Tài liệu Giá trị biểu đạt của các đại từ phiếm chỉ trong ca dao tình yêu

Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu phÇn më ®Çu 1. lý do chän ®Ò tµi Ng÷ ph¸p häc lµ ph©n m«n ra ®êi sím nhÊt trong c¸c ph©n m«n cña ng«n ng÷ häc. Trong ng÷ ph¸p häc, cïng víi vÊn ®Ò c©u th× vÊn ®Ò tõ lo¹i lµ mét trong nh÷ng néi dung thu hót ®­îc sù quan t©m cña rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu. Ng«n ng÷ häc truyÒn thèng ®· lµm ®­îc mét viÖc rÊt quan träng lµ ph©n lo¹i tõ dùa trªn hai tiªu chÝ c¬ b¶n: ý nghÜa ph¹m trï vµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ng÷ ph¸p cña tõ. Ngµy nay ngµnh ng÷ ph¸p häc hiÖn ®¹i cµng ®i s©u vµo nghiªn cøu tõ trong c¸c hµnh vi ng«n ng÷ ®­îc ®Æt trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi t×nh huèng sö dông. Nh­ vËy cã nghÜa lµ, ng­êi ta ®· ®­a ng«n ng÷ vµo trong ®êi sèng cô thÓ cña nã ®Ó xem xÐt ý nghÜa, t¸c dông vµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña nã trong nh÷ng ng÷ c¶nh kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã n¾m ®­îc nh÷ng quy luËt ho¹t ®éng néi t¹i cña chóng mét c¸ch chÝnh x¸c, kh¸ch quan, khoa häc. Cïng nhÞp vËn ®éng ®ã, c¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i ®· ®i vµo nghiªn cøu tõ lo¹i trong viÖc dïng chóng vµo nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp kh¸c nhau vµ xem xÐt sù thÓ hiÖn cña chóng trong viÖc thùc hiÖn ®Ých giao tiÕp trong c¸c hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ. Thùc chÊt, ®©y lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng cÇn ®­îc quan t©m nghiªn cøu mét c¸ch kü l­ìng h¬n. §Æc biÖt lµ viÖc ®¸nh gi¸ vai trß, gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c tõ lo¹i trong viÖc thÓ hiÖn ý ®Þnh cña ng­êi ph¸t ng«n trong mèi quan hÖ víi hoµn c¶nh, ng÷ huèng kh¸c nhau. §¹i tõ lµ líp tõ chuyªn dïng ®Ó thay thÕ vµ chØ trá. §¹i tõ kh«ng trùc tiÕp biÓu thÞ thùc thÓ, qu¸ tr×nh hoÆc ®Æc tr­ng nh­ danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ mµ chØ biÓu hiÖn c¸c ý nghÜa ®ã mét c¸ch gi¸n tiÕp. Trong ®¹i tõ, c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng rÊt phong phó vµ linh ho¹t. Chóng cã vai trß quan träng trong ho¹t ®éng giao tiÕp vµ trong c¸c t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. §ç ThÞ Mai Liªn 1 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu Ca dao t×nh yªu lµ mét bé phËn ®a d¹ng, phong phó vµ s©u s¾c nhÊt trong kho tµng ca dao cña ng­êi ViÖt. §Õn víi nh÷ng bµi ca dao t×nh yªu, ta ®­îc b­íc vµo mét thÕ giíi ®êi sèng néi t©m phong phó víi nh÷ng tr¹ng th¸i c¶m xóc ch©n thùc, tinh tÕ cña