Tài liệu Giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua trò chơi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 BÙI THỊ DIỆU THÖY GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN THÔNG QUA TRÕ CHƠI Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non Mã số: 60 14 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Trần Thị Tố Oanh HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, đặc biệt là những thầy cô khoa Giáo dục Mầm non và những thầy cô đã tận tình giảng dạy cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Bằng tấm lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn đến TS. Trần Thị Tố Oanh đã hết lòng quan tâm, giúp đỡ tận tình, hướng dẫn nghiên cứu tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn quý thầy cô Phòng Sau đại học đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học và thực hiện luận văn. Đồng thời tôi cũng xin cảm ơn Ban giám hiệu, giáo viên trường Mầm non Phú Long, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình đã tạo điều kiện cho tôi khảo sát để hoàn thành luận văn này. Tác giả Bùi Thị Diệu Thúy LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận văn Bùi Thị Diệu Thúy MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN THÔNG QUA TRÕ CHƠI ........... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 6 1.1.1. Những nghiên cứu về kỹ năng hoạt động nhóm ..................................... 6 1.1.2. Những nghiên cứu về giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm ...................... 9 1.1.3. Những nghiên cứu về trò chơi............................................................... 10 1.2. Cơ sở lí luận về kỹ năng hoạt động nhóm ............................................... 11 1.2.1. Khái niệm kỹ năng hoạt động nhóm ..................................................... 11 1.2.2. Đặc điểm và phân loại kỹ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo lớn 12 1.2.3. Đặc điểm phát triển của trẻ mẫu giáo lớn ............................................. 14 1.3. Lí luận về trò chơi ở mẫu giáo ................................................................. 17 1.3.1. Khái niệm chơi, trò chơi, hoạt động chơi ............................................. 17 1.3.2. Phân loại trò chơi .................................................................................. 19 1.4. Nội dung và đặc điểm giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn qua trò chơi ............................................................................................... 24 1.4.1. Khái niệm giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm qua trò chơi .................. 24 1.4.2. Mục tiêu giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm ......................................... 25 1.4.3. Nội dung giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm ........................................ 25 1.4.4. Đặc điểm giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm qua trò chơi ................... 28 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn qua trò chơi................................................................................ 30 1.5.1. Đặc điểm tâm lí và cá nhân của trẻ ....................................................... 30 1.5.2. Năng lực sư phạm của giáo viên mầm non ........................................... 31 1.5.3. Môi trường giáo dục .............................................................................. 31 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 32 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN QUA TRÕ CHƠI Ở HUYỆN NHO QUAN, TỈNH NINH BÌNH .......................................................................... 