rót ra gi¸ trÞ tiÒn göi khi nµo còng ®îc tuú thuéc vµo h×nh
thøc tiÒn göi.
2. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n.
a. §èi tîng tham gia BHXH tù nguyÖn.
X¸c ®Þnh ®èi tîng tham gia BHXH lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò mang
tÝnh nguyªn t¾c ®îc ®Æt ra khi x©y dùng chÕ ®é BHXH.
§èi tîng tham gia BHXH cho n«ng d©n lµ nh÷ng lao ®éng kh«ng ph©n
biÖt giíi tÝnh, thµnh phÇn kinh tÕ, thµnh phÇn t«n gi¸o vµ nh÷ng ngêi cha tham
gia BHXH b¾t buéc nhng ph¶i lµm n«ng nghiÖp vµ tõ 16 tuæi trë lªn míi
thuéc ®èi tîng cña lo¹i h×nh BHXH nµy. N«ng d©n lµ nh÷ng ngêi lµm n«ng
nghiÖp. ë níc t, ®iÒu kiÖn sèng, kh¶ n¨ng kinh tÕ, c¸c mèi quan hÖ vÒ lao
®éng cña ng d©n, n«ng d©n, diªm d©n (lao ®éng n«ng th«n) lµ t¬ng ®èi gièng
13
nhau, nªn khi ¸p dông BHXH cho ngêi n«ng d©n chØ tiÕn hµnh ¸p dông cho
nh÷ng ngêi nãi trªn, cha tham gia BHXH b¾t buéc.
Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh ë níc ta, tríc khi ®îc hëng BHXH, ngêi lao
®éng ph¶i cã thêi gian ®ãng gãp nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña Nhµ níc vµ khi
®Õn tuæi 60 ®èi víi nam, 55 tuæi ®èi víi n÷ th× sÏ ®îc hëng trî cÊp hu trÝ.
Nh vËy nh÷ng lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®èi víi nam trªn 60 tuæi
vµ n÷ trªn 55 tuæi kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng tham gia BHXH.
§èi tîng hëng BHXH lµ nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH ®ñ thêi
gian quy ®Þnh (20 n¨m) vµ 60 tuæi ®èi víi nam, 55 tuæi ®èi víi n÷.
Nh vËy, BHXH cho ngêi n«ng d©n cã ph¹m vi réng h¬n BHXH b¾t
buéc ë níc ta hiÖn nay vÒ ®èi tîng ¸p dông lµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi n«ng d©n
sèng b»ng nghÒ n«ng nghiÖp ®Òu thuéc ®èi tîng cña lo¹i h×nh BHXH nµy.
Ph¹m vi kh«ng chØ ë mét vïng mµ ë tÊt c¶ c¸c vïng trong níc.
Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi ë n«ng th©n cã kh¸c víi thµnh
thÞ, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ tæ chøc c«ng viÖc ë n«ng th«n thµnh thÞ kh«ng
gièng nhau nªn lao ®éng n«ng th«n cã nhng ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña m×nh,
kh«ng gièng víi lao ®éng thµnh thÞ vÒ nhiÒu mÆt (tr×nh ®é häc vÊn, c¬ cÊu giíi
tÝnh, møc thu nhËp…).
ë ViÖt Nam, lao ®éng n«ng th«n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
HiÖn nay, cã kho¶ng 29 triÖu lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng ®ang lµm
viÖc ë n«ng th«n, nhng sè lao ®éng thùc tÕ ®ang lµm viÖc ë n«ng th«n lµ trªn
30 triÖu ngêi tøc lµ sè lao ®éng thùc tÕ lín h¬n nhiÒu sè lao ®éng trong ®é tuæi
lao ®éng.
+ VÒ c¬ cÊu tuæi: lao ®éng díi 30 tuæi chiÕm 50%, díi 45 chiÕm 80%
trong ®ã lao ®éng tõ 30 – 40 tuæi lu«n chiÕmmét tû lÖlín ë tÊt c¶ c¸c vïng.
