Header Page 1 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
MôC LôC
Môc Lôc ............................................................................................................ 1
Më §Çu ............................................................................................................. 2
1. Lý do chän ®Ò tµi ..................................................................................... 2
2. LÞch sö vÊn ®Ò .......................................................................................... 3
3. Môc ®Ých, ý nghÜa, nhiÖm vô cña ®Ò tµi................................................. 5
4. Ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................................. 5
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ........................................................................ 5
néi DUNG ...................................................................................................... 7
CH¦¥NG 1: C¥ Së Lý LUËN....................................................................... 7
1. Kh¸i qu¸t truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam ............................................ 7
2. C©u vµ c¸c thµnh phÇn nghÜa cña c©u tiÕng ViÖt ................................. 8
2.1 Ba b×nh diÖn nghiªn cøu c©u ............................................................... 8
2.2. Quan niÖm vÒ c©u ............................................................................... 9
2.3. Ph©n lo¹i c©u .................................................................................... 11
2.4 C¸c thµnh phÇn nghÜa cña c©u tiÕng ViÖt .......................................... 14
CH¦¥NG 2: HIÓN NG¤N, HµM NG¤N TRONG TRUYÖN C¦êI D¢N
GIAN VIÖT NAM........................................................................................... 21
1. HiÓn ng«n vµ hµm ng«n trong v¨n b¶n v¨n ch¬ng. ......................... 21
1.1 Quan niÖm vÒ hiÓn ng«n, hµm ng«n trong v¨n ch¬ng..................... 21
1.2 Ph©n tÝch hiÓn ng«n vµ hµm ng«n trong v¨n ch¬ng. ....................... 22
2. HiÓn ng«n, hµm ng«n trong truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam ............ 24
2.1 HiÓn ng«n, hµm ng«n trong truyÖn cêi vÒ ngêi n«ng d©n ............. 24
2.2 HiÓn ng«n, hµm ng«n trong truyÖn cêi vÒ tÇng líp trÝ thøc. ........... 32
2.3 HiÓn ng«n, hµm ng«n trong truyÖn cêi vÒ tÇng líp tiÓu th¬ng ..... 34
2.4 HiÓn ng«n, hµm ng«n trong truyÖn cêi vÒ tÇng líp quan l¹i cêng
hµo. .......................................................................................................... 35
2.5 HiÓn ng«n, hµm ng«n trong truyÖn cêi vÒ c¸c anh häc trß, c¸c bµ vî
go¸, c¸c chó lÝnh dÞch .............................................................................. 37
3. HiÓn ng«n vµ hµm ng«n trong truyÖn cêi hiÖn ®¹i. ......................... 37
kÕt luËn ..................................................................................................... 39
tµi liÖu THAM KH¶o............................................................................... 42
1
Footer Page 1 of 75.
Header Page 2 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
Më §ÇU
1. Lý do chän ®Ò tµi
Trong ®êi sèng x· héi, ®Ó giao tiÕp, con ngêi cã thÓ sö dông rÊt nhiÒu
ph¬ng tiÖn kh¸c nhau nh cö chØ, ®iÖu bé, ký hiÖu to¸n häc, ®Ìn hiÖu giao
th«ng, tÝn hiÖu hµng h¶i, ©m nh¹c, héi ho¹… Tuy nhiªn, ng«n ng÷ vÉn lµ c«ng
cô giao tiÕp quan träng vµ u viÖt. Nhê ng«n ng÷, con ngêi cã thÓ thiÕt lËp
c¸c mèi quan hÖ x· héi vµ diÔn ®¹t trän vÑn, s¸ng tá c¸c sù kiÖn còng nh t
tëng, t×nh c¶m vµ nguyÖn väng cña m×nh, lµm cho ngêi kh¸c thÊu hiÓu tÊt
c¶ nh÷ng g× hµm chøa trong sù diÔn ®¹t Êy. Còng b»ng ng«n ng÷, con ngêi
cã thÓ lu truyÒn vèn tri thøc, kinh nghiÖm quý b¸u cña m×nh cho thÕ hÖ sau.
ViÖc sö dông ng«n ng÷ trong giao tiÕp ®îc thÓ hiÖn ë hai c¸ch nãi: nãi
th¼ng, nãi tr¾ng, nãi to¹c ra… vµ c¸ch nãi bãng giã; nãi vßng vo, quanh co;
nãi mËp mê, óp më… NghÜa lµ ngêi ta kh«ng chØ nãi b»ng hiÓn ng«n (ý
nghÜa lêi nãi biÓu hiÖn ë ngay c©u ch÷) mµ cßn nãi b»ng hµm ng«n (ý nghÜa
lêi nãi Èn sau c©u ch÷). ý nghÜa hiÓn ng«n lµ ®iÒu kiÖn cÇn cßn ý nghÜa hµm
ng«n lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cho viÖc hiÓu th«ng tin cña mét ph¸t ng«n.
VÊn ®Ò hiÓn ng«n vµ hµm ng«n ®· hÊp dÉn ng«n ng÷ häc gÇn ®©y. Nã
thuéc lý thuyÕt giao tiÕp, dông häc, ng«n ng÷ häc v¨n b¶n, l«gic - ng÷ nghÜa
häc. Søc hÊp dÉn cña vÊn ®Ò lµ ë sù c©n nh¾c cña ngêi viÕt, ngêi nãi: lùa
chän c¸ch nãi nµo vµ cßn ë sù cè g¾ng cña ngêi ®äc, ngêi nghe ®Ó hiÓu cho
tróng c¸i ý cña ngêi nãi.
Trong viÖc biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa phæ th«ng, hiÓn ng«n vµ hµm ng«n
lµ nh÷ng néi dung quan träng trong phÇn “NghÜa cña c©u”- mét trong bèn
ch¬ng lín cña TiÕng ViÖt 11. Trong ch¬ng tr×nh Ng÷ V¨n, hiÓn ng«n vµ
hµm ng«n vÉn lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m . §ã lµ c¨n cø quan träng ®Ó hiÓu
thÊu ®¸o t¸c phÈm v¨n ch¬ng, ®Æc biÖt víi truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam.
Lµ mét gi¸o viªn Ng÷ V¨n trong t¬ng lai, t«i nhËn thÊy viÖc nghiªn
cøu hiÓn ng«n vµ hµm ng«n trong truyÖn cêi d©n gian lµ mét viÖc lµm thiÕt
yÕu, cã ý nghÜa s©u s¾c.
2
Footer Page 2 of 75.
Header Page 3 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Ngêi ®Æt vÊn ®Ò ý nghÜa hµm Èn sím nhÊt lµ nhµ ng«n ng÷ häc ngêi
Anh – Grice.
ë ViÖt Nam, tõ nh÷ng n¨m 70, c¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷ ®· híng
sù quan t©m tíi vÊn ®Ò nµy.
2.1. §¸i Xu©n Ninh khi bµn vÒ nghÜa cña c©u ®· nãi tíi c¸ch sö dông
c©u hái víi c¸c tõ lµm ®iÓm nhÊn ®Ó hái, trong ®ã, «ng cã nãi tíi trêng hîp
c©u hái víi nh÷ng dông ý kh¸c. Theo «ng, “Trong lêi nãi, cã nh÷ng c©u hái
thùc sù yªu cÇu ngêi nghe ph¶i tr¶ lêi, ngîc l¹i, cã nh÷ng c©u hái cã dông
ý phñ ®Þnh hay kh¼ng ®Þnh, cÇu khiÕn hay chØ cã t¸c dông bµy tá c¶m xóc” (Tr
155)(1) .
