Tài liệu Hồi giáo trong biến đổi chính trị ở bắc phi và trung đông từ mùa xuân arab đến nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ NGUYỄN THỊ NHUNG HỒI GIÁO TRONG BIẾN ĐỔI CHÍNH TRỊ Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG TỪ MÙA XUÂN ARAB ĐẾN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Chính trị học Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ NGUYỄN THỊ NHUNG HỒI GIÁO TRONG BIẾN ĐỔI CHÍNH TRỊ Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG TỪ MÙA XUÂN ARAB ĐẾN NAY Luận văn thạc sĩ chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Đỗ Quang Hƣng Hà Nội – 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản Luận văn Hồi giáo trong biến đổi chính trị tại Bắc Phi – Trung Đông là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của GS.TS Đỗ Quang Hưng mà trước đó chưa có bất cứ tác giả nào công bố. Những tư liệu và số liệu sử dụng trong bản luận văn là có tính xác thực và nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Nguyễn Thị Nhung LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tác giả xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy, cô giáo trong khoa Khoa học Chính trị, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; Thư viện Quốc gia Việt Nam… đã giúp đỡ, tạo điều kiện trong quá trình tìm kiếm, thu thập tài liệu nghiên cứu. Đặc biệt, tác giả gửi lời cảm ơn chân thành tới Gs. Ts. Đỗ Quang Hưng, nhờ sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của thầy, tác giả đã hoàn thành luận văn thạc sĩ. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song giới hạn về mặt thời gian và nhận thức nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Do vậy, tác giả rất mong nhận được sự chỉ bảo của các thầy, cô giáo và những đóng góp ý kiến quý báu của toàn thể bạn đọc. DANH MỤC KÝ HIỆU VIẾT TẮT EU: European Union Liên minh Châu âu GCC: Gulf Cooperation Council Tổ chức hợp tác vùng Vịnh GDP: Gross domestic product Tổng sản phẩm quốc dân IAEA: International Atomic Energy Agency Cơ quan năng lượng nguyên tử Quốc tế ILO: International Labour Organization Tổ chức Lao động Quốc tế IS: Isalem State Nhà nước Hồi giáo tự xưng LHQ: United Nations Liên Hợp Quốc NATO: North Atlantic Treaty Organization Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương OPEC: Organization of Petroleum Exporting Countries Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa PLO: Palestine Liberation Organization Hội đồng dân tộc Palestine, tổ chức giải phóng Palestine UAE: United Arab Emirates Các tiểu Vương quốc Arab thống nhất UNESCO: United Nations Educational Scientific and Cultural Organization Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa thế giới UNICEF: United Nations Children's Fund Quỹ nhi đồng thế giới MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2 3. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................... 2 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu......................................................... 8 5. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 8 6. Đóng góp của đề tài............................................................................................ 8 7. Cấu trúc của đề tài: ............................................................................................. 8 Chƣơng 1 KHÁI LƢỢC HỒI GIÁO Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG......... 9 1.1. Vài đặc điểm của Hồi giáo ............................................................................ 9 1.1.1. Khái niệm và sự phân hóa của đạo Hồi ....................................................... 