+ C¬ cÊu giíi tÝnh: N÷ trong ®é tuæi lao ®éng lu«n chiÕm mét tû lÖ cao
h¬n lao ®éng nam ë tÊt c¶ c¸c vïng. Theo sè liÖu ®iÒu tra c¬ cÊu n÷ so víi
tæng sè ngêi trong løa tuæi nh sau:
- N÷ díi ®é tuæi lao ®éng chiÕm 48,9% trong tæng sè ngêi ë ®é tuæi.
- Trong ®é tuæi lao ®éng n÷ chiÐm 52,5%.
- Trªn ®é tuæi lao ®éng n÷ chiÕm 66,7%.
+ Tr×nh ®é häc vÊn: D©n c n«ng th«n cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n
thµnh thÞ. Sè ngêi ®îc ®µo t¹o kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nhng víi mét tû lÖ rÊt
nhá, ngêi d©n chñ yÕu cã tr×nh ®é tõ cÊp III trî xuèng, do ®ã nh©n thøc vµ tiÕp
cËn kü thuËt, c«ng nghÖ lµ rÊt thÊp, hä chØ lµm theo kinh nghiÖm vµ theo c¶m
tÝnh.
Do tÝnh chÊt lao ®éng ®¬n gi¶n vµ thiÕu viÖc lµm nªn mçi ngêi ngoµi
viÖc lµm chÝnh cßn lµm thªm nhiÒu nghÒ phô. Trong sè ngêi cã viÖc lµm th×
67,47% sè ngêi chØ lµm mét viÖc, sè ngêi lµm thªm lµ 17,96%, sè ngêi lµm 3
14
viÖc trë lªn lµ 14,67% nhng hÇu hÕt ngêi lµm phô thªm vÉn thuéc ngµnh n«ng
l©m nghiÖp v× ®ã lµ nhãm ®¬n gi¶n kh«ng ®ßi hái kü thuËt cao.
Ngoµi c¸c ®Æc ®iÓm trªn ®©y th× lao ®éng n«ng th«n cßn cã mét sè ®Æc
®iÓm kh¸c, ®ã lµ:
- Qu¸ tr×nh ®æi míi cña c¸c ngµnh n«ng nghiÖp tõ qu¶n lý theo c¬ chÕ
tËp trung quan liªu bao cÊp sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, quyÒn së
h÷u cña n«ng d©n ®îc lµm râ, quyÒn tù chñ s¶n xuÊt cña n«ng d©n ®îc ph¸t
huy thÞ trêng ®îc tù do vÒ gi¸ c¶, ph¶n ¸nh cung cÇu trong c¶ níc còng nh thÞ
trêng thÕ giíi, lîi Ých cña ngêi n«ng d©n ®îc n©ng cao, t¹o ra ®éng lùc to lín
khuyÕn khÝch n«ng d©n ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Ngêi n«ng d©n cã thu nhËp cao
h¬n tõ c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp, c¸c c©y phi n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, do
chÝnh s¸ch giao ruéng ®Êt cho ngêi n«ng d©n sö dông l©u dµi dÉn tíi sù rµng
buéc vÒ quan hÖ lao ®éng, ph¸p luËt cña ngêi lao ®éng n«ng nghiÖp láng lÎo,
kh«ng chÆt chÏ.
- S¶n xuÊt n«ng nghiÖp mang tÝnh ch¸t thêi vô râ rÖt bëi bÊt kú mét
ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo trong n«ng th«n nh trång trät, ch¨n nu«i… ph¶i sau
mét thêi gian, mïa vô nhÊt ®Þnh míi thu ho¹ch. H¬n n÷a, kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp l¹i bÞ chi phèi vµ chÞu ¶nh hëng rÊt lín cña ®iÒu kiÖn, khÝ hËu,
®Êt ®ai… Do vËy mµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng trong khu vùc naydf rÊt bÊp
bªnh, kh«ng æn ®Þnh. §iÒu nµy ¶nh hëng rÊt nhiÒu tíi ®êi sèng sinh ho¹t cña
ngêi lao ®éng n«ng th«n.