ng­êi d©n lao ®éng x­a. Nh÷ng bµi ca dao gi¶n dÞ, méc m¹c nh­ng l¹i nãi lªn ®­îc nh÷ng t×nh c¶m rÊt ®êi, rÊt ng­êi, mang gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c, nãi lªn ®­îc quy luËt phæ qu¸t cã tÝnh mu«n ®êi cña lßng ng­êi. ë m¶ng ca dao nµy, c¸c t¸c gi¶ d©n gian ®· sö dông rÊt nhiÒu c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ nh»m diÔn t¶ sinh ®éng, phong phó c¸c cung bËc t×nh c¶m cña ng­êi lao ®éng. C¸c ®¹i tõ phiÕm chØ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn gi¸ trÞ biÓu ®¹t to lín trong ca dao t×nh yªu. §èi víi mét gi¸o viªn d¹y v¨n trong t­¬ng lai, vÊn ®Ò tiÕp cËn ca dao theo gãc nh×n cña ng«n ng÷ lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt. T×m hiÓu s©u vÒ gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu sÏ gióp sinh viªn cã mét vèn ng÷ liÖu phong phó h¬n ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y vÒ tõ lo¹i cho häc sinh phæ th«ng sau nµy. Víi nh÷ng hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ, gi¸o viªn sÏ gióp häc sinh cã kh¶ n¨ng sö dông ®¹i tõ trong c©u, trong ®o¹n, trong v¨n b¶n mét c¸ch tèt nhÊt; ®ång thêi kh¸m ph¸ ®­îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña nh÷ng bµi ca dao t×nh yªu- nh÷ng viªn ngäc quý trong kho tµng v¨n häc d©n téc. Tõ nh÷ng lÝ do trªn, chóng t«i lùa chän ®Ò tµi: “ Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu”. Qua ®Ò tµi nµy, ng­êi viÕt kh«ng cã tham väng g× nhiÒu mµ chØ hy väng víi sù ph¸t hiÖn, nghiªn cøu t×m tßi nhá bÐ cña m×nh sÏ gãp phÇn nµo vµo h­íng tiÕp cËn ng«n ng÷ tõ gãc ®é v¨n ch­¬ng. 2. lÞch sö vÊn ®Ò §· tõ l©u, viÖc nghiªn cøu vÒ tõ lo¹i lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ngµnh ng«n ng÷ häc nãi chung vµ ng÷ ph¸p häc nãi riªng. §Æc biÖt, viÖc ®i s©u t×m hiÓu ®Æc ®iÓm b¶n chÊt cña tõng tõ lo¹i nãi chung còng nh­ tõ lo¹i ®¹i tõ phiÕm chØ nãi riªng ®· ®­îc c¸c nhµ ng«n ng÷ häc ®Ò cËp mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ §ç ThÞ Mai Liªn 2 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu trong c¸c tµi liÖu, gi¸o tr×nh ng÷ ph¸p häc tiÕng ViÖt. Tuy nhiªn, tÊt c¶ míi chØ dõng l¹i ë nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt lÝ luËn kh¸i qu¸t vÒ ph¹m trï c¸c tõ lo¹i còng nh­ viÖc ph©n chia danh giíi gi÷a c¸c tiÓu lo¹i trong néi bé b¶n th©n mét tõ lo¹i. - Cuèn “ Ng÷ ®o¹n vµ tõ lo¹i” do Cao Xu©n H¹o chñ biªn cho r»ng ®¹i tõ phiÕm chØ lµ nh÷ng ®¹i tõ ch­a x¸c ®Þnh vµ ph©n thµnh hai lo¹i: ®¹i tõ ch­a x¸c ®Þnh chØ sù vËt vµ ®¹i tõ ch­a x¸c ®Þnh chØ sù t×nh. - Cuèn “ Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt” cña DiÖp Quang Ban vµ Hoµng V¨n Thung ®· nªu lªn ®Æc tr­ng cña ®¹i tõ, vµ ph©n lo¹i miªu t¶ ®Æc ®iÓm cña ®¹i tõ nãi chung. Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ còng ph©n chia ®¹i tõ phiÕm chØ thµnh 4 lo¹i lµ: ®¹i tõ phiÕm chØ thêi gian, ®¹i tõ phiÕm chØ kh«ng gian, ®¹i tõ phiÕm chØ sè l­îng, khèi l­îng vµ ®¹i tõ phiÕm chØ sù vËt, hiÖn t­îng. - Cuèn “ Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt” cña Uû ban khoa häc x· héi ViÖt Nam míi chØ nãi ®Õn sù chuyÕn lo¹i cña danh tõ vµ h­ tõ, ®éng tõ vµ tÝnh tõ, tÝnh tõ vµ danh tõ trong tiÕng ViÖt, ch­a ®Ò cËp tíi tiÓu lo¹i ®¹i tõ phiÕm chØ. - Cuèn “ Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt- tõ lo¹i” cña §inh V¨n §øc ®· ®i s©u ph©n tÝch rÊt kü vÒ tõ lo¹i ®¹i tõ nãi chung nh­ng còng ch­a ®Ò cËp tíi tiÓu lo¹i ®¹i tõ phiÕm chØ. - Cuèn “ Tõ lo¹i tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i” cña Lª Biªn ®· nªu lªn ®Æc tr­ng cña ®¹i tõ, ph©n chia ®¹i tõ thµnh c¸c tiÓu lo¹i nh­ng ®Ò cËp hÕt søc s¬ l­îc tíi ®¹i tõ phiÕm chØ. Râ rµng, viÖc nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm cña tõ lo¹i ®¹i tõ nãi chung vµ c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ nãi riªng kh«ng ph¶i lµ m¶nh ®Êt l¹ mµ ®· rÊt ®çi gÇn gòi, quen thuéc trong hµnh tr×nh kh¸m ph¸, t×m hiÓu cña c¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷. Tuy nhiªn, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu ®Æc ®iÓm b¶n chÊt, chøc n¨ng c«ng dông cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ còng nh­ bÊt kú mét tõ lo¹i, tiÓu lo¹i nµo kh¸c ph¶i ®Æt trong hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ. Cã thÓ nãi, ®©y vÉn cßn lµ m¶nh ®Êt mµu mì chê ®îi sù gieo cÊy, vun trång, chê ®îi lßng say mª cña nh÷ng ai quan t©m muèn nghiªn cøu, khai th¸c, t×m tßi, kh¸m ph¸. V× vËy, nghiªn cøu vÒ c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ, xem xÐt chóng trong viÖc thùc hiÖn hµnh vi ng«n ng÷, h­íng §ç ThÞ Mai Liªn 3 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu tíi viÖc thùc hiÖn môc ®Ých giao tiÕp cña ng­êi sö dông, chóng t«i hy väng sÏ gãp thªm ®­îc tiÕng nãi riªng nhá bÐ cña m×nh vµo vÊn ®Ò thu hót nhiÒu ng­êi quan t©m nghiªn cøu. 3. Môc ®Ých, ý nghÜa cña ®Ò tµi. Chóng t«i lùa chän ®Ò tµi nµy víi môc ®Ých xem xÐt gi¸ trÞ biÓu ®¹t, chøc n¨ng, vai trß cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ còng nh­ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña nã trong ca dao t×nh yªu. