Tài liệu Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn lỗ tấn

Header Page 1 of 95. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA: NGỮ VĂN NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN HÌNH TƯỢNG NGƯỜI NÔNG DÂN TRONG MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN LỖ TẤN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nước ngoài HÀ NỘI - 2009 Footer Page 1 of 95. Header Page 2 of 95. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA: NGỮ VĂN NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN HÌNH TƯỢNG NGƯỜI NÔNG DÂN TRONG MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN LỖ TẤN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nước ngoài Người hướng dẫn khoa học THẠC SỸ: NGUYỄN VĂN MỲ HÀ NỘI - 2009 Footer Page 2 of 95. Header Page 3 of 95. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn, tác giả khóa luận đã thường xuyên nhận được sự giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi và chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn, các thầy cô trong tổ văn học nước ngoài và đặc biệt là Thạc sỹ Nguyễn Văn Mỳ - người hướng dẫn trực tiếp. Tác giả khóa luận xin bày tỏ sự biết ơn và lời cảm ơn chân thành nhất! Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 2009 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Thanh Huyền Footer Page 3 of 95. Header Page 4 of 95. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp Đại học về đề tài: Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Tôi xin chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 2009 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Thanh Huyền Footer Page 4 of 95. Header Page 5 of 95. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................... 4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 5 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................. 5 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................... 5 7. Đóp góp của Khóa luận ................................................................. 5 8. Bố cục của khóa luận ..................................................................... 5 NỘI DUNG ....................................................................................... 7 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ............................................................ 7 1.1. Lược khảo về hình ảnh người nông dân trong văn học Trung Quốc thời kỳ phong kiến ............................................................................. 7 1.2. Một số khái niệm .......................................................................11 1.2.1. Hình tượng ..............................................................................11 1.2.2. Hình tượng nhân vật ...............................................................12 Chương 2: HÌNH TƯỢNG NGƯỜI NÔNG DÂN TRONG MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN LỖ TẤN .............................................................14 2.1. Mảnh đất ươm mầm cho các tác phẩm của Lỗ Tấn viết về người nông dân ...........................................................................................14 2.2. Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn....17 2.2.1. Cuộc đời, số phận của những người nông dân .........................18 2.2.2. Một câu hỏi lớn không lời đáp ................................................28 2.2.3. Nghệ thuật khắc họa hình tượng người nông dân trong truyện ngắn Lỗ Tấn .....................................................................................40 2.2.3.1. Nghệ thuật khắc họa ngoại hình nhân vật .............................40 2.2.3.2. Nghệ thuật khắc họa tâm lý nhân vật ...................................43 Footer Page 5 of 95. Header Page 6 of 95. 2.2.3.3. Nghệ thuật sáng tạo ngôn ngữ nhân vật ................................44 KẾT LUẬN ………………………………………………………. 52 THƯ MỤC THAM KHẢO ...............................................................53 PHỤ LỤC: VẤN ĐỀ GIẢNG DẠY TÁC PHẨM LỖ TẤN TRONG TRƯỜNG PHỔ THÔNG .................................................................55 1. Lý do lựa chọn đưa truyện ngắn Lỗ Tấn vào trong chương trình phổ thông ................................................................................................55 2. Những thuận lợi và khó khăn khi giảng dạy truyện ngắn Lỗ Tấn trong trường Phổ thông .....................................................................59 2.1. Thuận lợi ...................................................................................59 2.2. Khó khăn ...................................................................................60 3. Giáo án thực nghiệm .....................................................................60 THUỐC ............................................................................................62 A. Mục đích yêu cầu ..........................................................................62 B. Phương pháp, phương tiện ...........................................................62 C. Tiến trình dạy học ........................................................................63 D. Củng cố .......................................................................................71 E. Dặn dò...........................................................................................71 Footer Page 6 of 95. Header Page 7 of 95. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lỗ Tấn, ngọn cờ của cuộc vận động văn hoá mới Trung Quốc, người mở đường của phong trào văn nghệ, nhà văn, nhà tư tưởng, nhà cách mạng vĩ đại. Cả đời, Lỗ Tấn phấn đấu không ngừng nghỉ cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và cho đất nước giàu mạnh, không ngừng phê phán văn hoá cũ, xây dựng văn hoá mới. Lỗ Tấn được nhắc đến suốt trong quá trình hình thành và phát triển của nền văn học hiện đại Trung Quốc. Bằng tài năng và tâm huyết của mình, Lỗ Tấn đã đóng góp cho nền văn học Trung Quốc rất nhiều thành tựu. Ông sáng tác rất nhiều thể loại như: Truyện ngắn, thơ cổ, thơ mới, kịch, tạp văn, khảo cứu, nghị luận, phê bình, dịch thuật... Mặc dù sáng tác trên nhiều thể loại, nhưng thể loại nào cũng để lại dấu ấn đậm nét, cho thấy một cây bút tạp văn tinh tế, một ngòi bút truyện ngắn cự phách, một hồn thơ ý vị đậm đà, một nhà viết kịch sáng tạo, một nhà phê bình nổi tiếng. Ông xứng đáng được xem là một hiện tượng văn hoá Trung Quốc, một con người khổng lồ không chỉ của một thời đại. Trong tất cả các thể loại sáng tác thì truyện ngắn của Lỗ Tấn được coi như tiêu biểu và đặc sắc hơn cả. Truyện ngắn là một bộ phận khá quan trọng, trong đó chứa đựng những tư tưởng, tâm huyết của nhà văn. Bằng thực tiễn sáng tác của mình, Lỗ Tấn đã nêu lên một chân lý: Giá trị của một nhà văn không phải ở chỗ sáng tác nhiều hay ít, sinh mệnh của một tác phẩm không phải ở chỗ đề cập đến những chủ trương trước mắt hay lâu dài. Vấn đề cơ bản vẫn là sự thống nhất giữa nội dung sâu sắc và nghệ thuật điêu luyện. Sự kết hợp thành công giữa nội dung và hình thức là một trong những yêu cầu quan trọng đối với một tác phẩm có giá trị. Điều đó sẽ làm cho tác phẩm có sức sống bền lâu và truyện ngắn của Lỗ Tấn thực sự đã có được sức sống bền lâu trong lòng độc giả và đọng lại những âm vang không bao giờ ngưng. Truyện ngắn của Lỗ Tấn có sức lôi cuốn kỳ diệu với độc giả không chỉ trong nước mà còn trên thế giới. Ở Việt Nam, Lỗ Tấn là một trong số tác giả văn học nước ngoài được nhiều người biết đến. Một số truyện ngắn của ông đã được lựa chọn và đưa vào giảng dạy ở chương trình phổ thông. Điều đó chứng tỏ bóng dáng của nhà văn cách mạng vĩ đại này có ảnh hưởng rất sâu sắc đối với văn học Việt Nam. Do đó việc học tập, tìm hiểu Lỗ Tấn cũng như bước đầu tìm hiểu vấn đề giảng dạy tác phẩm Lỗ Footer Page 7 of 95. Header Page 8 of 95. Tẫn trong trường phổ thông sẽ giúp cho người làm khoá luận có những thuận lợi cho việc giảng dạy văn học nước ngoài sau này. Đồng thời có được cái nhìn đúng đắn về tài năng của nhà viết truyện ngắn tài ba, cùng cái nhìn sâu sắc về xã hội Trung Quốc. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Lỗ Tấn được xem là nhân vật khổng lồ của văn hoá Trung Hoa hiện đại. Nghiên cứu Lỗ Tấn là một đề tài thu hút rất nhiều các nhà nghiên cứu văn học, các nhà chính trị, các nhà văn của Trung Quốc và thế giới. Đi sâu nghiên cứu về tác phẩm của Lỗ Tấn, vấn đề về người nông dân lại được giới nghiên cứu phê bình chú ý đắc biệt. Hình tượng người nông dân trong truyện ngắn Lỗ Tấn đã trở thành một đề tài thú vị thu hút nhiều nhà nghiên cứu. Lỗ Tấn không chỉ là nhà văn lớn mà còn là nhà tư tưởng, nhà cách mạng vĩ đại. Bóng dáng của ông không chỉ bao trùm lên văn đàn Trung Quốc thế kỷ XX mà còn âm ỉ những “mạch ngầm ngàn dặm” cho mai sau. Là một nhà văn, ông là một cá tính sáng tạo, vừa lạ vừa quen, vừa riêng vừa chung. Với tài năng và tâm huyết ông đã tìm cách lôi hết bệnh tật “liệt căn tính quốc dân” góp phần giúp dân tộc cường tráng lên, sánh vai với năm châu bốn biển. Nghiên cứu về Lỗ Tấn đã có hàng loạt các công trình. Trong cuốn “Lỗ Tấn lịch sử nghiên cứu và hiện trạng”, tác giả Vương Phú Nhân đã tập hợp các bài viết khảo sát, đánh giá việc nghiên cứu Lỗ Tấn qua các thời kỳ, trong đó cũng có những bài viết đề cập đến vấn đề người nông dân trong truyện ngắn Lỗ Tấn. Vượt qua giới hạn trong nước, việc nghiên cứu Lỗ Tấn và vấn đề người nông dân trong truyện ngắn của ông cũng rất sôi nổi ở nước ngoài. Ở Nga, văn hào Pha - đê - ep có nhận xét: “Lỗ Tấn là một nhà văn Trung Quốc một trăm phần trăm, ông đã cống hiến cho nhân loại những hình thức dân tộc không thể bắt chước được”. Nhà nghiên cứu văn học Anantatu của Inđônêxia thì nhận định rằng: “Lỗ Tấn là nhà văn hiểu sâu sắc xã hội. Nhưng ông không dừng lại ở nhận thức xã hội mà còn ở chỗ ông đã làm cho chúng ta nhận thức được tinh thần AQ của chúng ta, dẫn dắt chúng ta loại trừ nó, hơn thế còn phải chỉ cho con cháu trên trái đất này hiện tại và cả trong tương lai phải quyết tâm vĩnh viễn xoá sạch tinh thần AQ”. Những lời nhận xét đó là kết quả của những quá trình nghiên cứu, tìm hiểu kỹ lưỡng về Lỗ Tấn và người nông dân trong tác phẩm của ông. Footer Page 8 of 95. Header Page 9 of 95. “Lỗ Tấn đến Việt Nam tương đối muộn”, đó là lời của giáo sư Đặng Thai Mai, người có công khai sơn phá thạch trong việc nghiên cứu, giới thiệu Lỗ Tấn và văn học hiện đại Trung Quốc ở Việt Nam. Tuy nhiên, sự muộn mằn ấy lại không cản trở niềm đam mê nghiên cứu về nhà văn cách mạng vĩ đại này. Niềm đam mê nghiên cứu Lỗ Tấn của giáo sư Đặng Thai Mai đã thôi thúc ông và cho ra đời các công trình: Lỗ Tấn thân thế văn nghiệp, một số tác phẩm dịch như: Khổng Ất Kỷ, Lễ Cầu Phúc... Những công trình ấy đã đem đến cho độc giả Việt Nam những nhìn nhận ban đầu và sự hiểu biết về người nông dân trong tác phẩm Lỗ Tấn. Ở Việt Nam, nghiên cứu Lỗ Tấn nói chung và người nông dân trong truyện ngắn của ông nói riêng không thể không kể đến giáo sư Lương Duy Thứ với các công trình: Lỗ Tấn phân tích tác phẩm, Mấy vấn đề về thi pháp Lỗ Tấn và việc giảng dạy Lỗ Tấn trong trường phổ thông, Lỗ Tấn tác phẩm và tư liệu. Trong các công trình nghiên cứu của mình, Lương Duy Thứ đã có những đánh giá rất sắc nét về vấn đề người nông dân và cách mạng trong văn chương Lỗ Tấn. Tác giả Phương Lựu trong cuốn Lỗ Tấn nhà lý luận văn học, nhìn các truyện ngắn viết về người nông dân dưới ánh sáng lý luận, là một trong những minh chứng cho các luận điểm về lý luận văn học của Lỗ Tấn. Trong giáo trình Lịch sử văn học Trung Quốc tập 2 của Nguyễn Khắc Phi Lương Duy Thứ, NXBGD 1998 cũng đề cập đến các truyện ngắn viết về người nông dân với tư cách là một dẫn chứng sâu sắc nhất, thuyết phục nhất cho nội dung tuyên chiến chống phong kiến trong các sáng tác của Lỗ Tấn. Ngoài ra, còn có một đội ngũ các dịch giả, các nhà nghiên cứu phê bình các tác phẩm của Lỗ Tấn với những tên tuổi như Phan Khôi, Trương Chính, Phạm Tú Châu, Lê Nguyên Cẩn, Trần Lê Bảo... Trong các công trình nghiên cứu của mình, vấn đề người nông dân được các tác giả nhìn nhận ở các góc độ khác nhau, song