2.2. TrÇn Ngäc Thªm bµn tíi ý nghÜa cña c©u g¾n víi v¨n b¶n. Theo
«ng, “V¨n b¶n kh«ng ph¶i lµ phÐp céng ®¬n thuÇn gi÷a c¸c c©u mµ gi÷a c¸c
c©u trong v¨n b¶n cã sîi d©y liªn kÕt chÆt chÏ”(2). Do ®ã, khi c¸c c©u trong v¨n
b¶n cã sù bÊt thêng trong liªn kÕt th× sÏ t¹o nªn “Chuçi bÊt thêng vÒ nghÜa”,
tøc lµ trong ®ã sÏ cã hµm ng«n cña v¨n b¶n.
2.3. DiÖp Quang Ban ®· ®i s©u nghiªn cøu vÒ c©u.Trong ®ã, «ng dµnh
phÇn nghiªn cøu c©u g¾n liÒn víi hoµn c¶nh sö dông, cã nghÜa lµ c©u - ph¸t
ng«n. ¤ng cho r»ng: “Muèn t×m hiÓu mét c©u bÊt kú ph¶i g¾n víi hoµn c¶nh
sö dông cña chóng, nÕu kh«ng, chØ hiÓu ®îc ph¸t ng«n Êy th«ng qua ý nghÜa
cÊu tróc cña c©u, cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c tõ ng÷ vµ cña b¶n th©n c¸c tõ
ng÷ dïng ®Ó lÊp ®Çy khu«n h×nh c©u Êy” (Tr 74)(3).
2.4. NguyÔn §øc D©n ®· bµn tíi c¸ch nãi hµm ng«n th«ng qua hµnh vi ng«n
ng÷ gi¸n tiÕp (Tr 59 -75), vi ph¹m c¸c ®iÒu kiÖn hµnh vi ë lêi (Tr 118, 119) vµ
(1):Ho¹t ®éng cña tõ tiÕng ViÖt-§¸i Xu©n Ninh-NXB Khoa häc x· héi Hµ Néi,1978.
(2):HÖ thèng liªn kÕt v¨n b¶n tiÕng ViÖt-TrÇn Ngäc Thªm-NXB Khoa häc x· héi Hµ Néi
(3):C©u ®¬n tiÕng ViÖt-DiÖp Quang Ban-NXB GD,1987
3
Footer Page 3 of 75.
Header Page 4 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
th«ng qua lý thuyÕt lËp luËn. Theo t¸c gi¶, cã 2 ph¬ng ph¸p lËp luËn lµ
ph¬ng ph¸p h×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p kh«ng h×nh thøc. Ph¬ng ph¸p lËp
luËn kh«ng h×nh thøc sÏ t¹o ra hµm ng«n. “Sù lËp luËn theo nh÷ng tri thøc, lý
lÏ, phong tôc tËp qu¸n, nh©n sinh quan cña mét x· héi, d©n téc mµ hÇu hÕt c¸
thÓ sèng trong x· héi ®Òu t«n träng vµ tu©n thñ” (Tr 169)(1).
2.5 T¸c gi¶ NguyÔn §øc D©n ®· nghiªn cøu c¸c kiÓu nghÜa cña ph¸t
ng«n” (Tr 191).ë ®ã, t¸c gi¶ ®i s©u vµo t×m hiÓu hiÓn ng«n, hµm ng«n, tiÒn gi¶
®Þnh, hµm ng«n – hµm ý ng«n ng÷(2).
2.6 §ç H÷u Ch©u ®· gi¸n tiÕp bµn ®Õn hµm ng«n khi ph©n tÝch sù
chuyÓn ho¸ c¸c chøc n¨ng trong v¨n b¶n. Theo t¸c gi¶:“Trong lêi nãi sinh
®éng hµng ngµy, tïy theo nh÷ng nhu cÇu diÔn ®¹t kh¸c nhau, do t¸c ®éng cña
nh©n tè giao tiÕp mµ cã sù chuyÓn hãa chøc n¨ng gi÷a c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷”
(Tr 100)(3).
2.7 §ç H÷u Ch©u ®· dµnh mét ch¬ng ®Ó nãi vÒ ý nghÜa têng minh vµ
ý nghÜa hµm Èn (Tr 359)(4).ë ®©y, «ng ®a ra mét nguyªn lý nãi n¨ng, chóng
ta truyÒn b¸ nhiÒu h¬n lµ ®iÒu chóng ta nãi. C¸c ch¬ng kh¸c: ChiÕu vËt vµ
chØ xuÊt, Hµnh vi ng«n ng÷, Lý thuyÕt lËp luËn, Lý thuyÕt héi tho¹i… ®Òu
híng tíi lµm râ ý nghÜa têng minh vµ ý nghÜa hµm Èn.
2.8 T¸c gi¶ §inh Träng L¹c còng bµn ®Õn hµm ng«n: “Sö dông lèi nãi
gîi hµm ng«n, tõ ng÷ dïng Ýt mµ buéc ngêi nghe ph¶i h×nh dung, liªn tëng,
suy luËn rÊt nhiÒu míi thÊy ®îc c¸i hay, c¸i tµi cña ngêi dïng ng«n ng÷”
(Tr 188)(5). Ngoµi ra, t¸c gi¶ cßn nãi ®Õn nghÜa hµm ng«n ë nh÷ng kiÓu c©u
chuyÓn ®æi t×nh th¸i nh dïng c©u hái ®Ó béc lé c¶m xóc, hái ®Ó kh¼ng ®Þnh,
hái ®Ó phñ ®Þnh, hái ®Ó gîi ý hay d¹ng c©u kh¼ng ®Þnh – nghi vÊn (Tr 229 232).
(1) Ng÷ dông häc - TËp 1- NguyÔn §øc D©n – NXBGD, 1998.
(2) L«gic vµ tiÕng ViÖt- NguyÔn §øc D©n – NXBGD, 1998.
(3) Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt - §ç H÷u Ch©u – NXBGD, 1999.
(4) §¹i c¬ng ng«n ng÷ häc - §ç H÷u Ch©u – NXBGD, 2001.
(5) Phong c¸ch tiÕng ViÖt – §inh Träng L¹c – NXBGD, 2000.
4
Footer Page 4 of 75.
Header Page 5 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
Trong nh÷ng n¨m cña thËp kû 80, 90 vµ ngay c¶ thËp niªn gÇn ®©y, vÊn
®Ò hiÓn ng«n, hµm ng«n ®îc rÊt nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp trªn t¹p chÝ ng«n ng÷.
Trªn c¬ së tiÕp thu c¸c thµnh tùu nghiªn cøu cïng víi mét hÖ thèng lÝ thuyÕt
kh¸ ®Çy ®ñ vÒ ý nghÜa cña c©u, ngêi viÕt muèn híng vÒ mét ®èi tîng cô
thÓ khi khai th¸c ý nghÜa hiÓn ng«n vµ hµm ng«n. §ã lµ hiÓn ng«n vµ hµm
ng«n trong truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam.