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i hy väng sÏ cã ®iÒu kiÖn hiÓu kü h¬n, s©u h¬n vÒ vai trß cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ho¹t ®éng hµnh chøc cña nã. Tõ ®ã vËn dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo viÖc s¸ng t¹o còng nh­ tiÕp nhËn, lÜnh héi v¨n b¶n. Vµ ®Æc biÖt lµ vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt nµy vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y vÒ ®¹i tõ còng nh­ khai th¸c ®­îc gi¸ trÞ ®Æc s¾c cña ca dao t×nh yªu cho häc sinh trong tr­êng phæ th«ng sau nµy. 4. nhiÖm vô nghiªn cøu §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých trªn, chóng t«i x¸c ®Þnh cho m×nh mét sè nhiÖm vô sau: Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cã liªn quan phôc vô ®Ò tµi: lý thuyÕt vÒ ®¹i tõ vµ c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ. Thèng kª, kh¶o s¸t sù xuÊt hiÖn cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu. Ph©n tÝch kh¶ n¨ng ®¶m nhiÖm c¸c thµnh phÇn c©u vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c hµnh vi ng«n ng÷ cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu ®Ó thÊy ®­îc vai trß, ý nghÜa, c¸ch vËn dông linh ho¹t cña lo¹i ®¹i tõ nµy trong giao tiÕp vµ trong ng«n ng÷ th¬ ca d©n gian. 5. ph¹m vi nghiªn cøu. ë ®Ò tµi kho¸ luËn nµy, chóng t«i chØ giíi h¹n ë viÖc t×m hiÓu, thèng kª vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh §ç ThÞ Mai Liªn 4 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu yªu qua cuèn: “ Tôc ng÷ ca dao d©n ca ViÖt Nam” do Vò Ngäc Phan tuyÓn chän vµ giíi thiÖu- Nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng 1998. 6. ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn tèt môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi, chóng t«i vËn dông mét sè ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: - Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª - Ph­¬ng ph¸p hÖ thèng - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ng«n ng÷ - Ph­¬ng ph¸p kh¸i qu¸t ho¸ vÊn ®Ò §ç ThÞ Mai Liªn 5 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu PhÇn néi dung Ch­¬ng 1: c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi 1. ®¹i tõ vµ ®¹i tõ phiÕm chØ trong tiÕng viÖt 1.1. §¹i tõ trong tiÕng ViÖt 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¹i tõ trong tiÕng ViÖt §¹i tõ lµ nh÷ng tõ kh«ng mang ý nghÜa tù th©n mµ chuyªn dïng ®Ó thay thÕ hoÆc chØ trá vµo mét sù vËt, ho¹t ®éng hoÆc ®Æc tr­ng ®· ®­îc nãi tíi. 1.1. 2. §Æc tr­ng cña ®¹i tõ §¹i tõ lµ líp tõ chuyªn dïng ®Ó thay thÕ vµ chØ trá. §¹i tõ kh«ng trùc tiÕp biÓu thÞ thùc thÓ, qu¸ tr×nh hoÆc ®Æc tr­ng nh­ danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ. §¹i tõ chØ biÓu thÞ ý nghÜa ®ã mét c¸ch gi¸n tiÕp, chóng mang néi dung th«ng tin ph¶n ¸nh vèn cã cña c¸c thùc tõ ®­îc chóng thay thÕ. Khi ®¹i tõ thay thÕ cho tõ lo¹i nµo th× nã mang ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p cña tõ lo¹i ®ã. 1.1. 