34 2.1. Vấn đề giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn trong Chương trình Giáo dục mầm non hiện hành ................................................... 34 2.1.1. Mục tiêu giáo dục .................................................................................. 34 2.1.2. Nội dung giáo dục và kết quả mong đợi ............................................... 34 2.1.3. Phương pháp và hình thức giáo dục ...................................................... 35 2.1.4. Đánh giá kết quả giáo dục ..................................................................... 36 2.2. Khảo sát thực trạng giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn trong các trường mầm non huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình ................. 36 2.2.1. Tổ chức khảo sát ................................................................................... 36 2.2.2. Kết quả khảo sát .................................................................................... 40 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 58 Chƣơng 3. BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN THÔNG QUA TRÕ CHƠI ....................... 60 3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp giáo dục KN HĐN cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi ..................................................................................... 60 3.2. Các biện pháp giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi ........................................................................................... 62 3.2.1. Xây dựng môi trường chơi thân thiện khuyến khích thực hiện kỹ năng hoạt động nhóm trong lớp giữa giáo viên với trẻ và giữa các trẻ với nhau .... 62 3.2.2. Lựa chọn nội dung trò chơi giàu tính xã hội và thiết kế trò chơi theo tiếp cận hợp tác, chứa đựng nhiều mối quan hệ tương tác xã hội giữa các thành viên trong nhóm chơi cũng như giữa các nhóm chơi nhằm khuyến khích trẻ có thể sử dụng các kỹ năng hoạt động nhóm trong khi chơi ..................... 64 3.2.3. Cung cấp mẫu kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ thông qua trò chơi .... 67 3.2.4. Tổ chức trò chơi đa dạng nhằm tạo cơ hội cho trẻ thực hành kỹ năng hoạt động nhóm ............................................................................................... 68 3.3. Thực nghiệm khoa học ............................................................................. 70 3.3.1. Tổ chức thực nghiệm............................................................................. 70 3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 72 3.3.3. Đánh giá kết quả.................................................................................... 83 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 83 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 88 PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ĐC : Đối chứng ĐVTCĐ : Đóng vai theo chủ đề MG : Mẫu giáo MN : Mầm non MGL : Mẫu giáo lớn GD : Giáo dục GV : Giáo viên GVMN : Giáo viên mầm non KN : Kỹ năng HĐN : Hoạt động nhóm TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm TTN : Trước thực nghiệm STN : Sau thực nghiệm XDLG : Xây dựng lắp ghép DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Quy mô GV tham gia khảo sát ....................................................... 39 Bảng 2.2. Nội dung giáo dục KN HĐN cho trẻ Mẫu giáo lớn ...................... 40 Bảng 2.3 : Mức độ biểu hiện KNHĐN của trẻ Mẫu giáo lớn ............................. 44 Bảng 2.4. Mức độ biểu hiện KN HĐN của trẻ MGL qua trò chơi ................. 