Tài liệu Hoạt động của loại từ tiếng việt trong các phong cách ngôn ngữ

I CHlT VIÈT TAT 4 AS va PS Anh sàng va phù sa CD Ca dao CONK Cung oàn ngàm khùc CU Còng uóc CSNNH Ca sa ngón ngix hoc CT Chithj DL Diéu le DT Doan tuyet HD Hiep dinh HDQATT Hong Diic Qudc Am thi tàp LKG Lai kéu goi LSVHVN Lich su vàn hoc Viet Nam LSVHVNSG Lich su vàn hoc Viet Nam se LSVN Lich su Viet Nam LT Loai tìir LVT Lue Vàn Tién NCX Nùa chijmg xuàn ND Nghi dinh NQ Nghi quyé't NTYTVD Ngir Tilu Y thuàt vàn dàp PCNN Phong càch ngòn ngir PCNNBC Phong càch ngòn ngir bào eh PCNNHC Phong cach ngòn ngù hành e PCNNKH Phong càch ngòn ngir khoa h PCNNNT Phong càch ngòn ngir nghé ti QD Quyé't dinh SD Song Dà SL Sàc lénh TA... Tìjf à'y... THMT Tho Hàn Mac Tu ThTh ThoTho TK Truyén Kieu TNB Tho Nguyln Bình TSXH Tàn so' xuà't hién TT TòTàm TTL Tho The Lù TTTNTH Tuyen tàp truyén ngàn Tò He XL Xà luàn VBMT Vang bóng mot thòi MUC LUC Trang MÒ DÀU 1. Muc dich va y nghla cùa de tài 1 2. Tinh càp thiét cùa de tài 3 3. Noi dung va pham vi nghién cihi 4 4. Phuong phàp nghién ciiru 5 5. Nhumg dóng góp cùa luàn àn 6 6. Tình hình nghién cufu loai tu tiéng Viét 7 >C V^ /V' CHUONG 1 : TÒNG QUAN VE LOAI TÌT TIENG VIET 1.1. Vàn de nhàn dién loai tir tiéng Viét 14 1.2. Càch phàn loai he thòng loai tur tiéng Viet 28 1.3. He thòng loai til trong tiéng Viét hién dai 32 1.4. Két luàn 44 CHUONG 2 : HOAT DÒNG CÙA LOAI TU TIENG VIÈT TRONG CÀC PHONG CÀCH NGÒN NGÌT 2.1. NhOmg vàn de chung 46 2.2. SII phàn bò cùa loai tu trong càc phong càch ngòn ngùr 52 2.3. Y nghla cùa càc tir loai trong càu trùc co loai tu (V càc phong càch 67 2.4. Dac dièm càu tao càc càu triic co loai tu trong càc phong càch 2.5. Két luàn 79 87 CHUONG 3 : HOAT DÒNG CÙA LOAI TU TRONG PHONG CÀCH NGÒN NGÙNGHÈ THUÀT 3.L Nhùmg nhàn xét chung 91 3.2. su phàn bò cùu loai tu trong phong càch ngòn ngù nghé thuàt 97 5.3. Khà nàng két hop va sàc thàl nghla cùa loai tu trong phong càch ngòn ngOr nghé thuàt 3.4. Két luàn 105 146 KÉT LUÀN TÀI LIÉU THAM KHÀO Ti; LlÈU THÒNC; KÈ VA TRICH DAN PHU LUC 152 1 MODAU l.Muc dich va y nghla cùa de tài 1.1 Tie'ng Viét là mot ngòn ngir thuòc loai hình don làp khàc hàn vói càc ngòn ngù: khòng thuòc loai hình này nhu tiéng Nga ,tiéng Anh, tiéng Diic... Dac tnmg chù yéu cùa loai hình don làp là : don tiét, khòng bién dói dang thùc tu ,diln dat càc y nghla ngir phàp, pham trù ngu: phàp bang con duòng ngoài tu (hu tu ,tràt tu tijt...) E>ac tnmg à'y the hién trén càc cà'p dò cùa he thòng c^u trùc ngòn ngù, nhung ro nhà't là à càc càp dò tir vung -ngu: phàp. Trong tiéng Viét, cùng mot su vàt, hién tu:ong ( nhu "nhà", thuyln") nhung khòng phài chi co mot càch goi duy lih^t. Ben canh "nhà" con co "cài nhà", "ngòi nhà","chiéc nhà", "tòa nhà",...Ben canh "thuyln"còn co "cài thuyln","chiéc thuyln", "con thuyln",...Cùng danh hoà mot hành dóng, tùih chat nhu "dàu tranh", "thuong nhó" nhung ben canh "su dàu tranh" con co "cuóc dàu tranh", "viéc dàu tranh". Ben canh "nói nhó thuong" con co "rùlm nhó thuong", "su nhó thirang",...sir khàc nhau giira càc càch goi "zero -, cài ,ngòi -,chiéc -, con -, su -,cuóc -, nói -, nilm -, ... khòng chi thuàn tuy là su khàc nhau vi mat hình thài -ngir phàp ma con là su khàc nhau vi màt ngir nghla, thàm chi cà y nghla tình thài -biéu càm [63]. SII khàc nhau giira càch goi tén càc su vàt, hién tuong co hoac khòng co càc tijf nói trén cf chò : khi càc danh tir chung duoc su dung co mot trong càc tu ày, thì càc su vàt, hién tuong dugc phàn chia thành tijcng nhóm ,tijcng loai hoac tùng don vi tu nhién ,tùng cà thè mot... Nhir vày, chùc nàng phàn loai, cà thè hóa ,phàn dinh su vàt ,hién tuong thành tùng cà thè là chùc nàng chù yéu cùa càc tir nói tren. Càc tu ày, theo truyén