Tài liệu Khảo sát hiện trạng tài nguyên nước và vấn đề ngập lụt trên các lưu vực sông nhuệ-đáy thuộc địa bàn hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN KHOA KHÍ TƢỢNG THỦY VĂN VÀ HẢI DƢƠNG HỌC Lê Thị Hƣờng KHẢO SÁT HIỆN TRẠNG TÀI NGUYÊN NƢỚC VÀ VẤN ĐỀ NGẬP LỤT TRÊN CÁC LƢU VỰC SÔNG NHUỆ-ĐÁY THUỘC ĐỊA BÀN HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP HỆ ĐẠI HỌC CHÍNH QUY Ngành: Thủy văn Cán bộ hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Thanh Sơn Hà Nội - 2010 Lêi c¶m ¬n Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®-îc hoµn thµnh t¹i Bé m«n Thuû v¨n, Khoa KhÝ t-îng Thuû v¨n vµ H¶i d-¬ng häc, tr-êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c¸c c« ®· nhiÖt t×nh truyÒn thô kiÕn thøc trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp. §Æc biÖt, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy NguyÔn Thanh S¬n, ng-êi ®· tËn t×nh chØ b¶o vµ h-íng dÉn em trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn kho¸ luËn. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Sinh viªn Lª ThÞ H-êng 2 Më ®Çu Tµi nguyªn n-íc liªn quan hµng ngµy ®Õn c¸c ho¹t ®éng sèng vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng-êi trong nhiÒu lÜnh vùc, vµ ®ang ngµy cµng trë nªn khan hiÕm, sù ph©n bè kh«ng ®Òu c¶ vÒ kh«ng gian-thêi gian g©y ra nh÷ng ¶nh h-ëng rÊt lín, th-êng thiÕu n-íc cung cÊp vµo mïa kiÖt vµ d- thõa n-íc vµo mïa lò, g©y nªn h¹n h¸n, lò lôt. L-u vùc s«ng NhuÖ - s«ng §¸y cã vÞ trÝ ®Þa lÝ ®Æc biÖt, ®a d¹ng vµ phong phó vÒ tµi nguyªn vµ ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ cña c¶ n-íc nãi chung, cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång nãi riªng, vµ cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc t-íi tiªu - ®iÒu hoµ n-íc cho mét sè tØnh phÝa B¾c. L-u vùc cña hai con s«ng nµy ®i qua 5 tØnh vµ thµnh phè: Hoµ B×nh, Hµ Néi, Hµ Nam, Nam §Þnh vµ Ninh B×nh. Trong l-u vùc s«ng NhuÖ - s«ng §¸y cã nhiÒu phô l-u s«ng kh¸ lín ch¶y qua c¸c thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn, khu c«ng nghiÖp, lµng nghÒ,... nªn chÊt l-îng n-íc hai con s«ng nµy chÞu t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ-x· héi, trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c c¬ së tiÓu thñ c«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi. Khãa luËn "Kh¶o s¸t hiÖn tr¹ng tµi nguyªn n-íc vµ vÊn ®Ò ngËp lôt trªn c¸c l-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y thuéc ®Þa bµn Hµ Néi" bao gåm c¸c néi dung chÝnh sau: 1. §Æc ®iÓm ®Þa lÝ tù nhiªn l-u vùc s«ng NhuÖ - §¸y trªn ®Þa bµn Hµ Néi 2. §¸nh gi¸ tµi nguyªn n-íc c¸c l-u vùc s«ng NhuÖ - §¸y thuéc ®Þa bµn Hµ Néi 3. VÊn ®Ò ngËp lôt trªn l-u vùc s«ng NhuÖ - §¸y thuéc ®Þa bµn Hµ Néi 3 CH¦¥NG 1 §ÆC §IÓM §ÞA Lý Tù NHI£N L¦U VùC S¤NG NHUÖ-§¸Y TR£N §ÞA BµN THµNH PHè Hµ NéI 1.1. S¤NG NHUÖ 1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý - L-u vùc s«ng NhuÖ (NhuÖ Giang) n»m trong vïng ch©u thæ s«ng Hång, thuéc phÇn T©y Nam cña ®ång b»ng B¾c Bé, víi diÖn tÝch l-u vùc 1070 km2, chiÕm 13,95% trong tæng diÖn tÝch l-u vùc s«ng NhuÖ - §¸y. „ PhÝa §«ng B¾c gi¸p l­u vùc s«ng Hång „ PhÝa T©y gi¸p l­u vùc s«ng §¸y „ PhÝa Nam gi¸p l­u vùc s«ng Ch©u Giang - S«ng b¾t nguån tõ cèng Liªn M¹c (21005’27” vÜ ®é B¾c, 105046’12” kinh ®é §«ng) lÊy n-íc tõ s«ng Hång trong ®Þa phËn huyÖn Tõ Liªm (thµnh phè Hµ Néi) vµ ®iÓm kÕt thóc lµ cèng Phñ Lý khi hîp l-u víi s«ng §¸y gÇn thµnh phè Phñ Lý (20032’42” vÜ ®é B¾c, 105054’32” kinh ®é §«ng). - L-u vùc s«ng NhuÖ dµi 74 km tÝnh tõ nguån lµ cèng Liªn M¹c vÒ ®Õn cèng Phñ Lý (Hµ Nam). Trªn ®Þa phËn Hµ Néi s«ng cã chiÒu dµi 61.5km. §é réng trung b×nh cña s«ng lµ 30-40 m. S«ng ch¶y ngo»n ngoÌo theo h-íng B¾c-Nam ë phÇn th-îng nguån vµ theo h-íng T©y B¾c - §«ng Nam ë trung l-u vµ h¹ l-u. 1.1.2. §Þa h×nh, ®Þa m¹o - Toµn bé l-u vùc s«ng NhuÖ kh«ng cã ®åi nói, ®Þa h×nh thÊp tròng, thÊp dÇn tõ T©y B¾c vÒ §«ng Nam vµ bÞ chia c¾t thµnh nh÷ng d¶i nhá ch¹y dµi theo h-íng T©y B¾c-§«ng Nam, ®é s©u lßng s«ng cã xu h-íng gi¶m dÇn tõ th-îng l-u ®Õn h¹ l-u. Cã thÓ ph©n thµnh c¸c d¹ng: „ §ång b»ng thÊp tròng, lÇy thôt ë c¸c khu vùc øng Hßa, Mü §øc, cã ®é cao d-íi 2m. „ §ång b»ng thÊp xen kÏ nh÷ng « tròng nhá, ®é cao tõ 2- 4m ph©n bè ë øng Hßa, Phó Xuyªn, Mü §øc. „ §ång b»ng cao trong ®ª cã ®é cao 5-8m. D¶i ®ång b»ng ven ®ª cã ®é cao 711m, lµ nh÷ng gß, ®Êt b·i båi cao ®· h×nh thµnh tr-íc khi cã ®ª. 4 - Nh- vËy ®Þa h×nh l-u vùc t-¬ng ®èi ®a d¹ng, bÞ chia c¾t bëi nhiÒu