3. Chøc n¨ng cña ®¹i tõ 1.1.3.1. Chøc n¨ng ®¶m nhiÖm thµnh phÇn c©u - §¹i tõ cã chøc n¨ng lµm chñ ng÷: nªu ®èi t­îng nhËn thøc S trong c©u. VÝ dô 1: Chóng t«i lín lªn mçi ng­êi mçi ng¶ (TÕ Hanh) “Chóng t«i”: ®¹i tõ nh©n x­ng ng«i mét sè nhiÒu. VÝ dô 2: T«i l¹i vÒ th¨m mÑ nu«i x­a (Tè H÷u) §ç ThÞ Mai Liªn 6 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu “ T«i”: ®¹i tõ nh©n x­ng ng«i mét sè Ýt. - §¹i tõ cã chøc n¨ng lµm vÞ ng÷: nªu ®èi t­îng nhËn thøc P trong c©u. VÝ dô: Nã häc khoa V¨n. T«i còng thÕ. “ ThÕ”: ®¹i tõ thay thÕ cho vÞ ng÷. - §¹i tõ cã chøc n¨ng lµm ®Þnh ng÷: thay thÕ cho sù vËt, hiÖn t­îng ®øng sau danh tõ, bæ sung ý nghÜa, lµm râ nghÜa cho danh tõ. VÝ dô: Ruéng ta kh« Nhµ ta ch¸y (Hoµng CÇm) “Ta”: lµm ®Þnh tè cho danh tõ chñ ng÷ trong c©u. - §¹i tõ cã chøc n¨ng lµm bæ ng÷: thay thÕ cho sù vËt, hiÖn t­îng ®øng sau ®éng tõ, lµm râ nghÜa cho ®éng tõ. VÝ dô: Anh Êy yªu t«i “T«i”: ®¹i tõ ng«i mét sè Ýt lµm bæ tè cho ®éng tõ trung t©m vÞ ng÷. 1.1.3.2. Chøc n¨ng t¹o sù liªn kÕt gi÷a c¸c c©u trong v¨n b¶n. VÝ dô: Phong trµo v¨n nghÖ cña tr­êng t«i rÊt s«i næi. §ã lµ mét thµnh tÝch lín cña ban chÊp hµnh ®oµn tr­êng. “§ã”: - Thay thÕ cho toµn bé n«Þ dung th«ng tin cña c©u ®i tr­íc. - Lµm cho v¨n b¶n ng¾n gän, sóc tÝch. 1.1.3.3. Chøc n¨ng t¹o lËp kiÓu c©u theo môc ®Ých nãi. Mét trong c¸c dÊu hiÖu ®Ó nhËn biÕt c©u nghi vÊn ®ã lµ c¸c ®¹i tõ nghi vÊn ®­îc sö dông trong c©u: ai, g×, sao, nµo, bao giê, c¸i g×, ë ®©u,… VÝ dô: Ai lµm lì chuyÕn ®ß ngang Cho s«ng c¹n n­íc ®«i ®µng biÖt ly (Ca dao) §ç ThÞ Mai Liªn 7 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu 1.1. 4. Ph©n lo¹i ®¹i tõ C¨n cø vµo kh¶ n¨ng thay thÕ vµ ý nghÜa, quan hÖ ng÷ ph¸p cña ®¹i tõ cã thÓ ph©n chia ®¹i tõ thµnh c¸c tiÓu lo¹i sau: 1.1. 4.1. §¹i tõ thay thÕ cho danh tõ - §¹i tõ thay thÕ cho ng­êi trong x­ng h« giao tiÕp (®¹i tõ nh©n x­ng) Sè l­îng ®¹i tõ trong nhãm nµy kh«ng nhiÒu. Chóng thay thÕ vµ chØ trá ®èi t­îng giao tiÕp ë mét ng«i x¸c ®Þnh t­¬ng øng víi c­¬ng vÞ nãi, c­¬ng vÞ nghe vµ c­¬ng vÞ ®­îc nãi ®Õn. Danh s¸ch ®¹i tõ x­ng h« cã ng«i x¸c ®Þnh ®ù¬c nªu trong b¶ng sau: C­¬ng vÞ ng«i cña c¸c ®èi t­îng trong quan hÖ giao tiÕp Ng«i mét Ng«i ba Ng«i hai ng­êi nãi ng­êi nghe Tao, t«i tí… Mµy, mi, bay… Ng«i ng­êi, vËt ®­îc nãi ®Õn Sè Sè Ýt (c¸ thÓ Nã, h¾n, y…. Chóng t«i, chóng Chóng mµy Chóng nã tao, chóng tí… chóng, hä hay ®¬n thÓ) Sè