théng thuong goi là loai tììr - (classificateur) Day là nhóm tò co moi quan he rà't màt thiét vói he thdng danh tò (cà ve nguón goc làn y nghla tò vutig va chiic nàng ngu phàp). Do dò, nghién ciJu Id nhóm tò này va thòng qua nò, nguòi ta se hieu ro hcm ve mot làp tu loai làn trong tiéng Viet - tu loai danh tu. Màt khàc, loai tò cùng là ca so quan trong de phàn chia danh tò thành càc loai va tiéu loai. L2. Do dac trung loai hình ciia tiéng Viét nhu trén, su tón tai cùa nhóm loai tò trong tiéng Viét vùa phàn ành nhiing dac diém loai hình vùa co nhung mèi quan he lich su vói càc ngòn ngfl trong khu vuc nhu càc ngòn ngu: Món khme, Thài, Hàn... Nhiing tu liéu ve loai tò tiéng Viét cùng nhu viéc nghién cihi he thdng loai tò là rat càn thiét de tìm hieu dac diém tiéng Viét, lich su tiéng Viet cùng nhu moi quan he giiia tiéng Viet va càc ngón ngO: thuòc he Nam A, \Z . . Nhu da biét, trong càc Enh vuc giao tiép khàc nhau cùa xà hói (càc phong càch ngòn ngù khàc nhau) viéc su dung càc loai tò khòng gióhg nhau, cà ve ca càu, sé luong cùng nhu càc sàc thài y nghla. Boi vày, nghién cùu su hoat dóng cùa loai tò trong càc phong càch ngòn ngù tiéng Viét sé cung càp thém ca sa de xàc dinh dac tricng cùa càc phong càch ngòn ngii tiéng Viét hién dai, dóng thài huàng dèh chudn muc phong càch, góp phàn vào viéc day va hoc tiéng Viét nhu mot ngoai ngii. 1.4. Cuéi cùng, loai tò tiéng Viét dugc su dung trong ngòn ngù tàc phàn vàn hoc theo nhung ca che va qui luàt ngù nghia riéng cùa ngòn ngù nghé thuàt. Do do, viéc nghién cùu su vàn dóng cùa loai tò trong ngòn ngù tàc p h ^ vàn hoc sé giùp nguài dgc hieu dung, hieu sàu sàc y nghìa hình tumg cùa càc càu trùc co loai tu, góp phàn vào viéc gidng vàn va gidng day tiéng Viét à trUòng pho thòng. 2.Tinh càp thiét cùa de tài Xét vi màt li luàn ciing nhu thuc tiln, viéc nghién cùu loai tir tiéng Viét trén nhilu màt là rat quan trong, càn thiét va co y nghla thiét thuc. Càc nhà Viét ngù: dà quan tàm dén nhóm tu này rà't som (co the' nói ngucfi dàu tién chù f dén nhóm tu này là Tnrong Vlnh Ky (1867)). Dù duói nhùng tén goi khàc nhau va vói nhùng muc dich nghién cùu khàc nhau ("Danh tu so" nhir Tnrong Vlnh Ky (1867), "tién danh tu" nhu Phan Khòi (1955), "loai tu" nhu Nguyln Hiét Chi, Le Thuóc (1936), Tran Trong Kim, Bùi Ky (1940), Le Vàn Ly (1948), Emeneau (1951), Nguyln Tài Can (1975), Dmh Vàn Due (1986), - Phan Ngoc (1983),... "Danh tu khòng biét loai" nhu Ho Le (1976)... "phó danh tu" nhu Nguyln Kim Thàn, ... "danh tu don vi" nhu Cao Xuàn Hao,...), nhung tu truóc dén nay, theo càc tài liéu ma chung tòi dà biét, chua co mot còng trình nào dành riéng cho viéc nghién cùu he thòng loai tu tiéng Viét. Va cùng vi thè, loai tu mói chi nhu ìkphu&ng tién de nghién cùu tiéng Viét (nghién cùu danh tu va càu trùc danh ngù) chù chUa tra thdnh muc dich cùa viéc nghién cùu. Màt khàc tuy da co nhiing nhà nghién cùu quan tàm khà ti mi va còng phu dén he thòng loai tu tiéng Viét nhir Le Vàn Ly, Emeneau, Nguyln Tài C£n... nhung mói chi nghién cùu chù yéu trén bình dién ngù phàp miéu tà. Tình hình ày dèi hòi phài co nhùng còng trình nghién cùu chuyén vi loai tu trén nhilu màt, nhàt là nghién cùu theo hudng ngù dung, su hoqt dgng cùa loai tu trong càc ITnh vuc giao tiép khàc nhau. Xuà't phàt tu nhùng y nghla li luàn va thuc tiln néu trén ciing nhu tmh càp thiét cùa vàn di, chùng tòi chon loai tu tiéng Viét làm dèi tuong nghién cùu vói de tài : " Hoat dóng cùa loai tu tiéng Vièt trong càc phong càch ngón ngù" 3. Kòi dung va pham vi nghién curu 3.1. Nhiém vu dàu tién cùa luàn àn này là : trén ca so ké thùa, tiép thu nhùng quan diém khoa hoc cùa càc nhà nghién cùu di truóc, ce gang xàc làp nhùng tiéu chi nhàn dién cu thè, co