Tài liệu Hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo tại trường đại học kinh tế đại học quốc gia hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HỒ THỊ THƯƠNG HUYỀN HOÀN THIỆN HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HỒ THỊ THƯƠNG HUYỀN HOÀN THIỆN HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8 14 01 14 Cán bộ hướng dẫn: TS. Cấn Thị Thanh Hương HÀ NỘI – 2020 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, không chỉ là nỗ lực của bản thân tác giả mà còn là sự hỗ trợ, động viên của gia đình, thầy cô và bạn bè. Tác giả gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Cấn Thị Thanh Hương, người đã tận tình hướng dẫn, đồng hành và dẫn dắt tác giả để hoàn thành Luận văn này. Tác giả cũng gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến các Thầy, Cô giáo của Khoa Quản lý Giáo dục và các Thầy, Cô trong Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện cũng như đã trang bị những kiến thức cần thiết để tác giả hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày 20 tháng 10 năm 2020 Tác giả Hồ Thị Thương Huyền i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Cán bộ quản lý CBQL Chất lượng đào tạo CLĐT Chuẩn đầu ra CĐR Chương trình đào tạo CTĐT Cơ sở giáo dục CSGD Cơ sở vật chất CSVC Đại học Kinh tế ĐHKT Đại học Quốc gia Hà Nội ĐHQGHN Đảm bảo chất lượng ĐBCL Đội ngũ giảng viên ĐNGV Giảng viên GV Giáo dục đại học GDĐH Giáo dục và Đào tạo GD&ĐT Kiểm định chất lượng KĐCL Kinh tế - xã hội KT - XH Nghiên cứu khoa học NCKH Quản lý chất lượng QLCL Văn hóa chất lượng VHCL ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..............................................................................................................i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................vi DANH MỤC HÌNH…………………………………………………….………….vii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ..........................................................................6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..............................................................................6 1.1.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài .............................................................................6 1.1.2 Các nghiên cứu trong nước ................................................................................8 1.2. Khái niệm cơ bản ...............................................................................................12 1.2.1 Hệ thống ...........................................................................................................12 1.2.2. Đào tạo và chất lượng đào tạo .........................................................................13 1.2.3. Quản lý chất lượng ..........................................................................................15 1.2.4 Hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo..............................................................17 1.2.5 Hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo ............................................17 1.3. Vai trò của hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo trong trường đại học ............18 1.4. Một số mô hình đảm bảo chất lượng đào tạo và hệ thống đảm bảo chất lượng bên trong trường đại học ...........................................................................................19 1.4.1 Một số mô hình đảm bảo chất lượng đào tạo trong trường đại học .................19 1.4.2 Hệ thống đảm bảo chất lượng bên trong trường đại học .................................25 1.5. Nội dung hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo trong trường đại học ..............27 1.5.1. Các thành tố của hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo..................................27 1.5.2. Xây dựng và vận hành hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo........................28 1.5.2.1 Về tuyển sinh.................................................................................................30 1.5.2.2 Về chương trình đào tạo ................................................................................30 1.5.2.3 Về hoạt động giảng