- MÆt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt phô thuéc vµo khÝ hËu, thêi tiÕt… vµ
mang tinhd thêi vô sau s¾c nh vËy nªn ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n rÊt khã
kh¨n nhÊt lµ ®èi víi sè ngêi giµ ë n«ng th«n hiÖn nay. Hä kh«ng hÒ cã mét
kho¶n thu nhËp æn ®Þnh nh nh÷ng ngêi c«ng nh©n viªn chøc cã l¬ng hu ®Ó chi
tr¶ cho cuéc sèng hµng ngµy. §êi sèng cña hä cµng khã kh¨n h¬n n÷a khi
ch¼ng may èm ®au, bÖnh tËt. Do vËy mµ BHXH n«ng d©n ®· gióp hä yªn t©m
h¬n vÒ ®êi sèng khi vÒ giµ bëi mét kho¶n trî cÊp æn ®Þnh hµng th¸ng.
b. C¸c chÕ ®é BHXH tù nguyÖn.
+ ChÕ ®é trî cÊp èm ®au:
Víi BHXH b¾t buéc theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/01/1995 cña Thñ tíng ChÝnh phñ cã quy ®Þnh c¸c trêng hîp ®îc hëng chÕ ®é nµy vµ thêi gian ®îc hëng. Tuy nhiªn, ®Ó x¸c ®Þnh ®îc c¸c ®iÒu kiÖn vµ thêi gian hëng theo quy
®Þnh hiÖn hµnh ph¶i phô thuéc vµo c¸c c¬ quan qu¶n lý lao ®éng (®Ó cã thÓ
kiÓm so¸t sè ngµy nghØ èm).
Víi ngêi n«ng d©n th× cha cã c¨n cø ®Ó ®Þnh ra mçi n¨m ®èi tîng nµy ®îc nghØ bao nhiªu ngµy vµ ®iÒu quan träng h¬n lµ tæ chøc thùc hiÖn chÕ ®é
nµy nh thÕ nµo, ®Ó võa kÞp thêi võa ®óng quy ®Þnh. Trªn thùc tÕ, ngµy nghØ èm
cña hä lµ kh«ng thÓ kiÓm so¸t næi. V× vËy, cha thÓ thùc hiÖn chÕ ®é nµy trong
15
BHXH tù nguyÖn, mµ tèt nhÊt lµ ta vËn ®éng hä mua b¶o hiÓm y tÕ ®Ó khi èm
®au vµo bÖnh viÖn kh¸m vµ ®iÒu trÞ kh«ng mÊt tiÒn.
+ §èi víi chÕ ®é trî cÊp thai s¶n:
Môc ®Ých cña trî cÊp thai s¶n lµ ngêi phô n÷ ®îc nghØ ngh¬i t¹i gia ®×nh
vµ hëng trî cÊp thay l¬ng khi sinh con.
ViÖc x¸c ®Þnh sè ngµy ®îc hëng chÕ ®é nµy trong mçi trêng hîp cô thÓ
®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm so¸t chÆt chÏ, trong BHXH b¾t buéc ®· cã ngêi sö
dông lao ®éng lµm viÖc nµy.
Víi BHXH tù nguyÖn ¸p dông chÕ ®é nµy lµ cha tho¶ ®¸ng do BHXH tù
nguyÖn kh«ng thÓ thu phÝ BHXH cña c¶ nam lÉn n÷ cho chÕ ®é nµy, còng
kh«ng thÓ lÊy quü tõ chÕ ®é kh¸c bï vµo chÕ ®é nµy ®îc.
MÆt kh¸c sinh ®Î lµ mét vÊn ®Ò x· héi, gia ®×nh vµ mäi ngêi, mäi ngµnh
vµ mäi cÊp quan t©m. V× vËy, ta cha nªn thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm thai s¶n
cho n«ng d©n (hiÖn nay phÇn lín c¸c níc cã BHXH tuy nhiªn n«ng cha cung
cha triÓn khai chÕ ®é nµy) .
+ ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp:
ChÕ ®é nµy BHXH b¾t buéc quy ®Þnh c¸c trêng hîp sau ®©y ®îc hëng
trî c¸p tai n¹n lao ®éng:
- BÞ tai n¹n lao ®éng trong giê lµm viÖc, tíi n¬i lµm viÖc kÓ c¶ ngoµi giê
do yªu cÇu cña ngêi sö dông lao ®éng.