s«ng, thuËn lîi cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn nh÷ng vïng tròng, nh÷ng ®o¹n ®ª xung yÕu lµ nh÷ng ®iÓm nh¹y c¶m tíi vÊn ®Ò m«i tr-êng ®Æc biÖt lµ vµo mïa lò. 1.1.3. §Þa chÊt, thæ nh-ìng - L-u vùc s«ng NhuÖ ®-îc cÊu thµnh bëi c¸c trÇm tÝch bë rêi §Ö tø vµ c¸c thµnh t¹o cã tuæi tõ §Ö tam ®Õn Protezozoi. Dùa vµo thµnh phÇn th¹ch häc, c¸c th«ng sè ®Þa chÊt thuû v¨n vµ ®Æc ®iÓm thuû ®éng lùc ... cã thÓ ph©n chia vïng nghiªn cøu thµnh 7 tÇng chøa n-íc: C¸c tÇng chøa n-íc lç hæng Holocen (qh), c¸c tÇng chøa n-íc lç hæng pleistocen (qp), c¸c tÇng chøa n-íc khe nøt m, c¸c tÇng chøa n-íc khe nøt t2a ®g, c¸c tÇng chøa n-íc khe nøt t2 nt, c¸c tÇng chøa n-íc khe nøt p2-t1 yd vµ c¸c tÇng chøa n-íc khe nøt eo. C¸c d·y nói thÊp cã ®é cao trung b×nh 400 - 600m ®-îc cÊu t¹o bëi c¸c ®¸ trÇm tÝch lôc nguyªn, cacbonat; chØ mét vµi khèi nói cã ®é cao trªn 1.000m ®-îc cÊu t¹o bëi ®¸ trÇm tÝch phun trµo. - §Êt phï sa chiÕm phÇn lín diÖn tÝch ®Êt trªn l-u vùc s«ng. §ång b»ng thÊp tròng thµnh phÇn cÊp h¹t chñ yÕu lµ sÐt, sÐt bét, bïn nh·o. §ång b»ng cao trong ®ª thµnh phÇn cÊp h¹t chñ yÕu lµ bét, sÐt bét. D¶i ®ång b»ng ven ®ª lµ nh÷ng gß, ®Êt b·i båi cao ®· h×nh thµnh tr-íc khi cã ®ª. 1.1.4. KhÝ hËu - L-îng m-a n¨m trªn l-u vùc dao ®éng trong kho¶ng 1500mm - 2200mm. L-îng m-a ph©n bè kh«ng ®Òu trong n¨m, ph©n thµnh 2 mïa: mïa m-a vµ kh«. - Mïa m-a kÐo dµi tõ th¸ng VI ®Õn th¸ng X chiÕm kho¶ng 80% l-îng m-a c¶ n¨m, trong ®ã th¸ng VII hoÆc th¸ng VIII cã l-îng m-a lín nhÊt. L-îng m-a trung b×nh tõ 1500-1800mm, chiÕm 80-85% tæng l-îng m-a n¨m. Trong thêi k× nµy th-êng cã b·o víi m-a vµ giã lín, c-êng ®é m¹nh. L-îng m-a trong b·o chiÕm 22%-35% l-îng m-a c¶ n¨m. Mïa kh« kÐo dµi tõ th¸ng XI ®Õn th¸ng V n¨m sau víi nöa thêi k× ®Çu thêi tiÕt l¹nh vµ kh«, nöa thêi k× sau thêi tiÕt m-a phïn, l-îng m-a ®¹t 300-400mm, chiÕm 15-20% tæng l-îng m-a n¨m, chñ yÕu lµ m-a phïn c-êng ®é nhá. Trong ®ã th¸ng XII hoÆc th¸ng I cã l-îng m-a Ýt nhÊt lµ 10,9-18,8mm, chØ chiÕm 8,1% l-îng m-a cña mïa kh«. Trung b×nh mçi n¨m cã kho¶ng 114 ngµy m-a, sè ngµy m-a tèi ®a trung b×nh tõ th¸ng VI ®Õn th¸ng VIII hµng n¨m. 5 - L-u vùc s«ng NhuÖ quanh n¨m tiÕp nhËn ®-îc l-îng bøc x¹ mÆt trêi rÊt dåi dµo vµ cã nhiÖt ®é cao. L-îng bøc x¹ tæng céng trung b×nh hµng n¨m lµ 122,8 kcal/cm2, l-îng bèc h¬i tõ 700-1200mm, ®é Èm t-¬ng ®èi b×nh qu©n nhiÒu n¨m kho¶ng 84% vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ dao ®éng trong kho¶ng 22-25 0C. Tõ th¸ng XII ®Õn th¸ng V lµ mïa kh«, nhiÖt ®é trung b×nh dao ®éng tõ 17-210C. Tõ th¸ng VI ®Õn th¸ng XI lµ mïa m-a nhiÖt ®é trung b×nh dao ®éng trong kho¶ng 25-270C. 1.1.5. Thñy v¨n - S«ng NhuÖ cã chiÒu dµi 74 km, víi diÖn tÝch l-u vùc lµ 1070 km2, hÖ sè uèn khóc lµ 1.53. Th-îng l-u s«ng NhuÖ uèn khóc, hÑp vµ dèc, nhiÒu th¸c ghÒnh, n-íc ch¶y xiÕt lµ nguy c¬ t¹o ra c¸c hiÖn t-îng xãi lë, lò quÐt... Bªn c¹nh ®ã, vïng nµy cßn chÞu t¸c ®éng m¹nh do ho¹t ®éng khai kho¸ng g©y biÕn ®æi ®Þa h×nh, t¹o ra c¸c nguån th¶i g©y « nhiÔm m«i tr-êng cho c¸c vïng ë h¹ l-u. Trung l-u vµ h¹ l-u lßng s«ng ®-îc më réng, dßng s«ng ch¶y chËm h¹n chÕ kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña n-íc s«ng nÕu t×nh tr¹ng « nhiÔm n-íc s«ng kh«ng ®-îc c¶i thiÖn. - S«ng cã nhiÒu s«ng nh¸nh lín nh-: T« LÞch, L-¬ng, §ång Bång, CÇu Ngµ trong ®ã s«ng T« LÞch (chiÒu dµi 13.7 km, réng 30-40 m, s©u 3-4 m) lµ nh¸nh s«ng chÝnh. C¸c s«ng SÐt, s«ng Kim Ng-u, s«ng Lõ, s«ng T« LÞch... ®-îc nèi víi nhau vµ ®æ vµo s«ng NhuÖ t¹i cèng Thanh LiÖt vµ cèng Hoµ B×nh. Trªn s«ng NhuÖ vµ c¸c phô l-u cña nã ®· ®-îc x©y dùng mét hÖ thèng cèng ®iÒu tiÕt dßng ch¶y phôc vô t-íi, tiªu. Nh- vËy chÕ ®é dßng ch¶y cña s«ng NhuÖ phô thuéc vµ sù ®iÒu tiÕt cña con ng-êi. MÆt kh¸c, do b¾t nguån tõ s«ng Hång vµ kÕt thóc t¹i hîp l-u víi s«ng §¸y nªn chÕ ®é thñy v¨n s«ng NhuÖ chÞu sù t¸c ®éng cña chÕ ®é ®éng lùc s«ng Hång vµ s«ng §¸y. 1.2. S¤NG §¸Y 1.2.1. VÞ trÝ ®Þa lý - S«ng §¸y lµ mét chi l-u lín n»m bªn h÷u ng¹n cña s«ng Hång, diÖn tÝch l-u vùc kho¶ng 6595 km 2 , chiÒu dµi s«ng chÝnh kho¶ng 247 km (tÝnh tõ cöa 6 H¸t M«n ®Õn cöa §¸y tr-íc khi ®æ ra biÓn §«ng). S«ng §¸y ch¶y qua ®Þa phËn c¸c tØnh Hµ Néi, Hµ Nam, Ninh B×nh vµ Nam §Þnh. Täa ®é ®Þa lý: „ 20 0 33’ ®Õn 21 0 19’ vÜ ®é B¾c vµ 105 0 17’ ®Õn 105 0 50’ kinh ®é §«ng. - L-u vùc ®-îc giíi h¹n nh- sau: PhÝa B¾c ®-îc bao bëi ®ª s«ng Hång, phÝa ®«ng gi¸p l-u vùc s«ng NhuÖ, phÝa T©y B¾c gi¸p s«ng §µ tõ Ngßi L¸t tíi Trung Hµ dµi kho¶ng 33km, phÝa T©y gi¸p tØnh Hßa B×nh, phÝa Nam gi¸p tØnh Hµ Nam. H×nh 1.1. B¶n ®å l-u vùc s«ng NhuÖ - §¸y 7 1.2.2. §Þa h×nh, ®Þa m¹o - §Þa h×nh l-u vùc s«ng §¸y thÊp dÇn theo h-íng T©y B¾c - §«ng Nam tõ BÊt B¹t, Trung Hµ ®Õn gi¸p s«ng Ninh C¬ vµ biÓn. ChiÒu réng trung b×nh cña l-u vùc s«ng §¸y kho¶ng 60 km. PhÝa h÷u ng¹n s«ng §¸y chñ yÕu lµ ®åi nói, cã nhiÒu d·y nói ®¸ v«i xen kÏ ®åi nói ®Êt (c¸c khu ®¸ v«i cã nhiÒu hang ®éng vµ hiÖn t-îng karst m¹nh), phÇn ®ång b»ng chiÕm rÊt Ýt vµ bÞ chia c¾t kh¸ phøc t¹p. PhÝa t¶ ng¹n s«ng §¸y lµ ®ång b»ng ph× nhiªu, thÊp dÇn vÒ phÝa biÓn, ®Êt cao thÊp kh«ng ®Òu nªn ®· h×nh thµnh nh÷ng vïng tròng. C¸c vïng ®Êt thÊp däc c¸c s«ng cã cao tr×nh kho¶ng + 10,0 m ë phÝa B¾c vµ thÊp dÇn vÒ phÝa Nam kho¶ng tõ +0,5 m ®Õn +1,0 m. Theo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh cô thÓ däc s«ng, cã thÓ chia s«ng §¸y thµnh c¸c ®o¹n nh- sau: §o¹n tõ V©n Cèc ®Õn §Ëp §¸y dµi kho¶ng 12 km cã d¹ng h×nh phÔu, thùc tÕ ®©y lµ khu chøa lò V©n Cèc khi ph©n lò. - §o¹n tõ §Ëp §¸y ®Õn cÇu Mai LÜnh dµi 23km, chiÒu réng trung b×nh gi÷a hai ®ª lµ 3000m, lßng s«ng quanh co uèn khóc. §o¹n Mai LÜnh - T©n Lang dµi 75km, lßng s«ng quanh co uèn khóc. §o¹n T©n Lang - Gi¸n KhÈu dµi 53km, bê t¶ cã ®ª cßn bê h÷u lµ ch©n nói, tõ bê s«ng vµo ch©n nói lµ nh÷ng c¸nh ®ång nhá. §o¹n tõ Gi¸n KhÈu ®Õn biÓn dµi kho¶ng 82km lßng s«ng më réng dÇn biÕn ®æi tõ 150  600m. - L-u vùc s«ng §¸y tr¶i dµy trªn ph-¬ng vÜ tuyÕn l¹i chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt kh¸c nhau khiÕn cho ®Þa h×nh cã sù ph©n hãa râ rÖt. Vïng ®åi nói n»m ë phÝa T©y cã diÖn tÝch kho¶ng 70.400ha chiÕm 30% diÖn tÝch tù nhiªn toµn l-u vùc. §Þa h×nh cã h-íng thÊp dÇn tõ §«ng B¾c xuèng T©y Nam vµ tõ T©y sang §«ng. PhÇn lín lµ c¸c d·y nói thÊp cã ®é cao trung b×nh tõ 400-600m, cao nhÊt lµ khèi nói Ba V× cao 1296m. Vïng nói thuéc huyÖn Mü §øc lµ vïng nói ®¸ v«i cã ®Þa h×nh phøc t¹p víi nhiÒu hang ®éng nh- §éng H-¬ng TÝch. - §Þa h×nh ®åi nói ®-îc t¸ch ra víi ®Þa h×nh nói vµ ®ång b»ng ®é chªnh cao <100 m, ®é ph©n c¾t s©u tõ 15-100m. Trong ph¹m vi l-u vùc s«ng §¸y, ®Þa h×nh ®åi chØ chiÕm kho¶ng 10% diÖn tÝch cã ®é cao phÇn lín d-íi 200m, ph©n bè chuyÓn tiÕp tõ vïng nói xuèng ®ång b»ng Vïng ®ång b»ng chiÕm kho¶ng 60% diÖn tÝch tù nhiªn cña l-u vùc. §Þa h×nh t-¬ng ®èi b»ng ph¼ng. BÒ mÆt ®ång b»ng bÞ chia c¾t bëi hÖ thèng kªnh ch»ng chÞt. 1.2.3. §Þa chÊt, thæ nh-ìng Vïng ®åi nói c¸c d·y nói cã ®é cao tõ 400-600m ®-îc cÊu t¹o bëi ®¸ trÇm tÝch lôc 8 nguyªn, cacbonat. Mét vµi khèi nói cao trªn 1000m ®-îc cÊu t¹o bëi ®¸ trÇm tÝch phun trµo nh- khèi nói Ba V×, khèi nói Viªn Nam. Khu vùc huyÖn Mü §øc lµ vïng nói ®¸ v«i cã nhiÒu hang ®éng vµ hiªn t-îng karst m¹nh. Vïng ®ång b»ng chñ yÕu lµ ®Êt phï sa, ®Þa chÊt cña vïng ®ång b»ng chñ yÕu lµ nÒn mÒm, c¸c líp ®Êt th-êng gÆp lµ ®Êt thÞt c¸c lo¹i, ®Êt sÐt vµ c¸t pha, xen kÏ cã c¸c líp c¸t mÞn, c¸t ch¶y hoÆc bïn. Phæ biÕn lµ ®Êt thÞt vµ c¸t mÞn. 1.2.4. Th¶m thùc vËt - Do l-u vùc s«ng §¸y cã ®Þa h×nh ®a d¹ng, víi c¸c vïng ®åi, nói vµ 2/3 diÖn tÝch lµ ®ång b»ng, nªn trªn l-u vùc cã nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau nh- rõng trªn nói ®Êt, nói ®¸ v«i, c¸c hÖ sinh th¸i thñy vùc n-íc ngät, c¸c vïng ®Êt ngËp n-íc. - MÆc dï phÇn lín l-u vùc lµ nh÷ng vïng ®ång b»ng ®· bÞ khai ph¸ tõ l©u ®êi. Nh-ng víi mét phÇn lµ diÖn tÝch rõng nói thuéc c¸c khu rõng ®Æc rông nh- Cóc Ph-¬ng, Ba V×, khu b¶o vÖ c¶nh quan H-¬ng S¬n, Hoa L-, khu b¶o tån loµi sinh c¶nh ®Êt ngËp n-íc ngät V©n Long, ngËp n-íc mÆn víi khÝ hËu thuËn lîi, nÒn ®Êt ®a d¹ng nªn thÕ giíi sinh vËt trong l-u vùc v« cïng phong phó, ®a d¹ng. TÝnh ®Õn n¨m 2002 toµn l-u vùc cã kho¶ng 16770ha rõng, trong ®ã diÖn tÝch rõng tù nhiªn 3922ha, diÖn tÝch rõng trång 12484ha. C¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn nh-: V-ên Quèc Gia Ba V×, rõng tù nhiªn Chïa H-¬ng huyÖn Mü §øc. HÖ sinh th¸i tù nhiªn trong l-u vùc s«ng NhuÖ - s«ng §¸y gåm : „ HÖ sinh th¸i rõng kÝn c©y l¸ réng „ HÖ sinh th¸i tr¶ng c©y bôi, cá trªn nói ®Êt „ HÖ sinh th¸i rõng kÝn th-êng xanh c©y l¸ réng nhiÖt ®íi trªn nói ®¸ v«i „ HÖ sinh th¸i tr¶ng c©y bôi, tr¶ng cá trªn nói ®¸ v«i 1.2.5. KhÝ hËu - L-u vùc s«ng §¸y n»m trong khu vùc mang ®Çy ®ñ nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n cña khÝ hËu miÒn B¾c ViÖt Nam ®ã lµ nhiÖt ®íi giã mïa nãng Èm, mïa ®«ng kh¸ l¹nh vµ Ýt m-a, mïa hÌ n¾ng nãng nhiÒu m-a t¹o nªn bëi t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c