dạy.................................................................................31 1.5.2.4 Về sinh viên tốt nghiệp .................................................................................31 iii 1.6. Yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo của trường đại học ...................................................................................................................................32 Chương 2 THỰC TRẠNG HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ................39 2.1. Khái quát về Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội ...................39 2.1.1. Lịch sử hình thành ...........................................................................................39 2.1.2 Cơ cấu tổ chức, nguồn nhân lực và cơ sở vật chất ...........................................40 2.1.3. Các hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học và hợp tác ................................44 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ...............................................................................45 2.2.1. Xây dựng các mẫu phiếu khảo sát...................................................................45 2.2.2. Tổ chức khảo sát .............................................................................................45 2.2.3. Xử lý số liệu ....................................................................................................46 2.3. Thực trạng các thành tố đảm bảo chất lượng đào tạo tại trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................................................46 2.3.1 Công tác tuyển sinh ..........................................................................................46 2.3.2 Chương trình đào tạo........................................................................................48 2.3.3 Hoạt động dạy học ...........................................................................................51 2.3.4 Sinh viên tốt nghiệp .........................................................................................53 2.4. Thực trạng hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo tại trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội .................................................................................................55 2.4.1 Công tác tuyển sinh ..........................................................................................55 2.4.2. Chương trình đào tạo.......................................................................................61 2.4.3 Hoạt động dạy học ...........................................................................................65 2.4.4 Sinh viên tốt nghiệp .........................................................................................70 2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội ....................................................................76 2.5.1 Các yếu tố khách quan .....................................................................................76 2.5.2 Các yếu tố chủ quan .........................................................................................80 2.6. Đánh giá hệ thống đảm bảo chất lượng hoạt động đào tạo đại học tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội .............................................................82 iv 2.6.1. Điểm mạnh ......................................................................................................83 2.6.2. Điểm tồn tại và nguyên nhân ..........................................................................84 Chương 3 BIỆN PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ...................................................................................................................................88 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................................88 3.2. Nội dung biện pháp hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo tại trường Đại học Kinh tế .........................................................................................................89 3.2.1. Nhóm biện pháp chung ...................................................................................89 