Tài liệu Giải pháp giúp học sinh học tốt phân môn tập đọc nhạc tại trường tiểu học lý tự trọng thành phố đà nẵng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA GIÁO DỤC NGHỆ THUẬT ---------š›&š›--------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP GIẢI PHÁP GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT PHÂN MÔN TẬP ĐỌC NHẠC TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC LÝ TỰ TRỌNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Giảng viên hướng dẫn : Nguyễn Hoàng Tịnh Uyên Sinh viên thực hiện : Trương Hoàng Lụa Lớp : 18SAN Ngành học : Sư phạm Âm nhạc Đà Nẵng, tháng 1 năm 2022 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP SINH VIÊN NĂM HỌC 2020-2021 1. Tên đề tài: “GIẢI PHÁP GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT PHÂN MÔN TẬP ĐỌC NHẠC TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC LÝ TỰ TRỌNG, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG” Chuyên ngành : Sư Phạm Âm Nhạc Loại đề tà : Giáo dục Họ và tên chủ nhiệm đề tài : Trương Hoàng Lụa Lớp, Khoa/Bộ môn : 18SAN Khoa Giáo dục Nghệ thuật Địa chỉ thường trú : 18 Trần Thuyết, phường Thọ Quang, quận Sơn Trà, TP Đà Nẵng Địa chỉ liên lạc : 18 Trần Thuyết, phường Thọ Quang, quận Sơn Trà, TP Đà Nẵng Số điện thoại : 0906407375 Email : [email protected] - Sinh viên thực hiện : Trương Hoàng Lụa DANH MỤC VIẾT TẮT HS Học sinh GV Giáo viên TĐN Tập đọc nhạc GVCN Giáo viên chủ nhiệm SGK Sách giáo khoa PP Phương pháp UBND Ủy ban nhân dân KK Khuyến khích SKKN Sáng kiến kinh nghiệm CT Chương trình MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử nghiên cứu ........................................................................................ 2 3. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 3 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 4 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 6. Những đóng góp của khóa luận ..................................................................... 4 7. Nội dung đề tài: ............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................. 6 1.1. Cơ sở lý luận.............................................................................................. 6 1.1.1. Một số khái niệm .................................................................................. 6 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của môn âm nhạc và phân môn Tập đọc nhạc bậc Tiểu học .................................................................................................................. 9 1.2. Chương trình Âm nhạc Tiểu học .......................................................... 16 1.2.1. Chương trình phân môn Học hát ........................................................ 16 1.2.2. Chương trình phân môn Âm nhạc thường thức.................................. 17 1.2.3. Chương trình phân môn Nhạc lí và Tập đọc nhạc.............................. 17 1.3. Nhận xét về chương trình phân môn Tập đọc nhạc Tiểu học ............ 18 1.3.1. Những ưu điểm ................................................................................... 18 1.3.2. Những hạn chế.................................................................................... 18 1.4. Khái quát về Trường Tiểu học Lý Tự Trọng – Đà Nẵng và thực trạng dạy học phân môn Tập đọc nhạc tại Trường .............................................. 20 1.4.1. Trường Tiểu học Lý Tự Trọng – Đà Nẵng......................................... 20 1.4.2. Thực trạng dạy học Tập đọc nhạc tại Tiểu học Lý Tự Trọng – Đà Nẵng .. 22 1.4.3. Những ưu điểm và hạn chế trong phương pháp dạy học Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học Lý Tự Trọng – Đà Nẵng ............................................... 23 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................. 25 Chương 2. BIỆN PHÁP DẠY HỌC TẬP ĐỌC NHẠC ................................ 26 TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC LÝ TỰ TRỌNG – ĐÀ NẴNG .......................... 26 2.1. Đề xuất điều chỉnh, bổ sung bài tập đọc nhạc tại Trường Tiểu học Lý Tự Trọng ........................................................................................................ 26 2.1.1. Căn cứ đề xuất điều chỉnh, bổ sung bài tập đọc nhạc tại Trường Tiểu học Lý Tự Trọng .......................................................................................... 