9 1.1.2. Nguồn gốc hình thành ................................................................................11 1.1.3. Giáo lý của Đạo Hồi ..................................................................................11 1.2. Hồi giáo ở Bắc phi - Trung Đông ...............................................................14 1.2.1. Khái niệm Bắc Phi – Trung Đông, vị trí địa lý và thể chế chính trị của một số quốc gia điển hình ...........................................................................................15 1.2.2. Tình hình và đặc điểm của Hồi giáo ở Bắc Phi – Trung Đông .................23 Chƣơng 2 YẾU TỐ HỒI GIÁO TRONG BIẾN ĐỘNG CHÍNH TRỊ Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG TỪ MÙA XUÂN ARAB ĐẾN NAY ......................27 2.1. Biến động chính trị tại Bắc Phi – Trung Đông .........................................27 2.1.1. Cuộc chiến giữa các nước: Nga, Mỹ và đồng minh tại khu vực Bắc Phi – Trung Đông ..........................................................................................................28 2.1.2. Chiến tranh nôi bộ giữa các quốc gia Bắc Phi – Trung Đông ..................33 2.1.3. Khủng bố ....................................................................................................42 2.1.4. Khủng hoảng Mùa Xuân Arab tại Bắc Phi – Trung Đông ........................43 2.2. Nguyên nhân dẫn đến bất ổn chính trị tại khu vực Bắc Phi – Trung Đông...58 2.2.1. Vấn đề năng lượng .....................................................................................58 2.2.2. Yếu tố Hồi giáo trong các cuộc xung đột, biến đổi chính trị ở Bắc Phi và Trung Đông ..........................................................................................................62 2.2.3. Nguyên nhân xuất phát từ nội tại các quốc gia .........................................71 2.2.4. Tranh giành quyền lực giữa các nước lớn .................................................72 2.3. Biểu hiện ở một số quốc gia điển hình .......................................................72 2.3.1. Iran .............................................................................................................72 2.3.2. Ai Cập .........................................................................................................74 2.3.3. Tunisia ........................................................................................................78 2.3.4. Lybia ...........................................................................................................78 2.3.5. Syria ...........................................................................................................79 2.3.6. Tại Iraq .......................................................................................................82 2.4. Nhìn lại Mùa Xuân Arab và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ..........83 2.4.1. Tình hình Bắc Phi và Trung Đông sau Mùa Xuân Arab............................83 2.4.2. Những biến đổi chính .................................................................................84 2.4.3. Tác động tới Việt Nam ...............................................................................86 KẾT LUẬN .........................................................................................................88 DANH MỤC TÀI LỆU THAM KHẢO ...........................................................89 DANH MỤC HÌNH 1. Biểu đồ sự gia tăng chỉ số thâm hụt ngân sách của Lybia từ năm 2009 – 2013......44 2. Biểu đồ thể hiện sự sụt giảm chỉ số tăng trưởng kinh tế của Ai Cập trong Mùa Xuân Arab ............................................................................................................48 3. Biểu đồ thể hiện mức sản xuất khối lượng dầu tại Lybia từ 2005 – 2012 .......50 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tạo hóa đã tạo ra thế giới với mỗi vùng đất mang những đặc điểm riêng biệt. Bắc