3.2.1.1. Nâng cao nhận thức về đảm bảo chất lượng đào tạo ...................................89 3.2.1.2. Hoàn thiện mô hình tổ chức và hệ thống văn bản đảm bảo chất lượng đào tạo ..............................................................................................................................93 3.2.1.3. Xây dựng lồng ghép kế hoạch chiến lược chung với hoạt động của hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo ......................................................................................96 3.2.2. Nhóm biện pháp cụ thể ...................................................................................99 3.2.2.1. Tổ chức xây dựng chuẩn, tiêu chí đánh giá cho các hoạt động đào tạo .......99 3.2.2.2. Vận hành hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo ........................................101 3.2.2.3. Đánh giá hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo .........................................104 3.2.3. Mối liên hệ giữa các biện pháp .....................................................................105 3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp ................................106 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................106 3.3.2. Đối tượng khảo nghiệm.................................................................................106 3.3.3. Nội dung khảo nghiệm ..................................................................................106 3.3.4. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................................106 3.3.4.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết ...........................................................106 3.3.4.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi ..............................................................107 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ……….………………………………………110 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO………………...……………………….112 PHỤ LỤC………………………………………………………………………... 116 v DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê số GV cơ hữu và thỉnh giảng theo chức danh ......................... 41 Bảng 2.2 Thống kê về học liệu (giáo trình, học liệu, tài liệu, sách tham khảo, tạp chí, kể cả e-book, cơ sở dữ liệu điện tử) trong thư viện ..........................................43 Bảng 2.3: Tổng hợp các CTĐT đang đào tạo tại trường ĐHKT ............................. 44 Bảng 2.4 Tổng hợp chỉ tiêu tuyển sinh và số lượng nhập học các năm ...................46 Bảng 2.5: Tỷ lệ đánh giá đồng ý và hoàn toàn đồng ý của SV năm cuối các khóa về CTĐT ....................................................................................................................... 49 Bảng 2.6 : Tổng hợp các CTĐT đã được kiểm định chất lượng .............................. 51 Bảng 2.7: Tỷ lệ % đánh giá đồng ý và hoàn toàn đồng ý của SV năm cuối về phương pháp giảng dạy của GV trên thang đo 4 điểm ............................................ 52 Bảng 2.8: Tổng hợp số liệu tỷ lệ SVTN có việc làm từ năm 2015-2018 ................ 53 Bảng 2.9 Thống kê tình hình việc làm của SV tốt nghiệp ....................................... 54 Bảng 2.10: Quy trình tư vấn tuyển sinh của trường ĐHKT ..................................... 57 Bảng 2.11: KPIs về công tác tuyển sinh của trường ĐHKT .................................... 59 Bảng 2.12 : Quy trình mở mới CTĐT ...................................................................... 61 Bảng 2.13 Quy trình cập nhật, điều chỉnh CTĐT .................................................... 62 Bảng 2.14: Nội dung thực hiện ĐTKS SVTN tại trường ĐHKT ............................ 73 Bảng 3.1: Tiêu chí đánh giá quy trình dạy học của GV ........................................... 99 Bảng 3.2. Mức độ cần thiết của các biện pháp ...................................................... 106 Bảng 3.3. Mức độ cần thiết của các biện pháp ...................................................... 107 vi DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Các cấp độ quản lý chất lượng ………………………………………...…6 Hình 1.2. Mô hình ĐBCL các năm theo tiêu chuẩn của AUN……….