26 2.1.2. Điều chỉnh thứ tự các bài trong phân môn Tập đọc nhạc................... 27 2.1.3. Bổ sung chương trình phân môn Tập đọc nhạc .................................. 28 2.2. Nguyên tắc đổi mới phương pháp dạy học phân môn Tập đọc nhạc 28 2.2.1. Một số yêu cầu trong đổi mới giáo dục trên toàn quốc và trong dạy học âm nhạc ở phổ thông hiện nay ............................................................... 28 2.2.2. Việc sử dụng phương pháp trong dạy học phân môn Tập đọc nhạc của giáo viên phổ thông hiện nay ....................................................................... 29 2.3. Đổi mới phương pháp dạy học Tập đọc nhạc bậc Tiểu học ............... 35 2.3.1. Đổi mới phương pháp dạy đọc tiết tấu ............................................... 35 2.3.2. Đổi mới phương pháp dạy đọc cao độ ............................................... 36 2.3.3. Đổi mới nội dung trong quy trình các bước dạy Tập đọc nhạc .......... 37 2.3.4. Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học Âm nhạc ....................... 38 2.3.5. Vận dụng kĩ thuật thanh nhạc khi dạy học tập đọc nhạc .................... 44 2.3.6. Sử dụng trò chơi trong dạy tập đọc nhạc ở giờ học tập đọc nhạc ngoại khóa .............................................................................................................. 45 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................. 50 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 51 3.1. Mục đích thực nghiệm .............................................................................. 51 3.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................. 51 3.3. Thời gian, địa điểm tổ chức thực nghiệm ................................................. 51 3.4. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 51 3.5. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 54 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................. 54 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 55 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 57 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Cấp tiểu học là cấp học nền tảng trong hệ thống các cấp học ở nước ta vì đây là cấp học mở đầu cung cấp những kiến thức cơ bản cho học sinh, dạy cho học sinh phương pháp học tập đúng đắn chuẩn bị cho các cấp học tiếp theo. Trong cấp Tiểu học thì các lớp đầu cấp (lớp 1, 2) lại càng được coi trọng vì đây là thời kỳ các em bắt đầu làm quen với một hệ thống các tri thức mới của rất nhiều các môn học trong đó có môn Âm nhạc. Âm nhạc trong xã hội chúng ta được nuôi dưỡng bằng cội nguồn vĩ đại của nền văn hoá dân gian của các dân tộc Việt Nam từ xã hội xưa, cho đến nay âm nhạc đã là món ăn tinh thần không thể thiếu được trong cuộc sống hàng ngày đối với mỗi người dân chúng ta. Ngày nay, với sự phát triển đi lên của nền văn minh nhân loại thì âm nhạc không thể thiếu được. Xuất phát từ những yếu tố trên mà trong những năm gần đây Bộ Giáo dục đã quan tâm, hướng dẫn, chỉ đạo các cấp từ Trung ương đến địa phương phải thực hiện tốt công tác cải cách giáo dục (theo Nghị quyết TW2). Trong đó việc phổ cập các môn học như: Môn Âm nhạc đưa vào chương trình chính khoá, với mục đích giáo dục cho học sinh. Giáo dục âm nhạc là bộ phận không thể thiếu được trong nhà trường phổ thông cơ sở. Nó góp phần lớn trong việc giáo dục cho học sinh cảm thụ được cái hay, cái đẹp của cuộc sống, nó giúp các em phát triển về mọi mặt: Đức - Trí - Thể - Mỹ đã đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của nền giáo dục Việt Nam. Môn âm nhạc ở cấp bậc Tiểu học ngoài việc học hát các em học sinh còn được tập đọc các bài tập đọc nhạc với các hình tiết tấu đơn giản như: Nốt trắng, nốt đen, móc đơn, được ghép lời ca theo nhạc và được làm các bài tập nhạc vì vậy việc học âm nhạc ở lớp 4 của học sinh Tiểu học đã bắt đầu chuyển sang một giai đoạn mới. Các em trực tiếp được tiếp xúc với các nốt nhạc trên khuông nhạc có khoá son đó là một phân môn mới, phân môn Tập đọc nhạc (TĐN). Bên cạnh đó việc rèn luyện khả năng nghe âm nhạc chuẩn xác, phát triển tai nghe góp phần vào việc giáo dục văn hóa âm nhạc cho các em là điều rất cần thiết. Tuy nhiên phân môn TĐN là một phần khó thể hiện 1 của học sinh, khả năng nhận biết vị trí các nốt nhạc trên khuông nhạc cũng như cao độ, tiết tấu còn chưa tốt. Thực tiễn hiện nay, việc dạy học môn âm nhạc ở Trường Tiểu học Lý Tự Trọng, thành phố Đà Nẵng đã đạt được nhiều thành tích, tuy nhiên