Phi – Trung Đông cái nôi của Hồi giáo, khu vực duy nhất hội tụ của cả ba châu lục Á – Phi – Âu, bởi vậy góp phần không nhỏ vào bức tranh chính trị, kinh tế - xã hội chung của thế giới. Toàn cầu hóa đã phần nào mang các vùng đất, các quốc gia, vùng lãnh thổ đến gần nhau hơn bởi nhu cầu hợp tác cùng phát triển về mọi mặt. Khu vực Bắc Phi – Trung Đông đã và đang là đối tác quan trọng nhiều mặt với Việt Nam. Bởi vậy việc nghiên cứu các vấn đề ở Bắc Phi – Trung Đông là rất quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam hiện nay. Thời gian gần đây, Bắc Phi – Trung Đông được nhắc đến như một “chảo lửa” của thế giới về các vấn đề như: xung đột tôn giáo – sắc tộc, xung đột năng lượng, lật đổ chính quyền... “Mùa xuân Arab” diễn ra là kết quả của cuộc khủng hoảng chính trị kéo dài tại khu vực này. Những biến động chính trị kể từ năm 2011 đến nay đã lan rộng hầu hết các quốc gia trong khu vực và chưa có dấu hiệu kết thúc. Quan trọng hơn cả, những biến động chính trị của tại đây không chỉ gây ra những hệ lụy cho chính khu vực này mà hơn thế nữa nó có những ảnh hưởng rất lớn tới vấn đề an ninh và hòa bình của thế giới. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng chính trị tại Mùa Xuân Arab, mặc dù yếu tố Hồi giáo không phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộc khủng hoảng, nhưng nó lại là vấn đề then chốt, chi phối và có ảnh hưởng không nhỏ tới những biến động chính trị gần đây. Nhìn vào bức tranh toàn cảnh Trung Đông hiện nay có thể nhận thấy tầm quan trọng của tôn giáo và đặc biệt là Hồi giáo tại khu vực Trung Đông cũng như trên toàn thế giới. Thấy được tầm quan trọng của Hồi giáo đối với quan hệ chính trị quốc tế, tác giả đi sâu nghiên cứu đề tài với tên gọi “Hồi giáo trong biến đổi chính trị ở Bắc Phi và Trung Đông từ mùa Xuân Arab đến nay” để có thể nhìn được tình 1 hình Bắc Phi – Trung Đông hiện nay, nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng, tương lai của nó và hơn cả là sự ảnh hưởng của yếu tố Hồi giáo trong biến động chính trị cũng như hệ lụy của cuộc khủng hoảng đối với khu vực và thế giới. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Đề tài nghiên cứu nội dung cơ bản của Hồi giáo, các cuộc khủng hoảng đang diễn ra tại các quốc gia Hồi giáo. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng là đối tượng được mang ra “mổ xẻ” nhằm tìm kiếm giải pháp cho vùng đất chính trị đầy khủng hoảng này. - Phạm vi nghiên cứu: +/ Không gian địa lý: toàn bộ khu vực Bắc Phi và Trung Đông +/ Không gian trừu tượng: Hồi giáo +/ Thời gian: từ mùa Xuân Arab đến nay. 3. Tình hình nghiên cứu 3.1. Tình hình nghiên cứu trên thê giới Trong lịch sử nghiên cứu của thế giới, Hồi các công trình nghiên cứu về Hồi giáo nói riêng và tôn giáo nói chung đã và đang được các nhà khoa học trên thế giới cũng như trong nước quan tâm nghiên cứu. Hồi giáo được coi là vấn đề lớn trong nghiên cứu khoa học bởi nó có ảnh hưởng rất lớn tới các vấn đề như: chính trị, văn hóa - văn minh, di cư... của thế giới. Ở Bắc Phi và Trung Đông yếu tố tôn giáo được các nhà nghiên cứu chú ý và quan tâm nghiên cứu đặc biệt, bởi nơi đây yếu ố tôn giáo có sức ảnh hưởng, chi phối tới các vấn đề khác rất lớn. Tôn giáo ở Bắc Phi – Trung Đông có Hồi giáo là tôn giáo chủ chốt chiếm hầu hết cộng đồng cư dân. Là khu vực sản sinh ra Hồi giáo, dân số Hồi giáo chiếm nhiều nhất trên thế giới, các vấn đề chính trị, xung đột phát sinh từ Hồi giáo hết sức phổ biến. Đặc biệt khi các biến động chính trị nổ ra tại Bắc Phi và Trung Đông, khu vực này thực sự đã trở thành điểm nóng cho các cuộc thảo luận và nghiên cứu quốc tế. 2 Những nghiên cứu của tác giả nước ngoài liên quan tới Hồi giáo ở Bắc Phi và Trung Đông Công trình nghiên cứu nước ngoài “Islamism, Revolution, and Civil Society” (Chủ nghĩa Hồi giáo, cách mạng và xã hội dân sự), của tác giả Sheri Berman, học giả của trung tâm nghiên cứu Châu Âu của đại học New York, đăng trên tạp chí Perspectives on Politics, quyển 1, số 2, tháng 6 năm 2003 là tác phẩm nghiên cứu những ảnh hưởng của chủ nghĩa Hồi giáo đối với đời sống chính trị của các nước Arab, những nguyên nhân dẫn đến các cuộc cách mạng Ai Cập và một số quốc gia Trung Đông trong thế kỷ XX. Tiếp đến là cuốn sách “Lịch sử Trung Đông 2000 năm trở lại đây”, tác giả Bernard Lewis được xuất bản năm 2008 tại nhà xuất bản Tri thức, là công trình đánh giá một cách tổng thể các vấn đề như: kinh tế, văn hóa, chính trị trong lịch sử của vùng đất Trung Đông 2000 năm (từ thời cận cổ đại, trung đại) cho tới những năm gần đây. “Sự va chạm của các nền văn minh”, tác giả Sumuel Huntington xuất bản năm 2003, nhà xuất bản Lao động. Tác phẩm là minh chứng của thuyết “Đụng độ văn minh” giữa các nền văn minh thế giới. Tác giả đã giải thích một cách sâu sắc những mâu thuẫn của các nền văn hóa văn minh trong thế giới loài người, trong đó vấn đề của người Hồi giáo tại Trung Đông được ông nhắc tới nhiều lần, đặc biệt là tại các quốc gia Arab: “Những đường biên giới đẫm máu của người Hồi giáo”. Nó là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự biến động chính trị tại Bắc Phi Trung Đông hiện nay. “Thế giới phẳng” tác giả Thomas Fiedman, Nxb. Trẻ phát hành tại Việt Nam năm 2011 – “phẳng” với ý nghĩa toàn cầu hóa về kinh tế, kéo theo toàn cầu hóa về mọi mặt. Hồi giáo cực đoan được ông viết lên là một phần quan trọng của bài viết bên cạnh 10 lực làm phẳng thê giới. Ngoài ra, hiện nay còn có nhiều các bài viết trên các tạp chí, các phương tiện thông tin đại chúng trên thế giới đề cập đến vấn đề Hồi giáo của các nhà 3 nghiên cứu quốc tế. Đặc biệt hơn cả là những diễn biến của mùa Xuân Arab trong thời gian hơn bốn năm qua, họ đã đưa ra những suy nghĩ, nhận định quan trọng về cuộc cách mạng và những nguyên nhân của nó. Các công trình nghiên cứu trong nước về Hồi giáo, về biến động chính trị tại Trung Đông – Bắc Phi: “Toàn cầu hóa Tôn giáo – Khái niệm, biểu hiện và mấy vấn đề đặt ra”, tác giả Gs. Ts Đỗ Quang Hưng trên tạp chí Tôn giáo, số 2, 2006. Bài viết chỉ ra các khái niệm về Toàn cầu hóa, Tôn giáo, những biểu hiện của toàn cầu hóa về mặt tôn giáo và các vấn đề của tôn giáo trước bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế của thế giới. Hồi giáo thế giới nói chung cũng như văn hóa, xã hội, chính trị Hồi giáo ở Trung Đông nói riêng xét dưới góc độ tôn giáo học, chính trị học và khu vực học luôn là những vấn đề hấp dẫn và còn mới mẻ đối với người làm nghiên cứu khoa học xã hội ở Việt Nam Nghiên cứu cơ bản về Hồi giáo ở Trung Đông là cần thiết, vừa có tính cấp thiết trước mắt, vừa có tính chiến lược lâu dài, nhằm nâng cao hiểu biết của Việt Nam về một khu vực có tầm quan trọng đặc biệt đối với an ninh và ổn định toàn cầu, nơi thu hút sự can dự của tất cả các cường quốc và có quan hệ ngày càng gia tăng với Việt Nam. Công trình khoa học Một số vấn đề cơ bản về Hồi giáo ở Trung Đông (Văn hóa, xã hội và chính trị Hồi giáo) thuộc định hướng nghiên cứu trọng tâm của Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu đó. Nội dung của công trình phủ lên một không gian Trung Đông rộng lớn, được xác định dựa theo những tiêu chí đặc thù trong nghiên cứu về Hồi giáo ở khu vực này hiện nay. Lấy tôn giáo học làm cơ sở phát triển, các nhà nghiên cứu đã bước đầu làm rõ một số kiến thức nền tảng về văn hóa, xã hội và chính trị Hồi giáo ở Trung 4 Đông, cung cấp một cái nhìn sâu sắc về bản chất của Hồi giáo cũng như sự chi phối của nó tới các thể chế chính trị xã hội Trung Đông vốn rất đa dạng và phức tạp, phân tích hiện trạng và dự báo xu hướng biến chuyển của vấn đề Hồi