46 Bảng 2.5. Thực trạng sử dụng KN HĐN của trẻ MGL .................................. 48 Bảng 2.6: Sử dụng biện pháp giáo dục KN HĐN cho trẻ 5 - 6 tuổi của GVMN..... 51 Bảng 2.7. Nguyên nhân giáo dục KN HĐN qua trò chơi chưa hiệu quả .............53 Bảng 2.8: Các yếu tố ảnh hưởng đến GD KN HĐN qua trò chơi ................... 55 Bảng 2.9: Những khó khăn khi giáo dục KN HĐN cho trẻ MGL qua trò chơi ............................................................................................ 57 Bảng 3.1. Kết quả đo mức độ KN HĐN của trẻ 5 - 6 tuổi trước TNSP ........ 72 Bảng 3.2. Mức độ KN HĐN của trẻ 5 - 6 tuổi sau TNSP............................... 75 Biểu đồ 3.1: Mức độ KN HĐN của trẻ Mẫu giáo lớn trước TN ..................... 74 Biểu đồ 3.2: Mức độ KN HĐN của trẻ Mẫu giáo lớn sau TNSP .................. 79 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam XHCN, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm tới việc chăm sóc và bồi dưỡng cho thế hệ trẻ, những chủ nhân tương lai của đất nước. Hơn thế nữa, một quốc gia hùng mạnh là một quốc gia có nền giáo dục phát triển. Vì vậy, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển đảm bảo xây dựng một thế hệ kế tiếp có đủ phẩm chất và năng lực phục vụ cho đất nước. Đại hội Đảng khoá IX đã chỉ rõ: "Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, là điều kiện phát huy nguồn nhân lực con người". Giáo dục mầm non là nấc thang khởi đầu trong hệ thống giáo dục quốc dân với mục tiêu: Giúp trẻ em phát triển thể chất, tình cảm trí tuệ, thẩm mĩ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào học lớp một. Giai đoạn 5 - 6 tuổi có một vị trí đặc biệt quan trọng trong cuộc đời mỗi người. Đây là thời kỳ tạo nên những cơ sở ban đầu cần thiết cho quá trình hình thành nhân cách và chuẩn bị cho trẻ trải qua bước ngoặt lớn trong đời sống tuổi thơ khi chuyển từ trường mầm non đến trường tiểu học. Việc rèn luyện cho trẻ những kỹ năng hoạt động nhóm là điều kiện quan trọng giúp trẻ thích ứng với những hình thức học tập đa dạng, mới mẻ một cách thuận lợi và hiệu quả. Trong xã hội đang ngày càng phát triển hiện nay, việc giáo dục kỹ năng làm việc nhóm cho trẻ đang trở nên ngày càng quan trọng, nhất là khi trẻ không chỉ có một mình nữa mà trong mọi công việc của chúng đều cần có sự phối hợp giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Vì vậy, việc dạy trẻ phối hợp trong học tập và làm việc là điều cần thiết, giúp trẻ tiến bộ hơn, hòa đồng hơn đối với bạn bè. 2 Trong các hoạt động học tập và hoạt động xã hội hiện nay, vai trò của nhóm chiếm vị trí vô cùng quan trọng. Người xưa thường nói “Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao” chính là đánh giá cao vai trò của nhóm trong công việc cũng như trong cuộc sống. Đối với trẻ thì làm việc nhóm không chỉ giúp trẻ hoàn thành công việc thuận lợi hơn mà còn giúp trẻ có thể tăng khả năng gắn kết cũng như hòa đồng với bạn bè trong lớp nhiều hơn. Hơn thế nữa, việc làm việc nhóm hiệu quả cũng giúp trẻ thuận lợi hơn trong công việc sau này, rèn luyện cho trẻ khả năng tổ chức tốt, lãnh đạo tốt, có được sự phối hợp ăn ý giữa các thành viên, quan trọng hơn cả là giúp trẻ có thêm sự gắn kết và có được tình bạn lâu bền trong học tập và đời sống, vì đôi khi tình bạn đươc xây dựng nên từ sự tin tưởng và ăn ý trong công việc với nhau. Thông thường, đến giai đoạn 5 - 6 tuổi trẻ đã có những kỹ năng phối hợp cơ bản khi tham gia vào các hoạt động chung ở lớp mẫu giáo, như: cùng bạn thỏa thuận về chủ đề chơi, nội dung chơi, phân vai chơi cho nhau; cùng nhau cố gắng hoàn thành nhiệm vụ đã được phân công… Tuy nhiên, những kỹ năng này chưa được hình thành đầy đủ và bền vững. Thực tế cho thấy, còn một bộ phận không nhỏ trẻ 6 tuổi khi vào lớp một ít hứng thú với các hoạt động nhóm - những hoạt động đòi hỏi cao sự phối hợp tích cực của các thành viên, ảnh hưởng đến thành tích học tập cũng như khả năng thích ứng xã hội của trẻ ở môi trường tiểu học. Hiện nay ở các trường mầm non, các hình thức và phương pháp giáo dục KN HĐN chưa thực sự có hiệu quả, kể cả trò chơi. Trò chơi được tổ chức mang tính hình thức, chưa tuân theo các nguyên tắc hoạt động nhóm, luôn có sự phân công áp đặt của GV đến trẻ ở mọi khâu, từ chủ đề chơi cho đến chuẩn bị đồ chơi. Trò chơi chưa giữ vai trò tích cực trong quá trình giáo dục KN HĐN cho trẻ MGL ở trường MN. Đã có đề tài nghiên cứu về việc giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo nhưng chưa có nghiên cứu về giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua các trò chơi. 3 Xuất phát từ lý do trên, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua trò chơi”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu cách thức xây dựng và tổ chức trò chơi nhằm giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn, qua đó phát triển khả năng thích ứng trong xã hội năng động và đa dạng các quan hệ. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình tổ chức các trò chơi cho trẻ Mẫu giáo lớn tại trường mầm non. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quan hệ giữa giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm và việc thiết kế và tổ chức trò chơi cho trẻ Mẫu giáo lớn. 4. Giả thuyết khoa học Nếu các biện pháp giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn qua trò chơi được xây dựng và thực hiện phù hợp với nhu cầu, hứng thú của cá nhân trẻ, phù hợp đặc điểm lứa tuổi của trẻ, tuân theo nguyên tắc hoạt động hợp tác, tạo được môi trường nhân văn, thân thiện, khuyến khích, động viên trẻ thì sẽ tác động tích cực đến kết quả giáo dục KN HĐN cho trẻ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua trò chơi. 5.2. Đánh giá thực trạng giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm của trẻ Mẫu giáo lớn qua trò chơi tại các trường mầm non huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. 5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi. 6. Phạm vi nghiên cứu - Địa bàn nghiên cứu: được giới hạn trong các lớp MGL trường mầm non công lập huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. 4 - Trò chơi được lựa chọn giới hạn chủ yếu dưới góc độ trò chơi dạy học, và trong phạm vi một số loại trò chơi hay được sử dụng ở lứa tuổi mẫu giáo. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp nghiên cứu lý luận để phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, các vấn đề lí luận có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra Sử dụng phiếu điều tra đội ngũ giáo viên trực tiếp dạy trẻ Mẫu giáo lớn ở một số trường mầm non thuộc huyện Nho Quan về thực trạng kỹ năng hoạt động nhóm của trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi, cách thiết kế và tổ chức trò chơi để giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi. - Phương pháp đàm thoại Trò chuyện trực tiếp với cán bộ quản lý, giáo viên mầm non, phụ huynh và trẻ Mẫu giáo lớn để thu thập thông tin về vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp quan sát Tiến hành quan sát quá trình tổ chức trò chơi cho trẻ Mẫu giáo lớn của giáo viên ở trường mầm non, quan sát quá trình hoạt động của trẻ độ tuổi này nhằm tìm hiểu biểu hiện của kỹ năng hoạt động nhóm ở trẻ, những biện pháp giáo viên thường sử dụng và hiệu quả của những biện pháp này đối với việc giáo dục kỹ năng hoạt động phối hợp trong nhóm cho trẻ. - Phương pháp thực nghiệm Tổ chức thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp phát triển kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi ở trường mầm non. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục. Tìm hiểu thực tế ở các trường mầm non thuộc huyện Nho Quan để tổng 5 kết kinh nghiệm tổ chức kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo nói chung và kinh nghiệm sử dụng các biện pháp giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi. 7.3. Các phương pháp bổ trợ - Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia Tâm lý - Giáo dục về các biện pháp giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi ở các trường mầm non hiện nay. - Phương pháp toán thống kê Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý các số liệu điều tra thực trạng và thực nghiệm. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 3 chương Chương 1. Cơ sở lý luận về giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi. Chương 2. Thực trạng giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn qua trò chơi ở huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Chương 3. Biện pháp giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm cho trẻ Mẫu giáo lớn thông qua trò chơi. 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG HOẠT ĐỘNG NHÓM CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN THÔNG QUA TRÕ CHƠI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về kỹ năng hoạt động nhóm Hoạt động nhóm trong nhà trường chính là hoạt động phối hợp cùng nhau của một nhóm học sinh nhằm thực hiện những nhiệm vụ cụ thể mà GV giao cho. Trong quá trình đó, các thành viên cùng ấn định quy tắc giao tiếp trong nhóm, tự giác thực hiện công việc theo sự phân công của nhóm trưởng... HĐN hướng tới mục tiêu: nâng cao vốn kinh nghiệm của các thành viên, đồng thời phát triển mối quan hệ giao tiếp bình đẳng và hiểu biết lẫn nhau; vạch ra những ý tưởng mới, cách giải quyết mới; phát huy tính tích cực của mỗi thành viên và khuyến khích họ tìm ra những phương án mới; xây dựng tập thể những người có cùng chí hướng, biết hợp tác và giúp đỡ lẫn nhau; cả nhóm thực hiện thẩm định về mọi khía cạnh đối với tất cả các ý tưởng được đưa ra bằng cách phân tích có phê phán, tìm kiếm những luận chứng để bảo vệ cho ý tưởng, dự báo những vấn đề nảy sinh... Có thể nói hoạt động nhóm có vai trò rất quan trọng trong giáo dục HS nói chung và rèn luyện cho HS khả năng thích ứng với các mối quan hệ mới ở bậc phổ thông. Dưới tác động phù hợp của GV, HS dần dần nhận thức được vị trí, vai trò của mình trong nhóm, chủ động và tích cực tham gia vào các hoạt động cùng các bạn nhằm hướng tới mục tiêu chung, giúp trẻ gắn bó với GV, với bạn, với trường…. Các giờ học kiểu HĐN giúp tạo ra bầu không khí đoàn kết, gắn bó và thiện chí trong lớp học, làm cho trẻ xích lại gần nhau hơn, biết tôn trọng, đồng cảm, chia sẻ, tin tưởng và giúp đỡ lẫn nhau, trẻ dần dần nắm được yêu cầu đối với người HS, những nội quy của nhà trường, học được cách hoạt động phối hợp cùng các bạn… Khi trẻ tham gia vào HĐN, tính 7 cách, năng lực của trẻ được bộc lộ, nhận thức của trẻ được điều chỉnh, vốn kinh nghiệm của trẻ được vận dụng vào thực tiễn, tính độc lập của cá nhân trong việc giải quyết các vấn đề đặt ra được phát huy. Có rất nhiều công trình nghiên cứu về tính hợp tác, tính cạnh tranh và hoạt động của cá nhân trong nhóm. Nguyễn Thị Thu Hà [15,16] đã khẳng định “Giáo dục theo cách tiếp cận hợp tác ở trường mầm non là cách làm mới nhằm hướng đến việc hình thành cho trẻ năng lực hợp tác từ sớm. Việc làm này hoàn toàn phù hợp với xu thế phát triển của xã hội ngày nay. Việc tổ chức hoạt động giáo dục theo cách tiếp cận