…………….20 Hình 1.3: Hệ thống ĐBCL bên trong trường đại học………………………………26 Hình 1.4. Hệ thống ĐBCL đào tạo tại trường đại học……………………………..29 Hình 1.5: Các yếu tố tác động đến hệ thống ĐBCL .................................................35 Hình 1.6. Ảnh hưởng của văn hóa khách hàng đến ĐBCL trong trường đại học….36 Hình 2.1: Tỷ lệ % đồng ý về các nhận định về ĐBCL tuyển sinh ............................59 Hình 2.2: Tỷ lệ % đánh giá của GV, CBQL, chuyên viên về xây dựng CTĐT .......65 Hình 2.3: Đánh giá của GV, CBQL và chuyên viên về công tác kiểm tra, ..............70 giám sát hoạt động đào tạo ........................................................................................70 Hình 2.4: Đánh giá của GV, CBQL và chuyên viên về ĐBCL đầu ra……………..73 Hình 2.5: Đánh giá của GV, CBQL, chuyên viên về thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống ĐBCL đào tạo của trường ĐHKT. ...........................................81 Hình 3.1: Mô hình tổ chức của hệ thống ĐBCL đào tạo ..........................................93 Hình 3.2: Mô hình vòng tròn cải tiến chất lượng…………………………………..98 vii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia, GD&ĐT có vai trò quan trọng. Đặc biệt, trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, trong sự cạnh tranh và hội nhập, vai trò của GD&ĐT trở thành nhân tố tạo nên lợi thế cạnh tranh. Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước luôn khẳng định: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển GD&ĐT nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn”. GDĐH là một trong những nhánh quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam. Hoạt động đào tạo của một trường đại học được ví như “xương sống” của CSGD đó. Để hoạt động đào tạo được vận hành tốt, hệ thống ĐBCL có vai trò rất quan trọng trong việc đánh giá công tác vận hành, duy trì, cải tiến và nâng cao chất lượng đào tạo. Xây dựng một hệ thống ĐBCL đào tạo tại cơ sở giáo dục có ý nghĩa hết sức to lớn trong việc duy trì các chuẩn mực và không ngừng nâng cao chất lượng GDĐH. Trường ĐHKT thuộc ĐHQGHN là một trong những trường đào tạo nhân lực chất lượng cao khối ngành Kinh tế cho xã hội, Trường không ngừng nâng cao chất lượng về đào tạo, NCKH và các dịch vụ khác nhằm hướng tới mục tiêu trở thành một trường đại học định hướng nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực kinh tế, quản lý và quản trị kinh doanh. Với chiến lược phát triển của Trường ĐHKT đến năm 2020 và tầm nhìn năm 2030 là “coi trọng chất lượng, hiệu quả”, “trở thành một trong những trường đại học định hướng nghiên cứu hàng đầu ở Việt Nam, đạt tiêu chuẩn kiểm định của Bộ GD&ĐT và của ĐHQGHN, trong đó có ngành học được kiểm định theo tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giáo dục của mạng lưới các trường đại học ASEAN (AUNQA)” và đảm bảo các sản phẩm của nhà trường đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, Trường đã xây dựng hệ thống ĐBCL đào tạo để đảm bảo hoạt động đào tạo được vận hành đáp ứng những yêu cầu của Bộ GD&ĐT, ĐHQGHN 1 và đạt được những mục tiêu trên. Hệ thống ĐBCL đào tạo của Trường ĐHKT trong những năm qua đã hoạt động khá tích cực và đạt được những kết quả đáng khích lệ như xây dựng được các tiêu chí, tiêu chuẩn để ĐBCL đào tạo; công tác kiểm định chất lượng đơn vị đào tạo và CTĐT đã được triển khai và vận hành theo hiệu quả; tiên phong trong việc tham gia kiểm định chất lượng trong khu vực và quốc tế; Có đội ngũ cán bộ giàu kinh nghiệm về ĐBCL đào tạo, đo lường và đánh giá trong giáo dục, quản lý giáo dục, v.v. Tuy nhiên, hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT vẫn còn bộc lộ một số điểm hạn chế như sau: Sự quan tâm của lãnh đạo đơn vị đối với công tác ĐBCL đào tạo chưa sát sao, chưa xem công tác ĐBCL đào tạo là nhiệm vụ trọng tâm của đơn vị; Hệ thống ĐBCL đào tạo chưa có kế hoạch, lộ trình xây dựng và phát triển dài hạn, chưa có các chính sách riêng biệt để phát triển nguồn lực cho các cán bộ, giảng viên hỗ trợ hoạt động đào tạo các cấp quản lý chương trình do còn hạn hẹp về nguồn tài chính và nhân lực chuyên biệt; … Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo tại trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN” làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận về hệ thống ĐBCL đào tạo tại cơ sở giáo dục đại học và phân tích thực trạng hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT, luận văn đề xuất các biện pháp hoàn thiện hệ thống này tại Trường. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hệ thống ĐBCL đào tạo trong trường đại học hiện nay. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT. 4. Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng hệ thống ĐBCL đào tạo tại trường ĐHKT hiện nay như thế nào? - Cần có những biện pháp nào để hoàn thiện hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT? 2 5. Giả thuyết khoa học Hệ thống ĐBCL đào tạo của Trường ĐHKT trong những năm qua đã hoạt động khá tích cực và đạt được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, hệ thống ĐBCL đào tạo của Trường ĐHKT vẫn còn bộc lộ một số điểm hạn chế như sau: Sự quan tâm của lãnh đạo đơn vị đối với công tác ĐBCLGD chưa sát sao, chưa xem công tác ĐBCL đào tạo là nhiệm vụ trọng tâm của đơn vị; Hệ thống ĐBCL bên trong chưa có kế hoạch, lộ trình xây dựng và phát triển dài hạn, do còn hạn hẹp về nguồn tài chính và nhân lực chuyên biệt, v.v. Nếu triển khai một số biện pháp hoàn thiện hệ thống ĐBCL đào tạo của Trường ĐHKT như nâng cao nhận thức của các đối tượng liên quan; hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn về ĐBCL và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất, chính sách và VHCL, ... thì Nhà trường sẽ cải thiện và phát huy tối đa những ưu điểm của hệ thống ĐBCL đào tạo hiện tại. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Một là, làm rõ cơ sở lý luận về hệ thống ĐBCL đào tạo các cơ sở giáo dục đại học hiện nay; Hai là, chỉ ra thực trạng hệ thống ĐBCL đào tạo của Trường ĐHKT; Ba là, đề xuất các biện pháp hoàn thiện hệ thống ĐBCL đào tạo của Trường ĐHKT. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Hệ thống ĐBCL đào tạo trong đó tập trung nghiên cứu các vấn đề như: tuyển sinh, CTĐT, tổ chức hoạt động đào tạo, chất lượng nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, kết quả đầu ra, v.v; Các biện pháp nhằm hoàn thiện hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT được luận văn đề xuất cho giai đoạn 2020 – 2025. - Về không gian: Trường ĐHKT; - Về thời gian: Từ năm 2015 – 2020; 8. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu + Mục đích: Thu thập và xây dựng hệ thống tư liệu phục vụ cho xây dựng cơ 3 sở lý luận của luận văn; + Nội dung công việc: Phân tích, tổng hợp các nguồn tư liệu, sách, bài báo khoa học, đề tài luận văn, luận án, đề tài các cấp, văn bản về ĐBCL đào tạo của các cơ quan nhà nước. - Phương pháp so sánh, tổng hợp + Mục đích: Trên cơ sở các số liệu đã thu thập, luận văn so sánh các thông tin, số liệu liên quan tới vấn đề nghiên cứu qua các thời kỳ để thấy sự thay đổi trong hệ thống ĐBCL đào tạo. + Cách thực hiện: Sử dụng các bảng, biểu để so sánh - Phương pháp phỏng vấn sâu + Mục đích: Thu thập thông tin chiều sâu, quan điểm cá nhân về vấn đề hoàn thiện hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT như: Quan điểm, chính sách của Nhà trường; các biện pháp phát hoàn thiện đã và đang được thực hiện; thành tựu, khó khăn, bất cập và nguyên nhân; các biện pháp hoàn thiện ĐBCL đào tạo trong thời gian tới, v.v. + Đối tượng: Thực hiện phỏng vấn trực tiếp các GV, chuyên viên tại các Khoa/Viện. + Hình thức: Phỏng vấn trực tiếp - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi + Mục đích: Nhằm thu thập thông tin định lượng, ý kiến đánh giá của giảng viên, cán bộ quản lý về hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT; + Đối tượng và mẫu điều tra: 100 giảng viên thuộc các Khoa/Viện; + Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản; + Phương pháp xử lý số liệu: Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS. 9. Những đóng góp của đề tài 9.1. Đóng góp về lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần tiếp tục làm rõ những vấn đề lý luận chung về hệ thống ĐBCL đào tạo tại trường đại học. 9.2. Đóng góp về thực tiễn Các biện pháp và khuyến nghị của luận văn góp phần hoàn thiện hệ thống 4 ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các CSGD