đều khẳng định rằng đây là một vấn đề trung tâm trong sáng tác của Lỗ Tấn. Thấy được ý nghĩa quan trọng của những sáng tác về hình tượng người nông dân, chúng tôi chọn đề tài: Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn, với mong muốn tìm hiểu, khám phá những ý nghĩa sâu sắc mà Lỗ Tấn gửi gắm trong đó, cùng sự nhìn nhận mới khi dạy truyện ngắn Lỗ Tấn. Đồng thời chúng tôi Footer Page 9 of 95. Header Page 10 of 95. mong muốn rằng vấn đề người nông dân cùng những tư tưởng mà Lỗ Tấn gửi gắm sẽ mãi được người Việt Nam chiêm nghiệm ở bất kỳ thời điểm nào. 3. Mục đích nghiên cứu Lựa chọn đề tài Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn, mục đích mà người nghiên cứu muốn hướng tới là những tư tưởng lớn lao mà Lỗ Tấn gửi gắm qua hình tượng người nông dân. Đồng thời cũng thấy rằng vần đề người nông dân mà Lỗ Tấn đặt ra mang ý nghĩa xuyên suốt theo chiều dài của lịch sử và ảnh hưởng đặc biệt sâu sắc đến Việt Nam. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là cần làm sáng tỏ hình tượng người nông dân được đề cập trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn. Để làm rõ đề tài này, người nghiên cứu cần chỉ ra các khía cạnh: Những vấn đề chung; số phận cuộc đời của nhân vật; nghệ thuật khắc hoạ hình tượng nhân vật 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1 Đối tượng Trong khoá luận này, đối tượng mà chúng tôi nghiên cứu tìm hiểu là người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn. 5.2 Phạm vi: Để thực hiện đề tài này chúng tôi đưa vào một số truyện ngắn trong hai tập Gào thét ( 1918 - 1922 ) và Bàng Hoàng (1924 - 1925) của Lỗ Tấn mà nhân vật người nông dân là nhân vật trung tâm cùng một số bài tạp văn thể hiện quan điểm của Lỗ Tấn về người nông dân. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân tích - Phương pháp so sánh, tổng hợp 7. Đóng góp của khoá luận Qua việc nghiên cứu các vấn đề xoay quanh hình tượng người nông dân, tác giả khoá luận muốn làm rõ những tư tưởng mà Lỗ Tấn gửi gắm thông qua cuộc đời và số Footer Page 10 of 95. Header Page 11 of 95. phận của những người nông dân. Đồng thời tác giả cũng mong muốn đóng góp được một số ý kiến để giảng dạy các tác phẩm của Lỗ Tấn trong trường phổ thông. 8. Bố cục của khoá luận MỞ ĐẦU NỘI DUNG Chương 1: Những vấn đề chung. Chương 2: Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn KẾT LUẬN. Phụ lục: Vấn đề giảng dạy tác phẩm Lỗ Tấn trong trường Phổ thông. Footer Page 11 of 95. Header Page 12 of 95. NỘI DUNG Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 1.1. Lược khảo về hình ảnh người nông dân trong văn học Trung Quốc thời phong kiến Vấn đề người nông dân là một trong những vấn đề trung tâm không chỉ của văn học Trung Quốc mà còn là vấn đề chủ yếu của văn học trên thế giới. Là một lực lượng không thể thiếu được trong xã hội, người nông dân luôn luôn chiếm một vị trí rất quan trọng. Đặc biệt hơn đối với những nước có nền văn minh nông nghiệp lúa nước thì người nông dân chiếm một vị trí quan trọng hơn bao giờ hết. Bởi vậy, trong văn học lực lượng ấy không thể vắng bóng. Vấn đề người nông dân luôn được đề cập đến trong các giai đoạn phát triển của lịch sử văn học Trung Quốc. Trung Quốc là một trong những cái nôi của văn minh nhân loại. Nền văn minh của dân tộc Trung Hoa được hình thành và phát triển cũng không thể vắng bóng hình ảnh của người nông dân. Trải qua lịch sử phát triển của văn học Trung Quốc ta có thể thấy người nông dân luôn được các nhà văn lưu tâm một cách đặc biệt trong các tác phẩm của mình. Ngay từ những tập thơ ca dân gian đầu tiên trong dòng chảy văn học Trung Quốc, hình ảnh về người nông dân đã xuất hiện và là một sự ký thác, cho sự gửi gắm tư tưởng của tác giả dân gian xưa. Tác phẩm Kinh thi bên cạnh nội dung phản ánh tình yêu nam nữ tha thiết mặn nồng, bên cạnh sự ngợi ca cuộc sống no đủ bình yên còn là hiện thực rộng lớn về đời sống của người nông dân. Đó là chiến tranh, thuế khóa, áp bức bóc lột. Và không ai khác nông dân chính là những người chịu nhiều đau khổ nhất. Kinh thi thực sự đã để lại trong lòng người đọc nỗi xót thương trước tình cảnh cùng nỗi bất hạnh của người nông dân. Tất cả những điều ấy đã thể hiện một cách chân thực và sinh động trong thơ Quốc phong, một phần thơ Tiểu nhã, các bài: Đệ đồ, Thất nguyệt, Đông sơn, Kích cổ... Người nông dân trong xã hội ấy phải chịu bao nỗi khổ cực. Đó là chiến tranh, là sự chia lìa của các cặp vợ chồng. Khói lửa binh đao làm bao gia đình phải ly tán, làng xóm xác xơ, tiêu điều. Những người nông dân đặc biệt là những người phụ nữ phải Footer Page 12 of 95. Header Page 13 of 95. chịu nỗi bất hạnh mà không biết kêu ai. Họ phải sống trong sự chờ mong khắc khoải. Qua bài Đệ đồ hình ảnh của những nỗi niềm bất hạnh cứ xoáy sâu vào lòng độc giả: “Có cây đỗ mọc lẻ loi Vừa đơm những quả khắp nơi trên cành Việc vua cẩn thận lo thành Chuỗi ngày nối tiếp phận mình rảnh chi Tháng mười quân dịch dứt kỳ Lòng em luống những sầu bi đợi chàng Chinh phu đi được rảnh rang!” Không chỉ là nỗi đau riêng của người phụ nữ, chiến tranh còn là nỗi đau của những người lính ngoài mặt trận, luôn khắc khoải nhớ mong được trở về với gia đình. Người lính chiến đã bày tỏ nỗi niềm đau đáu của mình qua bài Kích cổ: “Ôi lời hẹn ước trước khi xa cách Đành phụ nàng ta thác từ đây Đáng tin lời hẹn bấy nay Không thi hành được mảy may với nàng.” Có bao mơ ước còn dang dở, có bao điều mong muốn còn chưa thực hiện được. Người nông dân vẫn mãi đợi chờ tất cả ở phía trước, dù không mảy may hy vọng. Chiến tranh cùng sự thờ ơ của lũ quan lại làm cho người nông dân trên đất Trung Hoa phải gánh chịu bao cay đắng trong cuộc đời. Như vậy, hình tượng người nông dân trong văn học Trung Quốc đã phôi thai và xuất hiện từ rất sớm ngay từ tập thơ dân gian đầu tiên. Qua thời gian cùng với sự phát triển của văn học vấn đề người nông dân ngày càng được đề cập đến nhiều hơn, được quan tâm chú trọng nhiều hơn. Theo dòng chảy văn học đến thời Đường, thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của thơ ca cổ điển Trung Quốc, chúng ta thấy những vần thơ viết về người nông dân lao động và số phận khổ đau của họ dường như bi thương hơn, thống thiết hơn. Người nông dân trong thơ Đường vẫn là hình tượng trung tâm, là đối tượng để các nhà thơ thông qua đó phản ánh về nhân tình thế thái. Trong thơ Đường, điều khiến cho người đọc luôn day dứt, băn khoăn và không bao giờ quên được chính là những vần thơ viết về sự khốn cùng của nông dân. Người Footer Page 13 of 95. Header Page 14 of 95. nông dân trong xã hội thời ấy vẫn đi tìm cho mình một câu hỏi về sự bất hạnh của họ, về những điều mà họ phải gánh chịu. Bức tranh hiện thực xã hội rộng lớn, trong đó có hình ảnh người nông dân đã được các nhà thơ: Lý Bạch, Đỗ Phủ, Lý Thân, Bạch Cư Dị... vẽ lên đầy sinh động và chân thực. Họ đã nói lên tiếng lòng, bày tỏ sự xót thương, sự cảm thông cho số phận người nông dân bằng những vần thơ chứa đầy sự thống thiết và bi ai. Trong số ấy Đỗ Phủ được người ta nhắc đến nhiều nhất khi viết về nỗi khổ cực của người nông dân. Ông được coi là một nhà thơ hiện thực tiêu biểu và xuất sắc nhất của thơ Đường. Nhà thơ ấy bằng cả tâm hồn, cả trái tim thương yêu, ông đã cúi xuống những số phận bất hạnh trong xã hội. Mỗi bài thơ của Đỗ Phủ là một bức tranh hiện thực phơi bày mẫu thuẫn xã hội, vạch trần những bất công. Trong các bài thơ: Thạch Hào lại, Tân An lại, Binh xa hành, Thùy lão biệt, Vô gia biệt... Đỗ Phủ đã nêu lên nỗi đau khổ tủi hờn của người nông dân, đồng thời là sự đồng cảm xót thương cho những nỗi đau khổ của họ. Những bài thơ của ông cứ xoáy sâu, trở thành sức lay động mạnh mẽ trong lòng người đọc. Một số bài thơ: Thạch Hào lại, Tân An lại, đã lên án một cách trực tiếp hiện trạng xã hội lúc bấy giờ. Đó là tội ác của bọn quan lại, nguyên nhân của gây nên các cuộc chiến tranh liên miên trên đất nước. Hình ảnh người nông dân trong tình cảnh của họ hiện lên đầy xót xa, bi thương. Sự bất hạnh, nỗi đau khổ không ngoại trừ một ai, không ngoại trừ bất cứ lứa tuổi nào. Ngay cả những người trong tuổi đứng