3. Môc ®Ých, ý nghÜa, nhiÖm vô cña ®Ò tµi
Môc tiªu cña cña kho¸ luËn lµ lµm râ ®îc ý nghÜa hiÓn ng«n vµ hµm
ng«n biÓu hiÖn trong truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam.
ViÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy rÊt cã ý nghÜa bëi trong thùc tÕ sö dông
ng«n ng÷, ngêi ta cã thÓ hiÓu râ ý nghÜa têng minh nhng cha hiÓu hÕt
®îc ý nghÜa hµm ng«n Èn sau c©u ch÷. HiÓu hµm ng«n sai lÇm sÏ lµm mÊt ®i
sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Híng viÖc ph©n tÝch hiÓn ng«n vµ hµm ng«n
vµo truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam, chóng t«i híng tíi kh¸m ph¸ ®êi sèng x·
héi, t©m hån cña «ng cha ta, híng vÒ céi nguån. ViÖc nghiªn cøu sÏ phôc vô
®¾c lùc cho qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cña mét gi¸o viªn Ng÷ V¨n.
Trªn c¬ së x¸c ®Þnh môc ®Ých, ý nghÜa cña ®Ò tµi, ®Ò ra mét sè nhiÖm vô
cô thÓ:
N¾m v÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ hiÓn ng«n vµ hµm ng«n, kiÕn
thøc dông häc.
Kh¶o s¸t, ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña hiÓn ng«n vµ hµm
ng«n trong truyÖn cêi.
4. Ph¹m vi nghiªn cøu
T×m hiÓu nghÜa hiÓn ng«n, hµm ng«n cña 342 truyÖn trong “Kho tµng
truyÖn tiÕu l©m ViÖt Nam” -NguyÔn Cõ - Phan Träng Thëng.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª.
5
Footer Page 5 of 75.
Header Page 6 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ng«n ng÷.
Ph¬ng ph¸p lËp luËn: diÔn dÞch, quy n¹p, tæng ph©n hîp.
6
Footer Page 6 of 75.
Header Page 7 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
NéI DUNG
CH¦¥NG 1: C¥ Së Lý LUËN
1. Kh¸i qu¸t truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam
1.1 Kh¸i niÖm
“TiÕu l©m”, theo nghÜa ch÷ H¸n lµ rõng cêi. §ã lµ mét thÓ lo¹i truyÖn
kÓ d©n gian, mét trong nh÷ng h×nh thøc tiªu biÓu cña v¨n ho¸ tiÕng cêi d©n
gian, bao gåm nh÷ng lo¹i truyÖn kÓ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt cña ®èi tîng m«
t¶ vµ tÝnh chÊt cña sù g©y cêi.
1.2 Ph©n lo¹i
Giíi nghiªn cøu ph©n biÖt trong tiÕu l©m cã hai lo¹i: truyÖn kh«i hµi vµ
truyÖn trµo phóng. ë lo¹i truyÖn kh«i hµi, viÖc tr×nh bµy nh÷ng hiÖn tîng tr¸i
tù nhiªn g©y ra ph¶n øng cña t duy l«gic ë ngêi tiÕp nhËn, lµm bËt ra tiÕng
cêi nh mét hiÖu øng sinh lý th«ng thêng. VÝ dô c¸c truyÖn: “Ch¸y”, “Ba
anh mª ngñ”… Nh÷ng lêi nãi, hµnh vi trë nªn buån cêi lµ do sù hiÓu lÇm lêi
nãi cña nhau hoÆc do c¸c tËt vÒ sinh lý. Lo¹i truyÖn nµy chØ thuÇn tuý g©y
cêi. ë ®©y kh«ng nh»m vµo thãi xÊu nµo vÒ tÝnh c¸ch hay b¶n chÊt x· héi
cña nh©n vËt.
ë lo¹i truyÖn trµo phóng, tÝnh hµi híc thêng ®îc g¸n cho nh÷ng con
ngêi mang nh÷ng thãi xÊu, thãi tËt tr¸i víi lËp trêng ®¹o ®øc - x· héi phæ
biÕn cña d©n gian (vÝ dô c¸c thãi lêi biÕng, xu nÞnh, h¸ch dÞch, tham lam keo
kiÖt…). Giíi nghiªn cøu ph©n biÖt hai nhãm truyÖn trµo phóng: mét nhãm
miªu t¶ c¸c biÓu hiÖn hµi híc cña nh÷ng tÝnh c¸ch xÊu phæ biÕn, mét nhãm
m« t¶ c¸c biÓu hiÖn hµi híc cña nh÷ng tÝnh xÊu g¾n víi nh÷ng g× ®îc xem
nh b¶n chÊt cña tÇng líp x· héi cô thÓ.
1.3 Nh©n vËt
Nh©n vËt cña nhãm truyÖn thø nhÊt lµ nh÷ng anh lêi, anh tham ¨n, anh
nãi kho¸c, anh ®·ng trÝ, anh sî vî…§ã lµ nh÷ng nh©n vËt mang c¸c tÝnh xÊu
7
Footer Page 7 of 75.
Header Page 8 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
phæ biÕn. VÝ dô c¸c truyÖn: “§ì ph¶i mÊt c«ng”, “Ai nu«i t«i”, “Lêi ®©u mµ
lêi thÕ”…
Nh©n vËt cña nhãm truyÖn thø hai thêng ®îc gäi theo thµnh phÇn x·
héi: quan huyÖn, thÇy ®Ò, lý trëng, thÇy ®å, thÇy cóng, thÇy ®Þa lý, nhµ
s…C¸c nh©n vËt nµy võa mang nh÷ng thãi xÊu nh ë nhãm truyÖn thø nhÊt,
võa mang nh÷ng thãi xÊu g¾n víi thµnh phÇn x· héi cña m×nh nh ¨n ®ót lãt
cña d©n, xö kiÖn kh«ng c«ng minh, dèt n¸t, h¸ch dÞch…
Trong vèn tiÕu l©m truyÒn thèng cßn cã chuçi truyÖn xoay quanh nh÷ng
nh©n vËt chÝnh lµ Tr¹ng : Tr¹ng Quúnh, Tr¹ng Lîn… ®îc x©y dùng gÇn nh
lµ nh÷ng nh©n vËt bîm nghÞch. Hä lµ nh÷ng ngêi xuÊt th©n tÇm thêng ®·
dïng mu mÑo d©n gian ®Ó lõa g¹t vµ bªu xÊu c¸c ®¹i diÖn cña bé m¸y thèng
trÞ.
2. C©u vµ c¸c thµnh phÇn nghÜa cña c©u tiÕng ViÖt
2.1 Ba b×nh diÖn nghiªn cøu c©u
2.1.1. KÕt häc (B×nh diÖn có häc)
B×nh diÖn kÕt häc lµ b×nh diÖn cña mèi quan hÖ gi÷a c¸c tÝn hiÖu ng«n
ng÷ trong mét ph¸t ng«n, lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c tõ ë trong c©u, quan hÖ
gi÷a chñ ng÷ vµ vÞ ng÷, gi÷a c¸c thµnh phÇn chÝnh vµ thµnh phÇn phô, quan hÖ
gi÷a c¸c vÕ c©u.