đại học khác có thực trạng tương tự. 10. Dự kiến cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo luận văn dự kiến được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống ĐBCL đào tạo trong trường đại học Chương 2: Thực trạng hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT - ĐHQGHN Chương 3: Biện pháp hoàn thiện hệ thống ĐBCL đào tạo tại Trường ĐHKT ĐHQGHN 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài Hệ thống ĐBCL trong trường đại học đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và nâng cao chất lượng. Từ góc độ nghiên cứu khoa học, hệ thống ĐBCL trong trường đại học là đối tượng thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học và quản lý. Trong công trình “Quality assurance in higher education” (ĐBCL giáo dục đại học, 1998), tác giả Sanjaya Mishra đã đưa ra quan niệm về chất lượng giáo dục đại học, các yếu tố ĐBCL GDĐH, những thách thức của giáo dục đại học thế kỷ XXI [50], v.v. Theo các tác giả Van Vught F.A và Westerheijden D.F trong cuốn “Quality Management and Quality Assurance in European Higher Education” (QLCL và ĐBCL đại học ở châu Âu) đã coi hệ thống ĐBCL trong trường đại học bao gồm 5 thành tố chính đó là: 1) Cơ quan đánh giá chất lượng bên ngoài có trách nhiệm xây dựng các quy trình và cách thức đánh giá cho các CSGD đại học sử dụng trong thiết kế cơ chế ĐBCL; 2) Tự đánh giá cấp trường dựa trên các quy trình và biểu mẫu đã được cơ quan phối hợp đánh giá chất lượng đưa ra; 3) Đoàn thẩm định tiến hành các cuộc thăm quan các bộ môn/khoa/trường để thảo luận báo cáo tự đánh giá của CSGD và tìm hiểu thêm những vấn đề liên quan thông qua gặp trực tiếp các đối tượng khác nhau trong nhà trường, đề xuất ý kiến đánh giá và kiến nghị nâng cao chất lượng; 4) Công khai kết quả làm việc của đoàn thẩm định và kết luận đánh giá; 5) Phối hợp kết quả đánh giá chất lượng với cung cấp tài chính cho các CSGD đại học [50]. Tác giả Graeme John Davies trong bài “Ba yếu tố quan trọng ĐBCL giáo dục đại học” đã chỉ ra 3 yếu tố quan trọng nhất để hệ thống ĐBCL GDĐH vận hành 6 hiệu quả đó là: Học liệu, giảng viên và kỹ năng nghề. Trong đó, giáo trình phải đảm bảo hướng dẫn cho SV đi từ kiến thức tới kỹ năng và áp dụng vào trong thực tế; ĐNGV phải được đảm bảo về chất lượng giảng dạy; Kỹ năng nghề phải linh hoạt và phát triển, không chỉ dạy những cái đã biết mà phải dạy những cái ngành nghề đó cần [52]... Khi nghiên cứu vấn đề ĐBCL bên trong cơ sở GDĐH, các tác giả R.A. Barnett J.Brennan, P.Vries và R. Williams, C.H Church, E.G Bogue E.G trong công trình “Quantity and Quality in Higher Education. Higher Education Policy ” [46] đã xem xét các yếu tố đầu vào, quá trình và đầu ra của hệ thống ĐBCL bên trong. Theo các tác giả này, thì các yếu tố này bao gồm: - Đầu vào bao gồm các yếu tố liên quan đến SV (trình độ, kinh nghiệm và động lực…), các yếu tố liên quan đến GV (trình độ chuyên môn, kinh nghiệm đào tạo, sự phát triển đội ngũ…), các yếu tố liên quan đến quản lý, phục vụ và thiết bị (trạm trại, phòng thí nghiệm, lớp học, thư viện…); - Yếu tố quá trình dạy và học được xem là nội dung chính. Việc thường xuyên giám sát công tác giảng dạy, tìm hiểu những khó khăn trong học tập của SV, các vấn đề sư phạm xuất hiện trong quá trình đào tạo để giải quyết kịp thời có ý nghĩa rất cần thiết; - Đầu ra bao gồm kết quả thi cử - so sánh với số liệu quốc gia, số người tốt nghiệp có việc làm, đánh giá của nhà sử dụng lao động, v.v. Tiếp cận về hệ thống ĐBCL trong trường đại học từ góc nhìn của hoạt động kiểm tra, đánh giá, trong công trình “Handbook on Measurement, Assessment, and Evaluation in Higher Education” (2017), các tác giả C.Secolsky, D.B Denison đã chỉ ra rằng: Nhu cầu ngày càng tăng đối với các trường đại học để tham gia đánh giá kết quả nhằm mục đích trách nhiệm giải trình đã thúc đẩy nhu cầu thu hẹp khoảng cách giữa thực tiễn giáo dục đại học và tiến bộ trong các lĩnh vực đo lường, kiểm tra đánh giá và đánh giá. Cuốn cẩm nang nghiên cứu này cũng cung cấp cho các quản trị viên giáo dục đại học, nhân viên phụ trách sinh viên, nhà nghiên cứu tổ chức và giảng viên một khối lượng tích hợp của lý thuyết, phương pháp và ứng dụng hệ thống ĐBCL trong trường đại học. Từ góc nhìn của chính sách giáo dục, trong cuốn “Education Policy: Process, 7 Themes and Impacts” (2006), các tác giả Bell, Leslie and Stevenson, Howard đã khám phá và liên kết ba khía cạnh chính của hệ thống ĐBCL đó là: 1) Chính sách tổ chức; 2) Nguồn lực; 3) Kế hoạch. 