trong số các phân môn âm nhạc nêu trên, đa số học sinh thích học hát nhất và còn ngại học đọc nốt nhạc trong bài tập đọc nhạc. Lý do là vì nhiều em không thuộc nốt nhạc, mặt khác, học sinh đọc nốt nhạc trong bài tập đọc nhạc chủ yếu theo kiểu học thuộc lòng, nên hầu như không thể tự đọc được cao độ, trường độ nốt nhạc trong bài tập đọc nhạc, dù rất đơn giản. Từ những nội dung đã tìm hiểu và nghiên cứu, để nâng cao chất lượng giảng dạy phân môn Tập đọc hạc, với lòng yêu nghề, mến trẻ tôi luôn mong những học sinh của mình ngày một tiến bộ. Vì vậy, để các em học tốt hơn phân môn Tập đọc nhạc, tôi xin chọn đề tài: “Giải pháp giúp học sinh học tốt phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học Lý Tự Trọng thành phố Đà Nẵng” bằng những kinh nghiệm của mình trong quá trình học tập làm bài khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu Tập đọc nhạc, phát âm chuẩn cao độ âm thanh sẽ giúp người nghe cảm nhận được đầy đủ và chính xác giá trị nội dung của đoạn nhạc. Vị vậy việc nghiên cứu về rèn luyện, đề xuất các biện pháp khắc phục lỗi tập đọc nói chung và tập học nhạc nói riêng cho học sinh là vấn đề mà nhiều nhà nghiên cứu ở quan tâm và tìm hiểu: - Phương pháp dạy học âm nhạc trong nhà trường phổ thông – Nxb Giáo dục, năm 1999 - nhạc sĩ Phan Trần Bảng quan tâm một cách sâu sắc đến phương pháp tiếp cận các em học sinh bằng nhiều thủ pháp, giải mã phương pháp nhận biết nốt nhạc bằng sơ đồ và cách đọc tiết tấu. - Âm nhạc và Phương pháp dạy học âm nhạc - Nxb Giáo dục, năm 2000 tác giả Nguyễn Minh Toàn, Nguyễn Hoành Thông, Nguyễn Đắc Quỳnh, một trong những tài liệu đóng góp nhằm cải tiến nội dung phương pháp giảng dạy. - Âm nhạc và phương pháp dạy học âm nhạc (giáo trình đào tạo giáo viên bậc THCS). Nhà xuất bản Giáo dục - tác giả Hoàng Long (chủ biên) cùng các 2 tác giả Đặng Văn Bông, Trần Dũng, Nguyễn Thị Ngọc Hoa, Bùi Anh Tôn. Quyển sách đề cập tới nội dung lý luận và dạy học môn âm nhạc và những vấn đề về phương pháp dạy học âm nhạc chung. Đây cũng vừa là tài liệu, vừa là giáo trình về phương pháp dạy học âm nhạc do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành cho các trường đào tạo ngành Sư phạm âm nhạc cũng như hướng dẫn giảng dạy âm nhạc cho các giáo viên trường THCS. - Phạm Thanh Vân và Nguyễn Hoành Thông (2003), Đọc - Ghi nhạc (tập 1, 2), đây là giáo trình do Bộ GD & ĐT ban hành, thuộc dự án đào tạo giáo viên THCS, ngành Cao đẳng Sư phạm Âm nhạc. - Phương pháp dạy học Ký - Xướng âm trong đào tạo giáo viên âm nhạc phổ thông (2011), Nxb Âm nhạc do Trịnh Hoài Thu chủ biên. Nhìn chung các tác giả đều đã cập nhật tới những vấn đề dạy học chung nhất của dạy học môn Âm nhạc ở tiểu học theo chương trình mới cũng như đưa ra các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học của từng phân môn, trong đó có phân môn Tập đọc nhạc. Tuy nhiên các tác giả chưa đề cập vấn đề rèn luyện kĩ năng đọc đúng cho học sinh tiểu học cũng như học sinh chưa có kĩ năng đọc và nghe nốt nhạc. Các công trình này đã có những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực dạy học về vấn đề dạy môn Âm nhạc nói chung và phân môn Tập đọc nhạc nói riêng , đồng thời đây là những gợi ý, định hướng cơ bản và cần thiết để tôi thực hiện nghiên cứu đề tài này. 3. Mục tiêu của đề tài - Nghiên cứu lí luận và thực tiễn vấn đề dạy học phân môn Tập đọc nhạc cho học sinh Tiểu học. - Nghiên cứu vấn đề rèn kĩ năng đọc nốt nhạc trong phân môn Tập đọc nhạc cho học sinh tiểu học, từ đó đề xuất một số biện pháp góp phần nâng cao chất lượng giải pháp giúp học sinh học tốt phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học Lý Tự Trọng thành phố Đà Nẵng - Thống kê các kết quả thu được sau khi áp dụng các biện pháp. - Hệ thông lí luận, tổng kết rút kinh nghiệm. - Thực nghiệm sư phạm. 3 4. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục đích đề ra của sáng kiến này, tôi đã áp dụng các biện pháp sau: - Phương pháp chính: Nghiên cứu lí luận; Phương pháp khảo sát; Phương pháp thống kê; Phương pháp phân tích, tổng hợp; Phương pháp thực nghiệm; Tổng kết và trao đổi kinh nghiệm. - Phương pháp bổ trợ: Phương pháp kiểm tra, đánh giá; Phương pháp nghiên cứu; Phương pháp trò chuyện. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1 Đối tượng nghiên cứu Giải pháp giúp học sinh học tốt phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học Lý Tự Trọng thành phố Đà Nẵng. 5.2 Phạm vi nghiên cứu 5.2.