- BÞ tai n¹n lao ®éng khi thùc hiÖn c«ng viÖc theo yªu cÇu cña ngêi sö
dông lao ®éng.
- BÞ tai n¹n lao ®éng trªn tuyÕn ®êng tõ n¬i ë tíi n¬i lµm viÖc.
Víi BHXH tù nguyÖn cho ngêi n«ng d©n th× viÖc c¬ b¶n lµ x¸c ®Þnh c¸c
®iÒu kiÖn hëng nh thÕ nµo? Mét ngêi n«ng d©n ®i cµy ru«ng, mét ngêi lao
®éng bÞ tai n¹n,th× cã ®îc coi lµ tai n¹n lao ®éng hay kh«ng? Ai lµ ngêi chøng
kiÕn, ai lËp biªn b¶n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ph¸p lý cña nã mµ BHXH tù nguyÖn
kh«ng cã chñ thÓ thø ba sau ®ã nªn kh«ng cã c¬ së ®Ó xÐt trî cÊp. Nh vËy,
chóng ta còng cha nªn thùc hiÖn chÕ ®é nµy ®èi víi n«ng d©n vµ lao ®éng
n«ng th«n.
+ ChÕ ®é hu trÝ:
Víi BHXH b¾t buéc ®iÒu kiÖn ®Ó hëng chÕ ®é hu trÝ phô thuéc vµo tuæi,
vµo sè n¨m ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng. Møc hëng phô thuéc møc l¬ng tríc
khi nghØ hu vµ sè n¨m ®ãng gãp tríc ®ã. ViÖc quyÕt ®Þnh kh«ng phô thuéc vµo
ngêi thø ba (ngêi lao ®éng).
Víi BHXH tù nguyÖn th× chÕ ®é hu trÝ lµ chñ ®¹o vµ hoµn toµn cã kh¶
n¨ng thùc hiÖn ®îc vµ nã cßn ®¬n gi¶n h¬n vÒ c¸c trêng hîp ®îc hëng trong
BHXH b¾t buéc. V× ngêi lao ®éng ®ãng BHXH theo mét møc phÝ nhÊt ®Þnh vµ
hëng theo mét møc nhÊt ®Þnh. NÕu nh ta tiÕn hµnh chÕ ®é nµy th× ®©y còng
16
chÝnh lµ mét chÝnh s¸ch míi cña §¶ng vµ Nhµ níc ch¨m lo cho ®êi sèng cña
nh©n d©n, mµ ®Æc biÖt níc ta lµ mét níc n«ng nghiÖp, n«ng d©n chiÕm phÇn
lín d©n sè, hä rÊt cÇn sù quan t©m b¶o trî cña Nhµ níc vµ x· héi khi vÒ giµ.
+ ChÕ ®é tö tuÊt:
Còng nh chÕ ®é hu trÝ, chÕ ®é nµy kh«ng phô thuéc vµo ngêi thø ba.
ViÖc qu¶n lý sè nh©n khÈu (sè ¨n theo) cña ngêi lao ®éng cã thÓ thùc hiÖn ®îc. V× vËy, BHXH tù nguyÖn cã thÓ ¸p dông chÕ ®é nµy cho ngêi n«ng d©n.
Do ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng vµ thu nhËp cña ngêi n«ng d©n hiÖn nay ë níc ta cßn ë møc thÊp. Do ®ã, nÕu ta tiÕn hµnh nhiÒu chÕ ®é BHXH cho ngêi
n«ng d©n th× hä sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng tham gia. NÕu cã th× chØ chiÕm sè rÊt Ýt
lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã tiÒn cßn l¹i phÇn lín gia ®×nh sèng rÊt khã kh¨n nªn
nhu cÇu tham gia nhiÒu lo¹i h×nh kh«ng cã. MÆt kh¸c, do tÝnh chÊt cña BHXH
lµ t¬ng hç lÉn nhau, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi nªn ta còng kh«ng thÓ chØ tiÕn
hµnh cho nh÷ng ngêi cã tiÒn ®îc.