hợp tác cũng chính là tổ chức hoạt động giáo dục theo nhóm hợp tác. Giáo dục theo nhóm hợp tác cần chú ý tới quy mô nhóm, các yêu cầu của hoạt động nhóm và đánh giá kết quả hoạt động nhóm”. Từ đó tác giả chỉ ra những biện pháp mà GV có thể áp dụng nhằm tạo ra sự phụ thuộc tích cực lẫn nhau giữa HS trong nhóm, những cách thức dạy kỹ năng hợp tác cho HS, những vấn đề GV cần chú ý trong quá trình tiến hành dạy học hợp tác… Tổ chức dạy học theo nhóm là một trong những hình thức dạy học tạo điều kiện cho sự phát triển ở học sinh khả năng tương tác với người khác. Có rất nhiều các nhà khoa học đi sâu nghiên cứu về dạy học hợp tác và việc hình thành kỹ năng học hợp tác cho học sinh. Tác giả Đặng Thành Hưng trong cuốn “Dạy học hiện đại: lý luận, biện pháp, kỹ thuật” [13] khẳng định: “Các quan hệ của dạy học hiện đại sẽ phát triển theo xu hướng tăng cường sự tương tác, hợp tác và cạnh tranh, tham gia và chia sẻ”. Tác giả đã phân tích tác dụng của việc ghép nhóm và mô tả những kỹ thuật cơ bản của dạy học theo nhóm nhỏ, trong đó đặc biệt chú trọng đến “nhóm hợp tác” và “dạy học hợp tác”. Theo ông, dạy học hợp tác nhóm nhỏ cần đảm bảo 5 nguyên tắc, đó là: Tạo ra ở HS sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực; Có sự tương tác trực diện giữa HS trong từng nhóm nhỏ; Tạo cho HS có trách nhiệm đối với việc học của cá nhân và nhóm; Hình thành ở HS những kỹ năng cộng tác nhóm; Xử lý tương tác nhóm. 8 Ngô Thị Thu Dung [11] đưa ra 18 KN hợp tác nhóm trong học tập và sắp xếp các kỹ năng này theo những nhóm, như: Nhóm thành phần nhận thức học tập; Nhóm thành phần tổ chức; Nhóm thành phần giao tiếp. Một số trong 18 KN này có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động hợp tác nhóm trong học tập của HS, đó là: biết tự liên kết thành nhóm, biết tổ chức nhóm, biết điều hành công việc của nhóm, biết phân công nhiệm vụ cho từng thành viên, biết lập kế hoạch giải quyết nhiệm vụ nhóm, biết cộng tác, chia sẻ giải quyết nhiệm vụ của nhóm, biết lắng nghe, thống nhất ý kiến hoặc chấp nhận ý kiến trái ngược. Theo Lê Văn Tạc [32], cần hình thành ở học sinh bậc tiểu học (lớp học hòa nhập có trẻ khiếm thính) 4 nhóm KN hợp tác là: Nhóm các KN hình thành nhóm (Di chuyển nhanh vào nhóm; Tham gia hoạt động ngay khi ngồi vào nhóm; Ngồi cùng với nhóm trong suốt quá trình hoạt động; Giao tiếp vừa đủ, không làm ảnh hưởng nhóm khác); Nhóm các KN giao tiếp trong nhóm (“Nói” luân phiên, không tranh giành mà biết ngắt lời bạn một cách hợp lý; Dùng tên riêng và nhìn vào người nói; Truyền đạt rõ ý; Đưa thông tin đầy đủ và đơn nghĩa; Giao tiếp phù hợp; “Lắng nghe” chăm chú, diễn đạt lại chính xác, không đánh giá nội dung thông tin; Mô tả lại thông tin từ những cảm nhận của người truyền đạt; Kiểm tra thông tin của người truyền đạt, trao đổi cho đến khi nào đạt được sự nhất trí); Nhóm các KN xây dựng và duy trì bầu không khí tin tưởng lẫn nhau (Bày tỏ sự ủng hộ; Yêu cầu sự giúp đỡ hay giải thích khi cần; Giúp giải thích, làm rõ; Giải thích công việc của người khác; Trân trọng thành quả của nhóm; Tiếp sức, khuyến khích nhóm); Nhóm các KN giải quyết mối bất đồng trên tinh thần xây dựng (Kiềm chế bực tức, Thể hiện ý kiến bất đồng mà không xúc phạm, ảnh hưởng ai; Phản đối một cách nhẹ nhàng, không chỉ trích). Ở mầm non, Cao Thị Cúc [5, 6, 7, 8, 9] đã xem xét khái niệm kĩ năng hoạt động nhóm cũng như cấu trúc kĩ năng hoạt động nhóm cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. 9 Như vậy, từ những nghiên cứu nêu trên cho thấy, KN HĐN là khả năng thiết lập và duy trì mối quan hệ với người khác, là hành động tự tổ chức và điều khiển các dạng hoạt động chung trong nhóm. Có KN HĐN cũng có nghĩa là biết cùng nhau hướng tới một mục đích chung, cùng chia sẻ trách nhiệm, cùng khắc phục khó khăn, giúp đỡ và tương trợ lẫn nhau nhằm đạt được kết quả tốt nhất. 1.1.2. Những nghiên cứu về giáo dục kỹ năng hoạt động nhóm Trong các tài liệu hướng dẫn thực hiện Chương trình GDMN [2] về việc tổ chức hoạt động GD theo nhóm nhỏ cho trẻ ở trường MN đều chỉ ra rằng, GVMN có vai trò quan trọng đối với việc hình thành KN HĐN cho trẻ. GV tạo một môi trường vật chất, giúp trẻ có nhiều lựa chọn khi thể hiện một cách sáng tạo những ý định của mình. GV cũng là người quan sát các hoạt động của trẻ, từ đó đưa ra những gợi ý nhỏ và hợp lý để trẻ suy nghĩ và tự quyết định sẽ làm gì khi gặp khó khăn mà không áp đặt trẻ. Cần tạo ra bầu không khí giao tiếp tích cực, hợp tác cùng nhau trong nhóm/lớp, làm cho trẻ cảm thấy an toàn và luôn được coi trọng. Tác giả Nguyễn Thị Thu Hà [16] khi bàn về tổ chức GD theo cách tiếp cận hợp tác ở trường MN khẳng định, GD theo nhóm hợp tác cần chú ý tới quy mô nhóm, các yêu cầu của HĐN và đánh giá kết quả HĐN. Tác giả cho rằng, với trẻ ở độ tuổi MN việc tổ chức hoạt động GD theo nhóm hợp tác nhằm hình thành KN hoạt động theo nhóm ở trẻ cần đảm bảo các yêu cầu cụ thể sau: - Số lượng thành viên trong nhóm không nên quá nhiều, chỉ từ 3-4 trẻ là phù hợp nhất. Nếu khối lượng công việc nhiều thì có thể tăng lên 5 trẻ. - GV xác định những mục tiêu mà HĐN cần đạt được (mỗi nhóm, mỗi thành viên cần phải làm được những gì? Làm như thế nào?). - Khi tổ chức cho trẻ hoạt động, GV phải đảm bảo các thành viên trong nhóm nắm được mục tiêu của nhóm, tạo cơ hội để trẻ được nói lên những thắc mắc hoặc mong muốn về việc mình sẽ thực hiện. 10 - Giám sát nhóm, kiểm tra sự tiến bộ của cá nhân trong nhóm và của cả nhóm. - Đánh giá cá nhân và đánh giá nhóm. Vấn đề giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm cũng được đề cập trong các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả như Nguyễn Hữu Châu [10], Bùi Thế Hợp [17], Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa, Bùi Thị Thúy Hằng [21], Vũ Thị Nhân [23], Trần Thị Thu Mai [24], Ngô Thị Tuyên [25], Глазкова А. [49], Венгер А.Л., Десятникова Ю.М [48], tuy nhiên chủ yếu ở lứa tuổi học sinh phổ thông. 1.1.3. Những nghiên cứu về trò chơi Tác giả Nguyễn Ánh Tuyết [30, 31] chỉ ra rằng, bằng sự phối hợp hành động với nhau trong những trò chơi, mà đặc biệt là trò chơi đóng vai theo chủ đề, một xã hội trẻ em được hình thành rất tự nhiên. Trò chơi như một phép màu kỳ diệu có khả năng “dính kết” trẻ lại với nhau, tạo cơ hội thực hành các hành vi tham gia HĐN. Theo Nguyễn Ánh Tuyết, trong hoạt động cùng nhau, điều quan trọng là trẻ em phải biết phối hợp hành động với nhau. Bước vào tuổi mẫu giáo, trẻ muốn nhập vào những mối quan hệ xã hội, từ đó mà nảy sinh nhu cầu hoạt động cùng nhau trong nhóm bạn. Tuy vậy, việc phối hợp hoạt động phối hợp trong một trò chơi hay một công việc nào đó đối với các em là một việc rất khó, nó cần phải có sự hướng dẫn của người lớn. Trên cơ sở nhận định đó, Nguyễn Ánh Tuyết đã đưa ra một số biện pháp tổ chức cho trẻ chơi trong nhóm và thiết lập mối quan hệ bạn bè với nhau khi chơi, như: tạo ra những tình huống buộc trẻ thấy cần phải có sự phối hợp hành động; giúp trẻ lập kế hoạch chơi; phát huy tính tự quản và tinh thần trách nhiệm của trẻ khi chơi; dạy trẻ nghĩ tốt về bạn bè và cách giải quyết khi xảy ra xung đột… Nhiều tác giả đã nghiên cứu về các loại trò chơi, về vai trò giáo dục của trò chơi với trẻ, về cách thức tổ chức trò chơi như Nguyễn Ngọc Châm [4], Lê 11 Thu Hương [19], Đinh Thị Kim Thoa [33], Nguyễn Xuân Thức [34], Lê Minh Thuận [41], Hoàng Thị Phương [45], Đinh Văn Vang [46], Эльконин, Д. Б. [47]. Một số tác giả đã nghiên cứu phương thức sử dụng trò chơi để giáo dục kĩ năng hoạt động nhóm như Cao Thị Cúc [9], Lê Thị Huyên, Nguyễn Hữu Do [18], Thị Nhân [23], Mã Thanh Thủy, Nguyễn Thị Triều Tiên [39], Trần Thị Tâm [42], Hoàng Thị Phương [45]. Tuy nhiên, nhiều vấn đề liên quan đến giáo dục trong trò chơi chưa được xem xét một cách toàn diện, đặc biệt là những loại trò chơi khác như trò chơi vận động, trò chơi dân gian. 1.2. Cơ sở lí luận về kỹ năng hoạt động nhóm 1.2.1. Khái niệm kỹ năng hoạt động nhóm 1.2.1.1. Kỹ năng Theo Từ điển Tiếng Việt [37], KN là khả năng vận dụng những kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế. Trong khoa học GD từ trước tới nay, khi bàn về khái niệm KN thường có hai cách đặt vấn đề khác nhau: một là, nhìn nhận kỹ năng nghiêng về mặt kỹ thuật hành động; hai là, xem xét KN như một loại năng lực của con người . Theo cách đặt vấn đề thứ nhất, KN được xem là phương tiện thực hiện hành động phù hợp với mục đích và điều kiện hành động mà con người đã nắm vững. Người có KN hoạt động nào đó là người nắm được các tri thức về hoạt động đó và thực hiện hành động theo đúng yêu cầu của nó mà không cần tính đến kết quả của hành động. Theo cách đặt vấn đề thứ hai, KN được xem là một yếu tố quan trọng để thực hiện một công việc có kết quả với chất lượng cần thiết và với thời gian tương ứng trong điều kiện mới. KN không chỉ đơn thuần là mặt kỹ thuật của hành động mà là biểu hiện của năng lực. Đại diện cho các quan điểm này là các tác giả: Nguyễn Quang Uẩn, Ngô Công Hoàn, Nguyễn Ánh Tuyết [12]; [28]. Phân tích các quan niệm trên cho thấy, KN được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau và các hướng nghiên cứu này thường bổ sung cho nhau. 12 Trong luận văn này, sử dụng quan niệm của Đặng Thành Hưng [14] về kĩ năng như sau: “Kĩ năng chính là hành vi hay hành động được cá nhân thực hiện tự giác và thành công xét theo những yêu cầu, qui tắc, tiêu chuẩn nhất định. KN chính là hành động, chứ không phải khả năng thực hiện hành động”. 1.2.1.2. Kỹ năng hoạt động nhóm Để tham gia vào HĐN một cách hiệu quả, các thành viên của nhóm phải gắn kết và tương tác chặt chẽ với nhau, qua đó tiềm năng riêng của mỗi người cũng được bộc lộ và phát huy. Yếu tố quan trọng để duy trì và phát triển HĐN chính là KN HĐN. Kỹ năng hoạt động nhóm được hiểu là hành vi hay hành động được cá nhân thực hiện tự giác và thành công xét theo những yêu cầu, qui tắc, tiêu chuẩn của hoạt động nhóm, khi phối hợp với các thành viên khác trong nhóm nhằm đạt được mục tiêu chung. 1.2.2. Đặc điểm và phân loại kỹ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo lớn 1.2.2.1. Đặc điểm kỹ năng hoạt động nhóm Trong quá trình hoạt động, KN HĐN của trẻ MG được biểu hiện chủ yếu ở hành vi giao tiếp, hoạt động phối hợp cùng người khác nhằm thực hiện nhiệm vụ chung của nhóm. Các KN này hình thành, phát triển và hoàn thiện dần dưới sự tác động sư phạm phù hợp của GV thông qua các hoạt động GD trẻ ở trường MN. Nghiên cứu của các nhà tâm lý - giáo dục trẻ em [1], [22], [28] đã chỉ ra rằng, tuổi MG lớn (5 - 6 tuổi) là giai đoạn quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với sự hình thành hệ thống hành vi, hành động và nhân cách của trẻ nói chung. Ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu hướng vào những mối quan hệ giao tiếp tích cực với bạn cùng tuổi thông qua các hoạt động đa dạng ở trường mầm non. Từ đó ở trẻ dần dần hình thành KN cùng nhau lập kế hoạch cho những hoạt động của nhóm, KN phối hợp cùng các bạn, KN giải quyết xung đột, mâu thuẫn... để đạt được mục đích đã đề ra.