yÕu tè: bøc x¹ mÆt trêi, ®Þa h×nh, c¸c khèi kh«ng khÝ lu©n phiªn khèng chÕ. Tuy nhiªn liªn quan mËt thiÕt tíi sù h×nh thµnh lo¹i khÝ hËu ViÖt Nam vµ c¸c kiÓu khÝ hËu phæ biÕn trong lo¹i h×nh khÝ hËu ®ã chØ lµ mét sè qu¸ tr×nh chñ yÕu sau : „ Mïa ®«ng: Qu¸ tr×nh x©m nhËp vµ duy tr× cña kh«ng khÝ cùc ®íi. 9 „ Mïa hÌ: Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña d¶i héi tô nhiÖt ®íi vµ cña c¸c xo¸y thuËn (b·o, ¸p thÊp) nhiÖt ®íi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña giã mïa T©y Nam hoÆc §«ng Nam. - VÒ mïa ®«ng, qu¸ tr×nh x©m nhËp cùc ®íi th-êng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng ®ît giã mïa ®«ng b¾c. Hµng n¨m cã kho¶ng 20-25 ®ît x©m nhËp n-íc ta, nhiÒu ®ît trµn qua vïng nói §«ng B¾c, ViÖt B¾c, Qu¶ng Ninh, ®ång b»ng B¾c Bé trong ®ã cã l-u vùc s«ng §¸y, kh«ng tÝnh ®Õn T©y B¾c, B¾c Trung Bé vµ c¸c tØnh phÝa Nam. - S¶n phÈm chñ yÕu cña giã mïa ®«ng b¾c lµ thêi tiÕt l¹nh kh«, hoÆc l¹nh Èm cã m-a hoÆc kh«ng m-a, trong ®ã ®¸ng kÓ nhÊt lµ m-a phïn. M-a phïn chñ yÕu tõ th¸ng XI-XII ®Õn th¸nh III, th¸ng IV. M-a phïn nhiÒu nhÊt ë c¸c tØnh phÝa ®«ng cña d·y Hoµng Liªn S¬n vµ trung t©m ®ång b»ng B¾c Bé, trong ®ã cã l-u vùc s«ng §¸y. M-a phïn lµm t¨ng sè ngµy m-a, gi¶m bít sè giê n¾ng, lµm ®Êt ®ì kh« trªn hÇu hÕt c¸c khu vùc miÒn B¾c. - C¸c h×nh thÕ thêi tiÕt g©y m-a ë l-u vùc s«ng §¸y nãi chung bao gåm: do b·o, ¸p thÊp nhiÖt ®íi, r·nh, th©os nãng phÝa t©y bÞ nÐn bëi cao ¸p phÝa b¾c kÕt hîp víi ¸p thÊp vÞnh B¾c Bé. Ngoµi ra do ho¹t ®éng cña giã mïa t©y nam hoÆc ®«ng nam g©y ra nh÷ng trËn m-a rµo, m-a d«ng cã c-êng ®é kh¸ lín. ChÕ ®é n¾ng: L-u vùc s«ng §¸y n»m trong miÒn khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, víi l-îng bøc x¹ tæng céng trung b×nh n¨m kho¶ng 105-120 kcal/cm2 vµ cã sè giê n¾ng thuéc lo¹i trung b×nh, ®¹t kho¶ng 1600-1750 giê/n¨m. ChÕ ®é nhiÖt: ChÕ ®é nhiÖt trong khu vùc nµy ph©n ho¸ kh¸ râ rÖt theo ®ai cao trong khu vùc nghiªn cøu. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m ë vïng thÊp ®¹t tõ 25 - 270C, vïng ®åi nói phÝa T©y vµ T©y B¾c nhiÖt ®é trung b×nh n¨m xÊp xØ 240C. ChÕ ®é nhiÖt cña n-íc phô thuéc vµo chÕ ®é nhiÖt cña kh«ng khÝ ¶nh h-ëng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh ho¸ lý x¶y ra trong n-íc. ChÕ ®é giã: Mïa ®«ng cã h-íng thÞnh hµnh lµ §«ng B¾c, tÇn suÊt ®¹t 60 ‟ 70%. Mét sè n¬i do ¶nh h-ëng cña ®Þa h×nh, h-íng giã ®æi thµnh T©y B¾c vµ B¾c, tÇn suÊt ®¹t 25 - 40%. Mïa hÌ c¸c th¸ng V, VI, VII h-íng giã æn ®Þnh, thÞnh hµnh lµ §«ng vµ §«ng Nam, tÇn suÊt ®¹t kho¶ng 60 - 70%. Th¸ng VIII h-íng giã ph©n t¸n, h-íng thÞnh hµnh nhÊt còng chØ ®¹t tÇn suÊt 20 - 25%. C¸c th¸ng chuyÓn tiÕp h-íng giã kh«ng æn ®Þnh, tÇn suÊt mçi h-íng thay ®æi trung b×nh tõ 10 - 15%. 10 ChÕ ®é m-a: M-a kh«ng nh÷ng ph©n hãa râ rÖt theo kh«ng gian mµ cßn biÕn ®æi m¹nh mÏ theo thêi gian. 1.2.6 Thñy v¨n - S«ng §¸y cã chiÒu dµi kho¶ng 247 km, diÖn tÝch l-u vùc xÊp xØ 660.000(ha). Dßng s«ng hÑp vµ n«ng do bÞ bïn c¸t båi lÊp. T¹i ®iÓm giao nhau gi÷a s«ng §¸y vµ s«ng Hång thuéc ®Þa phËn tØnh Hµ T©y cã hai c«ng tr×nh kiÓm so¸t lò trªn s«ng §¸y, ®iÒu tiÕt dßng ch¶y tõ s«ng Hång vµo. Khi ®Ëp §¸y ®ãng, th-îng l-u s«ng §¸y chØ lµ mét s«ng chÕt do kh«ng cã n-íc nu«i dßng s«ng. S«ng §¸y chñ yÕu nhËn n-íc tõ c¸c s«ng nh¸nh ®æ vµo, ®ã lµ: s«ng TÝch, s«ng B«i, s«ng §µo vµ s«ng NhuÖ. Ngoµi ra cßn mét sè chi l-u: s«ng Thanh Hµ, s«ng Bïi (®o¹n cuèi tõ Gia ViÔn ®Õn Gi¸n KhÈu cã tªn lµ s«ng Hoµng Long), n»m bªn h÷u ng¹n. - S«ng §¸y tr-íc kia lµ mét chi l-u thuÇn tóy cña s«ng Hång, quanh n¨m s«ng §¸y tiÕp nhËn dßng n-íc t-¬i ®á phï sa cña s«ng Hång tr«i ch¶y tõ ®Çu s«ng ®Õn cuèi s«ng. Nãi chung 85% l-îng dßng ch¶y trªn l-u vùc s«ng §¸y trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã nguån gèc tõ s«ng Hång chuyÓn sang, chØ 15% cßn l¹i b¾t nguån tõ l-u vùc. - S«ng TÝch B¾t nguån tõ nói T¶n Viªn thuéc d·y nói Ba V× theo h-íng T©y B¾c - §«ng Nam cã chiÒu dµi 110 km ®æ vµo s«ng §¸y t¹i Ba Th¸. DiÖn tÝch l-u vùc 1330 km2, phÇn phÝa bê ph¶i 910 km 2, phÇn phÝa bê tr¸i 390 km2. L-u vùc dµi 75,5 km, réng 17,6 km, ®é cao trung b×nh l-u vùc 92m, ®é dèc trung b×nh l-u vùc 5,8, mËt ®é l-íi s«ng 0,66 km/km 2. S«ng TÝch ch¶y qua nhiÒu vïng ®åi, ®Êt cøng søc xãi yÕu. Tuy ®é dèc cña lßng s«ng TÝch kh«ng lín nh-ng ®é dèc cña c¸c s«ng nh¸nh kh¸ lín, trung b×nh 10 - 20 m/km, cã suèi tíi 30 m/km. - S«ng Thanh Hµ b¾t nguån tõ d·y nói ®¸ v«i gÇn Kim B«i - Hßa B×nh, ch¶y vµo vïng ®ång b»ng tõ ng· ba §«ng Chiªm ra ®Õn §ôc Khª, ®-îc ng¨n c¸ch gi÷a c¸nh ®ång vµ nói bëi kªnh Mü Hµ, ®-a n-íc ch¶y th¼ng vµo s«ng §¸y. DiÖn tÝch l-u vùc lµ 271 km 2 , s«ng dµi 40 km, chiÒu réng trung b×nh l-u vùc 9 km. Mét sè tr¹m thñy v¨n trªn l-u vùc s«ng §¸y: Ba Th¸, Phñ Lý, Ninh B×nh. ChÕ ®é thñy v¨n l-u vùc s«ng §¸y kh«ng nh÷ng chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè mÆt ®Öm trªn bÒ mÆt l-u vùc, c¸c yÕu tè khÝ hËu mµ cßn phô thuéc vµo chÕ ®é dßng ch¶y cña n-íc s«ng Hång vµ c¸c s«ng kh¸c. 11 1.3. §ÆC §IÓM §ÞA LÝ Tù NHI£N L¦U VùC S¤NG NHUÖ - §¸Y TR£N §ÞA BµN Hµ NéI 1.3.1. VÞ trÝ ®Þa lÝ H×nh 1.2. L-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y trªn ®Þa bµn Hµ Néi L-u vùc s«ng §¸y trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã diÖn tÝch lµ 1900 km 2, gåm: c¸c huyÖn Tõ Liªm, Thanh Tr×, thÞ x· Hµ §«ng, §an Ph-îng, Hoµi §øc, Th-êng TÝn, Phó Xuyªn, Thanh Oai, øng Hoµ, Ch-¬ng Mü, Mü §øc, Ba V×, Phó Thä, thÞ x· S¬n T©y, Th¹ch ThÊt, Quèc Oai vµ mét phÇn cña huyÖn Tõ Liªm, Thanh Tr×, néi thµnh Hµ Néi. 12 L-u vùc s«ng NhuÖ trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi cã diÖn tÝch kho¶ng 603 km 2, dµi kho¶ng 61.5km, gåm toµn bé néi thµnh Hµ Néi, mét phÇn diÖn tÝch cña c¸c huyÖn: Thanh Tr×, Tõ Liªm, Th-êng TÝn, Thanh Oai, Phó Xuyªn, øng Hßa, Hoµi §øc, §an Ph-îng vµ thÞ x· Hµ §«ng. Giíi h¹n cña l-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y trªn ®Þa bµn Hµ Néi nh- sau: phÝa B¾c vµ phÝa §«ng ®-îc bao bëi ®ª s«ng Hång kÓ tõ ng· ba Trung Hµ tíi cöa Ba L¹t víi chiÒu dµi kho¶ng 242 km, phÝa T©y B¾c gi¸p s«ng §µ tõ Ngßi L¸t tíi Trung Hµ víi chiÒu dµi kho¶ng 33km, phÝa T©y gi¸p Hßa B×nh, phÝa Nam gi¸p Hµ Nam 1.3.2. §Þa h×nh, ®Þa m¹o - XÐt vÒ mÆt cÊu tróc ngang ®i tõ T©y sang §«ng cã thÓ chia ®Þa h×nh khu vùc nghiªn cøu thµnh vïng chÝnh nh- sau: a. Vïng ®åi nói - §Þa h×nh nói ph©n bè ë phÝa T©y vµ T©y Nam, chiÕm kho¶ng 30% diÖn tÝch, cã h-íng thÊp dÇn tõ §B xuèng TN ra biÓn vµ thÊp dÇn tõ T©y sang §«ng. PhÇn lín lµ c¸c d·y nói cã ®é cao trung b×nh 400-600 m ®-îc cÊu t¹o bëi c¸c ®¸ trÇm tÝch lôc nguyªn, cacbonat, chØ mét vµi khèi nói cã ®é cao trªn 1000m ®-îc cÊu t¹o bëi ®¸ trÇm tÝch phun trµo nh- khèi nói Ba V× cã ®Ønh cao 1.296m, khèi nói Viªn Nam cã ®Ønh cao 1031m vµ cÊu t¹o bëi ®· x©m nhËp granit nh- khèi nói §åi Th¬i (Kim B«iHoµ B×nh) cã ®Ønh cao 1199m. §Þa h×nh ®åi nói ®-îc t¸ch ra víi ®Þa h×nh nói vµ ®ång b»ng ®é chªnh cao <100m, ®é ph©n c¾t s©u tõ 15-100m. Trong ph¹m vi l-u vùc s«ng NhuÖ§¸y, ®Þa h×nh ®åi chØ chiÕm kho¶ng 10% diÖn tÝch cã ®é cao phÇn lín d-íi 200m,. b. Vïng ®ång b»ng - DiÖn tÝch vïng ®ång b»ng chiÕm kho¶ng 60% l·nh thæ, ®Þa h×nh kh¸ b»ng ph¼ng cã ®é cao < 20m vµ thÊp dÇn tõ T©y sang §«ng, tõ T©y B¾c xuèng §«ng Nam. H-íng ch¶y cña s«ng NhuÖ - §¸y lu«n thay ®æi: Th-îng nguån h-íng B¾c-Nam; trung l-u vµ h¹ l-u h-íng T©y B¾c-§«ng Nam. Th-îng l-u s«ng NhuÖ - §¸y uèn khóc quanh co, hÑp vµ dèc, nhiÒu th¸c ghÒnh, n-íc ch¶y xiÕt lµ nguy c¬ t¹o ra c¸c hiÖn t-îng xãi lë, lò quÐt... 1.3.3. §Þa chÊt, thæ nh-ìng L-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y ®-îc cÊu thµnh bëi c¸c ®¸ biÕn chÊt, trÇm tÝch, trÇm tÝch phun trµo, c¸c ®¸ x©m nhËp vµ trÇm tÝch bë rêi cã tuæi tõ Protezozoi ®Õn hiÖn ®¹i. 13 Dùa vµo thµnh phÇn th¹ch häc, c¸c th«ng sè ®Þa chÊt thuû v¨n vµ ®Æc ®iÓm thuû ®éng lùc,... cã thÓ ph©n chia vïng nghiªn cøu thµnh 7 tÇng chøa n-íc. L-u vùc s«ng NhuÖ - §¸y gåm cã c¸c nhãm ®Êt chÝnh: Nhãm ®Êt mÆn; phï sa; x¸m; vµng ®á;®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸... 1.3.4. Th¶m thùc vËt - Do l-u vùc s«ng §¸y-NhuÖ cã ®Þa h×nh ®a d¹ng, víi c¸c vïng ®åi, nói vµ 2/3 diÖn tÝch lµ ®ång b»ng, nªn trªn l-u vùc cã nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau nh- rõng trªn nói ®Êt, nói ®¸ v«i, c¸c hÖ sinh th¸i thñy vùc n-íc ngät, c¸c vïng ®Êt ngËp n-íc. - HiÖn nay rõng ®Çu nguån l-u vùc s«ng ®ang bÞ tµn ph¸ nghiªm träng. DiÖn tÝch rõng tù nhiªn bÞ thu hÑp ®¸ng kÓ. Theo sè liÖu kh¶o s¸t gÇn ®©y nhÊt, diÖn tÝch rõng trªn l-u vùc thuéc ®Þa bµn Hµ Néi chiÕm 160.84 (chiÕm 6.36% diÖn tÝch l-u vùc trªn ®Þa bµn Hµ Néi), trong ®ã cã 55.2km2 lµ rõng dù tr÷; 105.64 lµ rõng dµy-nghÌo. 