tinh chdp nhàn hcm là ly gidi, de tàp hop mot danh sàch (khòng hoàn toàn tuyét dèi) càc dan vi thuòc nhóm tò này. DÓng thòd phàn loai va miéu tà càc nhóm nhò trong he théng loai tò dua vào nhiing moi lién he ngit nghìa ben trong cùa chùng, làm ca scf cho viéc nghién cùu su hoat dòng cùa càc nhóm loai tò trong càc phong càch ngòn ngù. Do dò, nguòi viét khòng dat cho mình nhiém vu di sàu miéu tà càc dac diém ngù phàp, khà nàng két hop cùa chùng vói càc danh tò dùng sau cùng nhu vói càc tò khàc trong cum danh ngù. Beri vi nhiém vu ày, truóc nay da duac càc nhà ngù phàp quan tàm va da dat duac nhiéu thành tuu to lón. Tàt nhién, trong ngòn ngù, hai màt ngù phàp va ngù nghla khòng tàch ròi nhau. Miéu tà ngù phàp khòng thè khòng xét dén mat ngù nghia va nguac lai. Do dò trong khi phàn loai va miéu tà quan he ngù nghia giùa càc tò trong nhóm, nguòi viét se xét dén càc két hop ngù phàp nhùng lue càn thiét. 3.2. Nói dung tiép theo va là phàn trong tàm cùa luàn àn là nghién cùu hoat dóng cùa nhóm tò này trong càc phong càch chùc nàng tiéng Viét hién dai,mà biéu hién sinh dòng, da dang va tàp trung nhàt cùa su vàn dòng ày là b phong càch ngòn ngù tàc p h ^ vàn hoc. Muc dich cuéi cùng cùa hoat dòng ngón ngù là su vàn dung va hiéu qua cùa nò. Cùng nhu nhiéu lóp tò khàc, loai tò tiéng Viét tu he thóng ngón ngU sang he thòng giao tiép (càc phong càch chùc nàng) da co nhung khàc biét ve so luang, su phàn bovà ed càc sàc thài ngit nghla.Chình tò su doi chiéu, so sành dac diém y nghia cùa càc loai tò trong he théng thì mói co thè thày su này sinh phàt trién nghia cùa chùng trong giao tiép. Oiinh tò càch nhìn su vàn dòng cùa loai tò tò he théng tình sang he théng dòng mói co thè thày duac su hién thuc hóa nhùng tiém nàng ngù nghla trong nhùng hoàn cành giao tiép cu thè. Ohii a nhùng hoàn cành giao tiép cu thè ày, càc loai tu vòn thucmg duoc coi là - «IV „ "tróng nghla^là " hu hóa" mói hién lén vói nhùng sàc thài ngù nghla sinh dòng,goi càm, vói su nàng dò cùa càc thao tac lién tuóng lua chon va két hop... 4. Phuong phàp nghién curu De tién hành nghién cùu di tài này, thao tàc dàu tién ma chùng tòi thuc hién là théng kè, so sành tàn so va su phàn bo cùa càc loai tu trong càc vàn bàn thuòc càc phong càch ngòn ngù. Bòi vì^có xem xét su phàn hÓ va tàn sé xuàt hién cùa càc loai tu trong càc phong càch (hoac trong tùttig thl loai vàn bàn cùa mot phong càch) thì ta mói co co so de tàp trung khào sàt nhùng loai tu nào dién hình, phé bién, trành miéu tà tàn man, thiéu dinh huóng. Dóng thòi su dung càc thao tàc dèi làp, lién tirófng phàn tich va mieu tà càc kilu càu trùc co loai tu, su bién dèi va càc sàc thài y nghia cùa càc loai tu trong càc phong càch ngòn ngù. Ciing càn phài nói thém ràngrbàn thàn tén goi cùa dèi tuong nghién cùu - loai tu - cho dén nay vàn chua duoc nhàt tri hoàn toàn. Su thiéu théng nhàt vi tén goi tnróc hét bàt nguÓn tu sii phùc tap cùa chinh bàn thàn dÒi tirong nghién cùu. Loai tu là mot thuàt ngù duoc diing khà phé bién trong rat nhilu còng trình nghién cùu vi càu trùc danh ngù cùa càc ngòn ngù thuòc loai hình don làp, phàn tich tmh Jihu tiéng Thài, tiéng Lào, tiéng Hàn, tiéng Khme,... Nhóm tu này, tiéng Anh goi là : Classifìer, tiéng Phàp : Classificateur, tiéng Nga : Klaccu(t)iikatop,... Trong tiéng Viét, do tình chat phùc tap va da dang cùa bàn thàn nhóm tu nói trén, nén trong càc còng trình nghién cùu vi Viét ngù, càc tàc già dà khòng thong nhà't vi tén goi cùa nò. Ò day nguòi viét khòng co f dinh tranh luàn vi tén goi cùa doi tuong nghién cùu. Beri le cài quan trong khòng phài ò tén goi ma ò viéc xàc dinh dùng dèi tuong vói càc dac trung bàn chat cùa nò. Nhung mot thuàt ngù ma phàn ành duoc dac trung bàn chat cùa dèi