1.1.2 Các nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, trong những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về ĐBCL GDĐH. Điển hình là một số công trình cùng với những nội dung nổi bật sau đây: Tác giả Nguyễn Thanh Trọng và Mai Thị Huyền Trang trong công trình “Những vấn đề cơ bản về mô hình ĐBCL của mạng các trường ĐH ASEAN” [32] đã tập trung nghiên cứu mô hình ĐBCL trong các trường ĐH ASEAN. Từ đó, các tác giả này cho rằng, trong bối cảnh GDĐH Việt Nam còn có nhiều hạn chế thì việc lựa chọn và vận dụng mô hình ĐBCL của các nền giáo dục phát triển, trong đó có mô hình AUN-QA là cần thiết. Trên cơ sở nghiên cứu các mô hình ĐBCL trên thế giới, tác giả Lê Văn Hảo đã đề xuất các trường ĐH Việt Nam có thể lựa chọn cách tiếp cận ĐBCL của AUN-QA (ASEAN University Network - Quality Assurance) vì mô hình AUNQA chú trọng hơn đến ĐBCL bên trong trường ĐH (bao gồm các hoạt động tự đánh giá, xây dựng hệ thống văn bản ĐBCL và kiểm toán nội bộ...) nên thích hợp hơn với GDĐH nước ta [16]. Tác giả Đào Văn Khanh trong công trình “QLCL ở trường đại học, ISO hay EFQM” lại đi sâu nghiên cứu mô hình ISO (International Organization for Standardization) và mô hình EFQM (Europeran Foundation for Quality Management) trong ĐBCL đào tạo của trường đại học. Tác giả cho rằng nên kết hợp cả hai mô hình này và điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện Việt Nam nhằm nâng cao và ĐBCL đào tạo của các trường đại học [22]. Tác giả Phạm Xuân Thanh trong công trình “Hệ thống ĐBCL GDĐH của Việt Nam”, trên cơ sở nghiên cứu các mô hình ĐBCL của Hoa Kỳ và các nước Bắc Mỹ; mô hình ĐBCL của các nước Châu Âu, các nước trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dương đã đi đến nhận định: Hệ thống ĐBCL của Việt Nam có 3 cấu phần sau đây: 1) Hệ thống ĐBCL bên trong trường ĐH; 8 2) Hệ thống ĐBCL bên ngoài trường ĐH (hệ thống đánh giá ngoài bao gồm các chủ trương, quy trình và công cụ đánh giá); 3) Hệ thống các tổ chức ĐBCL (các tổ chức đánh giá ngoài và các tổ chức kiểm định độc lập). Từ đó, tác giả Phạm Xuân Thanh khuyến nghị cần phải “xây dựng hệ thống ĐBCL bên trong các trường đại học cần được ưu tiên, vì đây là cái nôi để hình thành chất lượng giáo dục, đồng thời là bước đi khởi đầu của việc hình thành một văn hóa chất lượng GDĐH trong mỗi trường đại học” [30]. Nghiên cứu về thực trạng ĐBCL đào tạo tại các trường đại học ở Việt Nam hiện nay, một số tác giả đã chỉ ra được những mặt hạn chế cần được khắc phục kịp thời. Tác giả Vũ Thị Phương Anh trong công trình “ĐBCL GDĐH ở Việt Nam với nhu cầu hội nhập” đã nêu lên các vấn đề còn tồn tại trong công tác ĐBCL GDĐH ở nước ta hiện nay cần khắc phục, đó là: 1) Hệ thống ĐBCL ở cấp quốc gia chưa hoàn chỉnh, chưa tách được cơ quan ĐBCL bên ngoài ra khỏi sự chỉ đạo và kiểm soát trực tiếp của Bộ GD&ĐT, Hội đồng quốc gia KĐCL giáo dục vẫn chưa được thành lập; 2) Việc thực hiện ĐBCL bên trong còn mang tính đối phó với yêu cầu của bên ngoài chứ chưa phải là một nhu cầu từ bên trong với mục đích tự cải thiện; 3) Cơ chế ĐBCL hiện nay chưa tạo được sự độc lập giữa ba hoạt động: tự đánh giá (do các trường thực hiện), đánh giá ngoài (do một cơ quan độc lập bên ngoài nhà trường thực hiện), và công nhận kết quả (do cơ quan quản lý nhà nước trong GDĐH hoặc hiệp hội các trường ĐH thực hiện); 4) Các tiêu chuẩn chất lượng chưa thể hiện được quan điểm phân tầng (stratification) đối với hệ thống GDĐH Việt Nam; 5) Chưa có hệ thống các tiêu chuẩn chất lượng để thực hiện kiểm định các CTĐT; các hiệp hội nghề nghiệp trong việc kiểm định CTĐT chưa thể hiện vai trò của mình; 6) Nhân sự hoạt động trong toàn hệ thống ĐBCL quốc gia còn thiếu về số lượng và chất lượng; 7) Hệ thống thông tin phục vụ quá trình đánh giá còn yếu và thiếu; tính minh bạch của thông tin còn thấp,v.v [1]. Tác giả Phạm Thành Nghị trong cuốn “QLCL GDĐH” đã nhận định: chất 9 lượng của các trường ĐH chỉ được duy trì và