VÝ dô:
Gµ quÌ / ¨n quÈn cèi xay.
CN
VN
Lµ mét c©u v¨n ®óng v× cã cÊu tróc ng÷ ph¸p ®óng vµ ph¶n ¸nh mét
hiÖn tîng cã thùc trong ®êi sèng.
2.1.2. B×nh diÖn nghÜa häc
NghÜa häc lµ bé m«n nghiªn cøu vÒ ý nghÜa cña tõ, c©u, v¨n b¶n. Khi
nghiªn cøu vÒ ý nghÜa cña c©u th× cÇn tËp trung xem xÐt nghÜa miªu t¶ vµ
nghÜa t×nh th¸i.
VÝ dô: Lan häc giái thËt ®Êy.
8
Footer Page 8 of 75.
Header Page 9 of Kho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
NghÜa miªu t¶: Søc häc cña Lan thuéc lo¹i giái.
NghÜa t×nh th¸i: Kh©m phôc søc häc cña Lan.
2.1.3. B×nh diÖn dông häc.
Lµ b×nh diÖn cña mèi quan hÖ gi÷a c¸c tÝn hiÖu ng«n ng÷ vµ ngêi sö
dông, viÖc sö dông trong mét hoµn c¶nh giao tiÕp nhÊt ®Þnh. Khi dùa vµo c¬ së
dông häc th× hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò cÇn xem xÐt nh: ý nghÜa t×nh th¸i, ®iÒu
kiÖn sö dông c¸c kiÓu c©u, hµm Èn, hµnh vi ng«n ng÷ vµ hiÖu qu¶ cña viÖc sö
dông trong ho¹t ®éng giao tiÕp ®îc ®Æt ra.
VÝ dô: Tríc lêi mêi cña A: CËu ë ®©y ¨n c¬m nhÐ.
NÕu ®ång ý, B: õ (Tr¶ lêi trùc tiÕp).
B: Tí còng ®ang ®ãi ®©y.(Tr¶ lêi gi¸n tiÕp).
NÕu tõ chèi, B: Tí kh«ng ¨n ®©u .(Tr¶ lêi trùc tiÕp).
B: Nhµ m×nh ®ang chê c¬m. (Tr¶ lêi gi¸n tiÕp).
2.2. Quan niÖm vÒ c©u
2.2.1. Theo ng«n ng÷ häc truyÒn thèng, c©u lµ sù tæ hîp c¸c tõ biÓu thÞ mét t
tëng trän vÑn.
2.2.2. ViÖn sÜ hµn l©m khoa häc Liªn X« V.V.Vin«grad«v cho r»ng: C©u lµ
®¬n vÞ hoµn chØnh cña lêi nãi ®îc h×nh thµnh vÒ mÆt ng÷ ph¸p theo c¸c quy
luËt cña ng«n ng÷ nhÊt ®Þnh lµm c«ng cô quan träng cÊu t¹o, biÓu hiÖn, truyÒn
®¹t t tëng. Trong c©u kh«ng chØ cã sù truyÒn ®¹t vÒ mÆt hiÖn thùc mµ cßn cã
c¶ mèi quan hÖ cña ngêi nãi víi hiÖn thùc(1).
2.2.3. Theo NguyÔn ThiÖn Gi¸p, c©u lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt cã kh¶ n¨ng
th«ng b¸o mét sù viÖc, mét ý kiÕn, t×nh c¶m hoÆc mét c¶m xóc(2) .
VÒ mÆt chøc n¨ng, c©u lµ ®¬n vÞ cã kh¶ n¨ng th«ng b¸o.Nhê ®Æc ®iÓm
nµy, ta cã thÓ ph©n biÖt ®îc c©u víi ®¬n vÞ díi bËc cña nã lµ tõ.
(1) C©u ®¬n tiÕng ViÖt - DiÖp Quang Ban – NXBGD, 1987 tr 16
(2) DÉn luËn ng«n ng÷ häc - NguyÔn ThiÖn Gi¸p – NXBGD, 1999 tr 266
9
Footer Page 9 of 75.
Header Page 10 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
VÒ mÆt cÊu t¹o, trong sè c¸c ®¬n vÞ th«ng b¸o, c©u lµ ®¬n vÞ th«ng b¸o
nhá nhÊt.
§Þnh nghÜa nµy cßn kh¼ng ®Þnh, c©u lµ ®¬n vÞ ë bËc ng«n ng÷ tøc lµ ®¬n
vÞ trõu tîng, chØ cã thÓ nhËn thøc ®îc th«ng qua c¸c biÕn thÓ trong lêi nãi.
C¸c biÕn thÓ nµy gäi lµ ph¸t ng«n.
2.2.4 Theo DiÖp Quang Ban, c©u lµ ®¬n vÞ cÊu tróc lín nhÊt trong tæ chøc ng÷
ph¸p cña mét ng«n ng÷. Theo ®ã, viÖc nghiªn cøu c©u chØ dõng ë ®Æc trng
cÊu tróc cña nã(1).
Nh÷ng c©u dïng trong thùc tiÔn giao tiÕp lµ mét ph¸t ng«n ng¾n hay
ph¸t ng«n cã ®é dµi b»ng c©u chø kh«ng ph¶i c©u - cÊu tróc.
ViÖc nghiªn cøu ng«n ng÷ ngµy nay kh«ng chØ dõng l¹i ë mÆt cÊu tróc
cña ng«n ng÷, ®èi víi c©u còng vËy, tøc lµ cÇn xem xÐt c©u trong sù ho¹t ®éng
g¾n víi tõng hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ.
2.2.5. §ç H÷u Ch©u viÕt: C©u lµ ®¬n vÞ có ph¸p quen thuéc ®îc xem lµ lín
nhÊt cña ng÷ ph¸p tiÒn dông häc(2).
V× thÕ, ng÷ ph¸p häc tríc dông häc sÏ lÊy c©u lµm ®¬n vÞ trung t©m,
®¬n vÞ c¬ b¶n ®Ó nghiªn cøu.
c©u ®îc quan niÖm cã hai mÆt trõu tîng vµ cô thÓ.
VÒ mÆt trõu tîng: nã lµ m« thøc hay m« h×nh kÕt häc do nh÷ng ®¬n vÞ
trõu tîng kÕt hîp víi nhau theo nh÷ng quy t¾c chñ yÕu lµ tuyÕn tÝnh.
VÒ mÆt cô thÓ: C¸c c©u trõu tîng sÏ ®îc lµm ®Çy bëi c¸c ®¬n vÞ tõ
vùng cô thÓ.
VÒ mÆt nghÜa: ng÷ ph¸p tríc dông häc, ngêi ta chØ xem xÐt c©u ë
chøc n¨ng biÓu hiÖn (ph¶n ¸nh) miªu t¶ c¸c sù t×nh vµ Ýt quan t©m tíi chøc
n¨ng hµnh ®éng (c©u chÝnh lµ ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng b»ng
lêi). §©y chÝnh lµ mÆt h¹n chÕ cña ng÷ ph¸p tiÒn dông häc.