V× vËy, trong giai ®o¹n nµy chóng ta còng cha nªn tiÕn hµnh chÕ ®é tö
tuÊt mµ trong chÕ ®é hu trÝ ta nªn cã mét phÇn hç trî gia ®×nh ngêi tham gia
BHXH cho ngêi n«ng d©n khi hä qua ®êi.
c. Qu¶n lý quü BHXH tù nguyÖn.
Quü BHXH tù gnuyÖn ®îc qu¶n lý tËp trung, thèng nhÊt theo tõng ®Þa
ph¬ng vµ ®îc qu¶n lý ®iÒu hµnh theo 3 cÊp (tØnh, huyÖn vµ x·).
+ C¬ quan qu¶n lý quü BHXH tù nguyÖn cña tØnh lµm viÖc chuyªn tr¸ch
cã biªn chÕ theo xÐt duyÖt cña ban tæ chøc chÝnh quyÒn tØnh vµ cã héi ®ång
qu¶n lý do Uû ban nh©n d©n tØnh bæ nhiÖm (bao gåm Së tµi chÝnh vËt gi¸, Së
L§TBXH, Héi ®ång nh©n d©n tØnh). BHXH n«ng d©n cÊp tØnh cã chøc n¨ng
thèng nhÊt qu¶n lý quü hu n«ng d©n trong toµn tØnh; tæ chøc tuyªn truyÒn vËn
®éng ngêi lao ®éng tham gia x©y dùng quü; tæ chøc ph¸t hµnh sæ hu, cÊp sæ hu cho n«ng d©n, tæ chøc qu¶n lý, sö dông quü hu n«ng d©n, tæ chøc xÐt duyÖt,
quyÕt ®Þnh chi tr¶ trî cÊp cho ngêi tham gia quü, tæ chøc híng dÉn c¸c nghiÖp
vô vÒ quü hu n«ng d©n, tæ chøc h¹ch to¸n, quyÕt to¸n thu chi quü, thùc hiÖn
c¸c biÖn ph¸p b¶o tån vµ t¨ng trëgn quü hu n«ng d©n theo quyÕt ®Þnh cña
UBND tØnh, tæ chøc thanh tra viÖc thùc hiÖn chÕ ®é hu n«ng d©n trªn ®Þa bµn
toµn tØnh.
+ C¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp huyÖn do l·nh ®¹o UBND
huyÖn, ban l·nh ®¹o héi n«ng d©n huyÖn kiªm nhiÖm vµ mét ®Õn hai biªn chÕ
thuéc phßng lao ®éng th¬ng binh x· héi huyÖn chuyªn tr¸ch. Cã chøc n¨ng
nhiÖm vô tham mu cho cÊp uû, chÝnh quyÒn chØ ®¹o c«ng t¸c BHXH n«ng d©n
tuyªn truyÒn, vËn ®éng n«ng d©n tham gia tæ chøc thùc hiÖn thu, chi quü hu
n«ng d©n trªn ®Þa bµn huyÖn theo ph©n cÊp, tæng hîp b¸o c¸o quyÕt to¸n thu
chi trªn ®Þa bµn.
17
+ C¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp x· do l·nh ®¹o x·, kÕ to¸n vµ
l·nh ®¹o héi n«ng d©n kiªm nhiÖm vµ mét ngêi chuyªn tr¸ch theo dâi thu quü.
Cã chøc n¨ng tham mu cho cÊp uû chÝnh quyÒn x· thùc hiÖn c«ng t¸c theo chØ
®¹o cña cÊp trªn. Tæ chøc h¹ch to¸n, quyÕt to¸n thu, chi quü hu, chi phÝ qu¶n
lý bé m¸y, tuyªn truyÒn vËn ®éng n«ng d©n tham gia, lËp hå s¬ danh s¸ch ®Ò
nghÞ cÊp sæ hu vµ gi¶i quyÕt chÕ ®é, trùc tiÕp thu quü vµ chi chÕ ®é hu cho ngêi n«ng d©n. Ngoµi ra cßn c¸c kinh phÝ chi qu¶n lý cña hÖ thèng quü hu n«ng
d©n tØnh ®îc c¬ cÊu vµo sæ thu cña quü. Ng©n s¸ch tØnh hç trî viÖc trô së lµm
viÖc cho c¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp tØnh cßn cÊp huyÖn vµ x· th×
lµm viÖc t¹i UBND huyÖn, x·.