tuong se giùp cho nguói nghién cùu trành duoc nhùng nhàm làn, lùng tùng trong viéc xàc dinh va miéu tà doi tuong. Chùng tòi goi dèi tugng nghién cùu cùa mình là loai tùyì xuàt phàt tò dac diém y nghla, vi tri va chùc nàng cùa nò. Ve y nghia, càc loai tò khòng truc tiép biéu thi su vàt trong tu nhién, y nghla tò vung cùa nò it nhiéu bj hu hóa à nhùng mùc dò khàc nhau. Nò chi biéu thi "nhùng hình thùc tón t ai cùa càc thuc thè phàn làp trong khòng gian, trong thòi gian hay trong mot chiéu nào khàc... co thè dugc tri giàc tàch ra khòi bòi cành va khòi càc thuc thè khàc, ké cà càc thuc thè cùng tén" [30, tr.161] Ve vi tri , càc tò vói tu càch là loai tò, khi dùng ngay sau nò là mot danh tò hoac dòng tò, tùih tò dugc danh hóa va truóc nò chi co thè là mot tò chi lugng ma giùa chùng khòng xen dugc vào bàt ky mot tò loai nào khàc. Ve chùc nàng, phàn loai càc su vàt hién tugng, tàch càc su vàt hién tugng thành tùng cà thè tu nhién, thành tùng phàn thè mot, là chùc nàng chù yéu cùa càc loai tò. Viéc su dung thuàt ngù loai tò khòng chi phù hgp vói dac trung bàn chat cùa lóp tò này trong tiéng Viét ma con phù hgp vói truyén thòng nghién cùu cùa càc nhà Viét ngù làu nay, dóng thòi phù hgp vói xu huóng chung trong khi nghién cùu càc ngón ngù don làp. M.R. Haas (1942), Navàn phàndhumedha (1984) trong khi nghién cùu tiéng Thài, Jones (1970) trong khi nghién cùu càc ngòn ngù thuòc ngù he Nam A, Phan Xuàn Thành (1984) khi nghién cùu tiéng Lào... déu su dung thuàt ngù loai tò de chi nhóm tò nói trén. 5. Nhumg dóng góp cùa luan àn. Xuàt phàt tò muc dich, tinh càp thiét cùa de tài va nói dung pham vi nghién cùu, luàn àn này sé ce gang dat ra va giài quyét nhùng vàn de mói sau day: a. He théng hóa tình hình nghién cùu va càc quan rùém vi loai tu tiéng Viét, tu tnróc dén nay, tu dò xày dung càc tiéu chi de xàc làp mot danh sàch càc loai tu tiéng Viét. b. Phàn chia he théng loai tu tiéng Viét thành tùng nhóm va tiéu nhóm dira vào nhùng thuòc tình ngù nghla chung nhà't va mèi quan he két hop giùa càc nhóm loai tu vói càc nhóm danh tu. e. Phàn tich va miéu tà dac trung phong càch cùa càc loai tu khi hoat dòng trong càc phong càch ngòn ngù. Dua vào két qua théng ké loai tu trong mot sé vàn bàn thuóc càc phong càch de khào sàt, so sành, phàn tich va li giài vi sii phàn bo, tàn sé xuàt hién, dac diém càu trùc co loai tu va càc sàc thài y nghia cùa loai tu trong tùng phong càch. d. Dira vào su phàn bo, tàn sé xuà't hién, dac diém càu trùc va càc sàc thài nghla cùa càc loai tu di góp phàn xàc dinh thè loai tho va vàn xuòi, phàn tich va li giài qua trình này sinh va phàt trién càc sàc thài nghla cùa càc loai tu trong tàc phàm vàn hoc qua dò làm sàng tò co che ngù nghla cùa càc yéu té loai tu trén quan diém ngù nghla - chùc nàng (tu góc dò ngù dung hoc) ^ e. Vàn dung quan diém bién chùng trong khi nghién cùu he théng loai tù/hè théng tinh sang he théng dòng, tu he théng càu trùc sang he théng chùc nàng nhàm chùng minh mot yéu té vén "hu hóa", "tréng nglua" va "nghia khài quàt" thành mot tm hieu "co tmh su vàt", "nhilu sàc thài nghla" va "khà cu thè", nói càch khàc là xem xét qua trình hàu ngù nghia cùa càc loai tu. 6. Tình hình nghién curu loai tu tiéng Viét. Trong càc còng trình nghién cùu vi tiéng Viét, nhàt là càc còng trình miéu tà ngù phàp, càc nhà nghién cùu dà khòng quén quan tàm dén nò vói nhùng muc dich, quan rùém va mùc dò khàc nhau. Co thè néu ra mot danh sàch càc nhà Viét ngù dà chù y dén nò : tu Tnrong Vuih K^ (1883), Tran Trong Kim (1940), Le Vàn LS (1948), Emeneau (1951), Bùi Due Tinh (1952), 8 Phan Khòi (1955), Nguyln Dinh Hóa (1957), Nguyln Kim Thàn (1963), Luu Vàn Làng (1960), Thompson (1965) dén Tnrong Vàn Chình, Nguyln Hién Le (1965), Nguyln Tài Can (1975), Nguyln Phù Phong (1976), Ho Le (1983), Dinh Vàn Due (1986), Phan Ngoc (1988), Hoàng Trong Phién (1988), Nguyln Anh Qué (1988), Dai Xuàn Ninh (1988), Cao Xuàn Hao (1988). Ngoai trù càc tàc già khòng su dung thuàt ngù "loai tu", trén dai thè co thè nhàn thày noi bàt hai khuynh huóng nghién cùu loai tu tiéng Viét. 6.1. Khuynh huóng tàch loai tu ra khòi pham trù danh tu, va xem loai tu nhir là mot tu loai riéng. Càc tàc già Tran Trong Kim, Bùi Ki, Bùi Due Tinh, Tnrong Vàn Chình va Nguyln Hién Le, Le Vàn Ly, Thompson,... là nhiing nguòi di theo huóng này. Trong dò Le Vàn Ly va Thompson là nhùng ngiròi dai dién.Lé Vàn Ly (54) là mot trong nhùng nguói dà tàch loai tu ra khoi danh tu. Ong xem dò là nhùng "chùng tu". Theo óng "loai tò là nhùng chùng tu cùa tò loai A" (tóc danh tò) [54,tr.54], Khòng nói dén càc tiéu chi de nhàn dién "loai tò", óng da liét ké mot danh sàch góm 71 tò va miéu tà cu thè càch dùng cùa chùng. Do khòng xàc dinh ro càc tiéu chi va dac trung cùa nhóm loai tò nén danh sàch ma óng dua ra khòng thuàn nhàt, làn lón giùa nhùng tò thuòc càc lóp hang khàc nhau. Chang han, óng néu càc vi du va cho càc tò nhu : hoa trong hoa sen^ cu trong cu khoai, thcr trong thcr mòc, nhàn trong nhàn Iqc, linh trong lình gàc, ào trong ào mUa, nhà trong nhà dà, xe trong xe dién...déu là loai tò va miéu tà càch dùng cùa chùng. Nhu vày, mac dù ban dàu óng da co gang de tàch loai tò ra khòi danh tò, phàn biét loai tò vói yéu té chi chùng loai va bò phàn cùa tò ghép, nhung cuòi cùng thì chmh óng da xòa mò cài ranh giói ma óng da vach ra à trén. Thompson da phàn biét loai tò va danh tò, loai tò là nhùng tò chi pham trù khòng xuàt hién vói tu càch nhùng bó té miéu tà. Theo óng, trong tó hgp "con nguói", "con" là chù té, con "nguói" là phu té va bó té. Bó té dùng sau chù té thì goi là bó té miéu tà. Bang càch ày óng da tàch dugc loai tò ra khòi danh tò. Nhùng tò nhu cài, bò, bue, càp, chiéc, con, cu, cuòc... là càc loai tò. Con nhùng tò khàc (co khà nàng làm bó té miéu tà) là nhùng danh tò dóng vai loai tò chù khòng phài loai tò thuc thu. Bang càch ày, óng da rùt gon danh sàch loai tò xuéng vói sé lugng han che han. Di theo huóng tàch loai tò ra khòi danh tò, Nguyén Kim Thàn [85 va 86] goi nhóm tò dang xét là phó danh tò. Theo óng, loai tò là nhùng don vi da bi hu hóa, khòng co y nghla chàn thuc, luón luón dùng phu cho danh tò. Loai tò là nhùng dcfn vi tu nhién phuc vu cho danh tò de cà thè hóa su vàt,... 6.2. Khuynh huàng xem loai tu thuóc pham trù tu loai danh tu, là mot nhóm tò khà dac biét trong tò loai danh tò. Càc tàc già Emeneau, Nguyén Tài Càn, Dinh Vàn Due, Luu Vàn Làng, Phan Ngoc,... là nhùng nguói di theo huóng này. Emeneau [119] da xàc làp vi tri cùa nhóm loai tò theo giàn dÓ càu tao sau : Sétò Loai tò Danh tò dugc xép loai Danh tò khòng dugc xép loai Thuòc Sétò ngù chi dinh theo dò óng da néu so lugng cua nhóm loai tu góm 121 don vi trong sé 770 don vi thuc thè tu. Su khàc nhau giùa "loai tu "vói" danh tu dugc xép loai" cùng nhu moi quan he giùa chùng khòng dugc óng làm ro. Òng chi giài thich y nghla loai cùa càc loai tu là "mot sé lugng don vi cùa cài ma danh tu di sau nò bièu thi"(...) Loai hình y nghla loai rat hièn nhién dèi vói nhùng loai tu nhu càn, miéng, bàt, gói, bó, dòi, gành va nhilu tu khàc. Dilu dò cùng dùng dèi vói nhùng loai tu nhu : nguói, dùa, con, cài, va càc loai tu dac biét, khàc nhau, dùng cho mot sé kièu loai nhò danh tu chi nhùng vàt vò smh..." [119,tr.42]. 