nhiÒu (tËp thÓ hay tæng chóng bay… thÓ) §¹i tõ nh©n x­ng trong tiÕng ViÖt mang s¾c th¸i biÓu c¶m rÊt râ rÖt. §¹i tõ kh«ng chØ thÓ hiÖn ý nghÜa th«ng tin mµ nã cßn lµ mét trong nh÷ng yÕu tè biÓu thÞ ý nghÜa liªn c¸ nh©n; th¸i ®é cña ng­êi nãi ®èi víi sù vËt ®­îc nãi tíi hoÆc ®èi víi ng­êi nghe. - §¹i tõ biÓu thÞ ý nghÜa kh«ng gian: ®©y, ®Êy, ®ã, kia, nä… VÝ dô: Mµ nµy t«i dÆn tr­íc: chuyÖn ®©u bá ®Êy §ç ThÞ Mai Liªn 8 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu Nh÷ng ng­êi th«ng th¹o, tõng ®i ®©y ®i ®ã… (Vò ThÞ Th­êng) - §¹i tõ biÓu thÞ ý nghÜa thêi gian: b©y giê, bÊy giê, bÊy, n·y… VÝ dô 1: BÊy l©u nghe tiÕng m¸ ®µo M¾t xanh ch¼ng ®Ó ai vµo cã kh«ng? (NguyÔn Du) VÝ dô 2: B©y giê mËn míi hái ®µo V­ên hång ®· cã ai vµo hay ch­a? (Ca dao) VÝ dô 3: Tõ bÊy ®Õn nay t«i kh«ng gÆp l¹i anh - §¹i tõ chØ ®Þnh: nµy, kia, Êy, ®ã…cã chøc n¨ng chØ vµo mét ®èi t­îng nµo ®ã gÇn hay t­¬ng ®èi gÇn. VÝ dô 1: §øng nói nµy tr«ng nói nä. VÝ dô 2: C« kia c¾t cá bªn s«ng Cã muèn ¨n nh·n th× lång sang ®©y (Ca dao) - §¹i tõ chØ sè l­îng: tÊt c¶, c¶ th¶y, c¶, hÕt th¶y, tõng nµy, ngÇn nµy, b»ng Êy… biÓu thÞ mét sè l­îng nµo ®ã mµ ta cã thÓ nh×n thÊy ®­îc cô thÓ. VÝ dô 1: Bµn tay ta lµm nªn tÊt c¶. ( Hoµng Trung Th«ng) VÝ dô 2: C¶ d©n téc ta lµ mét v­ên hoa ®Ñp - §¹i tõ nghi vÊn: ai, g×, sao, bao giê, khi nµo, lóc nµo, lµm sao, ra sao, ë ®©u, ®©u, chç nµo… VÝ dô 1: MiÕng trÇu ai däc, ai tªm MiÕng cau ai bæ mµ mÒm røa ai §ç ThÞ Mai Liªn 9 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu VÝ dô 2: C¸i g× x¶y ra thÕ? VÝ dô 3: Khi nµo anh cã thÓ ®Õn th¨m t«i? VÝ dô 4: T×nh h×nh mÑ lóc nµy ra sao? - §¹i tõ phiÕm chØ: lµ nh÷ng ®¹i tõ dïng ®Ó chØ ®Þnh mét ®èi t­îng nµo ®ã kh«ng x¸c ®Þnh râ trong thùc tÕ. VÝ dô: Dï ai nãi ng¶ nãi nghiªng Lßng ta vÉn v÷ng nh­ kiÒng ba ch©n (Ca dao) 1.1.4.2. §¹i tõ thay thÕ cho ®éng tõ, tÝnh tõ: thÕ, vËy §¹i tõ “ thÕ, vËy” biÓu thÞ ý nghÜa ®Æc tr­ng ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt thay cho c¸c ®éng, tÝnh tõ vµ th­êng ®¶m nhiÖm chøc vô vÞ ng÷ trong c©u nh­ c¸c ®éng tõ, tÝnh tõ. Khi thay thÕ cho ®éng, tÝnh tõ, ®¹i tõ “ thÕ, vËy” cã néi dung kh¸ phong phó, sóc tÝch, gåm nhiÒu sù kiÖn ®­îc dån nÐn vµ biÓu hiÖn trong mét tõ. §¹i tõ “ thÕ, vËy” cßn biÓu thÞ s¾c th¸i t×nh c¶m cña ng­êi nãi, bao gåm th¸i ®é chñ quan trong nhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ hiÖn thùc. §¹i tõ “ thÕ, vËy” cßn cã thÓ dïng phèi hîp víi ®¹i tõ x¸c chØ kh«ng gian: thÕ nµy, thÕ kia, thÕ ®Êy, thÕ ®ã…, vËy ®ã, vËy kia, vËy nÌ… chóng cã kh¶ n¨ng kÕt hîp nh­ ®éng, tÝnh tõ vµ cã chøc n¨ng ng÷ ph¸p phæ biÕn lµ lµm bæ ng÷ vµ lµm thµnh phÇn phô trong côm tõ nh­ ®éng tõ vµ tÝnh tõ. VÝ dô 1: C¸i ¸o nµy ®Ñp, c¸i kia còng thÕ VÝ dô 2: T«i viÕt th­, nã còng vËy. 1.1.4.3. §¹i tõ thay thÕ cho mÖnh ®Ò: §ã, ®iÒu ®ã. §¹i tõ “ ®ã, ®iÒu ®ã” cã thÓ thay thÕ cho toµn bé mÖnh ®Ò hoÆc c¶ mét chuçi mÖnh ®Ò ®i tr­íc. Nã mang ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p cña mét danh tõ vµ th­êng ®øng lµm chñ ng÷ trong c©u sau ®Ó kh«ng lÆp l¹i néi dung th«ng §ç ThÞ Mai Liªn 10 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu tin ®· biÕt nh­ng vÉn tiÕp tôc duy tr× vµ triÓn khai thªm vÒ nh÷ng néi dung th«ng tin ®ã. §¹i tõ “®ã, ®iÒu ®ã”cã hai chøc n¨ng sau: + Rót gän v¨n b¶n, lµm cho v¨n b¶n trong s¸ng, dÔ tiÕp nhËn + T¹o sù liªn kÕt, g¾n bã gi÷a c¸c c©u v¨n tr­íc vµ sau. VÝ dô 1: §¶m ®ang, khÐo lÐo, n¨ng ®éng,th«ng minh vµ biÕt c¶m th«ng chia sÎ. §ã lµ nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý cña phô n÷ ViÖt Nam thÕ kØ 21. VÝ dô 2: T«i tèt nghiÖp ®¹i häc víi tÊm b»ng lo¹i kh¸. §iÒu ®ã khiÕn bè mÑ t«i rÊt vui lßng. 1.2. §¹i tõ phiÕm chØ trong tiÕng ViÖt. 1.2.1. §Æc ®iÓm 1.2.1.1. VÒ ý nghÜa §¹i tõ phiÕm chØ lµ nh÷ng ®¹i tõ dïng ®Ó chØ nh÷ng sù vËt (ng­êi, ®éng vËt, vËt v« tri) hoÆc nh÷ng sù t×nh ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ trong thùc tÕ. 1.2.1.2. VÒ ng÷ ph¸p C¸c ®¹i tõ phiÕm chØ mang ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p cña tõ lo¹i ®¹i tõ vµ còng cã thÓ ®¶m nhiÖm mäi thµnh phÇn c©u. VÝ dô 1: Ai ®i mu«n dÆm non s«ng §Ó ai chÊt chøa sÇu ®ong v¬i ®Çy. (Ca dao) “Ai”: §¹i tõ phiÕm chØ lµm chñ ng÷ trong c©u. VÝ dô 2: Th­¬ng ai em ®øng em tr«ng Nhí ai mái m¾t bªn s«ng ®îi chê (Ca dao) “Ai”: §¹i tõ phiÕm chØ lµm bæ tè cho ®éng tõ §ç ThÞ Mai Liªn 11 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu 1.3. Ph©n lo¹i 1.3.1. §¹i tõ phiÕm chØ chØ ng­êi: ai, ai ai, ng­êi ta… §¹i tõ phiÕm chØ chØ ng­êi lµ nh÷ng ®¹i tõ dïng ®Ó chØ trá, thay thÕ cho mét hoÆc nhiÒu ng­êi nµo ®ã chung chung, kh«ng cô thÓ, x¸c ®Þnh trong hiÖn thùc kh¸ch quan. VÝ dô 1: Hoa th¬m ai ch¼ng n©ng niu Ng­êi kh«n ai ch¼ng kÝnh yªu mäi bÒ (Ca dao) VÝ dô 2: Ng­êi ta lµ hoa cña ®Êt VÝ dô 3: ¸i t×nh trong giê phót nµy ®· phÊn khëi h¼n trong m¾t nh÷ng ai ai. (T¶n §µ) 1.3.2. §¹i tõ phiÕm chØ kh«ng gian, thêi gian:®©u, ë ®©u, bao giê, bao l©u… §¹i tõ phiÕm chØ kh«ng gian, thêi gian lµ nh÷ng ®¹i tõ dïng ®Ó chØ trá, thay thÕ cho mét kho¶ng kh«ng gian, thêi gian nµo ®ã kh«ng ®­îc x¸c ®Þnh cô thÓ. VÝ dô 1: Bao giê còng vËy hÔ mét chuyÖn nguy hiÓm ®· qua th× chuyÖn ®ã trë thµnh chuyÖn vui. (NguyÔn Quang S¸ng) VÝ dô2: Anh cø ë