Tài liệu Hành vi ngôn ngữ rào đón về các phương châm hội thoại của h.p.grice

Tr­êng ®¹i häc s­ ph¹m hµ néi 2 Khoa ng÷ v¨n ************* NguyÔn thÞ liªn Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña h.p.grice Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Chuyªn ngµnh: Ng«n ng÷ häc Hà Nội 2007 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan a. Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. “Héi tho¹i lµ h×nh thøc giao tiÕp th­êng xuyªn, phæ biÕn cña ng«n ng÷, nã còng lµ h×nh thøc c¬ së cña mäi ho¹t ®éng ng«n ng÷ kh¸c” [ 3, 201]. V× vËy héi tho¹i lµ ho¹t ®éng quan träng cña Dông häc ®ång thêi còng lµ ®èi t­îng cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ng«n ng÷ kh¸c. Héi tho¹i lµ sù t­¬ng t¸c. Chóng ®­îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi ng÷ c¶nh, ng÷ nghÜa cña ph¸t ng«n. HiÖu qu¶ cña héi tho¹i chÝnh lµ ë chç th«ng qua ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt tham gia héi tho¹i ¶nh h­ëng lÉn nhau. V× vËy khi tham gia héi tho¹i, ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ c¸c nh©n vËt ngoµi viÖc ®­a ra mét néi dung th«ng tin nµo ®ã, cßn cÇn ph¶i biÕt lùa chän c¸c hµnh vi ng«n ng÷ còng nh­ c¸ch thøc thùc hiÖn chóng. Trong mét sè tr­êng hîp, ®Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ giao tiÕp ng­êi ta cßn cÇn ®Õn mét sè yÕu tè phô trî ®i kÌm. Bëi lÏ chÝnh nh÷ng yÕu tè phô trî nµy tuy kh«ng cã hiÖu lùc ë lêi trùc tiÕp, nh­ng nã cã t¸c ®éng râ rÖt trong viÖc lµm t¨ng hoÆc gi¶m hiÖu lùc ë lêi cña nh÷ng ph¸t ng«n ng÷ vi do nh÷ng hµnh vi ng«n ng÷ ®ã t¹o ra. Mét trong nh÷ng yÕu tè nµy chÝnh lµ hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn. Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn lµ hµnh vi ng«n ng÷ mang ®Ëm thuéc tÝnh t©m lý, tinh thÇn, b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Trong tiÕng ViÖt nãi chung vµ héi tho¹i nãi riªng, hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn cã tÇn sè xuÊt hiÖn kh«ng nhiÒu nh­ng mçi khi nã xuÊt hiÖn ®Òu ®em l¹i hiÖu qu¶ giao tiÕp kh«ng thÓ phñ nhËn. B»ng viÖc rµo ®ãn néi dung th«ng tin vµ hiÖu qu¶ ngoµi lêi, hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn gãp phÇn lµm gi¶m nguy c¬ ®e do¹ sù t­¬ng t¸c vµ t¨ng tÝnh lÞch sù trong giao tiÕp còng nh­ trong héi tho¹i. Ngoµi ra, hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn cßn gãp phÇn lµm cho ph¸t ng«n trë nªn uyÓn chuyÓn, liªn tôc h¬n vµ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng vËn dông ng«n ng÷ tµi t×nh cña ng­êi ViÖt. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan Tõ nh÷ng lý do kÓ trªn, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi “Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice” víi hy väng t×m hiÓu mét c¸ch s©u s¾c vµ hÖ thèng h¬n vÒ hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn – mét hiÖn t­îng ng«n ng÷ trong c¸ch øng xö cña ng­êi ViÖt ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña nhµ v¨n Nam Cao. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Rµo ®ãn lµ mét hiÖn t­îng th­êng gÆp trong héi tho¹i còng nh­ trong giao tiÕp. Nghiªn cøu vÒ lo¹i hµnh vi nµy lµ vÊn ®Ò míi mÎ hÊp dÉn. Song cho ®Õn nay nã ch­a ®­îc Ng÷ ph¸p häc tiÕng ViÖt quan t©m. Nãi vÒ hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn (HVNNR§)chØ cã r¶i r¸c mét vµi nhËn ®Þnh mang tÝnh kh¸i qu¸t cña mét sè t¸c gi¶ ®­îc ®¨ng t¶i trªn mét sè s¸ch nghiªn cøu, t¹p chÝ ng«n ng÷. Cô thÓ nh­: * T¹p chÝ Ng«n ng÷ sè 1/1988, Gi¸o s­ Hoµng TuÖ nhËn ®Þnh: Nh÷ng tõ ng÷ cã chøc n¨ng rµo ®ãn ®­îc xem lµ ph­¬ng tiÖn tõ vùng biÓu thÞ h×nh th¸i. * T¸c gi¶ Cao Xu©n H¹o trong “ TiÕng ViÖt s¬ kh¶o ng÷ ph¸p chøc n¨ng” (1991) nhËn ®Þnh r»ng: “ T×nh th¸i cña c©u cã thÓ ®­îc biÓu thÞ b»ng khëi ng÷ nh­: cã lÏ, tÊt nhiªn…”. VÒ ph­¬ng diÖn nµy, Gi¸o s­ §ç H÷u Ch©u nhËn xÐt: “ ViÖc gép c¸c yÕu tè rµo ®ãn vµo ph¹m trï t×nh th¸i xo¸ mê ranh giíi chøc n¨ng mang ®Ëm mµu s¾c v¨n ho¸ d©n téc riªng cña tõng ng«n ng÷”. * Nh×n tõ gãc ®é Dông häc, t¸c gi¶ NguyÔn ThiÖn Gi¸p trong “Dông häc ViÖt ng÷ ” dµnh mét ®Ò môc nãi vÒ “Nh÷ng lêi rµo ®ãn trong giao tiÕp”. Theo t¸c gi¶ “Lêi rµo ®ãn c¸c ph­¬ng ch©m cña Grice gièng nh­ b»ng chøng cho phÐp nã vi ph¹m mét nguyªn t¾c nµo ®ã vµ lµ tÝn hiÖu ®Ó ng­êi nghe h¹n chÕ c¸ch gi¶i thÝch cña m×nh”. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan * T¸c gi¶ DiÖp Quang Ban trong “ Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt” ®· chØ ra r»ng: “ Trong ph©n tÝch mÆt dông häc cña ph¸t ng«n, c¸c biÓu thøc t×nh th¸i chØ ®é tin cËy vµ t×nh th¸i ý kiÕn ®­îc xÕp vµo c¸c yÕu tè rµo ®ãn”. VÊn ®Ò nµy ®­îc t¸c gi¶ tiÕp tôc trë l¹i trong bµi “ øng dông c¸ch nh×n dông häc vµo viÖc gi¶i thÝch mét sè yÕu tè cã mÆt trong c©u - ph¸t ng«n” (T¹p chÝ Ng«n ng÷ sè 7, 2001). Nh×n tõ gãc ®é “ Nguyªn t¾c céng t¸c” cña Grice, t¸c gi¶ viÕt: “ Trong dông häc nh÷ng yÕu tè trong ph¸t ng«n quan hÖ ®Õn viÖc ng­êi nãi ghi nhËn viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ch©m nªu trªn ®­îc xÕp vµo sè nh÷ng lêi rµo ®ãn”. * T¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u trong “ §¹i c­¬ng ng«n ng÷”, ( tËp 2 - PhÇn Dông häc) ®· xÕp rµo ®ãn vµo “ chiÕn l­îc lÞch sù ©m tÝnh ®Ó nÐ tr¸nh nh÷ng hµnh vi ®e do¹ thÓ diÖn hoÆc bï ®¾p, gi¶m nhÑ hiÖu lùc cña c¸ nh©n trong giao tiÕp”. GÇn ®©y xuÊt hiÖn mét sè bµi viÕt trªn T¹p chÝ Ng«n ng÷, luËn v¨n Th¹c sÜ cã ®Ò cËp ®Õn HVNNR§ nh­: T¹p chÝ ng«n ng÷ sè 6 – 2003 cã bµi: “ BiÓu thøc rµo ®ãn trong hµnh vi ng«n ng÷ xin phÐp tiÕng ViÖt trªn c¬ së lý thuyÕt vÒ ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña P.Grice” (Th¹c sÜ §µo Nguyªn Phóc). Vµ luËn v¨n Th¹c sÜ cña Vò ThÞ Nga: “Rµo ®ãn trong héi tho¹i ViÖt ng÷” (§HSPHN, 2002)... Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò HVNNR§ ë d¹ng kh¸i qu¸t. Nghiªn cøu viÖc sö dông HVNNR§ mét c¸ch chung chung trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng giao tiÕp x· héi. Nh­ vËy cã thÓ nãi yÕu tè rµo ®ãn ®· ®­îc ®Ò cËp ®Õn nh­ng ch­a trë thµnh ®èi t­îng nghiªn cøu chÝnh cña mét c«ng tr×nh tiÕng ViÖt nµo.Trªn c¬ së nh÷ng ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ ®· nãi trªn chóng t«i tiÕp tôc t×m hiÓu nh÷ng HVNNR§ ë mét ph­¬ng diÖn cô thÓ. §ã lµ HVNNR§ vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i ®­îc thÓ hiÖn trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña Nam Cao (®Æc NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan biÖt lµ truyÖn ng¾n). Tõ ®ã gãp thªm mét c¸ch nh×n toµn diÖn vµ hÖ thèng h¬n vÒ lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ nµy. 3.NhiÖm vô vµ môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi a.NhiÖm vô Thùc hiÖn ®Ò tµi “ Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H. P.Grice” chóng t«i x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô sau: N¾m ®­îc mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nh÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ hµnh vi ng«n ng÷, HVNNR§, héi tho¹i, c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice. Trªn c¬ së ®ã, tiÕn hµnh kh¶o s¸t, thèng kª sù xuÊt hiÖn cña HVNNR§ vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña Nam Cao. Tõ ®ã ph©n tÝch, t×m hiÓu, ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i chóng theo c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice ®Ó thÊy ®­îc sù linh ho¹t, s¸ng t¹o vµ ®a d¹ng cña lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ nµy thÓ hiÖn trªn c¸c ph­¬ng diÖn sau: Kh¶ n¨ng sö dông (dïng trong nh÷ng tr­êng hîp nµo); ®Æc ®iÓm, h×nh thøc (®­îc cô thÓ ho¸ b»ng nh÷ng biÓu thøc nµo); môc ®Ých sö dông (chóng cã t¸c dông nh­ thÕ nµo) khi ®­îc dïng trong t¸c phÈm nghÖ thuËt, còng nh­ t¸c dông ®èi víi sù ph¸t triÓn cña héi tho¹i nãi riªng vµ hiÖu qu¶ cña giao tiÕp nãi chung. b. Môc ®Ých Cñng cè, n©ng cao, hÖ thèng ho¸ nh÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ hµnh vi ng«n ng÷ nãi chung, HVNNR§ nãi riªng, héi tho¹i, c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice. VËn dông nh÷ng kiÕn thøc lý luËn trªn vµo viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu, kh¸m ph¸ mét vÊn ®Ò cô thÓ trong ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i, ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña HVNNR§ vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña Nam Cao. Tõ ®ã thÊy ®­îc hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông HVNNR§ NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan ®èi víi viÖc x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt trong giao tiÕp nãi chung vµ héi tho¹i nãi riªng. 4. Ph¹m vi vµ ®èi t­îng nghiªn cøu §Ò tµi “Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice” lµ mét ®Ò tµi kh¸ réng vµ phøc t¹p. ë ®©y chóng t«i kh«ng cã tham väng ®i s©u vµo tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn HVNNR§ còng nh­ t×m hiÓu tÊt c¶ nh÷ng hiÖu qu¶ cña chóng . LuËn v¨n nµy dùa trªn nh÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt ®· cung cÊp, ®Ó t×m hiÓu sù xuÊt hiÖn cña HVNNR§ trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña Nam Cao vµ rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu a. Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n lo¹i Kh¶o s¸t trªn 40 t¸c phÈm tiªu biÓu nh­ sau: “NghÌo”, “§ui mï”, “C¸i chÕt cña con mùc”, “ChÝ PhÌo”, “§êi thõa”, “Gi¨ng s¸ng”, “T­ c¸ch mâ”, “L·o H¹c”, “Mét ®¸m c­íi”, “Nöa ®ªm”, “D× h¶o”, “N­íc m¾t”, “Sèng mßn”, “C¸i mÆt kh«ng ch¬i ®­îc”, “Nhá nhen”,”Mét b÷a no”… TiÕn hµnh thèng kª ®­îc 500 phiÕu. Ph©n lo¹i HVNNR§ theo tõng ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice. b. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ Trªn c¬ së nh÷ng ng÷ liÖu ®· thèng kª, tiÕn hµnh ph©n tÝch, lý gi¶i, nhËn xÐt vÒ: kh¶ n¨ng sö dông, c¸ch thøc sö dông,chøc n¨ng hiÖu qu¶ cña HVNNR§ ®­îc thÓ hiªn trong nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu trªn cña Nam Cao. 6. CÊu tróc luËn v¨n - Môc lôc. - Danh môc c¸c kÝ hiÖu viÕt t¾t . A. PhÇn më ®Çu: NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan 1. Lý do chän ®Ò tµi. 2. LÞch sö vÊn ®Ò. 3. NhiÖm vô vµ môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 4. Ph¹m vi vµ ®èi t­îng nghiªn cøu. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 6. CÊu tróc luËn v¨n. B. PhÇn néi dung. Ch­¬ng 1: C¬ së lý thuyÕt. Ch­¬ng 2: Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice. Ch­¬ng 3: T¸c dông cña viÖc vËn dông hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice. C. PhÇn kÕt luËn. - Tµi liÖu tham kh¶o. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan B. néi dung Ch­¬ng 1: C¬ së lý THUYÕT. 1. Hµnh vi ng«n ng÷ 1.1. Kh¸i niÖm §Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt hµnh vi ng«n ng÷ lµ nhµ triÕt häc ng­êi Anh J.L.Austin.Víi c«ng tr×nh ®­îc tuyªn bè sau khi «ng qua ®êi 2 n¨m: “How to do things with word” (“Tõ ng÷ lµm nªn sù vËt thÕ nµo?”), b¶n dÞch tiÕng Ph¸p cña nhµ xuÊt b¶n Seuil: “Quand dire,c’est faire” (Khi nãi tøc lµ lµm) (L.Austin, 1962) gåm 12 chuyªn ®Ò ®· ®­îc Austin tr×nh bµy tõ n¨m 1955 ë §¹i häc Harvard – Mü lµ mét ®ãng gãp cã gi¸ trÞ lý luËn nÒn t¶ng cho lý thuyÕt hµnh vi ng«n ng÷. C«ng tr×nh nµy cho thÊy J.L.Austin ®· ®iÒu chØnh l¹i mèi quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ lêi nãi mét c¸ch s©u s¾c. Theo «ng: “ Khi nãi ng­êi ta ®ång thêi ®· hµnh ®éng.§óng h¬n lµ chóng ta thùc hiÖn mét lo¹i hµnh ®éng ®Æc biÖt mµ ph­¬ng tiÖn lµ ng«n ng÷” vµ «ng ®­a ra kh¸i niÖm vÒ hµnh vi ng«n ng÷ nh­ sau: “Hµnh vi ng«n ng÷ chÝnh lµ ho¹t ®éng nãi n¨ng mµ s¶n phÈm cña nã lµ nh÷ng ph¸t ng«n ng÷ vi”. Trong ®ã “ph¸t ng«n ng÷ vi lµ nh÷ng ph¸t ng«n khi ta nãi chóng ra th× ®ång thêi ng­êi ta thùc hiÖn ngay c¸i viÖc ®­îc biÓu thÞ trong ph¸t ng«n”. [ 3, 88 ] 1.2. Ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷: Lý thuyÕt hµnh vi ng«n ng÷ do J.L.Austin khëi x­íng, x©y dùng vµ sau nµy ®­îc c¸c nhµ ng«n ng÷ häc J.R.Searle, O.Ducrot më réng. Trong h¬n ba NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan thËp niªn qua, lý thuyÕt nµy ®· ®­a nghiªn cøu ng«n ng÷ vµo mét sù phong phó, ®a d¹ng nh­ng còng kh«ng kÐm phÇn phøc t¹p trong ho¹t ®éng ng«n ng÷ cña ®êi sèng hµng ngµy. Austin cho r»ng cã thÓ ph©n chia c¸c hµnh vi ng«n ng÷ ra lµm ba lo¹i: Hµnh vi t¹o lêi, hµnh vi m­în lêi vµ hµnh vi ë lêi. - Hµnh vi t¹o lêi (acte locutoire) lµ hµnh vi mµ ng­êi nãi sö dông nh÷ng yÕu tè ng«n ng÷ ®Ó t¹o ra mét ph¸t ng«n vÒ h×nh thøc vµ néi dung. - Hµnh vi m­în lêi (acte perlocutoire) lµ hµnh vi mµ ng­êi nãi “ m­în” c¸c ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ (hay c¸c ph¸t ng«n) ®Ó g©y ra mét hiÖu qu¶ ngoµi lêi nµo ®ã (vÒ mÆt t©m lý, vËt lý,...) ë ng­êi nghe hay ë chÝnh ng­êi nãi. - Hµnh vi ë lêi (acte illocutoire) lµ hµnh vi mµ ng­êi nãi thùc hiÖn ngay khi nãi n¨ng víi hiÖu qu¶ thuéc ng«n ng÷, nghÜa lµ chóng g©y ra mét ph¶n øng ng«n ng÷ t­¬ng øng víi chóng ë ng­êi nhËn. Hµnh vi ë lêi lµm thay ®æi t­ c¸ch ph¸p nh©n cña ng­êi ®èi tho¹i. “Chóng ®Æt ng­êi nãi vµ ng­êi nghe vµo nh÷ng nghÜa vô vµ quyÒn lîi míi so víi t×nh tr¹ng cña hä tr­íc khi thùc hiÖn hµnh vi ë lêi ®ã.” (O.Ducrot). Trong ba lo¹i hµnh vi kÓ trªn th× hµnh vi ë lêi lµ ®èi t­îng nghiªn cøu chÝnh cña Ng÷ dông häc. 2.Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn 2.1.Kh¸i niÖm Rµo ®ãn lµ yÕu tè ng«n ng÷ th­êng gÆp trong giao tiÕp. Tuy vËy cho ®Õn nay vÉn ch­a cã mét ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vÒ lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ nµy. Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt do Hoµng Phª chñ biªn: “Rµo ®ãn (hedges) lµ nãi cã tÝnh chÊt ng¨n ngõa tr­íc sù hiÓu lÇm hay ph¶n øng vÒ ®iÒu m×nh s¾p nãi”.Nh­ vËy còng cã thÓ hiÓu “HVNNR§ lµ hµnh vi nãi n¨ng cã tÝnh chÊt ng¨n ngõa tr­íc sù hiÓu lÇm hay ph¶n øng vÒ ®iÒu m×nh s¾p nãi” NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan C¸ch hiÓu nµy ®· gióp chóng ta cã ®­îc mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t nhÊt vÒ hiÖu lùc cña rµo ®ãn. Nh÷ng lêi rµo ®ãn cã thÓ lµ nh÷ng c©u nãi cã néi dung ®Çy ®ñ hoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng qu¸n ng÷...Trong héi tho¹i,®Ó t¸c ®éng tíi ng­êi nghe, ng­êi nãi th­êng cã nh÷ng ph¸t ng«n phô ®Ó g©y mét hiÖu øng t©m lý tr­íc khi ®Ò cËp sù t×nh. ë ®©y, HVNNR§ khi ®øng ë ®Çu c©u cã thÓ lµ mét ph¸t ng«n phô, còng cã thÓ nã thuéc phÇn trung t©m cña ph¸t ng«n. Cã khi hµm ý rµo ®ãn Èn s©u trong toµn bé ph¸t ng«n, ph¶i cã sù suy ý, liªn t­ëng th× míi nhËn diÖn ®­îc. HVNNR§ khi ®­îc kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng biÓu thøc rµo ®ãn th× nã th­êng ®øng ë ®Çu c©u, nh»m ®Þnh h­íng ph¹m vi vµ c¸ch lÜnh héi néi dung cña ph¸t ng«n. 2.2. Chøc n¨ng vµ ph¹m vi sö dông: a. Chøc n¨ng. HVNNR§ víi hiÖu lùc ë lêi lµ rµo ®ãn cã t¸c dông gi¶m nguy c¬ ®e do¹ sù t­¬ng t¸c trong héi tho¹i. Ng­êi nãi sö dông HVNNR§ nh»m ng¨n ngõa tr­íc sù hiÓu lÇm hay ph¶n øng ë ng­êi nghe vÒ ®iÒu m×nh s¾p nãi ra. Nãi c¸ch kh¸c, ®©y lµ h×nh thøc “ rµo tr­íc ®ãn sau”, phï hîp víi nÐt t©m lý ng­êi ViÖt. Lêi rµo ®ãn võa nh»m th¨m dß th¸i ®é, ý tø cña ng­êi nghe, võa nh»m gi¶m bít sù ph¶n øng tõ phÝa ng­êi nghe khi néi dung th«ng tin ®­îc nãi ra. §ång thêi HVNNR§ cßn thÓ hiÖn ®­îc møc ®é tr¸ch nhiÖm cña ng­êi nãi ®èi víi l­îng th«ng tin ®­îc ®Ò cËp trong ph¸t ng«n. Rµo ®ãn gãp phÇn t¨ng søc thuyÕt phôc cho lêi nãi, t¹o ra tÝnh m¹ch l¹c vµ linh ho¹t cho héi tho¹i. §ång thêi khiÕn cho ph¸t ng«n trë nªn liªn tôc h¬n, uyÓn chuyÓn h¬n. HVNNR§ cßn gãp phÇn lµm t¨ng tÝnh lÞch sù cho ph¸t ng«n. V× nã cã thÓ ®¶m b¶o ®­îc hai nguyªn t¾c chÝnh cña phÐp lÞch sù trong giao tiÕp: NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan (1) Tr¸nh ¸p ®Æt “c¸i t«i” cho ng­êi ®èi tho¹i. (2) Gi÷ thÓ diÖn cho ng­êi ®èi tho¹i, kh«ng muèn trùc tiÕp lµm mÊt thÓ diÖn ng­êi nghe. Trong mét sè tr­êng hîp, rµo ®ãn cßn thÓ hiÖn hiÖu lùc tõ chèi, l¶ng tr¸nh. §ã lµ mét h×nh thøc tù vÖ nh»m ®¶m b¶o cho ph¸t ng«n cã ®é an toµn, ng­êi ®èi tho¹i kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc hËu qu¶ cã thÓ x¶y ra khi cã ph¸t ng«n tõ chèi. Nã còng thÓ hiÖn sù tµi t×nh, khÐo lÐo cña ng­êi ®èi tho¹i. Rµo ®ãn cßn lµ mét hiÖn t­îng ng«n ng÷ ph¶n ¸nh thuéc tÝnh t©m lý, tinh thÇn, b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. §èi víi ng­êi ViÖt, rµo ®ãn nh­ mét c«ng cô ®¾c lùc vµ s¾c bÐn ®Ó t¹o ra hiÖu qu¶ giao tiÕp. Nh­ vËy, HVNNR§ cã hiÖu lùc rÊt phong phó, nã kh«ng chØ cã t¸c dông rµo ®ãn néi dung th«ng tin trong ph¸t ng«n, mµ cßn t¹o ra hiÖu qu¶ rµo ®ãn ngoµi lêi cña ph¸t ng«n. b. Ph¹m vi sö dông N»m trong lo¹t hµnh vi ë lêi ®a d¹ng, HVNNR§ víi tÇn sè xuÊt hiÖn kh«ng nhiÒu nh­ng nã l¹i chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong giao tiÕp x· héi. Trong cuéc sèng hµng ngµy, ®Ó cuéc giao tiÕp diÔn ra ®óng víi ý ®Þnh, trong nhiÒu tr­êng hîp ng­êi ®èi tho¹i th­êng sö dông HVNNR§ mét c¸ch linh ho¹t, khÐo lÐo. Trong thùc tÕ giao tiÕp, kh«ng ph¶i bao giê ng­êi nãi còng ý thøc ®­îc m×nh ®ang sö dông HVNNR§. Cã nh÷ng tr­êng hîp, rµo ®ãn ®­îc sö dông mét c¸ch chñ ®éng , cã sù chuÈn bÞ cña ng­êi nãi. Nh­ng còng kh«ng Ýt c¸c cuéc tho¹i, ng­êi nãi sö dông hµnh vi ng«n ng÷ nµy mét c¸ch ngÉu nhiªn, bÊt ngê. Ho¹t ®éng giao tiÕp vèn ®a d¹ng, nhiÒu chiÒu, mang tÝnh tù nhiªn v× vËy HVNNR§ còng ®­îc sö dông mét c¸ch ®a d¹ng, tù nhiªn. HiÖu qu¶ sö dông mµ hµnh vi ng«n ng÷ nµy ®em l¹i còng hÕt søc ®a d¹ng, phong phó. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan Trong lÜnh vùc v¨n ch­¬ng nghÖ thuËt, nh÷ng lêi rµo ®ãn ®­îc xuÊt hiÖn kh¸ phæ biÕn. Cã nh÷ng nhµ v¨n sö dông lêi rµo ®ãn nh­ mét thñ ph¸p ®Ó x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt cña m×nh. Lêi rµo ®ãn cßn xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu trong nh÷ng bµi ca dao, tôc ng÷, thµnh ng÷... Víi sù xuÊt hiÖn ë mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng giao tiÕp x· héi, HVNNR§ ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß còng nh­ nh÷ng chøc n¨ng chuyªn biÖt cña nã. Nghiªn cøu vÒ lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ nµy, ®Ó thÊy ®­îc hiÖu qu¶ vµ ®ãng gãp quan träng cña nã trong sù ph¸t triÓn cña giao tiÕp nãi chung vµ sù ph¸t triÓn cña héi tho¹i nãi riªng lµ vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ ng«n ng÷ häc quan t©m nghiªn cøu. 3. Héi tho¹i vµ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice 3.1. Héi tho¹i lµ g×? Héi tho¹i lµ ho¹t ®éng mµ ë ®ã ng­êi nãi dïng ng«n ng÷ ®Ó t­¬ng t¸c, trao ®æi mét vÊn ®Ò hoÆc mét th«ng tin nµo ®ã tíi ng­êi nghe. Héi tho¹i cßn biÓu hiÖn mét chøc n¨ng chØnh thÓ cña ng«n ng÷, ®ã lµ chøc n¨ng lµm c«ng cô ®Ó giao tiÕp. Nãi nh­ GS. §ç H÷u Ch©u: “ Héi tho¹i lµ h×nh thøc giao tiÕp th­êng xuyªn, phæ biÕn cña ng«n ng÷, nã còng lµ h×nh thøc c¬ së cña mäi ho¹t ®éng ng«n ng÷ kh¸c.” [ 3, 201 ] 3.2. C¸c quy t¾c cña héi tho¹i Lµ mét ho¹t ®éng cã ®Ých, héi tho¹i diÔn tiÕn theo nh÷ng quy t¾c nhÊt ®Þnh. Cã ba quy t¾c quan träng chi phèi ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña mäi cuéc héi tho¹i . NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan 1.Quy t¾c ®iÒu hµnh lu©n phiªn l­ît lêi. 2.Quy t¾c ®iÒu hµnh néi dung héi tho¹i. 