10 Do khòng xàc dinh rò càc tiéu chi va dac trung giùa loai tò vói danh tò dugc xép loai va danh tò khòng dugc xép loai, nén khi miéu tà mot sé tò cu thè, óng da xem nhùng tò nhu bàn trong bàn tay, bó trong bó oc, bò mat, cu trong cu khoai, cu tòi... déu là nhùng loai tò. Nguyén Tài.Cài [5] là nguòi dà co nhiéu còng sue ; va thu dugc nhiéu thành tuu trong viéc nghién cùu loai tò. Tàc già da dua vào vi tri trong mò hình càu trùc danh ngù va khà nàng két hgp cùa càc thành té trong càu trùc ma tàch dugc loai tò nhu là mot bò phàn dac biét cùa nhóm danh tò chi dorn vi. Theo óng "trong danh tò chi dcfn vi, truóc hét càn phài kè dén nhóm thuong duac goi là loai tò. Day là mot nhóm khòng co y nghia tò vung ro ràng va chuyén dùng de phuc vu viéc dém thành tùng cà thè, thành tùng dorn vi tu nhién cùa su vàt cùng nhu phuc vu viéc phàn chia su vàt vào càc loai" [5^ tr.l23]. Ve chùc nàng ngù phàp, loai tò là mot tò "dùng làm còng cu dang thùc hóa danh tò, giùp danh tò trong viéc dién dat mot pham trù ngù phàp nào day" [5,tr.203] Cùng quan niem xem loai tò là mot nhóm thuòc tiéu loai danh tò, Dinh Vàn Due [20] xem càc danh tò kiéu : viéc, cuòc, diéu, nói niém, chò, dò, dao, lue, khi,... là nhùng d^inh tò trong nghla, nghìa là màt dàn y nghla cu thè. Nói hàm cùa càc danh tò này tra nén hep, càn tói su bù dàp cùa ngoai dién, tóc phài thém càc dinh ngù : viéc hop, cuòc hop, nói khó, niém vui,... Dóng thòi, dua vào khà nàng loai tò két hgp vói danh tò ma phàn càc danh tò thành hai loai : danh tò dan loai (cuén sàch, con gà, bue tranh, ngon dèn,...) va danh tò khòng don loai (khòng co loai tò). Luu Vàn Làng [ 45 va 47 ] lai di theo mot huóng nghién cùu khàc. Mot màt, óng khòng xem tò chi loai (loai tò) là danh tò da bj hu hóa hoàn toàn, màt khàc lai phàn biét chùng vói càc danh tò chi dan vi hoac càc danhtò làm 11 thòi làm chùc nàng chi loai. Òng xép tò chi loai thành mot nhóm nhò trong han tò (tò kèm thè tò) dùng truóc danh tò. Trong khi dò, danh tò chi dan vi lai là mot nhóm nhò trong danh tò thuòc pham trù thè tò, co khà nàng làm hat nhàn cùa ngù. Vàn su dung tén goi "loai tò" trong khi khang dinh "loai tò là mot loai danh tò trong tiéng Viét" [63, tr.56] Phan Ngoc da chùng minh su khàc biét càn bàn giùa loai tò vói càc tiéu loai danh tò. Su khàc biét à chò: ve chùc nàng, khi loai tò dùng mot mình khòng dugc chuàn bi truóc bòi ngù cành thì nò khòng làm dugc cà ben chùc nàng chình cùa danh tò (chù ngù, vi ngù, tàn ngù, dinh ngù). Dóng thòi, loai tò làm dugc ba chùc nàng ngù phàp ma danh tò khòng làm duac (thay thè, chi trò, càu tao tò phi cu phàp). Ve ngù nghia, loai tò là tò ròng mot. Nò khòng chùa dung mot nói dung, mot thuc thè cu thè nào cà. Loai tò con co mot ngù nghia nói lén su dành già so sành chù quan cùa nguói nói. 6.3. Diém quan lugc su nghién cùu vàn de loai tò tiéng Viét nhu trén, chùng ta co thè nhàn thày mày net nói bàt sau day : - Loai tò là mot nhóm tò co quan he rat màt thiét va chat che vói danh tò cà ve nguón gÓc, chùc nàng va ^ nghla. Do dò, trong khi ce gang phàt hién va phàn tich nhùng thuòc tmh khàc biét cùa nhóm tò khà dac biét này dèi vói danh tò, càc nhà nghién cùu co thiéti huóng xem nò là mot nhóm nhò dac biét cùa danh tò, khòng xem nò nhu là mot tò loai dèi làp vói danh tò. - Theo thòi gian, càng ve sau, càc nhà nghién cùu da phàt hién va khàc phuc nhùng han che cùa nhùng nguòi di truóc, da dua ra nhùng quan niém va kién giài khà sàu sàc va thòa dàng ve càc dac trung bàn chat cùa nhóm loai tò nói riéng, tò loai danh tò nói chung. - Dù co nhùng quan niém khàc nhau ve vi tri, ^ nghia, chùc nàng va cà tén goi cùa nhóm loai tò, nhung khòng ai phù nhàn su tÓn tai khàch quan cùa 12 chùng. Chi co diéu càc nhà nghién cùu mói chi chù ^ dén nò khi phàn chia tò loai hoac khi nghién cùu, miéu tà danh tò, càu trùc danh ngù trong mot chiing muc nhàt dinh. - Bòi vày, dù da co nhùng càch tiép càn mói, song loai tò tiéng Viét vàn dang dugc