nâng cao nhờ các hoạt động ĐBCL. Trong đó, ĐBCL bên trong trường ĐH “phải được xem là điểm xuất phát, là nền tảng có ý nghĩa quyết định đến chất lượng GDĐH” [25, tr129]. Cùng quan điểm trên, tác giả Nguyễn Quý Thanh trong bài “ĐBCL GDĐH Nhìn từ một số cặp phạm trù” đã đưa ra những nhận định đáng quan tâm, đó là: ĐBCL ở Việt Nam đang hội nhập với thế giới nhưng còn nhiều cái riêng; Nhận thức của xã hội về bản chất của ĐBCL đang thay đổi nhưng còn chậm; Vẫn còn sự tiếp cận chưa đúng với bản chất của ĐBCL; Cái tất yếu là chất lượng giáo dục nhưng tiềm năng để có được nó chưa phát triển rõ ràng, sự liên kết chia sẻ là cần thiết [29]. Cùng với những thực trạng đã được chỉ ra từ các nghiên cứu, một số tác giả có những đề xuất, giải pháp giúp đẩy mạnh hoạt động ĐBCL trong các trường ĐH như: Tác giả Nguyễn Quang Giao trong bài “Đẩy mạnh hoạt động ĐBCL ở các trường đại học hiện nay” đã đề xuất 8 biện pháp để đẩy mạnh hoạt động ĐBCL trong các trường đại học: 1) Xây dựng hệ thống tổ chức ĐBCL bên trong nhà trường; 2) Nâng cao nhận thức của cán bộ, GV, SV về tầm quan trọng của hoạt động ĐBCL; 3) Xây dựng kế hoạch hoạt động ĐBCL phù hợp, khả thi với điều kiện của nhà trường; 4) Triển khai thực hiện ĐBCL CSGD và CTĐT; 5) Thường xuyên thực hiện các hoạt động khảo sát,điều tra, lấy ý kiến phản hồi của các bên liên quan; 6) Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ cán bộ làm công tác ĐBCL; 7) Đảm bảo các nguồn kinh phí, CSVC và trang thiết bị triển khai hoạt động ĐBCL; 8) Xây dựng văn hóa chất lượng và nâng cao vị trí xếp hạng của nhà trường [13, tr97]. Từ thực tiễn của một trường đại học cụ thể, tác giả Lê Văn Hảo trong công trình “Xây dựng hệ thống ĐBCL bên trong và văn hóa chất lượng tại trường đại học KHXH&NV, ĐHQG Thành phố Hồ Chí Minh” đã đưa ra một số giải pháp và vai trò của từng giải pháp đối với việc tăng cường công tác ĐBCL bên trong trường đại học: Xây dựng văn hóa chất lượng trong nhà trường là yêu cầu hàng đầu để phát triển ĐBCL bên trong; Nâng cao chất lượng các CTĐT là trọng tâm của hoạt động ĐBCL bên trong; Công khai thông tin là yêu cầu thường xuyên của ĐBCL 10 bên trong [16] v.v. Tác giả Nguyễn Văn Tuấn trong công trình “Chất lượng giáo dục đại học nhìn từ góc độ hội nhập” cho biết: Chất lượng GDĐH được đánh giá bằng đầu vào, quy trình và đầu ra. Vì thế, khi đề xuất các giải pháp ĐBCL trong GDĐH thực chất là đề xuất các giải pháp để đảm bảo các yếu tố của hệ thống này [33]. Năm 2019, Diễn đàn ASEAN – QA với chủ đề “Kết nối để xây dựng và duy trì văn hóa chất lượng trong các cơ sở GDĐH” được tổ chức tại Trường Đại học Ngoại thương đã làm rõ vai trò của hệ thống ĐBCL trong bối cảnh GDĐH ở ASEAN đang có nhiều thay đổi. Diễn đàn cũng đã nhấn mạnh đến một số vấn đề chung của hệ thống ĐBCL bên trong như: Vai trò tham gia của người học trong công tác ĐBCL GDĐH ở ASEAN; Đối thoại giữa các bên liên quan; Số hóa trong GDĐH và tác động đến công tác ĐBCL; Tính bền vững của các hệ thống và quy trình phát triển và ĐBCL; Hệ thống phát triển và ĐBCL tích hợp; Công cụ đánh giá và sử dụng dữ liệu trong ĐBCL; Các bên liên quan và sự tham gia của sinh viên; Áp dụng các nguyên tắc ĐBCL khu vực vào thực tiễn; Khung đảm bảo chất lượng ASEAN (AQAF); ĐBCL các chương trình liên kết đào tạo: Khả năng và thách thức, v.v [53]. 1.1.3. Đánh giá các công trình nghiên cứu có liên quan Mặc dù còn khác nhau về mục đích và góc độ tiếp cận nhưng những công trình trên đều có những đóng góp nhất định cho luận văn. Để thực hiện luận văn, tác giả đã tiếp thu, kế thừa có chọn lọc một số quan điểm, nội dung trong các công trình khoa học có liên quan đến nội dung đề cập của luận văn như: Các khái niệm, nội dung có liên quan đến ĐBCL đào tạo, ĐBCL bên trong... Đối chiếu với mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn xác định cần tiếp tục làm rõ thêm một số nội dung: - Cơ sở lý luận về hệ thống ĐBCL đào tạo bao gồm các khái niệm cốt lõi như: Hệ thống, ĐBCL đào tạo, hệ thống ĐBCLĐT, thành tố, vai trò của hệ thống ĐBCL đào tạo trong trường đại học; - Thực trạng hệ thống ĐBCL đào tạo tại trường ĐHKT và những vấn đề đặt ra; - Biện pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hệ thống ĐBCL đào 11