giáo tại đây trong thời gian tới. Những kết quả trong công trình nghiên cứu này có thể giúp các nhà quản lý ban ngành liên quan của Việt Nam có thêm những cách nhìn khoa học khi đề ra các chủ trương, biện pháp cụ thể. “Islam giáo” trong nghiên cứu được sử dụng đồng thời bằng thuật ngữ “Hồi giáo”, hiện được chấp nhận tương đương trong các nghiên cứu tôn giáo học ở Việt Nam. “Làn sóng nổi dậy tại Bắc Phi – Trung Đông: Nguyên nhân, tác động, ảnh hưởng và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam”, tác giả Đỗ Đức Định, Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi – Trung Đông, số 3(67), 2011. Bài viết khái quát những diễn biến của cuộc nổi dậy tại Bắc Phi – Trung Đông, những nguyên nhân của nó. “Vấn đề dầu mỏ và quan hệ quốc tế ở Trung Đông – Bắc Phi thời kỳ hậu Mùa Xuân Arab”, của hai tác giả PGS. TS. Bùi Nhật Quang và TS. Phạm Ngọc Lãng, được Nhà xuất bản Lý luận Chính trị phát hành năm 2015. Nội dung của công trình viết về Bắc Phi – Trung Đông kể từ cuối năm 2010 trở lại đây, khi khu vực Trung Đông – Bắc Phi trải qua những thời kỳ bùng nổ của phong trào “Mùa Xuân Arab” với ảnh hưởng toàn diện đến mọi mặt đời sống kinh tế, chính trị, xã hội và quan hệ quốc tế. Cho đến nay, phong trào Mùa xuân Arab đã tràn qua toàn bộ khu vực Bắc Phi – Trung Đông, tạo nên một diện mạo khác so với trước đây. Các quốc gia khu vực Bắc Phi – Trung Đông hiện đang trong thời kỳ “hậu Mùa Xuân Arab” với nhiều biến động sâu sắc, mang những sự kiện khác so với khi phong trào biến động đang diễn ra và đòi hỏi phải được xem xét nghiên cứu và nhận diện rõ ràng. Các vấn đề chủ yếu được được cuốn sách tập trung nghiên cứu bao gồm: 5 Thứ nhất, tình hình phát triển kinh tế, xã hội của khu vực gắn với các hoạt động quốc tế, đặc biệt là quan hệ quốc tế liên quan tới dầu mỏ. Đây là một trong những vấn đề nổi bật, mang tính cấp thiết, tính thời sự và có khả năng gây ra những ảnh hưởng ở cấp độ khu vực cũng như ảnh hưởng toàn cầu. Thứ hai, các vấn đề phát triển khác phát sinh trong thời kỳ hậu Mùa xuân Arab tại khu vực Bắc Phi – Trung Đông liên quan tới hoạt động quan hệ quốc tế, yếu tố dầu mỏ và yếu cầu điều chỉnh chính sách gắn với những biến động này. Thứ ba, đối với Việt Nam, các hoạt động quan hệ quốc tế của khu vực Bắc Phi – Trung Đông là rất đáng quan tâm, đặc biệt là xét từ góc độ khu vực này có tiềm năng dầu mỏ phong phú và những thay đổi trong quan hệ quốc tế thời kỳ hậu Mùa Xuân Arab sẽ làm thay đổi khả năng tiếp cận tới nguồn cung dầu mỏ của các đối tác bên ngoài, từ đó gây ảnh hưởng tới an ninh năng lượng toàn cầu và tác động trực tiếp tới tình hình kinh tế, xã hội hội trong nước. Do vậy, vấn đề này rất cần được xem xét, đánh giá một cách đầy đủ để từ đó đưa ra những kiến nghị thiết thực, phù hợp.” “Biến động chính trị - xã hội tại Bắc Phi - Trung Đông và những tác động tới Việt Nam”, của ba tác giả PGS. TS. Nguyễn Thanh Hiền, TS. Trần Thị Lan Hương và PGS.TS. Bùi Nhật Quang, được Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia phát hành năm 2015. Công trình thể hiện trong những năm gần đây, làn sóng biến động chính trị xã hội ở các nước thuộc khu vực Bắc Phi – Trung Đông đã thu hút sự quan tâm của dư luận thế giới. Từ những tháng cuối năm 2010, các cuộc biểu tình chống chính phủ liên tiếp diễn ra ở một loạt các quốc gia trong khu vực, đẩy Bắc Phi – Trung Đông lâm vào tình trạng vô cùng bất ổn. Mức độ ảnh hưởng của nó càng trở nên nghiêm trọng không chỉ đối với các nước trong khu vực mà cả nhiều nước khác trên thế giới bởi đây cũng là khu vực tập trung rất đông tín đồ Hồi giáo. Những câu hỏi như: diễn biến của làn sóng biến động chính trị - xã hội tại các nước Bắc Phi – Trung Đông như thế nào và hệ quả của nó ra sao; các nước 6 lớn và tổ chức quốc tế như Mỹ, Nga, Trung