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài trong phạm vi nghiên cứu lý luận và thực tiễn về phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học. Qua đó đề xuất các giải pháp giúp học sinh học tốt phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học Lý Tự Trọng thành phố Đà Nẵng. 5.2.2. Giới hạn khách thể nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về học sinh trường Tiểu học và giáo viên. 5.2.3. Giới hạn địa bàn nghiên cứu Trường Tiểu học Lý Tự Trọng thành phố Đà Nẵng. 6. Những đóng góp của khóa luận - Góp phần vào việc tìm hiểu những vấn đề cơ bản của lí thuyết dạy học tốt phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học. - Thống kê và phân loại các văn bản được lựa chọn làm ngữ liệu dạy học phân môn Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học. - Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên Tiểu học và sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc trong dạy học phân môn Tập đọc nhạc nhằm đáp ứng dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 4 - Đề xuất các biện pháp cụ thể giúp giáo viên rèn luyện kĩ năng đọc nhạc cho học sinh tiểu học trong phân môn Tập đọc nói chung và Tập đọc nhạc nói riêng. - Định hướng và gợi ý cho giáo viên trong việc thiết kế bài giảng, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học phân môn Tập đọc nhạc. 7. Nội dung đề tài: Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của đề tài gồm 03 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn Chương 2. Biện pháp dạy học Tập đọc nhạc tại trường Tiểu học Lý Tự Trọng – Đà Nẵng Chương 3. Thực nghiệm sư phạm 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Dạy học Dạy học tiếp cận theo quan điểm hoạt động bao gồm hai hoạt động: hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh. Hoạt động dạy: Hoạt động dạy với vai trò chủ đạo của giáo viên là sự tổ chức, điều khiển tối ưu quá trình truyền đạt nội dung hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo một cách khoa học cho học sinh tiếp thu (lĩnh hội). Hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể và tác động vào đối tượng là học sinh và hoạt động nhận thức của học sinh. Hoạt động học: Hoạt động học với vai trò chủ động của học sinh là sự tự điều khiển tối ưu quá trình tiếp thu (lĩnh hội) một cách tự giác, tích cực, tự lực nội dung hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo mà giáo viên truyền đạt nhằm phát triển và hình thành nhân cách học sinh. Hoạt động học do học sinh làm chủ thể và tác động vào đối tượng là nội dung kiến thức mới chứa đựng trong tài liệu học tập. Qua phân tích quan niệm trên, ta thấy hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể có hai chức năng là truyền đạt thông tin và điều khiển quá trình nhận thức cho học sinh; còn hoạt động học do học sinh làm chủ thể có hai chức năng là lĩnh hội thông tin và tự điều khiển quá trình nhận thức của mình. Sự tương tác của các chức năng này làm cho hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ tác động biện chứng trong một hệ toàn vẹn, thống nhất và làm xuất hiện khái niệm dạy học: Dạy học là quá trình cộng tác giữa thầy và trò luôn tác động qua lại, bổ sung cho nhau để truyền đạt – điều khiển và lĩnh hội- tự điều khiển tri thức nhằm tạo cho người học khả năng phát triển trí tuệ, hoàn thiện nhân cách. Các quan niệm dạy học có sự khác nhau ở chỗ nhấn mạnh hơn yếu tố chức năng nào trong hai chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học. Theo quan niệm truyền thống về dạy học, đã nhấn mạnh chức năng truyền đạt của hoạt động dạy và chức năng lĩnh hội của hoạt động học mà chưa chú ý thích đáng 6 chức năng điều khiển và chức năng tự điều khiển. Ngược lại, theo quan niệm mới về dạy học tích cực, người ta rất coi trọng chức năng điều khiển sư phạm của giáo viên, coi trọng môi trường cộng tác giữa việc dạy và việc học, học sinh phải biết tự điều khiển quá trình nhận thức của mình thông qua việc tích cực, chủ động, tự lực chiếm lĩnh nội dung học với sự hỗ trợ của giáo viên. 1.1.1.2. Tập đọc nhạc Có thể khái niệm về tập đọc nhạc là luyện tập đọc tên nốt nhạc theo đúng độ cao thấp, dài ngắn, mạnh nhẹ… được ký hiệu trên giấy hoặc một loại vật liệu nào đó. Cũng như dạy một bài hát mới, khi giới thiệu bài tập đọc nhạc giáo viên cho học sinh mở giọng bằng việc đọc cao độ các nốt có trong bài giúp học sinh nắm vững các nốt nhạc chính có trong bài tập đọc nhạc, sau đó là gõ tiết tấu sẽ giúp học sinh định hình được giai điệu, tốc độ của bài tập đọc nhạc .Muốn các em thực hiện tốt bài tập, giáo viên nên đưa ra các câu hỏi liên quan giúp học sinh nhận xét bài học như: bài tập đọc nhạc viết ở nhịp gì? có những nốt nào (cao độ), có những loại hình nốt nào (trường độ), nốt nào cao nhất ? nốt nào thấp nhất?