bóng xế chiều cũng phải mang nỗi đau khôn cùng. Điều ấy thể hiện trong Thạch Hào lại, hay trong Tân An lại sự thực xã hội lại được phơi bày một cách rõ ràng hơn, rộng lớn hơn, đau đớn xót xa hơn: “Buổi chiều xuôi nước bạc Tiếng khóc rộn non xanh Đừng cho đôi mắt ráo Hãy mặc lệ long lanh Mắt ráo trông xương trắng Trời đất thảy vô tình” (Tân An lại) Bao nhiêu giọt nước mắt đã rớt xuống cuộc đời để khóc cho những nỗi đắng cay muôn vàn. Dường như nỗi đau ấy của người nông dân quá lớn đến nỗi nước mắt không Footer Page 14 of 95. Header Page 15 of 95. còn đủ cho bao điều “vô tình”. Bài thơ là những giọt nước mắt của người nông dân nhưng cũng chính là giọt nước mắt xót thương của Đỗ Phủ trước những nỗi đau của người dân. Chiến tranh thuế khóa nặng nề dù ở thời kỳ nào thì nó cũng gây ra muôn vàn nỗi khổ đau cho nhân dân. Cảnh đói khát, chia ly loạn lạc vẫn là điều thường tình xảy ra trong cuộc sống. “Quạnh quẽ sau Thiên Bảo Vườn nhà cỏ dại che Xóm cũ hơn trăm nóc Loạn ly, tản bố bề Người còn tin tức biệt Kẻ chết, đất bùn se “ (Đỗ Phủ - Vô Gia biệt) Hay: “... Bốn bể ruộng không hoang Nông dân còn đói chết!” (Lý Thân - Cổ Phong) Thơ Đường cùng sự đóng góp của những tên tuổi: Đỗ Phủ, Lý Bạch, Bạch Cư Dị... đã để lại cho người đọc những ấn tượng sâu sắc về hình ảnh người nông dân. Người nông dân trong văn học Trung Quốc không còn là điều mới lạ. Cùng với dấu ấn của thời gian và sự phát triển của văn chương thì hình tượng người nông dân vẫn như một điểm sáng và được khắc họa thành hình tượng trung tâm của một số tác phẩm sau đời Đường. Người nông dân đã trở thành hình ảnh quen thuộc trong văn học Trung Quốc không chỉ ở thời kỳ trung đại mà đến thời cận hiện đại nó càng được thể hiện rõ nét hơn. Văn học hiện đại Trung Quốc đề cập đến hình tượng người nông dân mà Lỗ Tấn chính là tác giả tiêu biểu và ngời sáng nhất. 1.2. Một số khái niệm 1.2.1. Hình tượng Hình tượng là một khái niệm khá phổ biến và quen thuộc đối với các ngành nghệ thuật. Như một tiêu chí cho sự tồn tại, nghệ thuật không thể vắng bóng được hình tượng. Nó chính là sức sống lâu bền nhất và có giá trị ý nghĩa nhất trong tất cả các Footer Page 15 of 95. Header Page 16 of 95. ngành nghệ thuật. Hình tượng nghệ thuật vì thế, có thể coi là điều cốt lõi và chủ yếu tất của tất cả các loại hình nghệ thuật. Có khá nhiều cách định nghĩa khác nhau về hình tượng. Theo từ điển tiếng việt 2006 do Hoàng Phê (chủ biên): “Hình tượng là sự phản ánh một cách khái quát bằng nghệ thuật dưới hình thức những hình tượng cụ thể, sinh động, điển hình, nhận thức trực tiếp bằng cảm tính”. Còn trong Từ điển thuật ngữ văn học do Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) NXBGD 2004 - Tr.147 thì định nghĩa: “Hình tượng nghệ thuật chính là khách thể đời sống được nghệ sĩ tái hiện bằng tưởng tượng sáng tạo trong những tác phẩm nghệ thuật”. Nhằm đem đến cho người đọc sự nhận thức sâu sắc về đời sống xã hội, văn chương cũng dùng hình tượng nghệ thuật làm phương tiện thể hiện. Trong truyện ngắn của mình Lỗ Tấn, đã xây dựng một hệ thống các hình tượng: Hình tượng con người, hình tượng con đường, hình tượng cuộc sống ... Thông qua đó Lỗ Tấn muốn thể hiện những nhận thức của mình về đời sống. 1.2.2. Hình tượng nhân vật Theo từ điển thuật ngữ văn học do Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) NXBGD - 2004 định nghĩa: “Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống. Chức năng cơ bản của nhân vật văn học là khái quát tính cách của con người và thể hiện quan điểm nghệ thuật và lý tưởng thẩm mỹ của nhà văn về con người, vì thế nhân vật luôn gắn liền với chủ đề của tác phẩm”. Trong Từ điển Hán Việt - Phan Văn Các (2003) - NXB TP. HCM Tr 90 giải thích: “Hình tượng nhân vật là hình ảnh con người hay đời sống được miêu tả trong tác phẩm để phản ánh hiện thực và thể hiện một tư tưởng, tình cảm nào đó”. Hình tượng nhân vật trong tác phẩm văn học được nhà văn xây dựng lên mang lại linh hồn cho tác phẩm. Đồng thời thể hiện được tư tưởng tình cảm của nhà văn gửi gắm vào trong