- VÒ nguyªn t¾c qu¶n lý tµi chÝnh: quü ph¶i ®îc h¹ch to¸n ®éc lËp trªn
c¬ së tÝnh to¸n møc ®ãng ®¶m b¶o cho c¸c néi dung chi cña quü.
Ngoµi ra, viÖc qu¶n lý quü hu n«ng d©n ph¶i thêng xuyªn ®îc thanh tra,
kiÓm tra gi¸m s¸t chÆt chÏ cña c¬ quan c¸c cÊp cã thÈm quyÒn nh»m tr¸nh
t×nh tr¹ng tham «, l¹m dông thÊt tho¸t quü. Cã nh vËy míi ®¶m b¶o kh¶ n¨ng
b¶o tån ph¸t triÓn vµ chi tr¶ tèt t¹o niÒm tin cho ngêi n«ng d©n tham gia
BHXH.
d. Quü BHXH tù nguyÖn cho ngêi n«ng d©n.
+ C¬ chÕ h×nh thµnh:
Quü BHXH b¾t buéc ë níc ta ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü l¬ng, ngêi lao ®éng
®ãng 5% so víi tiÒn l¬ng th¸ng cñam×nh.
- Nhµ níc hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn chÕ ®é ®èi víi ngêi lao
®éng.
- C¸c nguån kh¸c.
Do ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng BHXH tù nguyÖn cho ngêi nhµ níc lµ kh«ng
cã ngêi sö dông lao ®éng tham gia vµ hiÖn nay cha cã nhµ níc hç trî, BHXH
tù nguyÖn còng kh«ng thùc hiÖn hÕt c¸c chÕ ®é BHXH nh ®èi víi BHXH b¾t
buéc.
HiÖn nay mét sè níc ®ang ph¸t triÓn ®· cè g¾ng ¸p dông BHXH tù
nguyÖn cho ngêi n«ng d©n, nguån h×nh thµnh quü ë c¸c níc nµy lµ:
- Ngêi lao ®éng ®ãng gãp: §©y lµ nguån h×nh thµnh chÝnh cña BHXH
tù nguyÖn.
- §¸nh thuÕ hµng ho¸ ®Æc biÖt ®èi víi mét sè hµng n«ng s¶n. VÝ dô nh:
Ên §é ®¸nh thuÕ thuèc l¸ ®èi víi ngêi lµm viÖc t¹i nhµ thuèc ®a vµo quü phóc
lîi, hoÆc ®¸nh thuÕ ®èi víi mét sè hµng ho¸ xa xØ phÈm nh: níc hoa, rîu…
trong chÕ ®é dµi h¹n cho n«ng d©n ë Hy l¹p.
18
- C¸c nguån kh¸c nh tµi trî cña c¸c tæ chøc trong níc vµ ngoµi níc. Bªn
c¹nh ®ã do tÝnh truyÒn thèng d©n téc, dßng hä… con c¸i cã thÓ mua BHXH
cho bè mÑ hoÆc ngêi th©n trong gia ®×nh.
MÆc dï Nhµ níc cã chÝnh s¸ch më réng quyÒn lîi tham gia vµ hëng
BHXH cho lao ®éng n«ng nghiÖp nhng nhµ níc kh«ng bao cÊp, nghÜa lµ
kh«ng lÊy ng©n s¸ch nµh níc ®Ó chi tr¶ BHXH cho ngêi n«ng d©n. Nguyªn t¾c
chung lµ ngêi lao ®éng ®ãng lÊy mµ hëng. Quü BHXH ®îc h×nh thµnh trªnc¬
së ®ãng gãp tù nguyÖn cña ngêi lao ®éng, nªn ph¶i ®îc h¹ch to¸n ®éc lËp. C¸c
®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm hç trî thªm khi cÇn thiÕt
®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.
§Çu t ®Ó t¨ng trëng lµ mét trong nh÷ng nguån gãp phÇn h×nh thµnh quü.