….để học sinh có sự so sánh, đánh giá về bài học, hay trong bài còn sử dụng kí hiệu âm nhạc nào không?…Giáo viên hướng dẫn cho học sinh gõ tiết tấu bằng nhiều hình thức khác nhau và có sự xen kẽ giữa đọc – gõ nhạc cụ, đọc – vỗ tay, …và luân phiên giữa tổ , nhóm, cá nhân. Để học sinh có thể thực hiện tốt giai điệu, giáo viên nên sử dụng đàn phím điện tử đàn cho học sinh nghe giai điệu sau đó goi học sinh thực hiện lại . Người giáo viên nên chú ý để sửa lỗi cho học sinh khi các em thực hiện đọc bởi vì các em mới làm quen với việc học tập đọc nhạc nên không thể tránh khỏi sẽ có nhiều em đọc sai cao độ các nốt nhạc có trong bài. 1.1.1.3. Biện pháp Tác giả Lưu Xuân Mới trong sách Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, quan niệm: “Biện pháp là cách thức đạt tới mục đích và bằng một hình ảnh nhất định, nghĩa là một hành động được điều chỉnh”[7; tr.35]. 7 Trong Từ điển Tiếng Việt viết: “Biện pháp là cách làm, cách giải quyết một vấn đề cụ thể”[14; tr.62]. Ngoài ra còn có một số khái niệm mà em tìm hiểu như: Biện pháp là cách thức, là con đường để tác động đến đối tượng. Trong giáo dục người ta thường quan niệm biện pháp là yếu tố hợp thành của phương pháp, phụ thuộc vào phương pháp. Trong tình huống sư phạm cụ thể, phương pháp và biện pháp giáo dục có thể chuyển hoá lẫn nhau. Biện pháp chính là những cách thức cụ thể để thực hiện phương pháp quản lý. Vì đối tượng quản lý phức tạp đòi hỏi những biện pháp quản lý rất đa dạng và linh hoạt. Các biện pháp quản lý có liên quan chặt chẽ với nhau tạo thành một hệ thống các biện pháp, các biện pháp này sẽ giúp cho các nhà quản lý thực hiện tốt hơn các phương pháp quản lý của mình mang lại hiệu quả tối ưu của bộ máy Trên cơ sở các khái niệm nêu trên, có thể quan niệm: Biện pháp là cách thức giải quyết một vấn đề cụ thể để đạt được mục tiêu đề ra. 1.1.1.4. Biện pháp dạy học tập đọc nhạc Tác giả Nguyễn Ngọc Quang trong tài liệu Lý luận dạy học đại cương, viết: “Biện pháp dạy học là cách thức làm việc của thầy và trò trong sự phối hợp thống nhất dưới sự chỉ đạo của thầy, nhằm làm cho trò tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy học” [9; tr. 37]. Từ các khái niệm nêu trên, ta có khái niệm: Biện pháp dạy học là cách thức tổ chức hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu dạy học đề ra. Biện pháp dạy học tập đọc nhạc là hệ thống cách thức tổ chức hoạt động dạy học tập đọc nhạc nhằm đạt mục tiêu đề ra. Cách thức tổ chức hoạt động dạy học tập đọc nhạc của thầy và trò, được tiến hành trong quá trình dạy học nhằm mục tiêu truyền đạt kiến thức và rèn luyện các kĩ năng. 1.1.1.5. Hoạt động ngoại khóa Hoạt động ngoại khóa là các hoạt động nằm ngoài chương trình học, thường mang tính chất tự nguyện hơn là bắt buộc. Bạn có thể tham gia hoạt động ngoại khóa ở lớp/ trường và ngoài xã hội với rất nhiều lựa chọn khác nhau: Thể thao, Văn hóa, Nghệ thuật, Thiện Nguyện, Tổ chức,… 8 Có 4 loại hoạt động ngoại khóa cụ thể bạn thường thấy nhất: - Hoạt động thể thao/ văn nghệ - Hoạt động thiện nguyện - Hoạt động tổ chức/ lãnh đạo - Thành tích các giải thưởng trong nước/ quốc tế Hoạt động ngoại khóa âm nhạc có tác dụng giáo dục nhận thức, giúp học sinh củng cố, mở rộng những kiến thức, kỹ năng đã học trên lớp 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của môn âm nhạc và phân môn Tập đọc nhạc bậc Tiểu học 1.1.2.1. Vai trò, ý nghĩa của môn Âm nhạc bậc Tiểu học Âm nhạc là loại hình nghệ thuật có vai trò quan trọng trong sự nghiệp giáo dục và phát triển nhân cách cho học sinh hiện nay. Âm nhạc giúp con người cảm thụ được rõ hơn về cảnh đẹp thiên nhiên, đất nước, con người… Không chỉ như vậy âm nhạc còn giúp cho mối quan hệ gia đình, xã hội thêm bền chặt, có ý nghĩa sâu sắc hơn. Giáo dục Âm nhạc hiện nay đang hoàn thành tốt sứ mệnh của mình, đó là góp phần giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất và thẩm mĩ, góp phần hình thành và phát triển các năng lực nhận thức, năng lực ngôn ngữ, năng lực hợp tác, năng lực cảm thụ thẩm mĩ, năng lực thực hành và sáng tạo nghệ thuật. Môn âm nhạc với