(1)Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt - DiÖp Quang Ban – NXBGD, 2000
(2) §¹i c¬ng ng«n ng÷ häc tiÕng ViÖt- §ç H÷u Ch©u – NXBGD, 2001
10
Footer Page 10 of 75.
Header Page 11 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
2.3. Ph©n lo¹i c©u
2.3.1. C©u ph©n theo cÊu t¹o ng÷ ph¸p
2.3.1.1. C©u ®¬n:
C©u ®¬n lµ c©u ®îc lµm thµnh tõ mét côm chñ ng÷- - vÞ ng÷. Chñ
ng÷ vµ vÞ ng÷ cã quan hÖ qua l¹i víi nhau.
VÝ dô: Buæi chiÒu, t«i thêng ch¬i thÓ thao.
2.3.1.2. C©u phøc:
c©u phøc lµ c©u chøa tõ hai côm chñ - vÞ trë nªn, trong ®ã cã mét
côm chñ - vÞ bao nh÷ng côm chñ - vÞ cßn l¹i. Nh÷ng côm bÞ bao bªn trong
côm chñ - vÞ ®ã gi÷ vai trß thµnh phÇn c©u.
VÝ dô: Chim Ðn bay vÒ b¸o hiÖu mïa xu©n ®Õn.
2.3.1.2. C©u ghÐp:
C©u ghÐp lµ c©u chøa tõ hai côm chñ - vÞ trë nªn vµ c¸c côm chñ vÞ nµy kh«ng bao nhau (n»m ngoµi nhau). KiÓu cÊu t¹o cña c©u ghÐp ®îc
x¸c ®Þnh b»ng c¸ch nèi kÕt c¸c vÕ trong c©u.
VÝ dô: Ph¸p ch¹y, NhËt hµng, vua B¶o §¹i tho¸i vÞ.
2.3.2. C©u ph©n theo môc ®Ých nãi
2.3.2.1. C©u kÓ:
C©u kÓ lµ c©u dïng ®Ó kÓ, nªu, m« t¶ sù kiÖn, sù vËt, hiÖn tîng,
ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt, chñng lo¹i cña sù vËt, hiÖn tîng.
VÝ dô: ChÞ Êy rÊt th«ng minh.
2.3.2.2. C©u hái:
C©u hái lµ lo¹i c©u nªu ra ®iÒu th¾c m¾c vµ yªu cÇu ®îc tr¶ lêi.
VÝ dô: Bao giê cËu ®i Hµ Néi?
2.3.2.3. C©u cÇu khiÕn:
11
Footer Page 11 of 75.
Header Page 12 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
C©u cÇu khiÕn lµ lo¹i c©u thÓ hiÖn ý muèn, mÖnh lÖnh cña ngêi
truyÒn ®¹t. Môc ®Ých cña c©u cÇu khiÕn lµ híng tíi ngêi nghe thùc hiÖn
®iÒu nªu ra trong c©u.
VÝ dô: CËu h·y ®ãng hé m×nh cöa sæ nhÐ.
2.3.2.4. C©u c¶m th¸n:
C©u c¶m th¸n lµ lo¹i c©u biÓu thÞ c¶m xóc. Víi lo¹i c©u nµy, ng÷
®iÖu lµ mét ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn rÊt quan träng. Ngoµi ra, cßn cã dÊu
chÊm than vµ c¸c tiÓu tõ t×nh th¸i: µ, , nhØ, nhÐ…
VÝ dô: Trêi nãng qu¸ ®i th«i!
2.3.3. C©u trong ho¹t ®éng giao tiÕp
2.3.3.1 C¸ch dïng c©u ph©n theo môc ®Ých nãi.
Dïng theo lèi trùc tiÕp.
Lµ c¸ch dïng c©u ®óng víi môc ®Ých vèn cã cña nã. Dïng c©u kÓ ®Ó
miªu t¶ hay lµ ®Ó x¸c nhËn, phñ nhËn; dïng c©u hái ®Ó nªu ra ®iÒu th¾c m¾c
hoÆc dïng c©u cÇu khiÕn ®Ó ®a ra yªu cÇu; dïng c©u c¶m th¸n ®Ó thÓ hiÖn
nh÷ng th¸i ®é, nh÷ng c¶m xóc kh¸c nhau.
Dïng lèi nãi gi¸n tiÕp.
Lµ c¸ch dïng bèn lo¹i c©u (kÓ, nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n) víi môc
®Ých kh«ng vèn cã cña nã, nghÜa lµ hµnh ®éng vèn cã hiÖu lùc ë lêi nµy ®îc
dïng thay cho mét hµnh ®éng ë lêi kh¸c nh»m ®¹t hiÖu qu¶ giao tiÕp víi mét
môc ®Ých kh¸c. Cã thÓ dïng c©u kÓ ®Ó bµy tá sù mong muèn hoÆc ®Ó ®a ra
mét mÖnh lÖnh hoÆc ®Ó th¸ch thøc, ®Ó ®e do¹ hoÆc ®Ó xin lçi, c¶m ¬n hay lµ
®Ó thÒ.
Cã thÓ dïng c©u hái ®Ó nhê v¶, yªu cÇu, ®e do¹, ®Ó kh¼ng ®Þnh, rñ rª,
than thë hoÆc ®Ó thanh minh, tõ chèi.
VÝ dô: Níc trong bÓ hÕt råi ®Êy.
12
Footer Page 12 of 75.
Header Page 13 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
H×nh thøc lµ c©u kÓ nhng cã môc ®Ých kh¸c, nh¾c nhë, yªu cÇu, sai
khiÕn ngêi nghe b¬m níc ®Çy vµo bÓ.
Trong thùc tÕ ho¹t ®éng giao tiÕp, ngêi ta thêng dïng lèi nãi gi¸n
tiÕp nhiÒu h¬n. Bëi sö dông lèi nãi gi¸n tiÕp sÏ t¹o ®îc sù tÕ nhÞ s©u s¾c vµ
®ßi hái ngêi nghe ph¶i suy luËn. chÝnh sù suy luËn cña ngêi nghe ®· t¹o ra
sù phong phó ®a d¹ng trong sù nhËn thøc vÒ c©u tiÕng ViÖt. Muèn sö dông
theo lèi gi¸n tiÕp th× ph¶i chuÈn bÞ mét ng÷ c¶nh tèt ®Ó cho ngêi nghe tiÕp
nhËn lêi ph¸t hiÖn ra môc ®Ých giao tiÕp ®ã. §©y chÝnh lµ c¬ së quan träng ®Ó
hiÓu ®óng ý nghÜa hµm ng«n mét c¸ch trän vÑn vµ s©u s¾c.
2.3.3.2 Ph©n biÖt c©u - cÊu tróc vµ c©u lêi nãi (C©u vµ ph¸t ng«n).
C©u ®îc hiÓu lµ mét ®¬n vÞ ng«n ng÷ cã tÝnh t¸i sinh. Nã ®îc nh¾c ®i
nh¾c l¹i trong lêi nãi.
VÝ dô: M« h×nh “NÕu C-V th× C-V” cã thÓ l¾p vµo ®ã nhiÒu c©u.