nghién cùu chù yéu trén bình dién ngù phàp miéu tà, phàn chia tò loai. Nàng lue dién dat va sue manh biéu càm kì diéu cùa càc loai tò trong càc phong càch ngón ngù (nhàt là trong ngòn ngù tàc ph£m vàn hoc) vàn dang là mot vùng dàt chua dugc khai phà. 7. De tài này nam trong mot loat càc de tài nghién cùu cùng dèi tugng (loai tò) dang dugc tién hành hién nay va phù hgp vói nhu càu càp thiét càn co nhùng còng trình nghién cùu loai tò theo huóng ngù dung, nhàm dàp ùng nhùng dòi hòi thuc té cùa viéc giao tiép (day va hoc tiéng Viét nhu mot ngoai ngù, su dung tò ngù dùng chuàn phong càch, tiép nhàn va phàn tich ngòn tò trong tàc phàm vàn hoc,...) De thuc hién de tài này, ngUòi viét da dugc thùa huòng nhùng thành tuu nghién cùu cùa nhiéu nhà ngòn ngù di truóc. Day là nhùng ca so, nhùng tién de qu;^ bau dèi vói chùng tòi trong viéc thuc hién de tài cùa mình Tu liéu ngón ngù phuc vu cho de tài, mot mat, chùng tòi théng ké qua càc tò dién tiéng Viét, mat khàc va chù yéu là théng ké qua càc vàn bàn thuòc càc phong càch ngòn ngù ; dóng thòi co lién he vói lòfi àn tiéng nói hàng ngày cùa nhàn dàn. Tu huóng nghién cùu ma va dóng này, chùng tòi dat ra va c e gang giài quyét triét de han mot sé nói dung ma làu nay, càc tàc già hoac chua chù ^ dén, hoac co chù ^ nhung giài quyét theo nhùng quan dièm va càc giài phàp khàc nhau. Dò là nhùng vàn de : - Vàn de nhàn dién loai tò trong tiéng Viét. 13 - Vàn di phàn loai he théng loai tu tiéng Viét hién dai. - Vàn di hoat dóng cùa nò trong càc phong càch ngòn ngù ( tren càc mat : sé luong, su phàn bé, tàn sé xuàt hién, khà nàng phàt trièn, bién dói càc sàc thài y nghla va càu trùc ,...) dac biét là à phong càch ngón ngù nghé thuàt,... Chùng tòi nhàn thày ràng, de tài này tuy li thù, hàp dàn nhung khòng kém phàn phùc tap. Bòi vi, cùng mot lue : vùa dòi hòi su tàp hgp khà qui mò va còng phu he théng tu liéu, vùa dòi hòi khà nàng phàn tich, luàn giài mot càch sàu sàc va toàn dién ; vùa dòi hòi su nhay càm, tinh té trong phàt hién v&i de, vùa dòi hòi nàng lue khài quàt, tóng hgp mot càch chnih xàc. Màt khàc, dù nghién cùu theo phuong huóng nào thì dèi tugng cùa nò loai tò - cùng vàn là mot dèi tugng khà phùc tap va khó xàc dinh trong tiéng Viét làu nay (da dugc rat nhiéu nhà nghién cùu quan tàm va dang co nhiéu quan niém chua théng nhàt, kè cà viéc trành xa "cài bay loai tò '')\ mac dù nhóm tò nói trén vàn tÓn tai hién nhién trong tiéng Viét. Song nhùng mói me va phùc tap ve dèi tugng va phuang huóng nghién cùu nói trén lai chinh là nguyén nhàn cùa su hàp dàn va 1^ thù dèi vói nguòi nghién cùu. Tàc già cùa luàn àn này cùng khòng nam ngoài tinh thàn chung ày. 14 CHUONG 1 - TONG QUAN VE LOAI TU TIENG VIET 1.1 - Ve vàn de nhan dien loai tu tiéng Viet : 1,1.1 - Loai tò là mot nhóm tò khòng phài chi tbn tai riéng a trong tiéng Viet ma co mat trong rat nhiéu ngón ngù thuòc loai hình d* làp ò khu vuc Dòng Nam A. Song nhìn chung viéc nhàn dién va miéu tà he thèng loai tò trong càc ngòn ngù nhu tiéng Thài, tiéng Lào, tiéng Khme, tiéng Mèo, tiéng Vàn Kiéu... tuong dèi rò ràng, khà thong nhàt ( nhàt là ve sé lugng va danh sàch càc loai tò cu the ) [36, 37, 88, 108, 118 va 127]. Chàng han nhu tiéng Lào co 76 loai tò [ 88], tiéng Vàn Kiéu co 28 loai tò [37]... Dèi vói tiéng Viet, viéc xàc dinh càc loai tò co phàn phùc tap han. Trong khi miéu tà càc dac diém ngù phàp ngù nghia cùa loai tò thì de, nhung xàc làp cho dugc mot danh sàch cu the càc tò thuóc nhóm này thì qua khó khan. Càc thành tuu nghién cùu loai tò trong càc ngòn ngù don làp dà cho ta thày nhùng khàc biét cùa loai tò tiéng Viet so vói loai tò trong mot sé ngón ngù don làp, - Ve vi tri trong càu trùc danh ngù, loai tò tiéng Viét luòn luón dùng a vi