C¸c ho¹t ®éng ®Çu t ngoµi mua tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu, cho ng©n s¸ch nhµ níc
hoÆc ng©n hµng th¬ng m¹i vay, cÇn thiÕt cho phÐp quü BHXH tù nguyÖn më
réng h×nh thøc ®Çu t nh kinh doanh bÊt ®éng s¶n, ®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh cã
l·i suÊt cao, an toµn dÔ thanh to¸n ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c ho¹t ®éng
®Çu t nhÊt lµ ®Çu t quü hu n«ng d©n ®îc tËp trung ë c¬ quan qu¶n lý quü hu
n«ng d©n cÊp tØnh tr×nh UBND tØnh quyÕt ®Þnh. Toµn bé l·i thu ®îc sau khi trõ
®i chi phÝ chi ho¹t ®éng ®Çu t ®îc nép vµo quü ®Ó b¶o toµn vµ t¨ng trëng.
Toµn bé c¸c kho¶n viÖn trî, ñng hé cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n theo ®Þa
chØ quü hu n«ng d©n tØnh th× ®îc tËp trung vµo nh mét nguån thu cña quü vµ
®îc qu¶n lý sö dông chung.
+ H×nh thøc ®ãng phÝ:
§Ó cho ngêi n«ng d©n tham gia BHXH th× yÕutè ktlµvèn ®Ó cã quyÕt
®Þnh tham gia hay kh«ng vµ møc phÝ b¶o hiÓm lµ bao nhiÒu, h×nh thøc ®ãng
nh thÕ nµo.
HiÖn nay, ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n ®· ®îc c¶i
thiÖn h¬n rÊt nhiÒu so víi tríc ®©y, hä ®· cã møcthu nhËp kh¸ h¬n . Bíc ®Çu
®· cã tÝch luü b»ng tiÒn, nhng kh«ng thÓ nãi kho¶n tÝch luü nµy ®ñ ®¶m b¶o
cho cuéc sèng cña hä khi vÒ giµ nhng mét phÇn sè tiÒn ®ã nÕu ®ãng gãp vµo
BHXH sÏ lµ c¸ch tÝch luü tèt nhÊt khi tuæi giµ Ëp ®Õn (tÊt nhiªn møc trî cÊp
kh«ng ph¶i lµ ®¶m b¶o hoµntoµn cuéc sèng cña hä khi vÒ giµ, mµ nã t¹o ra
mét kho¶n thu nhËp æn ®Þnh khi vÒ giµ). Mét sè níc sö dông hÖ thèng ®ãngphÝ
b»ng tem, tøclµ ngêi tham gia BHXH sÏ ®ãngphÝ th«ng qua viÖc mau tem,mçi
th¬ng m¹i cã gi¸ trÞ kh¸c nhau. VÝ dô ë Ên ®é vµ Anh sö dông c¸c bé c¹c
BHXH, mçi bé c¹c cã 52 hoÆc 53 « theo tuÇn trong n¨m vµ®îc sö dông trªn
20 n¨m.
Trong khi ®ã ë Ph¸p, h×nh thøc ®ãng phÝ BHXH tù nguyÖn ®îc tÝnh
theo “sè ®iÓm”, mçi ®iÓm øng víi mét sè tiÒn nµo ®ã t¹i thêi ®iÓm ®ãng gãp. .
Tuy nhiªn, Nhµ níc còng ph¶i x¸c ®Þnh “sè ®iÓm”tèi thiÓu cÇn ph¶i ®ãng gãp
trong mét kú (th¸ng, quý, n¨m) ®ãng gãp. §èi víi nh÷ng ngêi ndqu¸ nghÌo,
hä khuyÕn c¸o kh«ng nªn tham gia vµo hÖ thèng BHXH mµ lµ ®èi tîng cña
19
c¸chÖ thèng chÝnh s¸ch trä gióp x· héi kh¸c. Ngoµi ra ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña
®iÓm cã thÓ c¨n cø tæng thu, tæng chi cña n¨m tríc ®Ó ®iÒu chØnh. Trªn c¬ së
tæng sè ®iÓm cña ngêi lao ®éng trong suèt qu¸ tr×nh ®ãng BHXH, ®Õn khi hä
hëng BHXH hä sÏ ®îc tÝnh trªn gi¸ trÞ thùc tÕ cña “®iÓm”vµo hÖ t¹i thêi ®iÓm
thô hëng.