C©u lµ sù trõu tîng hãa tõ nhiÒu ph¸t ng«n. §ã lµ mét bé khung ng÷
ph¸p dïng chung ®Ó cÊu t¹o hµng lo¹t nh÷ng ph¸t ng«n míi. C©u chØ ®îc
ho¹t ®éng thùc sù díi d¹ng ph¸t ng«n.
Ph¸t ng«n lµ ®¬n vÞ thuéc lêi nãi, kh«ng cã tÝnh t¸i sinh ®Ó thÓ hiÖn mét
néi dung míi. Nã lµ nh÷ng biÕn thÓ lêi nãi cña c©u.
Ph¸t ng«n ®îc hiÓu lµ mét hµnh ®éng giao tiÕp, mét ®¬n vÞ th«ng b¸o
mµ ngêi nghe cã thÓ tiÕp nhËn ®îc trong ®iÒu kiÖn giao tiÕp b»ng ng«n ng÷
nhÊt ®Þnh.
Ph¸t ng«n chÝnh lµ c¸ch biÓu thÞ cô thÓ trong tõng lóc cña c©u.
VÝ dô, tõ m« h×nh c©u nghi vÊn cã thÓ t¹o ra nhiÒu ph¸t ng«n nhng nã chØ cã
ý nghÜa nhÊt ®Þnh trong mét hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh.
Víi môc ®Ých nh¾c nhë trËt tù.
§èi víi häc sinh mÉu gi¸o, cÊp 1 cã thÓ ph¸t ng«n:
TrËt tù.
13
Footer Page 13 of 75.
Header Page 14 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
Im måm.
Víi häc sinh cÊp 2, cÊp 3 ,cïng môc ®Ých ®ã l¹i ph¶i sö dông ph¸t ng«n
kh¸c:
§Ò nghÞ c¸c em trËt tù.
C¸c em cã biÕt lµ t«i ®ang gi¶ng bµi kh«ng?
2.4 C¸c thµnh phÇn nghÜa cña c©u tiÕng ViÖt
2.4.1. NghÜa cña ph¸t ng«n xÐt theo quan hÖ híng ngo¹i.
XÐt theo quan hÖ bªn ngoµi, mçi ph¸t ng«n ®Òu biÓu thÞ mét néi dung
nµo ®ã, tøc lµ ®Òu cã nghÜa. Néi dung biÓu thÞ gåm 2 phÇn:
Thµnh phÇn biÓu thÞ th«ng tin vÒ ®èi tîng ®îc ®Ò cËp: thµnh
phÇn nµy lµm cho mäi ph¸t ng«n ®Òu mang th«ng tin.
Thµnh phÇn biÓu thÞ t×nh c¶m cña ngêi nãi vÒ ®èi tîng ®îc
®Ò cËp vµ ngêi nghe: thµnh phÇn nµy lµm cho ph¸t ng«n
kh«ng gièng c¸c tÝn hiÖu kh¸c nh: cö chØ, ®Ìn giao th«ng…
Ph¸t ng«n kh«ng ph¶i lµ hÖ tÝn hiÖu thuÇn th«ng tin mµ lµ hÖ
tÝn hiÖu th«ng tin - biÓu c¶m.
Trong ph¸t ng«n, thµnh phÇn nghÜa biÓu thÞ th«ng tin vµ thµnh phÇn
nghÜa biÓu thÞ t×nh c¶m thèng nhÊt víi nhau, thÓ hiÖn qua c©u ch÷ hoÆc ë phÝa
sau c©u ch÷, lµm thµnh néi dung cña ph¸t ng«n.
VÝ dô: Cã nh÷ng c©u v¨n vÒ tr¨ng.
“… Gi¨ng lµ c¸i liÒm vµng gi÷a ®èng sao. Gi¨ng lµ c¸i ®Üa b¹c
trªn th¶m nhung da trêi. Gi¨ng to¶ méng xuèng trÇn gian. Gi¨ng tu«n suèi
m¸t ®Ó nh÷ng t©m hån khao kh¸t ngôp lÆn.”
“…§èi víi thÞ, gi¨ng chØ lµ … ®ì tèn hai xu dÇu.”
(Gi¨ng s¸ng – Nam Cao)
14
Footer Page 14 of 75.
Header Page 15 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
ë vÝ dô 1, mçi c©u, ngoµi thµnh phÇn nghÜa biÓu thÞ th«ng tin vÒ h×nh
d¸ng, ®êng nÐt, mµu s¾c, vÞ trÝ ¸nh s¸ng cña tr¨ng cßn cã thµnh phÇn biÓu thÞ
t×nh c¶m, nh÷ng c¶m xóc th¬ méng vÒ tr¨ng.
ë vÝ dô 2, bªn c¹nh thµnh phÇn nghÜa biÓu thÞ th«ng tin vÒ c«ng dông
cña tr¨ng cßn cã thµnh phÇn nghÜa biÓu thÞ t×nh c¶m - sù thê ¬, nh¹t nhÏo ®èi
víi tr¨ng.
Nh vËy, nghÜa biÓu thÞ th«ng tin cña ph¸t ng«n do tæng thÓ nghÜa cña
tõ ng÷ ®Æt trong mçi c©u t¹o nªn. NghÜa biÓu thÞ t×nh c¶m cña ph¸t ng«n do
s¾c th¸i biÓu c¶m d¬ng tÝnh (®¸nh gi¸ tèt vÒ ®èi tîng, cã th¸i ®é tèt víi
ngêi nghe), ©m tÝnh (®¸nh gi¸ kh«ng tèt vÒ ®èi tîng, kh«ng cã thiÖn c¶m
®èi víi ngêi nghe) hay trung hoµ cña c¸c tõ ng÷ mang l¹i.
2.4.2. NghÜa cña ph¸t ng«n xÐt theo quan hÖ híng néi
2.4.2.1. NghÜa têng minh.
Kh¸i niÖm.
ý nghÜa têng minh (hay ý nghÜa hiÓn ng«n hoÆc cã ngêi gäi lµ ý
nghÜa theo c©u ch÷ cña ph¸t ng«n) lµ nghÜa ®îc x¸c ®Þnh c¨n cø theo c©u ch÷
cña ph¸t ng«n. ë ®©y, nghÜa cña ph¸t ng«n ®îc xÐt trong quan hÖ trùc tiÕp
víi mÉu c©u vµ tõ ng÷.
Vai trß.
NghÜa têng minh trùc tiÕp biÓu thÞ th«ng tin vÒ ®èi tîng ®îc ®Ò cËp
trong ph¸t ng«n.
VÝ dô: “Soan cßn nhí nh in c¸i h«m TriÒu bá nhµ ra ®i hËu ph¬ng”
(T« Hoµi)
NghÜa têng minh: kÓ, kh¼ng ®Þnh chñ thÓ (Soan) ®· vµ ®ang tiÕp tôc
(cßn) t¸i hiÖn trong ®Çu ãc ®iÒu cã thùc x¶y ra trong dÜ v·ng (nhí nh in) c¸i
h«m chång (TriÒu) bá nhµ ra vïng kh¸ng chiÕn.
15
Footer Page 15 of 75.
Header Page 16 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
NghÜa têng minh kh«ng trùc tiÕp biÓu thÞ th«ng tin vÒ ®èi tîng ®îc
®Ò cËp mµ chØ lµ c¨n cø ®Ó suy ra nghÜa hµm Èn, suy ra ®iÒu ®îc nãi ®Õn.