đặc trưng là âm thanh, tiếng đàn, tiếng hát, là vận động, nhảy múa, vui chơi, biểu diễn, ... mang đến không khí vui tươi, sôi nổi trong nhà trường, mang đến cho học sinh sự cân bằng giữa học tập và vui chơi, giữa lao động trí tuệ và giải trí, làm cho các em thấy hào hứng hơn khi đến trường và học tập. Như vậy, việc đưa chương trình giáo dục âm nhạc vào trong nhà trường phổ thông là thực sự cần thiết, giữ vai trò phát triển đầy đủ và toàn diện về mọi mặt. Âm nhạc ở bậc Tiểu học có vai trò và ý nghĩa đối với học sinh: - Âm nhạc với giáo dục nhân cách, đạo đức: Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục nhân cách, đặc biệt là việc nâng cao nhận thức về các mối quan hệ xã hội, quan hệ huyết thống và luân 9 lý đạo đức đời thường. Về phương diện này âm nhạc là một trong những phương tiện giáo dục đạt hiệu quả nhất. Nhờ âm nhạc, con người được đáp ứng nhu cầu về nội tâm, tâm hồn, nâng cao ý chí, nghị lực trong cuộc sống. Giáo dục âm nhạc trong trường phổ thông giúp các em nhận biết được cái hay, cái đẹp trong nghệ thuật âm nhạc từ các tác phẩm, từ nghệ thuật trình diễn tạo nên những hình tượng âm nhạc có sức truyền cảm mạnh mẽ làm rung động lòng người, hướng cho con người tới cái Chân - Thiện - Mĩ. - Âm nhạc góp phần phát triển trí tuệ: Thực tế âm nhạc gắn liền với sự phát triển trí thông minh nói chung. Qua các nghiên cứu và những bằng chứng cho thấy rằng khi nghe nhạc từ lứa tuổi nhỏ có thể giúp trí não phát triển, vì thế một chương trình giáo dục âm nhạc trong cấp học Tiểu học đem lại nhiều lợi ích. Có thể nói giáo dục âm nhạc khiến cho học sinh trở nên thông minh hơn và trở thành những người tốt hơn. Giáo dục âm nhạc với mục tiêu là trang bị cho học sinh những kiến thức về văn hóa âm nhạc. Vì vậy ngoài việc dạy hát, tập đọc nhạc, âm nhạc thường thức,…thì cảm thụ âm nhạc cũng là một trong những hoạt động nhằm đáp ứng mục tiêu đã đề ra. Thông qua việc học âm nhạc giúp cho học sinh thúc đẩy sự phát triển trí tuệ, phát huy tính sáng tạo tổng hợp. Khi được học hát, tập đọc nhạc học sinh sẽ nắm bắt được các yếu tố âm nhạc cơ bản, tiếp thu những đường nét giai điệu, âm hình tiết tấu, tăng cường tư duy trừu tượng, khiến học sinh phải động não, kích thích sự phát triển trí tuệ. - Âm nhạc rèn luyện thể chất: Âm nhạc cũng là một trong những môn học quan trọng có tác dụng góp phần làm cho học sinh phát triển nhanh về thể chất giúp cho học sinh sống lành mạnh phát triển về thể chất. Âm nhạc đem lại lợi ích cả về tinh thần lẫn thể chất, cho nên có ảnh hưởng tốt đến quá trình phát triển thể chất cho học sinh. Thông qua môn học âm nhạc ở bậc Tiểu học mọi hoạt động diễn ra trong quá trình học hát có tác dụng nhiều 10 mặt đến học sinh như: củng cố và phát triển giọng hát, khi hát thì các cơ quan phát thanh hoạt động làm cho giọng học sinh được khỏe hơn. Khi tập hát đòi hỏi phải thở sâu hơn, các hoạt động về hô hấp làm việc nhiều như: thở sâu, hít hơi giúp cho học sinh dễ thở, thải được nhiều khí độc, cung cấp khí ôxi nhiều cho cơ thể, được phát triển tai nghe như: tai nghe âm nhạc, cảm giác về tiết tấu, về giọng điệu, trí nhớ âm nhạc,…khiến cho các cơ quan thính giác phát triển. Trong quá trình học tập cảm thụ âm nhạc cùng với sự kết hợp các hoạt động vận động nhún, nhảy theo nhịp điệu HS được rèn luyện về khả năng tập trung, bên cạnh đó cũng có tác dụng rất tốt đến quá trình phát triển hoàn thiện cơ thể cho học sinh như: Kích thích hệ tuần hoàn, làm giãn cơ bụng, cơ hoành, phát triển về cơ bụng, ngực, giữ vóc dáng thẳng lưng, làm chắc khỏe xương vai, tăng cường hệ miễn dịch và cải thiện sức khỏe tăng thêm sự phấn khích, khiến hệ tim mạch khỏe mạnh. Âm nhạc có tác dụng làm thần kinh hưng phấn, điều chỉnh tình cảm, điều tiết cảm xúc, giảm bớt áp lực, chữa trị các chứng bệnh tâm lý. Việc tổ chức dạy học Âm nhạc cho thấy rèn luyện thể thao tốt cho sức khỏe, còn âm nhạc đánh thức tâm trạng tươi vui của con người, có tác dụng thúc đẩy sự phát triển khỏe mạnh, cân bằng cơ thể và cân bằng về tâm lý. - Giáo dục về thẩm mĩ: Việc giáo dục âm nhạc có tác dụng giáo dục nhẹ nhàng và hấp dẫn. Những nội dung phong phú với nhiều cung bậc tình cảm của các bài hát sẽ bổ sung cho vốn sống và đời sống tinh thần cho học sinh. Những lời ca hay, những từ ngữ đẹp sẽ cung cấp thêm vốn từ ngữ cho HS thêm phong phú. Cách diễn tả tinh tế, cách thể hiện khéo léo các nội dung trong ca từ sẽ giúp HS về cách diễn đạt những suy