đó. Hình tượng nhân vật đóng vai trò rất quan trọng trong mỗi tác phẩm. Hình tượng người nông dân trong truyện ngắn của Lỗ Tấn là một đặc trưng rất tiêu biểu trong các sáng tác của ông. Nhắc đến nhà văn này dường như người ta sẽ nghĩ ngay đến hình ảnh những người nông dân với những cuộc đời đầy đau khổ và bất hạnh. Footer Page 16 of 95. Header Page 17 of 95. Họ được nhà văn xây dựng lên bằng tất cả tấm lòng, và biết cúi xuống những nỗi đau khổ của nông dân, của con người. Lỗ Tấn muốn dóng lên tiếng chuông thức tỉnh nhân dân Trung Quốc đang “Ngủ say trong căn nhà hộp bằng sắt”, đồng thời “hát cho đồng bào mình nghe bài hát lạc điệu của bản thân họ, chỉ cho họ thấy những bước đi sai nhịp trên con đường hành quân tiến về tương lai”. Thông qua việc tìm hiểu một số truyện ngắn của Lỗ Tấn chúng ta sẽ thấy được rõ hơn hình tượng người nông dân. Footer Page 17 of 95. Header Page 18 of 95. Chương 2: HÌNH TƯỢNG NGƯỜI NÔNG DÂN TRONG MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN LỖ TẤN 2.1. Mảnh đất ươm mầm cho các tác phẩm của Lỗ Tấn viết về người nông dân Cuộc đời của Lỗ Tấn là cuộc đời của một con người, của một nhà văn từng chứng kiến bao biến động thăng trầm, những chuyển biến trong lịch sử Trung Quốc. Trong lịch sử Trung Quốc có thể coi đây là thời kỳ chuyển biến mạnh mẽ và sâu sắc nhất về đời sống chính trị, về kinh tế và các lĩnh vực khác. Cùng với sự phát triển, sự đi lên của nhân loại, Trung Quốc trong thời kỳ này đang cựa mình lột bỏ tất cả những cái cũ kỹ và lạc hậu. Cả dân tộc Trung Hoa như đang thoát thai, vươn mình tới một xã hội tốt đẹp hơn. Tồn tại trên đất nước này hàng nghìn năm chế độ phong kiến đã gây ra bao tai vạ cho người dân, kìm hãm và buộc chân sự phát triển của đất nước. Nó làm cho cả xã hội Trung Quốc phải chìm trong những năm tăm tối và đau đớn. Và theo quy luật phát triển của nhân loại khi cái cũ không còn phù hợp sẽ xuất hiện cái mới thay thế. Trên thực tế, thời kỳ Lỗ Tấn sống và sáng tác Trung Quốc đang có sự chuyển giao vĩ đại. Chế độ phong kiến đã suy tàn nhưng để lại nhiều hậu quả. Và một hình thái xã hội mới xuất hiện nhưng còn non yếu. Do đó cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới trở nên căng thẳng. Cuộc đấu tranh ấy tạo nên những vết thương trong lòng xã hội, gây ra nhưng bi kịch cho dân tộc. Nhưng trong cuộc hành trình tiến đến những điều tốt đẹp dân tộc Trung Hoa đã phải trải qua bao khó khăn, bao sóng gió. Lịch sử Trung Quốc đã ghi nhận những sự kiện liên tiếp xảy ra trong một thời gian ngắn. Cách mạng Tân Hợi (1911), sự ảnh hưởng của cách mạng tháng Mười Nga (1917), đặc biệt hơn là sự ra đời của Đảng Cộng Sản Trung Quốc (1921)...Tất cả những sự kiện này đã tác động một cách sâu sắc đến đời sống xã hội Trung Hoa, đặc biệt là đối với nền văn học. Nó ảnh hưởng một cách mạnh mẽ đến huynh hướng sáng tác của các nhà văn. Và đặc biệt hơn là ta có thể tìm thấy trong sáng tác của nhà văn Lỗ Tấn. Đối với quá trình sáng tác của mỗi nhà văn, dấu ấn tuổi thơ, quê hương thường in hằn trong trái tim của họ để rồi chuyển thành những áng văn, thơ bất hủ: M.Gorki, Footer Page 18 of 95. Header Page 19 of 95. một nhà văn hiện thực Nga nổi tiếng, một con người phải chịu bao cay đắng trong cuộc đời đã viết nên những tác phẩm in dấu tuổi thơ, quê hương và bao khoảnh khắc đắng cay trong cuộc đời mà ông đã đi qua. Những tác phẩm: Thời thơ ấu, Kiếm sống, Những trường đại học của tôi ... trải qua thời gian vẫn sống trong lòng người đọc. Đó chỉ là một trường hợp điển hình, thực tế còn nhiều nhà văn viết nên những tác phẩm như phiên bản thứ hai của cuộc đời mình. Có thể nói quê hương sinh sống, gia đình là những yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến sáng tác của nhà văn. Hình tượng người nông dân trong sáng tác của Lỗ Tấn không phải là một sự ngẫu nhiên mà nó bắt nguồn từ chính những nét trong cuộc đời của nhà văn. Đây là một yếu tố căn bản khi người ta nghiên cứu đến hình tượng người nông dân trong sáng tác của ông. Lỗ Tấn là một nhà văn rất gần gũi và gắn