VÝ dô: “ChÞ Hoµng cêi ró lªn. T«i còng cêi nhng cã lÏ c¸i cêi ch¼ng ®îc
t¬i cho l¾m. Anh thÊy cÇn ph¶i thÒ lÇn n÷a:
- T«i cã bÞa th× t«i chÕt.”
MÉu c©u: §iÒu kiÖn A th× kÕt qu¶ B.
Ta thÊy ®iÒu kiÖn ®îc nãi ®Õn trong ph¸t ng«n nµy kh«ng ph¶i lµ “®iÒu
kiÖn A th× kÕt qu¶ B” mµ lµ “kh«ng A”. §ã lµ: t«i kh«ng bÞa, t«i kh«ng chÕt
(kh«ng B), tøc lµ “t«i kh«ng bÞa” (kh«ng A).
Ph©n tÝch nghÜa têng minh cña ph¸t ng«n.
Muèn x¸c ®Þnh nghÜa têng minh cña ph¸t ng«n ph¶i dùa vµo nghÜa cña
mÉu c©u vµ nghÜa cña tõ ng÷ trong ph¸t ng«n.
Tríc hÕt, x¸c ®Þnh nghÜa cña mÉu c©u theo hai c¸ch ph©n lo¹i: ph©n
lo¹i theo môc ®Ých nãi (c©u têng thuËt, c©u nghi vÊn, c©u cÇu khiÕn vµ c©u
c¶m th¸n); ph©n lo¹i theo cÊu tróc (c©u ®¬n, c©u ghÐp).
Sau ®ã, ®Æt tõ ng÷ vµo mÉu c©u ®Ó rót ra nghÜa têng minh.
VÝ dô: “¤ng mua chø «ng cã xin nhµ mµy ®©u ! Mµy tëng «ng
quþt hë ?”
(Nam Cao)
ë c©u thø nhÊt, mÉu c©u “A chø B ®©u”, tõ “chø” cã nghÜa phñ ®Þnh
“kh¶ n¨ng B ngîc l¹i A”. VËy c©u nµy cã nghÜa lµ “¤ng mua”, kh«ng cã
®iÒu ngîc l¹i lµ “«ng xin”. Suy ra mua th× ph¶i ®a cho ngêi hái mua (xin
th× cã thÓ ®a hoÆc kh«ng ®a), nh vËy ph¶i ®a. ë c©u 2 , mÉu c©u “C-V
hë” chó ý ®éng tõ “tëng”.”Tëng” cã nghÜa lµ nghÜ vµ tin vµo ®iÒu kh«ng
ph¶i nh vËy, kh«ng cã thËt. NghÜa têng minh cña c©u nµy lµ: mµy nghÜ vµ
tin vµo ®iÒu kh«ng cã thËt lµ «ng quþt ph¶i kh«ng. Tõ ®ã, suy ra ®iÒu ®îc nãi
,b¸c bá ý nghÜ cho lµ “«ng quþt”.
16
Footer Page 16 of 75.
Header Page 17 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
Nh vËy, cïng víi mÉu c©u, c¸c phô tõ, c¸c quan hÖ tõ ®¬n vµ sãng
®«i, c¸c ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i ho¹t ®éng tiÕp thô còng cã vai trß thÓ hiÖn tÝnh
t×nh th¸i cña ph¸t ng«n . Khi ph©n tÝch nghÜa têng minh, cÇn chó ý khai th¸c
c¸c lo¹i tõ ®ã ®Ó hiÓu hÕt ®îc ý nghÜa têng minh.
2.4.2.2. NghÜa hµm Èn (Hµm Èn kh«ng tù nhiªn)
NghÜa hµm Èn lµ nghÜa kh«ng lé ngay trªn bÒ mÆt c©u ch÷ mµ nã ®îc
suy ra tõ nghÜa têng minh bëi mét c¨n cø nµo ®Êy. C¨n cø ®ã lµ c¸c t×nh
huèng kh¸c nhau, c¸ch thøc sö dông mÉu c©u, tõ ng÷ vµ c¸c quy t¾c suy nghÜ
hîp l«gic.
Hµm Èn kh«ng tù nhiªn lµ lo¹i nghÜa hµm Èn n»m trong ý ®Þnh truyÒn
b¸o cña ngêi nãi vµ c¸i ý ®Þnh ®ã ph¶i ®îc ngêi nghe nhËn biÕt. Hµm Èn
kh«ng tù nhiªn bao gåm tiÒn gi¶ ®Þnh vµ hµm ng«n.
TiÒn gi¶ ®Þnh. (TG§)
C. Kerbrat Orecchionni xem TG§ lµ nh÷ng th«ng tin mÆc dï kh«ng
®îc truyÒn b¸o mét c¸ch têng minh (tøc lµ kh«ng cÊu thµnh ®èi tîng
truyÒn b¸o ch©n chÝnh cña th«ng ®iÖp) nhng ph¶i tù ®éng diÔn ®¹t bëi tæ
chøc h×nh thøc cña ph¸t ng«n n»m s½n trong tæ chøc cña ph¸t ng«n bÊt kÓ
hoµn c¶nh ph¸t ng«n nh thÕ nµo.
Nh vËy, TG§ lµ nh÷ng c¨n cø hiÓu biÕt cÇn thiÕt ®· ®îc c¸c nh©n vËt
giao tiÕp mÆc nhiªn thõa nhËn, dùa vµo chóng ®Ó ngêi nãi t¹o ra ý nghÜa
têng minh. TG§ Ýt phô thuéc vµo ng÷ c¶nh giao tiÕp.
VÝ dô: Anh ta ®ang lo ®¸m tang cho bµ mÑ vî khã tÝnh cña anh ta.
C¸c TG§:
- Anh ta ®· cã vî.
-Anh ta cã mÑ vî.
-MÑ vî anh ta khã tÝnh.
-MÑ vî anh ta míi chÕt.
Mét sè kiÓu TG§: TG§ tån t¹i, TG§ thùc, TG§ h, TG§ ph¶n thùc,
TG§ tõ vùng, TG§ cÊu tróc…
17
Footer Page 17 of 75.
Header Page 18 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
VÝ dô: Nã mong cã mét chiÕc xe ®¹p.
TG§: Nã kh«ng cã xe ®¹p.
Hµm ng«n
Theo Durrot: “C¸ch nãi hµm ng«n võa cã hiÖu lùc cña nãi n¨ng, võa cã
sù v« can cña im lÆng”.
Hµm ng«n lµ tÊt c¶ nh÷ng néi dung cã thÓ suy ra tõ nghÜa têng minh
vµ TG§ cña ý nghÜa têng minh. Hµm ng«n n»m trong ph¸t ng«n vµ lÖ thuéc
s©u s¾c vµo ng÷ c¶nh giao tiÕp.
Mét sè kiÓu hµm ý: hµm ý héi tho¹i dïng chung, hµm ý héi tho¹i dïng
riªng, hµm ý thang ®é…
VÝ dô: Hµm ý héi tho¹i dïng riªng.