nghĩ, những giai điệu đẹp đẽ cùng với những tiết tấu phong phú, những sắc thái đa dạng của các bài hát làm rung động những xúc cảm thẩm mĩ trong tâm hồn học sinh. Giáo dục âm nhạc khiến học sinh nhận thức được mối quan hệ thẩm mĩ đúng đắn với hiện thực và nghệ thuật. Giáo dục âm nhạc giúp HS biết phân biệt được cái đẹp, cái xấu, cái thiện, cái ác, cái chính nghĩa với cái phi nghĩa để 11 hướng tới cuộc sống lành mạnh, biết thưởng thức và tiếp thu cái đẹp trong đời sống hàng ngày. 1.1.2.2. Vai trò, ý nghĩa của phân môn Tập đọc nhạc với học sinh Trường Tiểu học Ở cấp Tiểu học, chương trình học môn Âm nhạc gồm một số phân môn, với các lớp 1, 2 và 3 là: Học hát, Phát triển khả năng âm nhạc; với khối lớp 4 và 5 thì ngoài Học hát, Phát triển khả năng âm nhạc có thêm Tập đọc nhạc (TĐN). Mỗi phân môn có một vai trò, tác dụng khác nhau song tất cả cùng chung mục đích là phát triển năng lực âm nhạc, bồi đắp tình cảm thẩm mỹ và hình thành nhân cách cho HS Tiểu học. Tập đọc nhạc ở phổ thông là phân môn giúp học sinh làm quen và hình thành kỹ năng đọc nhạc sơ giản (đọc được cao độ, trường độ, tiết tấu của bài TĐN) với phương pháp dạy học (PPDH) đặc thù cho học sinh phổ thông, qua đó góp phần phát triển năng lực hiểu biết, cảm thụ và thể hiện âm nhạc. Trong số các phân môn âm nhạc thì đại đa số các em HS thích ca hát, thể hiện sự hào hứng, sôi nổi khi học Hát, còn với TĐN thì chỉ có một số em có năng khiếu yêu thích, nhiều em tỏ ra ngại học phân môn này. Có thể thấy là do đa số học sinh phổ thông bước đầu được tiếp xúc với học TĐN nên cảm thấy trừu tượng, bỡ ngỡ. Nội dung sách giáo khoa hiện hành thiên về dạy hát trong TĐN. Bên cạnh đó, phương pháp dạy học TĐN của đại đa số GV hoàn toàn theo lối truyền khẩu, truyền tai mà không linh hoạt với những lớp có nhiều HS có năng khiếu… Đó là những nguyên nhân khiến cho phân môn TĐN ít phát huy được vai trò trong giáo dục âm nhạc cho HS phổ thông nói chung và HS tiểu học nói riêng. - Góp phần phát triển năng lực âm nhạc và cảm thụ âm nhạc: Đọc nhạc không chỉ giúp HS hình thành kỹ năng đọc đúng giai điệu tiết tấu của bản nhạc mà còn giúp HS hình thành khả năng tư duy âm nhạc, nâng cao khả năng nghe, ghi nhớ âm thanh và là cơ sở để HS phát huy năng lực cảm thụ âm nhạc. 12 Âm nhạc có thể coi được là phương tiện để nuôi dưỡng tâm hồn. Âm nhạc không chỉ mang đến những niềm vui, cảm xúc tích cực mà đôi khi còn là những nỗi buồn, nỗi khổ đau. Học âm nhạc giúp phát triển não bộ và nhận thức của học sinh. Các em yêu thích và được học âm nhạc sẽ cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc và hơn nữa là tạo hứng thú học tập. Học TĐN giúp trẻ cảm nhận được âm thanh cao, thấp, trầm, bổng… sự nhẹ nhàng hay khỏe khoắn của bản nhạc. Những điều đó có tác động tới sự hình thành khả năng cảm thụ âm nhạc. Đọc nhạc giống như việc đọc chữ, người học cần được trang bị một số kiến thức cơ bản về nhạc lý bao gồm: tên nốt nhạc, quãng, cao độ, trường độ, cường độ của âm thanh cũng như một số yếu tố khác như giai điệu, nhịp điệu và tiết tấu âm nhạc... Thêm vào đó, còn phải biết đọc đúng các quy định của bản nhạc như sắc thái, tình cảm và đúng phong cách tác phẩm, tác giả... TĐN giúp HS hiểu rõ hơn kiến thức lý thuyết âm nhạc cơ bản: biết tên các nốt nhạc, vị trí nốt trên khuông nhạc...; rèn luyện kỹ năng đọc đúng cao độ, trường độ của bản nhạc… Qua rèn luyện TĐN, HS hình thành năng lực âm nhạc: biết nhìn bản nhạc, thành thạo tên nốt nhạc, nâng dần khả năng đọc chính xác trường độ, cao độ của bản nhạc/tác phẩm. Yêu cầu của học TĐN không chỉ là HS đọc đúng cao độ, trường độ mà có thể còn biết đọc sao cho nhạc cảm. Đọc chính xác cao độ, trường độ đã tạo ra sự cảm thụ của vẻ đẹp trong đó. HS nào có khả năng âm nhạc tồi thì tự em đó cảm nhận được bản thân mình thể hiện một bài hát một bài đọc nhạc không hay hoặc ít nhất là không thể hấp dẫn. Nếu được rèn luyện TĐN, khả năng cảm thụ âm nhạc của HS cũng được nâng lên. Từ việc biết đọc nhạc, biết nhìn bản nhạc HS sẽ thể hiện tốt hơn những định ghi trên bản nhạc như: ngắt câu, cường độ mạnh - nhẹ, tốc độ nhanh chậm; thể hiện theo tính chất, sắc thái vui, buồn, trữ tình, êm dịu... của giai điệu một cách tốt hơn là chỉ được học theo cách GV truyền khẩu lại. Ở mức độ đơn giản nhất, các em biết cảm nhận được âm thanh cao hay thấp, ngắn hay dài... Ở mức độ cao hơn, các em cảm nhận được sự chính xác của âm thanh, sự chuyển động hài hòa hay không