tri on dinh truàc danh tu va sau so tit. Ngay cà càc danh tò khàc (chi don vi, quan he ho hàng...) khi làm thòi giù chùc nàng loai tò cùng chi xuàt hién ò vi tri ày. Nhùng truòfng hgp dién dat nhu : mày con, con gì, cài này, gà mày con, ban bè khòng con mot dùa... là nhùng truòng hgp dién dat càn phài co nhùng ly giài riéng. Vi nhihig càch dùng ày phài dugc chuàn bi truóc boi càc ngù cành cu thè. O dò, mac dù danh tò khòng hién dién ngay sau loai tò trén vàn bàn nhung nò dang tón tai ngay trong oc cùa nguòi nói. Trén vàn bàn, danh tò chi tón tai duói càc hình thùc tinh lugc, thay thè, chuyén dói,,..Càc tò : con, cài, dùa ... trong càc tnrong hgp trén cùng can phài dugc dành già lai pham chat loai tò cùa no cà ve y nghia làn chùc nàng. 15 Do loai tò luòn luòn dùng kèm danh tò nhu " hình vói bóng" nén mèi quan he ngù nghia giùa loai tò vói danh tò dùng sau '' hóa quyen" vói nhau theo nhùng mùc dò dàm nhat khàc nhau trong tiitig két hgp cu the va trong tùng mu loai danh tò cu thè. Quan he ngù nghia giùa loai tò va danh tò là mèi quan he "nuang tua", nàng da cho nhau de dinh danh, phàn chia, cà thè hóa hoac phàn the hóa càc su vàt hién tugng trong thè' giói tu nhién. Do do ranh giói ngù nghia giùa loai tò va danh tò dùng sau nhiéu khi khó xàc dinh, gay nèn nhùng su nhàm làn. Va cùng do dò, càc nhà Viét ngù làu nay khi de càp dèii loai tò, hoac khòng dua ra danh sàch cu the, thuòfng chi uóc chìmg, hoac néu dua ra danh sàch thì cùng khòng thèng nhàt vói nhau. Dèi vói mot sé ngón ngù dan làp khàc, ranh giói ngù nghia giùa loai tò vói danh tò hoac càc thành tè phu khàc là khà rò ràng, vi tri cùa loai tò khà ca dòng trong cum danh ngù. Loai tò co the dùng truóc hoac dùng sau danh tò trung tàm. Chàng han trong tiéng Lào [88,tr 50,53|56] : + Loai tò dùng sau danh tò : - Kai^ to ni^ paxo^ tuo nàn" gà - Lt - này cà chuèi -Lt - ày (con gà này) (Con cà chuèi ày) H- Loai tò dùng truóc danh tò : - T u k'ssn ioY) ha 'bay) li tuy r) nC moi -Lt - duóng nàm - Lt - nhà - này (moi con duóng) (nàm ngòi nhà này) + Loai tò dùng nhiéu vi tri trong danh ngù : - Ma tuo Ut 'sorj tuo nàn^ Ngua-Lt - nhò- hai - Lt - kia Hoàc a tiéng Thài [39tr 6,9,11] 16 -Màa, S*>^0 tufl mi s^Jf) to m i Cho - hai - Lt - này Hai - Lt - nhà (Hai con chò này) (Hai cài nhà) - Ve y nghia, loai tò trong mot sé ngòn ngù khàc nhii tiéng Lào, tiéng Thài... tuy cùng co ngubn gèc tò càc danh tò nhung "là nhimg danh tò hoàn toàn trèng nghia, hay nói càch khàc, loai tò là danh tò dà bj "hu hóa" [88, tr. 147]. Vét tich y nghia tò vung dà mò nhat de nhuòng chò cho y nghia hình thài - ngù phàp, Trong khi dò, loai tò tiéng Viét tuy y nghia phàn nào bi hu hóa, nhung khòng dbng déu trong càc don vi. "khi dtmg truóc danh tò, thucmg thuong loai tò chua màt hét y nghia tò vung vi : a - Mói loai tò chi co thè xuàt hién truóc mot sé danh tò nhàt dinh nào dò, b - Ngay khi hai loai tò co the thay thè nhau de dàng, he thay thì thè nào cùng co mot su chuyén dói nhàt dinh ve màt sàc thài nói dung " [5, tr, 201]. Dàu vét y nghia tò vung trong nhiéu tò vàn con dàm net, dù dà co nhùng chuyén dói ve chat, dà dugc "hình thùc hóa". Do dò loai tò tiéng Viét chàng nhùng "co mot ngù nghia nói nén su dành già chù quan cùa nguói nói " ma con co khà nàng "càp cho ta mot vài bien phàp tu tò can thiét" [63, tr.58,62]. Nói càch khàc loai tò tiéng Viet co the tra thành chat lieu cho càc bién phàp tu tò phong phù. - Ve vai trò, chùc nàng, trong mot sé ngòn ngù don làp, càc nhà nghién cùu déu còng nhàn ràng loai tò luòn luòn là yéu tè phu trong danh ngù "dàm nhàn su trung chuyén giùa danh tò trung tàm va càc yéu tè phu cùa no, co tàc dung nhàn manh, xàc dinh hóa cho danh tò ve dac diém, ph^m chat nào do" [88 ,tr,32].