1.3.5. KhÝ hËu - KhÝ hËu l-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y kh¸ tiªu biÓu cho kiÓu khÝ hËu B¾c Bé víi ®Æc ®iÓm khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, mïa hÌ nãng, m-a nhiÒu vµ mïa ®«ng l¹nh, m-a Ýt. L-îng m-a ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, trung b×nh hµng n¨m 1.800mm. B¶ng 1.1. L-îng m-a b×nh qu©n n¨m trªn l-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y tõ 1971-1997. STT Tªn tr¹m L-îng m-a b×nh qu©n n¨m (mm) 1 S¬n T©y 1809 2 Ba V× 2068 3 Ba Th¸ 2019 4 V©n §×nh 1699 5 Hµ §«ng 1595 6 Xu©n Mai 1807 7 Hµ Néi 1656 H÷u ng¹n cña l-u vùc m-a kh¸ lín (X > 1800mm), nhÊt lµ vïng ®åi nói phÝa T©y (X > 2000mm). Trung t©m m-a lín nhÊt ë th-îng nguån s«ng TÝch thuéc nói Ba V× (X=2200- 4000mm). PhÇn t¶ ng¹n l-u vùc l-îng m-a t-¬ng ®èi nhá (X = 1500- 14 1800mm), nhá nhÊt ë th-îng nguån s«ng §¸y, s«ng NhuÖ (X = 1500mm), vµ l¹i t¨ng dÇn ra phÝa biÓn (1800-2000 mm). Sau ®©y lµ b¶ng thèng kª l-îng m-a b×nh qu©n n¨m cña c¸c tr¹m trªn l-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y tõ n¨m 1971-1997. - Khu vùc « tròng ®Çm lÇy vÒ mïa m-a, th-êng xuyªn bÞ óng ngËp, ®Æc biÖt nh÷ng khu vùc n»m trong vïng ph©n lò cña s«ng §¸y, bëi vËy mçi khi cã b¸o ®éng III hoÆc ph©n lò th× bÞ ngËp n-íc ë ®é s©u tõ 1 ‟ 4m. - Trªn toµn l-u vùc, mïa m-a b¾t ®Çu tõ th¸ng IV-V vµ kÕt thóc vµo th¸ng X-XI, tËp trung tíi 70-90% l-îng m-a c¶ n¨m. - ChÕ ®é nhiÖt ph©n ho¸ kh¸ râ rÖt theo ®ai cao trong khu vùc nghiªn cøu. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m ë vïng thÊp ®¹t tõ 25 - 27oC, ë vïng ®åi nói phÝa T©y vµ T©y B¾c nhiÖt ®é trung b×nh n¨m xÊp xØ 24oC. - L-îng bøc x¹ tæng céng trung b×nh hµng n¨m lµ 122,8 kcal/cm2 vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh hµng n¨m tõ 15-240C. Mïa ®«ng giã cã h-íng thÞnh hµnh lµ §«ng B¾c, tÇn suÊt ®¹t 60 - 70%. Mét sè n¬i do ¶nh h-ëng cña ®Þa h×nh, h-íng giã ®æi thµnh T©y B¾c vµ B¾c, tÇn suÊt ®¹t 25 - 40%. Mïa hÌ c¸c th¸ng V, VI, VII h-íng giã æn ®Þnh, thÞnh hµnh lµ §«ng vµ §«ng Nam, tÇn suÊt ®¹t kho¶ng 60 - 70%. Th¸ng VIII h-íng giã ph©n t¸n, h-íng thÞnh hµnh nhÊt còng chØ ®¹t tÇn suÊt 20 - 25%. C¸c th¸ng chuyÓn tiÕp h-íng giã kh«ng æn ®Þnh, tÇn suÊt mçi h-íng thay ®æi trung b×nh tõ 10 - 15%. - Bèc h¬i lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn chÝnh cña c¸n c©n nhiÖt vµ c¸n c©n n-íc. L-îng bèc h¬i tõ bÒ mÆt tr¶i trªn l-u vùc chñ yÕu quyÕt ®Þnh bëi tiÒm n¨ng nhiÖt vµ Èm. Do ®ã, sù ph©n bè cña l-îng bèc h¬i n¨m phô thuéc vµo sù ph©n bè kh«ng gian cña nhiÖt vµ Èm. Ngoµi yÕu tè m-a, yÕu tè bèc h¬i tõ bÒ mÆt l-u vùc còng tham gia trùc tiÕp vµo c¸n c©n n-íc, ¶nh h-ëng râ rÖt tíi sù h×nh thµnh dßng ch¶y. Do nÒn nhiÖt ®é trªn l-u vùc cao lµm cho qu¸ tr×nh bèc h¬i trªn l-u vùc diÔn ra ®Òu kh¸ lín. L-îng bèc n¨m dao ®éng trong kho¶ng 900-1000mm. Do chÞu ¶nh h-ëng cña biÓn ®é Èm t-¬ng ®èi trung b×nh hµng n¨m cña l-u vùc lµ 75-80%, lín nhÊt vµo ®Çu mïa m-a, vµ thÊp nhÊt trong mïa kh«. 1.3.6. Thuû v¨n - M¹ng l-íi s«ng ngßi khu vùc nghiªn cøu t-¬ng ®èi ph¸t triÓn, mËt ®é l-íi s«ng ®¹t 0,7 - 1,2 km/km2. L-u vùc cã d¹ng dµi, h×nh nan qu¹t, gåm cã c¸c s«ng chÝnh sau: 15 - S«ng §¸y nguyªn lµ mét ph©n l-u lín ®Çu tiªn ë h÷u ng¹n s«ng Hång, b¾t ®Çu tõ cöa H¸t M«n ch¶y theo h-íng §«ng B¾c - T©y Nam. Nh-ng ®Õn n¨m 1937, sau khi x©y dùng xong ®Ëp §¸y n-íc s«ng Hång kh«ng th-êng xuyªn vµo s«ng §¸y qua cöa ®Ëp §¸y trõ nh÷ng n¨m ph©n lò, v× vËy phÇn ®Çu nguån s«ng (tõ km 0 ®Õn Ba Th¸ dµi 71 km) s«ng §¸y coi nh- ®o¹n s«ng chÕt. L-îng n-íc ®Ó nu«i s«ng §¸y chñ yÕu lµ do c¸c s«ng nh¸nh, quan träng nhÊt lµ s«ng TÝch. - S«ng NhuÖ lÊy n-íc tõ s«ng Hång qua cèng Liªn M¹c ®Ó t-íi cho hÖ thèng thñy n«ng §an Hoµi. S«ng NhuÖ cßn tiªu n-íc cho thµnh phè Hµ Néi, thÞ x· Hµ §«ng vµ ch¶y vµo s«ng §¸y t¹i thÞ x· Phñ Lý. N-íc s«ng T« LÞch th-êng xuyªn x¶ vµo s«ng NhuÖ víi l-u l-îng trung b×nh tõ 11- 17 m3/s, l-u l-îng cùc ®¹i ®¹t 30 m3/s. C¸c s«ng chÝnh trong l-u vùc: s«ng NhuÖ, s«ng Thanh Hµ, s«ng TÝch, s«ng Bïi vµ S«ng T« LÞch lµ nh¸nh chÝnh cña s«ng NhuÖ, nhËn n-íc tõ s«ng Lõ, Kim Ng-u, SÐt. 1.4. VÊN §Ò NGËP LôT TR£N C¸C L¦U VùC S¤NG NHUÖ-§¸Y THUéC §ÞA BµN Hµ NéI Trong thêi gian võa qua, víi tèc ®é ®« thÞ ho¸ nhanh, thµnh phè Hµ Néi ®· ph¸t triÓn m¹nh ra phÝa t©y, c¸c khu ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp vµ c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së ®· ®-îc ®Çu t- x©y dùng tõ c¸c diÖn tÝch ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp, do vËy yªu cÇu tiªu n-íc t¨ng cao, hÖ sè tiªu cho n«ng nghiÖp kho¶ng 5-8 l/s/ha trong khi ®ã yªu cÇu tiªu tèi thiÓu cho ®« thÞ lµ 11-14 l/s/ha. §èi víi c¸c khu vùc ®Æc biÖt cã thÓ tiªu víi hÖ sè 20 l/s/ha. C¸c diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®-îc