của tiết tấu. Đó cũng chính là con đường hình thành 13 năng lực cảm thụ âm nhạc. Khi biết đọc nhạc, HS biết hát, đàn chính xác hơn, tốt hơn sẽ giúp các em minh định đúng phần thể hiện tác phẩm của mình. - Giúp học sinh học các phân môn âm nhạc khác tốt hơn: Trong chương trình môn Âm nhạc ở phổ thông, từ lớp 4 đến hết THCS có nhiều phân môn là Hát, Nhạc lý, TĐN, Âm nhạc thường thức. Học TĐN sẽ trợ giúp tốt cho HS tiếp thu các phân môn khác của môn Âm nhạc như Hát, Nhạc lý và cả phân môn Nhạc cụ là phân môn được áp dụng trong chương trình phổ thông từ năm 2020. Với học sinh phổ thông, TĐN được xác định là một nội dung trong môn Âm nhạc. Học sinh phổ thông học âm nhạc để phát triển năng lực thẩm mỹ, phát triển con người toàn diện, học theo lối phổ thông đại trà. Vì thế, có những học sinh không thể đọc đúng được giai điệu do năng khiếu hạn chế. Song, không vì thế mà không cho học sinh phổ thông học TĐN. Được học TĐN, học sinh sẽ cảm nhận cao độ, trường độ tốt hơn, học nhiều thì những em có năng khiếu sẽ đọc được bài đọc nhạc một cách chuẩn xác, các em năng khiếu tồi sẽ giảm bớt đọc sai, tiếp cận đến đọc đúng hơn. Đặc biệt, TĐN sẽ giúp các em học tốt hơn các phân môn âm nhạc khác như đàn, hát, nhạc lý, thường thức âm nhạc. Mặc dù TĐN ở tiểu học chỉ hết sức sơ giản song vẫn giúp cho HS từ chỗ hát/đàn có thể không chính xác nhưng do được rèn luyện mà HS có thể hát/đàn đúng hơn. Từ việc học tập, thực hành vận dụng các kiến thức trên vào bài TĐN giúp HS hình thành hệ thống kiến thức âm nhạc. Học tốt TĐN cũng giúp ích rất nhiều cho việc học múa, thể hiện nhịp điệu trong vận động, là hoạt động được thực hiện nhiều ở tiểu học. Dưới đây xin được nêu cụ thể một số lợi ích của việc học TĐN trong trợ giúp các phân môn Âm nhạc đối với học sinh Tiểu học: Thứ nhất, TĐN giúp HS có thể biết hát, đàn chính xác hơn. Đối với học hát, mục tiêu đầu tiên là làm sao cho HS hát đúng bài hát, đúng cao độ, trường độ, tiết tấu. Nếu HS học hát không được học xướng âm, học đọc nhạc thì việc hát đúng giai điệu tiết tấu của bài chủ yếu nhờ vào năng khiếu bẩm sinh. Còn nếu được học xướng âm, được đọc nhạc, qua việc rèn luyện đọc gam, đọc 14 quãng, cao độ, trường độ, tiết tấu của các bài đọc nhạc mà năng khiếu của HS dần cải thiện hơn, các em biết phân biệt thực hiện nốt đen nốt trắng, thực hiện dấu lặng... như thế nào để rồi áp dụng vào học hát sẽ chuẩn xác hơn. Tương tự như vậy khi học đàn, việc thực hiện các dạng trường độ trong bài đàn sẽ được bổ trợ tốt hơn rất nhiều nếu HS được học đọc nhạc, đã thực hiện được các dạng trường độ trong đọc nhạc. Thứ hai, TĐN giúp HS có thể biết nhìn bản nhạc của bài hát, bài đàn để thực hiện tốt hơn. Với đối tượng không chuyên như HS tiểu học chủ yếu được áp dụng cách dạy hát theo lối truyền khẩu. Dạy học hát theo lối truyền khẩu là HS nghe GV hát rồi hát theo, đây là cách dạy thông thường nhất từ xưa đến nay mà người học hát nào cũng có thể học được, hát được theo giai điệu của bài (với điều kiện người dạy hát phải hát đúng). Cách dạy truyền khẩu có tiện lợi là người học không cần nhìn bản nhạc, không cần biết nốt nhạc, biết xướng âm cũng có thể hát được bài hát. Tuy nhiên, có nhược điểm là phụ thuộc hoàn toàn vào người dạy, nếu người dạy hát sai thì cũng hát sai theo, không có sự chủ động trong việc nhìn bản nhạc để có những xử lý, làm theo chỉ dẫn của bản nhạc một cách chủ động. Mặt khác, đối với dạy học hát truyền khẩu cho học sinh phổ thông nói chung, HS tiểu học nói riêng, nhất cử nhất động GV phải hướng dẫn HS một cách tỉ mỉ, bản nhạc trở nên vô giá trị khi HS không có một chút kiến thức nào về nó. Vì thế, khi HS được học đọc nhạc, cùng với các kiến thức về nhạc lý, ít nhất các em cũng nắm bắt được cao độ có trong bản nhạc, biết nhìn các ký hiệu về trường độ, cao độ, đường tuyến đi của giai điệu cùng với lời ca để nhanh thuộc hơn, thể hiện đúng hơn. Lúc đó, bản nhạc trở nên có ích và có ý nghĩa trong giờ học hát hơn. HS được tiệm cận gần đến hơn với cách hát của những người học nhạc chuyên nghiệp. Thứ ba, TĐN giúp HS hiểu rõ hơn các kiến thức nhạc lý. Nhạc lý là kiến thức cơ bản, quan trọng không thể thiếu trong học các môn âm nhạc. Tuy nhiên, việc học các kiến thức nhạc lý trở nên khó hiểu, khô khan khi chỉ được diễn giải thuần túy lý thuyết. Các quy tắc, quy định của âm nhạc thực chất là được đúc kết từ các tác phẩm âm nhạc, qua thực tiễn phát triển sinh động của việc sáng tác tác 15