3.Quy t¾c chi phèi quan hÖ liªn c¸ nh©n vµ phÐp lÞch sù. N»m trong quy t¾c “ ®iÒu hµnh néi dung héi tho¹i” ,c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña Grice thuéc “nguyªn t¾c céng t¸c”. “Nguyªn t¾c céng t¸c” ®­îc Grice kh¸i qu¸t nh­ sau : “ H·y lµm cho phÇn ®ãng gãp cña anh,chÞ ®óng nh­ nã ®­îc ®ßi hái ë giai ®o¹n mµ nã xuÊt hiÖn phï hîp víi ®Ých hay ph­¬ng h­íng cña cuéc héi tho¹i mµ anh chÞ ®· chÊp nhËn tham gia vµo”. [ 3, 229] Víi nguyªn t¾c nµy,Grice chñ tr­¬ng ®­a ra bèn ph¹m trï t­¬ng øng víi nã lµ bèn ph­¬ng ch©m héi tho¹i: - Ph­¬ng ch©m vÒ l­îng - Ph­¬ng ch©m vÒ chÊt - Ph­¬ng ch©m quan hÖ - Ph­¬ng ch©m c¸ch thøc Mçi ph­¬ng ch©m l¹i bao gåm c¸c tiÓu ph­¬ng ch©m ®­îc Grice ph¸t biÓu nh­ sau: 3.2.1. Ph­¬ng ch©m vÒ l­îng a. H·y lµm cho phÇn ®ãng gãp cña anh cã l­îng tin ®óng nh­ ®ßi hái. (§èi víi nh÷ng môc ®Ých hiÖn h÷u cña lÇn trao ®æi ®ã). b. §õng lµm cho phÇn ®ãng gãp cña anh cã l­îng tin lín h¬n ®ßi hái. 3.2.2. Ph­¬ng ch©m vÒ chÊt a. §õng nãi nh÷ng ®iÒu mµ anh tin r»ng kh«ng ®óng. b. §õng nãi ®iÒu mµ anh kh«ng cã b»ng chøng x¸c thùc. 3.2.3. Ph­¬ng ch©m quan hÖ NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan H·y quan yÕu (be relevant). 3.2.4. Ph­¬ng ch©m c¸ch thøc a. Tr¸nh lèi nãi tèi nghÜa. b. Tr¸nh lèi nãi mËp mê ( cã thÓ hiÓu nhiÒu nghÜa). c. H·y ng¾n gän (tr¸nh dµi dßng). d. H·y nãi cã trËt tù. [ 3, 230 ] VÒ mÆt lý thuyÕt kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng bèn ph­¬ng ch©m nµy cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi. Nh­ng trªn thùc tÕ sö dông ng«n ng÷ th× bèn ph­¬ng ch©m nµy kh«ng hoµn toµn t¸ch b¹ch nhau. Bëi cã khi ®Ó t«n träng ph­¬ng ch©m nµy ng­êi ta ph¶i vi ph¹m ph­¬ng ch©m kia. Hay nãi nh­ GS. §ç H÷u Ch©u “ C¸c ph­¬ng ch©m kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ång quy”. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan Ch­¬ng 2 : Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice. 1. Kh¶o s¸t thèng kª Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy,chóng t«i tiÕn hµnh kh¶o s¸t ®­îc 500 phiÕu vÒ c¸c HVNNR§ vµ thu ®­îc kÕt qu¶ nh­ sau: HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ chÊt : 287 phiÕu chiÕm 57,4% HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ l­îng: 76 phiÕu chiÕm 15,2% HVNNR§ ph­¬ng ch©m quan hÖ: 63 phiÕu chiÕm 12,6% HVNNR§ ph­¬ng ch©m c¸ch thøc: 74 phiÕu chiÕm 14,8% Tõ kÕt qu¶ thèng kª trªn, chóng t«i nhËn thÊy: Møc ®é sö dông cña HVNNR§ theo tõng ph­¬ng ch©m héi tho¹i lµ kh«ng gièng nhau: HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ chÊt chiÕm tØ lÖ cao nhÊt: (57,4%). HVNNR§ ph­¬ng ch©m quan hÖ chiÕm tØ lÖ thÊp nhÊt: (12,6%). HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ l­îng vµ ph­¬ng ch©m c¸ch thøc chiÕm tØ lÖ t­¬ng ®­¬ng nhau (15,2% vµ 14,8%). Chóng t«i t¹m thêi lý gi¶i hiÖn t­îng nµy nh­ sau: Thø nhÊt, sù kh¸c nhau cña mçi ph­¬ng ch©m sÏ dÉn ®Õn møc ®é sö dông cña HVNNR§ theo tõng ph­¬ng ch©m còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, ph­¬ng ch©m vÒ chÊt yªu cÇu ng­êi nãi ph¶i cung cÊp nh÷ng th«ng tin ch©n thùc vµ cã b»ng chøng x¸c thùc.Trong thùc tÕ giao tiÕp, mçi mét ph¸t ng«n NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan th­êng mang mét néi dung th«ng tin nµo ®ã, ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu vÒ tÝnh chÝnh x¸c cña néi dung th«ng tin, ng­êi nãi th­êng sö dông rµo ®ãn kh¼ng ®Þnh ®é tin cËy ch¾c ch¾n cña th«ng tin. Còng cã khi ng­êi nãi rµo ®ãn ®Ó th«ng b¸o tr­íc cho ng­êi nghe vÒ nh÷ng th«ng tin kh«ng ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c s¾p ®­îc nãi ra. Nh÷ng HVNNR§ vÒ møc ®é ch©n thùc cña th«ng tin nh­ vËy xuÊt hiÖn phæ biÕn trong nhiÒu cuéc tho¹i. Do ®ã HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ chÊt cã tÇn sè xuÊt hiÖn t­¬ng ®èi cao (57,4%) lµ lÏ ®­¬ng nhiªn. T­¬ng tù c¸ch lÝ gi¶i trªn ®èi víi c¸c HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ l­îng, c¸ch thøc, quan hÖ. Nh­ vËy néi dung, ®Æc ®iÓm cña mçi ph­¬ng ch©m héi tho¹i kh¸c nhau gãp phÇn t¹o ra sù kh¸c nhau vÒ møc ®é sö dông cña HVNNR§ theo tõng ph­¬ng ch©m ®ã. Thø hai, ®Æc ®iÓm cña HVNNR§ lµ mét trong nh÷ng lÝ do t¹o ra møc ®é sö dông kh¸c nhau cña hµnh vi ng«n ng÷ nµy theo ph­¬ng ch©m héi tho¹i. ë mçi ph­¬ng ch©m héi tho¹i, ng­êi