VÝ dô: A: Em cã biÕt b©y giê mÊy giê råi kh«ng?
B: Tha c«, xe em bÞ thñng s¨m ¹.
ChuyÖn c« gi¸o hái vµ chuyÖn xe häc sinh bÞ háng kh«ng cã mèi quan
hÖ nÕu xÐt riªng. Nhng nÕu ®Æt trong hoµn c¶nh häc trß ®i häc muén th× lêi
nãi cña c« gi¸o mang Èn ý tr¸ch häc trß ®Õn líp kh«ng ®óng giê. Häc sinh
hiÓu ®iÒu ®ã nªn gi¶i thÝch lý do (Xe bÞ thñng s¨m nªn kh«ng ®Õn líp ®óng
giê ®îc).
2.4.2.3.C¬ chÕ t¹o nghÜa hµm Èn kh«ng tù nhiªn
VÒ mÆt nguyªn t¾c: muèn t¹o ra ý nghÜa hµm Èn kh«ng tù nhiªn, ngêi
nãi mét mÆt ph¶i t«n träng c¸c quy t¾c dông häc vµ gi¶ ®Þnh r»ng ngêi nghe
còng biÕt vµ t«n träng chóng. MÆt kh¸c, ngêi nãi cè ý vi ph¹m vµo chóng vµ
gi¶ ®Þnh r»ng ngêi nghe còng ý thøc ®îc chç vi ph¹m ®ã cña m×nh.
ý nghÜa hµm Èn kh«ng tù nhiªn sÏ xuÊt hiÖn vµ ®îc lÝ gi¶i tõ chç vi
ph¹m nµy.
Vi ph¹m quy t¾c chiÕu vËt, chØ xuÊt.
VÝ dô: Bµi th¬ “B¸nh tr«i níc” cña Hå Xu©n H¬ng
18
Footer Page 18 of 75.
Header Page 19 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
“Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn
B¶y næi ba ch×m víi níc non
R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn
Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son.”
NghÜa têng minh: Bµi th¬ miªu t¶ c¸i b¸nh tr«i vµ qu¸ tr×nh lµm b¸nh .
NghÜa hµm Èn: H×nh ¶nh ngêi con g¸i vµ th©n phËn ch×m næi cña ngêi con
g¸i trong x· héi phong kiÕn.
Sù vi ph¹m: h×nh ¶nh “th©n em” øng víi nhiÒu nghÜa: h×nh ¶nh b¸nh tr«i
níc, h×nh ¶nh ngêi phô n÷.
Vi ph¹m vÒ quy t¾c chi phèi hµnh vi ng«n ng÷.
Sù vi ph¹m bèn quy t¾c chi phèi hµnh vi ng«n ng÷ (®iÒu kiÖn ph¶i cã
néi dung mÖnh ®Ò, ®iÒu kiÖn chuÈn bÞ, ®iÒu kiÖn ch©n thµnh, ®iÒu kiÖn
c¨n b¶n ) sÏ t¹o ra hµnh vi ng«n ng÷ gi¸n tiÕp.
VÝ dô: Trong giao tiÕp cña ngêi ViÖt, nhiÒu hµnh vi ng«n ng÷ trë thµnh
c«ng thøc (nghi thøc) nãi n¨ng. Ch¼ng h¹n, hái ®Ó chµo (lµ nh÷ng c©u hái
rçng vÒ nghÜa), hái ®Ó tr¸ch mãc…
B¸c ®i ®©u ®Êy ¹?
Sao b©y giê míi vÒ?
Vi ph¹m quy t¾c lËp luËn
VÝ dô: Trong lêi héi tho¹i gi÷a Hé vµ Tõ:
“…µ ph¶i! H«m nay lµ mïng 3…Gi¸ m×nh kh«ng hái th× t«i quªn. T«i ph¶i ®i
xuèng phè.”
LuËn cø: H«m nay lµ mïng 3.
KÕt luËn: T«i ph¶i ®i xuèng phè.
C©u nãi cha râ nghÜa v× thiÕu mét luËn cø quan träng: mïng 3, toµ
so¹n tr¶ tiÒn nhuËn bót, tõ ®ã míi dÉn ®Õn kÕt luËn.
19
Footer Page 19 of 75.
Header Page 20 ofKho¸
75. luËn tèt nghiÖp
Ph¹m ThÞ Thanh B×nh
Vi ph¹m quy t¾c héi tho¹i
§ã lµ sù vi ph¹m 3 quy t¾c héi tho¹i: lu©n phiªn, lît lêi, quan hÖ liªn
nh©n vµ phÐp lÞch sù; liªn kÕt héi tho¹i.
Vi ph¹m quy t¾c lu©n phiªn lît lêi ë hai híng: c¾t lêi hoÆc cíp lêi;
Ngõng qu¸ l©u gi÷a hai lît lêi, kh«ng cã lêi ®¸p.
Vi ph¹m quy t¾c liªn kÕt héi tho¹i thÓ hiÖn ë sù vi ph¹m lîng, vi ph¹m
chÊt, vi ph¹m vÒ quan yÕu, vi ph¹m c¸ch thøc.
Dùa vµo lÏ thêng
LÏ thêng lµ nh÷ng ch©n lÝ th«ng thêng cã tÝnh chÊt kinh nghiÖm ®îc
mäi ngêi trong céng ®ång thõa nhËn. LÏ thêng ®îc h×nh thµnh trong
qu¸ tr×nh sèng, qu¸ tr×nh giao tiÕp v¸ ®îc tÝch luü, truyÒn ®¹t tõ líp
ngêi nµy sang líp ngêi kh¸c. LÏ thêng lµ mét duyªn cí ®Ó ngêi
nghe lÜnh héi ý ®Þnh cña ngêi nãi.
LÏ thêng mang theo tÝnh chÊt c¸ nh©n cña tõng ngêi trong mét hoµn
c¶nhgiao tiÕp cô thÓ. Nã phô thuéc s©u s¾c vµo ng÷ c¶nh.
VÝ dô : Nhµ b¸c cßn g¹o kh«ng ?
Trong trêng hîp nµy, ngêi hái kh«ng chñ t©m hái vÒ sù “cßnhÕt”g¹o mµ hái lµ ®Ó vay. Ngêi nghe sÏ hiÓu ngay ý cña ngêi nãi. Bëi
theo lÏ thêng, ngêi ViÖt Nam khi vay mét c¸i g× thêng hái gi¸n tiÕp,
hái mµ kh«ng cÇn tr¶ lêi.
Trªn ®©y lµ nh÷ng c¬ së lÝ luËn quan träng, cÇn thiÕt cho viÖc lÝ
gi¶i ý nghÜa hiÓn ng«n vµ hµm ng«n trong truyÖn cêi d©n gian ViÖt
Nam. Dùa vµo nh÷ng c¬ së lÝ luËn nµy, ngêi viÕt cã thÓ ®Ò ra híng
tiÕp cËn, khai th¸c ®Ò tµi mét c¸ch khoa häc vµ thÊu ®¸o. §ã chÝnh lµ
ch×a kho¸ më ra nh÷ng Èn sè ®»ng sau tiÕng cêi d©n gian ViÖt.
20
Footer Page 20 of 75.
- Xem thêm -
.PDF 
43 
74 
64 