chuyÓn thµnh ®« thÞ nh-ng ch-a cã quy ho¹ch tiªu tho¸t n-íc hoµn chØnh, liªn hoµn víi quy ho¹ch tho¸t n-íc chung, c¸c hÖ thèng cèng tiªu tho¸t ch-a ®-îc ®Çu t- ®ång bé. C¸c ao hå, kªnh tiªu bÞ båi lÊp, lÊn chiÕm hoÆc cøng ho¸ thu nhá diÖn tÝch, ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu ®Õn kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ vµ tiªu n-íc. HiÖn t-îng óng ngËp ë Hµ Néi th-êng xuyªn x¶y ra, ®· g©y nhiÒu hËu qu¶ nghiªm träng ®èi víi nhiÒu ngµnh kinh tÕ quèc d©n. NhiÒu trËn m-a, thËm chÝ víi c-êng ®é 50 mm/giê ®· g©y óng ngËp ë nhiÒu khu vùc. Mçi khi cã trËn m-a kÐo dµi vµi ba ngµy víi l-îng m-a trªn 200 mm, thµnh phè cã trªn 60 ®iÓm óng ngËp víi ®é s©u tõ 0,5 m ®Õn trªn 1 m kÐo dµi. Khi Hµ Néi cã m-a lín, l-îng m-a 1 ngµy kho¶ng trªn 100 mm ®· cã 70 - 80 ®iÓm bÞ óng ngËp, trong ®ã cã 24 ®iÓm bÞ óng ngËp trÇm träng. §é s©u ngËp n-íc trung b×nh tõ 0,6 - 0,8 m. S«ng §¸y cã vai trß quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (t¹o nguån n-íc vµ nhËn n-íc tiªu) vµ trong ®êi sèng sinh ho¹t cña nh©n d©n. HÖ thèng thuû lîi hiÖn t¹i ®¶m 16 b¶o tiªu n-íc cho 80% diÖn tÝch trång lóa. Cßn thiÕu c¸c c«ng tr×nh tiªu n-íc trùc tiÕp ra s«ng lín. C¸c c«ng tr×nh chñ yÕu x©y dùng tõ nh÷ng n¨m 80, mÆc dï ®· ®-îc bæ sung nh-ng còng chØ tiªu n-íc ë møc 3 - 4 l/s/ha, sè c«ng tr×nh x©y dùng bæ sung ®Ó tiªu n-íc ë møc 6 - 7 l/s/ha ch-a nhiÒu. Khi gÆp m-a lín trªn 300 mm trong 2 - 3 ngµy th× diÖn tÝch óng ngËp kho¶ng 30.000 ha, lµm cho nhiÒu diÖn tÝch trång lóa bÞ gi¶m n¨ng suÊt. §Õn nay cßn 15.000 ha ch-a cã c«ng tr×nh tiªu n-íc. Theo thèng kª t¹i Hµ Néi hµng n¨m cã tõ 5- 10 trËn m-a lín kÐo dµi 3- 4 giê vµ l-îng m-a v-ît qu¸ 100mm g©y ra ngËp lôt cho 30 - 40 ®Þa ®iÓm trong néi thµnh Hµ Néi, cã nh÷ng n¬i tån ®äng hµng giê víi mùc n-íc ngËp trung b×nh 0,5m hoÆc cao h¬n... Mét sè trËn lôt ®iÓn h×nh nhÊt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· lµm ¶nh h-ëng nghiªm träng tãi ®êi sèng sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña con ng-êi a. TrËn m-a rÊt lín vµo ngµy 1 ®Õn ngµy 3 th¸ng 11 n¨m 2008. - L-îng m-a phæ biÕn tõ 400mm ®Õn 650mm, c¸c ®iÓm cã l-îng m-a lín nhÊt lµ Thanh Oai 965,8mm, Hµ §«ng 817,2mm, Ch-¬ng Mü 713mm, néi thµnh Hµ Néi trung b×nh 600mm g©y ngËp óng nghiªm träng trong nhiÒu ngµy t¹i néi thµnh Hµ Néi, Hµ §«ng, c¸c huyÖn phÝa nam, ThiÖt h¹i vÒ con ng-êi vµ vËt chÊt qua trËn m-a nµy lµ rÊt lín mang tÝnh lÞch sö, l¹i x¶y ra ë thêi ®iÓm cuèi th¸ng 10 ®Çu th¸ng 11 lµ rÊt bÊt th-êng v× thêi ®iÓm nµy ®· ®-îc coi lµ hÕt mïa m-a ë miÒn B¾c. HiÖn t-îng ngËp óng x¶y ra nÆng vµ trªn diÖn réng ë c¸c khu vùc c¸c quËn : Hoµng Mai, §èng §a, CÇu GiÊy, Thanh Xu©n, Hai Bµ Tr-ng vµ 2 huyÖn Tõ Liªm, Thanh Tr×. Khu phè cæ thuéc c¸c quËn Ba §×nh, Hoµn KiÕm, 1 phÇn quËn Hai Bµ Tr-ng bÞ ngËp rÊt Ýt vµ hÇu nh- kh«ng bÞ ¶nh h-ëng qua trËn m-a lÞch sö nµy. Qua trËn m-a ®Çu th¸ng 11-2008, néi thµnh Hµ néi bÞ ngËp nÆng do c¸c nguyªn nh©n chÝnh sau ®©y: „ L­îng m­a lín, v-ît l-îng m-a thiÕt kÕ „ M­a x¶y ra trªn diÖn réng nªn mùc n­íc s«ng NhuÖ, s«ng §¸y d©ng cao. N­íc s«ng T« LÞch kh«ng tiªu ®-îc ra s«ng NhuÖ, toµn bé vïng tiªu phÝa ®«ng s«ng T« LÞch phô thuéc hoµn toµn vµo tr¹m b¬m Yªn Së b¬m tiªu n-íc ra s«ng Hång b. §ît m-a lò tõ ngµy 15 ®Õn 20/VIII/1996 - H×nh thÕ thêi tiÕt chñ yÕu lµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi kÕt hîp víi d¶i héi tô nhiÖt ®íi ë vÞnh B¾c Bé ngµy 13/VIII ®æ vµo Nam Hµ. 17 - Do t¸c ®éng cña h×nh thÕ thêi tiÕt nãi trªn ®· g©y ra ®ît m-a kÐo dµi 6 ngµy tõ 15 ®Õn 20/VIII. - Trªn l-u vùc s«ng §¸y ngay ngµy ®Çu 15/VIII hÇu hÕt c¸c tr¹m ®Òu cã m-a rÊt to L-îng m-a b×nh qu©n l-u vùc c¶ ®ît m-a lµ 142,2mm; l-u vùc s«ng B«i lµ 132mm. §ît m-a nµy x¶y ra trªn diÖn réng lµm cho mùc n-íc trªn s«ng §¸y vµ s«ng NhuÖ d©ng cao. Riªng s«ng NhuÖ mùc n-íc lu«n duy tr× ë møc cao trªn 4,5m nªn ®· g©y ngËp óng lín cho néi thµnh Hµ Néi víi thêi gian kÐo dµi hµng tuÇn. c. TrËn óng lôt rÊt lín cuèi th¸ng V/1994 - Do ho¹t ®éng cña r·nh thÊp ph¸t triÓn tõ mÆt ®Êt ®Õn tÇng 500mb víi giã ®«ng nam héi tô m¹nh ë c¸c tÇng nªn tõ 19 ®Õn 20/V/1994 cã m-a 20-100mm ë vïng nói phÝa b¾c, m-a tõ 50-100mm ë ®ång b»ng B¾c Bé, m-a lín tËp trung ë nam Hµ Néi.. Mùc n-íc t¹i Hµ Néi lªn ®Õn 6,05m víi biªn ®é lò 1,73m. M-a lín g©y ngËp óng lôt nghiªm träng ë néi thµnh Hµ Néi, ngËp hoa mµu cña c¸c huyÖn Thanh Tr×, Tõ Liªm (Hµ Néi), c¸c huyÖn Th-êng TÝn, Phó Xuyªn, Hoµi §øc, Ch-¬ng Mü,... (Hµ T©y), óng