Quốc, EU bày tỏ thái độ và có ứng phó gì đối với tình hình biến động ở khu vực này; tác động của nó như thế nào đối với Việt Nam và những bài học rút ra cho Việt Nam sẽ được giải đáp trong nội dung của cuốn sách” Ngoài ra trên tạp chí nghiên cứu Bắc Phi Trung Đông, tạp chí nghiên cứu Tôn giáo, tạp chí Cộng sản đều có các bài viết về vấn đề Hồi giáo và vấn đề mùa Xuân Arab. Các công trình nghiên cứu là tài liệu quý báu để làm tài liệu tham khảo, nghiên cứu cho tác giả khi tìm hiểu về vấn đề Hồi giáo ở vùng đất Bắc Phi Trung Đông và những diễn biến của cuộc cách mạng “Mùa Xuân Arab” hiện nay. Mỗi công trình nghiên cứu có những nét đặc sắc riêng về những vấn đề của Hồi giáo, của các vấn đề chính trị, xung đột ở Bắc Phi Trung Đông trong lịch sử cũng như hiện tại. Mặc dù vậy, xét một cách tổng thể để nói về sự ảnh hưởng của Tôn giáo mà cụ thể là Hồi giáo với chính trị ở khu vực Bắc Phi – Trung Đông trong giai đoạn hiện nay thì vẫn còn ít các công trình nghiên cứu viết một cách đầy đủ và chi tiết, chưa làm nổi bật lên sự ảnh hưởng và tầm quan trọng của yếu tố Hồi giáo trong biến động chính trị của khu vực. Để góp thêm phần nghiên cứu cho vấn đề Hồi giáo ở Bắc Phi – Trung Đông, tác giả chọn đề tài “Hồi giáo trong biến đổi chính trị ở Bắc Phi Trung Đông từ Mùa Xuân Arab đến nay” để làm đề tài luận văn tốt nghiệp, với mục đích: làm rõ nguyên nhân, diễn biến, hậu quả của Mùa xuân Arab đồng thời làm rõ sự tác động của tôn giáo trong biến đổi chính trị ở Bắc Phi – Trung Đông nói riêng, thế giới nói chung đặc biệt là yếu tố Hồi giáo. 3.2. Nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu chủ yếu các vấn đề cơ bản sau: Luận văn nêu ra được những vấn đề cơ bản về Hồi giáo nói chung và Hồi giáo ở Bắc Phi – Trung Đông nói riêng, mối quan hệ giữa Hồi giáo và chính trị. Khái quát cơ bản diễn biến, nguyên nhân và hậu quả của cuộc khủng hoảng Mùa Xuân Arab. 7 Bài viết phân tích và đánh giá các yếu tố tác động tới biến động chính trị tại Bắc Phi và Trung Đông, trong đó có yếu tố Hồi giáo. Đánh giá những tác động chính trị của cuộc khủng hoảng tới Việt Nam cũng như các khu vực khác trên thế giới. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: đề tài được thực hiện trên quan điểm duy vật về lịch sử, các nguyên lý của phép biện chứng duy vật. Trên cơ sở các học thuyết về xung đột quốc tế, lý thuyết về chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa hành vi, chủ nghĩa văn hóa văn minh, lý thuyết chính trị… - Phương pháp nghiên cứu: đề tài vận dụng phương pháp tư duy duy vật lịch sử, phân tích và trình bày các vấn đề. Phân tích, tổng hợp thông tin thứ cấp nhằm phân tích nguyên nhân, diễn biến, kết quả của cuộc khủng hoảng. Đánh giá mối quan hệ giữa tôn giáo và chính trị, tác động của tôn giáo đối với biến động chính trị tại Bắc Phi và Trung Đông. Tìm hiểu chính trị học cao cấp nhằm quy chiếu vào các đặc điểm tại khu vực nghiên cứu để phân tích và đánh giá, đưa ra kết luận cho đề tài nghiên cứu. 5. Mục đích nghiên cứu Đề tài nhằm chỉ ra nguyên nhân của cuộc khủng hoảng, đánh giá được những hệ lụy của nó đối với khu vực và thế giới. 6. Đóng góp của đề tài Đề tài đã đánh giá được tầm quan trọng của Tôn giáo đối với chính trị, xã hội và đặc biệt là tôn giáo với quan hệ chính trị quốc tế. Đề tài còn có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ việc học tập và nghiên cứu các vấn đề như: lý thuyết chính trị, quan hệ quốc tế… 7. Cấu trúc của đề tài: Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 2 chương và 6 tiết. 8 Chƣơng 1 KHÁI LƢỢC HỒI GIÁO Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG 1.1. Vài đặc điểm của Hồi giáo Hồi giáo là một tôn giáo đặc biệt, đứng thứ hai trên thế giới và chi phối một khu vực quan trọng trong bức tranh chính trị chung của nhân