nãi ®Òu ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña HVNNR§ ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng lêi rµo ®ãn phï hîp víi tõng ph­¬ng ch©m. NÕu kh«ng c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña HVNNR§, ng­êi nãi sÏ kh«ng biÕt c¸ch sö dông hoÆc nhÇm lÉn khi sö dông chóng trong giao tiÕp. Do ®ã, ®Æc ®iÓm cña HVNNR§ còng t¸c ®éng ®Õn møc ®é sö dông cña hµnh vi ng«n ng÷ nµy theo tõng ph­¬ng ch©m héi tho¹i. Thø ba, m«i tr­êng, hoµn c¶nh giao tiÕp còng ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ng­êi nãi lùa chän, sö dông nh÷ng HVNNR§. Tïy hoµn c¶nh giao tiÕp, ng­êi nãi sÏ lùa chän lo¹i HVNNR§ thÝch hîp nhÊt dùa trªn c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i. YÕu tè hoµn c¶nh giao tiÕp còng t¸c ®éng ®Õn møc ®é sö dông cña hµnh vi rµo ®ãn nµy. Ngoµi ra, viÖc sö dông HVNNR§ ë ph­¬ng ch©m héi tho¹i nµo nhiÒu hay Ýt cßn do yÕu tè chñ quan cña ng­êi nãi. Trong v¨n Nam Cao, HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ chÊt cã tÇn sè xuÊt hiÖn cao nhÊt, rµo ®ãn ph­¬ng ch©m vÒ NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan l­îng vµ c¸ch thøc xuÊt hiÖn ë møc ®é trung b×nh, rµo ®ãn ph­¬ng ch©m quan hÖ xuÊt hiÖn Ýt nhÊt còng ®­îc gi¶i thÝch mét phÇn do phong c¸ch vµ quan niÖm cña nhµ v¨n. Trªn ®©y lµ mét sè lý gi¶i cho sù kh¸c nhau vÒ møc ®é sö dông cña HVNNR§ ë tõng ph­¬ng ch©m héi tho¹i. Chóng t«i sÏ lÇn l­ît ®i vµo tõng HVNNR§ vÒ c¸c ph­¬ng ch©m ®Ó thÊy ®­îc hµnh vi rµo ®ãn nµy xuÊt hiÖn trong nh÷ng tr­êng hîp nµo, t×m hiÓu c¸ch thøc vµ hiÖu qu¶ sö dông cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña héi tho¹i nãi riªng, giao tiÕp nãi chung. 2. Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i cña H.P.Grice Trong giao tiÕp, ®Ó cuéc héi tho¹i ®¹t ®Õn ®Ých, ng­êi nãi cÇn cã nh÷ng c¸ch thøc giao tiÕp hîp lý, t¹o tiÒn ®Ò gióp ng­êi nghe tiÕp nhËn ®­îc ®Çy ®ñ néi dung th«ng tin mµ m×nh muèn truyÒn ®¹t. “Nguyªn t¾c céng t¸c” cña Grice ®· nªu lªn bèn ph­¬ng ch©m chi phèi ®Õn c¸ch thøc giao tiÕp còng nh­ thµnh c«ng cña héi tho¹i. §ã lµ: ph­¬ng ch©m vÒ l­îng, ph­¬ng ch©m vÒ chÊt, ph­¬ng ch©m quan hÖ, ph­¬ng ch©m c¸ch thøc. [ 3, 230 ]. Trong c¸c cuéc tho¹i, khi ng­êi nãi (SP1) cã ý thøc hoÆc t«n träng hoÆc vi ph¹m mét trong c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i th× sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng HVNNR§ vÒ c¸c ph­¬ng ch©m héi tho¹i. MÆt kh¸c, bÊt k× cuéc tho¹i nµo dï h­íng tíi môc ®Ých g× th× ng­êi nãi ®Òu lu«n ý thøc rÊt cao vÒ nh÷ng ®iÒu ®­îc nãi ra. SP1 hiÓu r»ng ng­êi nghe (SP2) lu«n theo dâi vµ cã ph¶n håi ng­îc ngay nÕu nh­ ë ph¸t ng«n mµ SP1 nãi ra cã ®iÓm nµo ®ã kh«ng phï hîp. V× vËy tr­íc khi giao tiÕp còng nh­ trong giao tiÕp, SP1 lu«n ph¶i x©y dùng ®­îc h×nh ¶nh tinh thÇn cña SP2 (vÒ n¨ng lùc, tr¹ng th¸i, t©m lÝ, t×nh c¶m, së thÝch…). §Ó g©y mét hiÖu øng t©m lý ë phÝa SP2, SP1 th­êng sö dông nh÷ng HVNNR§ tr­íc khi cung cÊp th«ng tin. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan VËy hµnh vi rµo ®ãn xuÊt hiÖn phÇn lín trong nh÷ng ph¸t ng«n mµ ng­êi nãi cã ý thøc sö dông chóng nh»m ®¹t nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp nhÊt ®Þnh. Nh÷ng lêi rµo ®ãn xuÊt hiÖn rÊt phong phó, øng víi mçi ph­¬ng ch©m héi tho¹i cã mét kiÓu rµo ®ãn. ë ®©y, chóng t«i lÇn l­ît ®i vµo tõng HVNNR§ cho tõng ph­¬ng ch©m héi tho¹i ®Ó thÊy ®­îc tµi n¨ng sö dông ng«n ng÷ cña t¸c gi¶ Nam Cao vµ hiÖu qu¶ sö dông cña hµnh vi ng«n ng÷ nµy ®èi víi sù ph¸t triÓn cña héi tho¹i còng nh­ giao tiÕp. 2.1. Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn ph­¬ng ch©m vÒ chÊt Theo P.Grice, ph­¬ng ch©m vÒ chÊt ®­îc ph¸t biÓu nh­ sau: a. §õng nãi nh÷ng ®iÒu mµ anh tin r»ng kh«ng ®óng. b. §õng nãi ®iÒu mµ anh kh«ng cã b»ng chøng x¸c thùc. [ 3, 230 ] Ph­¬ng ch©m nµy ®ßi hái ng­êi tham gia héi tho¹i h·y nãi nh÷ng ®iÒu mµ m×nh tin lµ ®óng vµ cã b»ng chøng x¸c thùc. Tøc lµ ®Ò cËp ®Õn møc ®é tin cËy, tÝnh chÝnh x¸c, ®óng- sai cña nh÷ng ®iÒu ®­îc nãi ra. Trong héi tho¹i, møc ®é ch©n thùc cña th«ng tin lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh hµng ®Çu cho viÖc lÜnh héi néi dung ph¸t ng«n cña ng­êi nghe. B»ng nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau, ng­êi nãi sÏ truyÒn ®¹t néi dung th«ng tin mét c¸ch ch©n x¸c ®Ó thuyÕt phôc ng­êi nghe. Mét trong nh÷ng c¸ch thøc ®em l¹i hiÖu qu¶ cao lµ sö dông nh÷ng lêi rµo ®ãn. Qua ®©y, chóng t«i ®­a ra c¸ch hiÓu vÒ HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ chÊt nh­ sau: “ HVNNR§ ph­¬ng ch©m vÒ chÊt lµ nh÷ng hµnh vi ng«n ng÷ mµ ng­êi nãi rµo ®ãn vÒ møc ®é ch©n thùc cña néi dung th«ng tin trong ph¸t ng«n”. NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan Cã hai kiÓu rµo ®ãn ph­¬ng ch©m vÒ chÊt: 1. rµo ®ãn kh¼ng ®Þnh ®é tin cËy ch¾c ch¾n cña th«ng tin. 2. Rµo ®ãn gi¶m nhÑ ®é tin cËy ch¾c ch¾n cña th«ng tin. 2.1.1. Hµnh vi ng«n ng÷ rµo ®ãn kh¼ng ®Þnh ®é tin cËy ch¾c ch¾n cña th«ng tin. Trong c¸c cuéc tho¹i, HVNNR§ kh¼ng ®Þnh ®é tin cËy ch¾c ch¾n cña th«ng tin ®­îc sö dông rÊt phæ biÕn. §Ó ng­êi nghe cã ®é tin t­ëng ch¾c ch¾n vµo th«ng tin mµ m×nh cung cÊp, ng­êi nãi th­êng rµo ®ãn nh­ sau: VD1: “Mét ®iÒu ch¾c ch¾n r»ng hai ng­êi con g¸i Êy cã mét ngµy ph¶i lÊy chång.” (TuyÓn tËp Nam Cao, Sèng mßn, 577). VD2: “Cuéc ®êi ë ®©y cè nhiªn lµ ch¼ng ®Ñp g×, nh­ng ch¾c ch¾n lµ y cã ¨n, cã mçi th¸ng Ýt nhiÒu ®Ó gióp gia ®×nh.” (TuyÓn tËp Nam Cao, Sèng mßn, 547). VD3: “LÏ tÊt nhiªn lµ bµ Ng· cµng c¨m. KÎ måi chµi mèi l¸i hiÓn nhiªn lµ bµ Hai Mîn.” (TuyÓn tËp Nam Cao, TruyÖn ng­êi hµng xãm, 423) Nh÷ng lêi rµo ®ãn: “ch¾c ch¾n”, “cè nhiªn”, “hiÓn nhiªn”, “lÏ tÊt nhiªn”, cã hiÖu lùc nhÊn m¹nh, kh¼ng ®Þnh néi dung th«ng tin ®­îc nãi lµ hoµn toµn ®óng ®¾n vµ cã c¬ së. Khi ng­êi nãi ®· kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n nghÜa lµ hä ®· tin t­ëng tuyÖt ®èi vµo ®iÒu m×nh cung cÊp. Së dÜ cã sù tin t­ëng ®ã v× ng­êi nãi ®· dùa trªn quy luËt vËn ®éng cña tù nhiªn vµ x· héi ®Ó suy ý. C¸ch rµo ®ãn nµy t¹o ®­îc sù tin t­ëng ë ng­êi nghe vÒ ®é chÝnh x¸c, ch©n thùc cña th«ng tin mµ ng­êi nãi cung cÊp. Còng cã tr­êng hîp, ng­êi nãi rµo ®ãn kh¼ng ®Þnh ®é x¸c thùc cña th«ng tin nh­ sau: NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc GVHD. ThS. KhuÊt ThÞ Lan VD5: “Ai còng b¶o: Êy! T«i th× t«i chÞu ®Êy; cã ®ãi cho chÕt th× còng chØ riÕt chÆt th¾t l­ng vµo mµ nhÞn.” (TuyÓn tËp Nam Cao, §ßn chång, 99). VD6: “Ai còng tin r»ng ®ã lµ mét viÖc sê sê qu¶ b¸o.” (TuyÓn tËp Nam Cao, Nöa ®ªm, 329). VD7: “Ai còng ph¶i nhËn r»ng «ng cã vÎ khoÎ, r¾n rái, gan gãc, b­íng bØnh.” (TuyÓn tËp Nam Cao, TruyÖn ng­êi hµng xãm, 412). C¸c vÝ dô trªn, ng­êi nãi rµo ®ãn: “ai còng b¶o”, “ai còng tin r»ng”, “ai còng ph¶i nhËn r»ng” nh»m h­íng ng­êi nghe tin t­ëng vµo l­îng tin ®­îc cung cÊp, t¨ng søc thuyÕt phôc cho ng­êi ph¸t ng«n.ë ®©y ng­êi nãi ®· dùa trªn sù thõa nhËn cña ®a sè (mäi ng­êi ®Òu biÕt/ ®Òu b¶o/ ®Òu tin) ®Ó nhÊn m¹nh vÊn ®Ò cÇn nãi, do ®ã ®· t¹o ra c¸ch lËp luËn chÆt chÏ vµ thuyÕt phôc ®èi víi ng­êi nghe. Ngoµi ra rµo ®ãn kh¼ng ®Þnh ®é tin cËy ch¾c ch¾n cña th«ng tin cßn ®­îc thÓ hiÖn ë viÖc: ng­êi nãi dùa vµo nh÷ng kinh nghiÖm ®­îc céng ®ång ng­êi ®óc kÕt hay nh÷ng ph­¬ng ng«n cña ng­êi ®i tr­íc ®Ó rµo ®ãn. Ch¼ng h¹n: VD8: “Kinh nghiÖm ®· cho nã biÕt r»ng: m¸ch San chØ bùc m×nh thªm.” (TuyÓn tËp Nam Cao, Sèng mßn, 545) VD9: “Khi mét ®øa ho ch¼ng h¹n, thÞ thÊy ®au ë chÝnh ngay ngùc thÞ ®óng nh­ lêi n÷ sÜ ph­¬ng T©y ®· nãi”. (TuyÓn tËp Nam Cao, N­íc m¾t, 378) Ng­êi nãi rµo ®ãn “Kinh nghiÖm ®· cho nã biÕt r»ng”, “®óng nh­ lêi n÷ sÜ ph­¬ng T©y ®· nãi” ®Ó thuyÕt phôc ng­êi nghe vÒ ®é tin cËy cña néi dung th«ng tin. ë ®©y, dùa trªn vèn sèng, vèn kinh nghiÖm cña nh©n lo¹i ng­êi nãi rµo ®ãn ®Ó b¸o tr­íc cho ng­êi nghe biÕt ®iÒu m×nh s¾p nãi lµ ®¸ng NguyÔn ThÞ Liªn – K29B – Ng÷ v¨n 20