lôt g©y thiÖt h¹i nhiÒu tµi s¶n cña nh©n d©n. d. TrËn ngËp óng lôt cuèi th¸ng VIII/1994 - Do t¸c ®éng trùc tiÕp cña b·o sè 6 (HARRY 9418) ®æ bé vµo Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng ®ªm 28/III, sau ®ã tiÕp tôc ®i theo h-íng t©y vµ suy yÕu dÇn, tõ ngµy 28-31/VIII ë B¾c Bé vµ khu 4 cò cã m-a ë nhiÒu n¬i, Hµ Néi 320mm. M-a lín tËp trung vµo ngµy 29 vµ 30/VIII. - Do lò s«ng Bïi, s«ng TÝch, mùc n-íc t¹i Ba Th¸ trªn s«ng §¸y lªn ®Õn 6,00m (13h/I/IX). Do m-a lín, c-êng ®é lín trong ®ång víi lò trªn hÖ thèng s«ng Hång, Th¸i B×nh, §¸y (s«ng Bïi, s«ng TÝch, s«ng NhuÖ, s«ng Hoµng Long cã lò lín) l¹i gÆp triÒu c-êng nªn ®· g©y óng lôt nghiªm träng ë c¸c tØnh VÜnh Phóc, Hµ Néi.. Néi thµnh Hµ Néi nhiÒu n¬i ngËp s©u 0,5m-1,0m, thËm chÝ trªn 1,0m trong nhiÒu ngµy, h¬n c¶ trËn óng lôt XI/1984. e. TrËn lôt do lò lín g©y vì ®ª tõ ngµy 7 ®Õn 14 th¸ng IX n¨m 1985 - B·o sè 4 suy yÕu thµnh ATN§, ®i vµo vÞnh B¾c Bé tèi 10/IX, råi vµo Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, Trung Quèc, ¶nh h-ëng ®Õn B¾c Bé. TiÕp sau lµ ho¹t ®éng cña d¶i HTN§ víi l-ìi cao ¸p Th¸i B×nh D-¬ng cã sãng ®«ng ë r×a phÝa nam l-ìi cao lÊn vµo ®· g©y m-a tõ 7-14/IX/1985 trªn toµn B¾c Bé. L-îng m-a c¶ ®ît rÊt lín, hÇu hÕt m-a tõ 18 100-900 mm. Trªn l-u vùc s«ng §¸y, m-a kÐo dµi tõ ngµy 7/IX (cã 1 sè tr¹m tõ ngµy 6/IX) ®Õn ngµy 13/IX (cã 1 sè tr¹m kÐo dµi sang ngµy 14/IX). L-îng m-a tËp trung vµo 5 ngµy tõ 9 ®Õn 13/IX. Trung t©m m-a lín trªn 1000 mm thuéc khu vùc Ba Sao (l-îng m-a c¶ ®ît t¹i tr¹m nµy lµ 1071,8 mm). L-îng m-a b×nh qu©n trªn l-u vùc s«ng §¸y c¶ ®ît lµ: l-u vùc s«ng B«i 771,3 mm; l-u vùc s«ng Bïi 433,5 mm. f. Ngoµi ra, cßn 1 sè trËn ngËp lôt, lò lín do m-a, lò lín trªn s«ng g©y trµn, vì ®ª bèi, ®ª ®Þa ph-¬ng, kÕt hîp víi m-a lín trong ®ång vµ n-íc d©ng do b·o nh-: - TrËn óng lôt lÞch sö th¸ng XI/1984 ë B¾c Bé - TrËn ngËp lò lôt ®Çu th¸ng X/1978 ë phÝa b¾c ®ång b»ng B¾c Bé - TrËn ngËp lò, óng th¸ng VIII/1969 - TrËn óng lôt cuèi th¸ng IX/1978 - TrËn lò, óng lôt lín th¸ng VII/1986 - TrËn lò, óng lôt th¸ng VIII.1968 - TrËn lò ®Æc biÖt lín, óng lôt th¸ng VIII-1996 - TrËn lôt do vì ®ª th¸ng VIII-1915 - TrËn lôt do vì ®ª th¸ng VIII-1913 - TrËn lôt do vì ®ª th¸ng VII-1926 - TrËn lôt lÞch sö do vì ®ª th¸ng VIII n¨m 1945 ‫ ﻼ‬Sè liÖu vÒ lò, lôt kh«ng thÓ diÔn t¶ hÕt nh÷ng hËu qu¶ cña nã g©y ra ë ®ång b»ng B¾c Bé nãi chung vµ trªn ®Þa bµn Hµ Néi nãi riªng. Qua c¸c trËn lò lôt trªn, cµng thÊy râ: lò, óng, lôt rÊt dÔ x¶y ra, møc ®é, thêi gian vµ diÖn ngËp lôt tïy thuéc vµo tÝnh chÊt ¸c liÖt cña m-a lò, lßng dÉn vµ hµnh lang tho¸t lò, hiÖn tr¹ng ®ª ®iÒu vµ kh¶ n¨ng c¾t lò, ph©n, chËm lò còng nh- c¸c c«ng tr×nh tiªu n-íc ë khu vùc Hµ Néi. V× vËy, cÇn rÊt chó träng t¨ng c-êng c«ng t¸c dù b¸o vµ biÖn ph¸p phßng tr¸nh ®Ó gi¶m thiÖt h¹i. ‫ ﻼ‬ViÖc gi¶i quyÕt tiªu n-íc cho khu vùc Hµ Néi cÇn ®-îc sù quan t©m ®óng møc cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ c¸c c¬ quan liªn quan. Tuy nhiªn ®Ó qu¶n lý tèt vÊn ®Ò tiªu n-íc cho Hµ Néi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®« thÞ rÊt nhanh nh- hiÖn nay, viÖc cÇn lµm tr-íc tiªn lµ ph¶i rµ so¸t bæ sung quy ho¹ch tiªu tho¸t n-íc cho toµn thµnh phè, b¶n quy ho¹ch nµy cÇn cã sù tham gia cña nhiÒu ngµnh cã liªn quan vµ ph¶i ®-îc ®Æt vµo quy ho¹ch ph¸t triÓn chung cña khu vùc. Nh- vËy, viÖc tiªu n-íc cho thµnh phè míi ®-îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vµ hiÖu qu¶. 19 CH¦¥NG 2 §¸NH GI¸ TµI NGUY£N N¦íC TR£N C¸C L¦U VùC S¤NG NHUÖ§¸Y THUéC §ÞA BµN Hµ NéI 2.1. THU THËP Sè LIÖU - Trong c¸c n¨m gÇn ®©y qua kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu c¸c nhµ khÝ t-îng thuû v¨n ®· thu thËp ®-îc sè liÖu vÒ l-îng m-a ngµy cña mét sè tr¹m trªn l-u vùc s«ng NhuÖ§¸y (b¶ng 2.1) theo c¸c n¨m nh- sau: B¶ng 2.1. C¸c tr¹m cã tµi liÖu l-îng m-a ngµy trªn l-u vùc s«ng NhuÖ-§¸y STT Tªn tr¹m Thêi gian cã tµi liÖu Sè biÓu Sè liÖu thuéc lo¹i 1 Ba Th¸ 1969-2004 36 Dµi 2 Hµ §«ng 1961-2006 46 Dµi 3 L¸ng 1961-2000 40 Dµi 4 Hµ Néi 1961-2004 44 Dµi 5 S¬n T©y 1961-2004 44 Dµi 6 L©m S¬n 72,73,77,90-01 15 Ng¾n 7 Phñ Lý 1961-2005 45 Dµi 8 Ninh B×nh 1960-2005 46 Dµi 9 Nho Quan 1990-2001 12 Ng¾n 10 Nam §Þnh 1991-1999 9 Ng¾n 11 H-ng Thi 1970-2007 38 Dµi 2.2. CHUÈN M¦A N¡M L¦U VùC S¤NG NHUÖ-§¸Y - Theo kÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu, chuÈn m-a n¨m cña c¸c tr¹m nµy ®-îc tÝnh trùc tiÕp tõ chuçi sè liÖu thùc ®o. Do ®iÒu kiÖn khã kh¨n vÒ mét sè mÆt nµo ®ã mµ cã nhiÒu 20