loại. Là một tôn giáo độc thần, Hồi giáo có cách phát triển hoàn toàn khác so với các giáo phái khác. Nói đến đặc điểm của đạo Hồi, Hồi giáo là một tôn giáo độc thần phát triển dựa trên nền tảng quan trọng nhất là Kinh Koran, một văn bản mà những người theo đức tin này cho rằng đã ghi nhận đúng từng lời răn dạy của Chúa Allah thông qua lời truyền đạt của Mohammed, người mà các tín đồ tin tưởng là Thiên sứ cuối cùng của Allah. Danh từ Hồi giáo (Islam) còn có nghĩa là “sự tuân phục đối với Chúa trời”, “hòa bình” và “con đường đi tới hòa bình”. Người tin tưởng vào Hồi giáo được gọi là Tín đồ Hồi giáo [59]. Người phương tây có cách nhìn nhận hoàn toàn khác và đầy mâu thuẫn về chính trị và văn hóa của đạo Hồi. Sự kình địch gữa các Hồi giáo và Thiên Chúa giáo ở Châu âu và Địa trung hải thời trung cổ. Sự ganh đua chính trị và kinh tế, các phong trào chính trị chống Ottoman; các phong trào dân tộc chống chủ nghĩa thực dân của các nước Hồi giáo và hiện nay là hàng loạt nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS). Tất cả những điều đó không chỉ khiến cho phương Tây mà cả thế giới cũng như các giáo phải cơ bản khác nhìn nhận Hồi giáo như một lực lượng đơn nhất. 1.1.1. Khái niệm và sự phân hóa của đạo Hồi Hồi giáo còn gọi là đạo Islam, là một tôn giáo độc thần thuộc nhóm các tôn giáo Abraham. Đây là tôn giáo lớn thứ hai trên thế giới, sau Kitô giáo, và là tôn giáo đang phát triển nhanh nhất với số tín đồ hiện nay là 1,57 tỷ, chiếm 23% dân số thế giới. Hầu hết người theo dạo Hồi thuộc hai dòng: Sunni (75-90%) và Shia (1020%). Có khoảng 13% người theo đạo Hồi sống tại Indonesia, cộng đồng quốc gia Hồi giáo lớn nhất chiếm 25% ở Nam Á, 20% ở Trung Đông và 15% ở hạ 9 Sahara. Một số cộng đồng khác ở châu Âu, Trung Quốc, Nga và châu Mỹ. Các cộng đồng di dân và chuyển đạo cũng có ở nhiều nơi trên thế giới. Nguyên nghĩa của “Hồi giáo” trong tiếng Ả Rập là Islam và có nghĩa là “vâng mệnh, quy phục Thượng Đế”. Người theo Islam, trong tiếng Arab gọi là Muslim, do đó có các chữ muslim, moslem tiếng Anh và musulman tiếng Pháp. Danh từ “Hồi giáo” xuất xứ từ dân tộc Hồi Hột. Hồi Hột là nước láng giềng phương bắc của Trung Quốc từ năm 616 đến 840. Lúc rộng lớn nhất lãnh thổ họ đông đến Mãn Châu, tây đến Trung Á, và họ đã giúp nhà Đường dẹp được loạn An Lộc Sơn. Với thời gian, cách gọi đổi thành “Hồi Hồi”. Tài liệu xưa nhất dùng danh từ “Hồi Hồi” là Liêu Sử, soạn vào thế kỷ 12. Đời nhà Nguyên (1260 - 1368), tại Trung Quốc, cụm từ “người Hồi Hồi” được dùng để chỉ định người Trung Á, bất luận theo tín ngưỡng nào. Đến đời Minh (1368 - 1644), cụm từ “người Hồi Hồi” mới dần dần đổi nghĩa để chỉ định tín đồ Islam. Trước đó, người Hán thường gọi Islam là “Đại Thực giáo” hay “đạo Alạp-bá”. A-lạp-bá” là phiên âm tiếng Hán của danh từ “Ả Rập”. “ Đại Thực” là phiên âm của chữ “Tazi”, tiếng Ba Tư dùng gọi người “Ả Rập”, vì “Tazi” là tên một bộ tộc người “Ả Rập” tiếp xúc nhiều với Ba Tư thời xưa. Bởi “Hồi Hồi” là tên gọi chủng tộc, không phải là dịch nghĩa của chữ Islam hay một tôn chỉ của Islam, nên một số người hạn chế dùng danh từ “Hồi giáo” hay “đạo Hồi”. Trường hợp các tên “Đại Thực” hay “A-lạp-bá” cũng thế. Bởi thế, tại Trung Quốc, ngay từ năm 1335, thời nhà Nguyên, đã có người đề ra cụm từ Thanh Chân giáo để thích nghi hơn với tiếng Hán. Đề nghị này được hưởng ứng rộng rãi nên ngày nay Thanh Chân giáo là cụm từ được ghi trong nhiều từ điển tiếng Hán. Tại Trung Quốc ngày nay cũng có nhiều “Thanh Chân tự” (thánh đường Islam) và “Thanh Chân thực đường” (quán ăn, nhà ăn halal). Ngày nay tại Trung Quốc người ta cũng thường gọi Islam theo phiên âm là Y Tư Lan giáo. Cơ quan đại diện Islam chính thức tại Trung Quốc có tên là 10 “Trung Quốc Y Tư Lan giáo hiệp hội” được ra đời ngày 11 tháng 5 năm 1953, trực