ë ViÖt Nam, do ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ lao
®éng n«ng th«n phô thuéc vµo khÝ hËu, thêi tiÕt vµmang tÝnh thêi vô nªn bíc
®Çu triÓn khai c¶ hi h×nh thøc ®ãng phÝ lµ b»ng tiÒn vµ b»ng hiÖn vËt
(lóa…)Tuy nhiªn,còng ph¶i lu ý ®Õn thêi gian ®ãng phÝ cña ngêi n«ng d©n, cã
thÓ cho phÐp hä ®ãng phÝ theo n¨m v× thu nhËp cña ngêi n«ng d©n phô thuéc
rÊt nhiÒu vµomïa vô. Nhng viÖc qu¶n lý thu phÝ víic¶ hai h×nh thøc sÏlµ khã
kh¨n vµ phøc t¹p cho c¬ quan qu¶n lý BHXH song tríc m¾t l¹ithuËn lîi cho
ngêi n«ng d©n. T¬ng lai sÏ tiÕn hµnh thu phÝ díi mét h×nh thøc lµ b»ng tiÒn
nh»mt¹o ®iÒu kiÖn cho BHXH n«ng d©n ë n¬cs tapt v× nã phï hîp h¬n víi c¬
chÕ thÞ trêng vµ dÔ dµng cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ thu phÝ.
+ C¬ së x¸c ®Þnh møc phÝ, ®iÒu kiÖn hëng vµ møc hëng.
§Ó x¸c ®Þnh møcphÝ cho phï hîp víi ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm, còng
nh ®Ó ®¶m b¶o c©n b»ng vµ ph¸t triÓn quü BHXH tù nguyÖn, cÇn ph¶i xem
xÎtíi c¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi sù chi tr¶ nh c¸c yÕu tè ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng ®ãng
gãp cña ngêi tham gia.
PhÝ BHXH x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
P = fo + d.
Trong ®ã:
P: phÝ BHXH tù nguyÖn.
f: phÝ thuÇn tuý trî cÊp BHXH.
d: phô phÝ (gåm phÝ dù phßng vµ phÝ qu¶n lý).
Nh vËy ®Ó x¸c ®Þnh ®îcmøc phÝ ph¶i ®ãng vµ møc hëng BHXH ph¶i
dùa vµo nhiÒu yÕu tè vµ nhiÒu th«ng tin kh¸c nhau vÒ ngêi lao ®éng, c¬ cÊu
nguån lao ®éng theo ®é tuæi, giíi tÝnh… ngoµi ra cßn ph¶i x¸c ®Þnh vµ dù b¸o
®îc tuæi thä b×nh qu©n vµ x¸c xuÊt tö vong cña ngêi lao ®éng n«ng th«n. X¸c
®Þnh møc phÝ cã thÓ dùa vµo c¸c yÕu tè sau:
- Møc hëng: Møc hëng lµ kho¶n tµi chÝnh mµ ngêi tham gia BHXH ®îc
chi tr¶ khi bÞ tæn thÊt thu nhËp, cô thÓ ®©ylµ gi¶m thu nhËp do ngêi nu«i dìng
trùc tiÕp hoÆc ngêi tham gia BHXH mÊt søc lao ®éng. Nã phô thuéc vµo thêi
gian vµ møc ®ãng gãp cña ngêi ®ã.
- Tuæi thä cña ngêi lao ®éng vµ møc t¨ng trëng kinh tÕ. X· héi ngµy
cµng ph¸t triÓn th× nÒn kinh tÕ còng t¨ng trëng, c¸c s¶n phÈm lµm ra cµng
nhiÒu, thu nhËp cña ngêi lao ®éng còng t¨ng theo. §©y lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó
ngêi tham gia cã kh¶ n¨ng ®ãng phÝ BHXH.
20
- Xem thêm -
.DOC 
49 
57 
129 