bó với người nông dân. Hàng năm mùa hè đến, Lỗ Tấn thường theo mẹ về thăm quê ngoại ở thôn An Kiều. Những dịp đó Lỗ Tấn có điều kiện tiếp xúc với con em nông dân, hiểu được cuộc sống nghèo khổ của họ. Sau này ông kể lại rằng: “Tôi sinh trưởng trong một gia đình lớn ở đô thị, từ bé chịu giáo huấn của sách cổ và thầy đồ, cho nên cũng xem đại chúng lao động như bức tranh hoa điểu. Có khi cảm thấy cái giả dối và thối nát của cái gọi là xã hội thượng lưu, song tôi vẫn hâm mộ cái vui của họ. Nhưng quê ngoại mẹ tôi là nông thôn khiến tôi có thể thỉnh thoải gần gũi nông dân, dần dần biết họ suốt đời bị áp bức, chịu bao đau khổ chứ đâu có như bức tranh hoa điểu. Về sau có dịp ngẫu nhiên viết văn tôi bèn dùng hình thức truyện ngắn, lần lượt viết ra sự trụy lạc của cái gọi là xã hội thượng lưu và nỗi bất hạnh của xã hội lớp dưới.” (Tựa tuyển tập bản tiếng Anh) Cuộc đời của Lỗ Tấn cũng trải qua những năm tháng đầy sóng gió. Con đường đi tìm chân lý cho cuộc đời, tìm lẽ sống cho chính mình cũng đầy gian nan và vất vả. Vốn có ác cảm với lễ giáo phong kiến từ lúc bé qua sách vở, lớn lên mục kích cảnh đau khổ của nhân dân, nhìn rõ con đường suy vong của đất nước, Lỗ Tấn căm ghét, nuôi một tinh thần chống lại nó. Ông quyết tâm đi tìm “con đường khác, đi xứ khác, tìm những con người khác”. Lỗ Tấn băn khoăn trăn trở trước vận mệnh của đất nước, trước số phận của người nông dân. Lý tưởng mà Ông muốn tìm cho cuộc đời mình cũng chính là những mong muốn mà ông muốn dành cho những người nông dân của quê hương mình, cũng như những người nông dân trên đất nước Trung Quốc. Sống và gắn Footer Page 19 of 95. Header Page 20 of 95. bó với người nông dân, ông đã nhận ra sự khiếm khuyết của họ - sự u mê trong “ngôi nhà bằng sắt không có cửa sổ”, ngột ngạt và bế tắc. Đồng thời Lỗ Tấn bằng cả tấm lòng yêu thương bao la, sự cảm thông sâu sắc ông đã nhận ra những phẩm chất tốt đẹp bên trong con người của họ. Đời sống khổ cực của người nông dân mà ông từng chứng kiến như ngọn lửa thôi thúc ông tìm đến con đường văn chương, tìm đến mong muốn và khát vọng cải tạo xã hội. Từ con đường làm thuốc chữa bệnh về thể xác, Lỗ Tấn đã nhận thức được việc chữa căn bệnh tinh thần còn quan trọng hơn. “Dân mà còn ngu muội hèn nhát thì dù cho thân thể khỏe mạnh cường tráng đi chăng nữa, cũng có thể làm thứ người ta đưa ra chém đầu thị chúng và làm thứ người đứng xem cuộc thị chúng vô vị như thế kia mà thôi. Còn ốm đau mà còn có phải chết đi ít nhiều thì chưa hẳn phải bất hạnh, cho nên điều chúng ta làm trước hết phải biến đổi tinh thần của họ, tất nhiên không gì bằng văn nghệ” ( Tựa viết lấy cho tập Gào thét). Như vậy có thể thấy rằng, viết về người nông dân không phải là một đề tài hoàn toàn mới đối với văn học hiện đại Trung Quốc. Nó mang tính chất truyền thống và được tiếp nối trong dòng chảy của văn học. Và cũng thấy rằng hình tượng người nông dân trong sáng tác của Lỗ Tấn cũng chính là sự tiếp nối, kế thừa và phát huy tính truyền thống đã có trong văn học. Tuy nhiên bằng tất cả tâm huyết, sự trải nghiệm của mình vấn đề người nông dân đã được Lỗ Tấn lý giải và am hiểu một cách sâu sắc hơn. Lỗ Tấn nhìn người nông dân không chỉ ở một thời điểm một giai đoạn, mà ông nhìn người nông dân trong cả chiều dài lịch sử. Do đó, vấn đề người nông dân trong sáng tác của Lỗ Tấn mang tính chất rộng khắp, mang tính thời đại. Người ta tưởng chừng như con mắt của Lỗ Tấn nhìn về người nông dân có thể xuyên thấu hàng nghìn năm sau thời đại của ông. Nó vang vọng những dư âm không chỉ hôm nay, mà có lẽ còn mãi đến mai sau. Viết về họ, Lỗ Tấn mong muốn họ thức tỉnh và đứng lên đấu tranh cho quyền sống, quyền hạnh phúc của mình. Đó chính là điểm mới, là sự tiến bộ vượt bậc của Lỗ Tấn so với văn học trong quá khứ khi viết về người nông dân. 2.2. Hình tượng người nông dân trong một số truyện ngắn Lỗ Tấn Hình ảnh người nông dân từ lâu đã ám ảnh và trở đi trở lại trong tâm khảm của nhà văn Lỗ Tấn. Nó đã tạo nên sức sống bền lâu và sức âm vang trong những trang Footer Page 20 of 95.