thuộc chính quyền và có trụ sở tại Bắc Kinh. Wikipedia Trung văn cũng dùng danh từ Y Tư Lan giáo. Nhiều tài liệu, văn bản trong tiếng Việt từ nhiều năm nay cũng dùng danh từ đạo Islam hay đạo Ixlam. Tuy nhiên, nhiều tín hữu Islam nói tiếng Việt vẫn dùng danh từ Hồi giáo vì đã quen nghĩ đến, nói đến danh từ này một cách tôn kính. 1.1.2. Nguồn gốc hình thành Đối với người ngoài, đạo Hồi giáo ra đời vào thế kỷ 7 tại bán đảo Ả Rập, do Thiên Sứ Muhammad nhận mặc khải của thượng đế truyền lại cho con người qua thiên thần Jibrael. Đạo Hồi chỉ tôn thờ Allah Đấng Tối Cao, Đấng Duy Nhất. Đối với tín đồ, Muhammad là vị Thiên Sứ cuối cùng được Allah mặc khải Thiên Kinh Qur'an (còn viết là Koran) qua Thiên thần Jblael. Điều đầu tiên chúng ta nên biết và hiểu rõ về Islam là từ “Islam” có nghĩa là gì. Tên Islam không được đặt theo tên người như trong trường hợp Kitô giáo, được đặt tên theo Chúa Giê-su, Phật giáo được đặt tên theo Đức Phật, đạo Khổng được đặt tên theo Đức Khổng Tử, và chủ nghĩa Mác được đặt tên theo Các Mác. 1.1.3. Giáo lý của Đạo Hồi Dù là tôn giáo nào, nội dung căn bản vẫn là sự duy tâm, tin tưởng vào thần linh, hướng con người đến với sự giải thoát, không còn chiến tranh, xung đột, đói nghèo, thiên tai… Kinh Koran là một sợi chỉ xuyên suốt quá trình hình thành và phát triển của đạo Hồi. Theo tiếng Arab: Koran (Cô-ran) là Quran được các đấng tiên tri truyền cho Muhamad. Hồi giáo có những đặc điểm riêng biệt, sự hình thành và phát triển của Hồi giáo phụ thuộc lớn vào các nhà tiên tri, các nhà truyền đạo, càng lớn mạnh nó càng thể hiện sự biến thiên của nó. Những giáo lý cơ bản của Hồi giáo được gắn liền với tên tuổi của Giáo chủ Mohammed (570 – 632) là một người thuộc gia tộc Casimu ở Mecca. Tục 11 truyền rằng thánh Allah (Ala – Chân chủ) đã cử thiên sứ Gabrien đến truyền đạt Thần dụ và lần đầu tiên “khải thị” cho Mohammed chân lý của kinh Koran khiến ông trở thành “Thánh thụ mệnh” để tiếp thụ sứ mệnh của chân chủ trao cho và bắt đầu công cuộc truyền bá đạo Hồi. Cùng với việc mở rộng phạm vi truyền đạo, Mohammed còn liên minh với các bộ tộc và dùng sức mạnh buộc các thế lực còn lại phải quy thuận theo Hồi giáo. Cuộc cách mạng do Mohammed lãnh đạo là một cuộc cách mạng tôn giáo và cải cách xã hội kết hợp với nhau. Các quan điểm và giáo lý của Hồi giáo như được thể hiện trong kinh Koran cho đến nay vẫn có ảnh hưởng rất mạnh tại các khu vực có cộng đồng Hồi giáo sinh sống và là nền tảng lý luận quan trọng giúp cho thế giới bên ngoài có cách nhìn và đánh giá đúng mực về tôn giáo này. Kinh Koran là một quyển kinh gồm có 114 chương và 6236 câu thơ (verses). Sự phân bố các câu thơ trong các chương không đều nhau, chương dài nhất có 287 câu thơ, chương ngắn nhất chỉ có 3 câu thơ. Phần lớn kinh Koran được Mohammed viết tại thánh địa Mecca, số còn lại viết tại thánh địa Medina. Mohammed viết kinh Koran trên lá cọ khô và trên những tấm da súc vật phơi khô. Cuốn kinh sau này lưu giữ được là nhờ cố gắng sao chép và phục hồi của nhiều vị vua khác nhau trị vì trên khu vực bán đảo Arab, trong đó phải kể đến công của vị vua Uthman (644-657). Khác với Kinh thánh Cựu ước (Torah), Kinh Koran ngoài việc đề cập đến những vấn đề thiêng liêng và lịch sử, còn đề cập đến những giáo lý cơ bản dành riêng cho người Hồi giáo. Đây có thể được đánh giá là bộ luật đầu tiên và cao nhất của người Hồi giáo. Ví dụ: Cấm cho vay nặng lãi (Koran, chương 2, câu 275); Cấm cờ bạc (Koran, chương 5 câu 90); Cấm săn bắn trong thời gian hành hương về Mecca (Koran, chương 5 câu 93); Phải ăn chay trong tháng Ramadan (Koran, chương 2 câu182); Phụ nữ ngoại tình bị ném đá cho chết (Koran chương 4 câu 15); Bị đóng đinh hoặc chặt hết chân tay nếu chống Thiên Chúa Alla và thiên sứ Mohammed (Koran, chương 5 câu 3). 12