l¹i ®©y bao l©u còng ®­îc. VÝ dô 3: ë ®©u u ¸m qu©n thï Nh×n lªn ViÖt B¾c cô Hå s¸ng soi (Tè H÷u) §ç ThÞ Mai Liªn 12 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu VÝ dô 4: Dï ai bu«n ®©u b¸n ®©u Mïng m­êi th¸ng t¸m chäi tr©u th× vÒ (Ca dao) 1.3.3. §¹i tõ phiÕm chØ sè l­îng, khèi l­îng: mÊy, bao nhiªu… VÝ dô 1: ChiÒu chiÒu b­íc xuèng ghe bu«n Sãng bao nhiªu gîn, d¹ em buån bÊy nhiªu (Ca dao) VÝ dô 2: Yªu nhau mÊy nói còng trÌo MÊy s«ng còng léi, mÊy ®Ìo còng qua (Ca dao) 1.3.4. §¹i tõ phiÕm chØ sù vËt, hiÖn t­îng: ai, g×, nµo… VÝ dô 1: Lµng nµy kh«ng cã ai tªn lµ BÌo, lµ Bät c¶. (NguyÔn §Þch Dòng) VÝ dô 2: G× nã còng cã. 2. hµnh vi ng«n ng÷ vµ hµnh vi ë lêi trong giao tiÕp. 2.1. Kh¸i niÖm hµnh vi ng«n ng÷ Nhµ triÕt häc ng­êi Anh, John.L.Austin lµ ng­êi x©y dùng nÒn mãng cho lÝ thuyÕt hµnh vi ng«n ng÷. Víi c«ng tr×nh tuyªn bè sau khi «ng qua ®êi hai n¨m: “ How to do thing with wáds” ( 1962), Austin ®· ®iÒu chØnh l¹i mét c¸ch s©u s¾c mèi quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ lêi nãi. ¤ng cho r»ng: Hµnh vi ng«n ng÷ chÝnh lµ ho¹t ®éng nãi n¨ng mµ s¶n phÈm cña nã lµ c¸c ph¸t ng«n ng÷ vi. §ç ThÞ Mai Liªn 13 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu Ph¸t ng«n ng÷ vi lµ ph¸t ng«n mµ khi ng­êi ta nãi chóng ra th× ®ång thêi ng­êi ta thùc hiÖn ngay viÖc ®­îc biÓu thÞ trong ph¸t ng«n. 2.2. C¸c lo¹i hµnh vi ng«n ng÷: Theo Austin, khi nãi ra mét c©u cô thÓ trong mét ng÷ c¶nh cô thÓ, ng­êi ta thùc hiÖn ®ång thêi ba lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ : hµnh vi t¹o lêi, hµnh vi ë lêi, hµnh vi bëi lêi. 2.2.1. Hµnh vi t¹o lêi Lµ hµnh vi ng­êi nãi( viÕt) sö dông c¸c yÕu tè cña ng«n ng÷ nh­ ng÷ ©m, tõ, c¸c kiÓu kÕt hîp tõ thµnh c©u… ®Ó t¹o ra mét ph¸t ng«n vÒ h×nh thøc vµ néi dung. 2.2.2. Hµnh vi ë lêi Lµ hµnh vi ng«n ng÷ ®­îc thùc hiÖn ngay khi nãi n¨ng, HiÖu qu¶ cña chóng lµ nh÷ng hiÖu qu¶ thuéc ng«n ng÷, cã nghÜa lµ chóng g©y ra mét ph¶n øng ng«n ng÷ t­¬ng øng víi chóng ë ng­êi tiÕp nhËn 2.2.3. Hµnh vi bëi lêi B»ng hµnh ®éng nãi ra mét c©u nãi, ng­êi nãi cã thÓ g©y ra ë ng­êi nghe nh÷ng hiÖu qu¶ t¸c ®éng t©m lÝ, sinh lÝ, vËt lÝ phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi ý muèn cña m×nh. Nh­ vËy, ng­êi nãi ®· thùc hiÖn hµnh vi bëi lêi ( hµnh vi m­în lêi, hµnh ®éng xuyªn ng«n). 3. Hµnh vi ë lêi: 3.1. Kh¸i niÖm: Lµ hµnh vi ®­îc thùc hiÖn ngay khi nãi n¨ng vµ b»ng chÝnh sù nãi ra c©u nãi ®ã. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp hµng ngµy, cã ®Õn hµng tr¨m hµnh vi ë lêi kh¸c nhau: th«ng b¸o, kÓ, t¶, nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸, tr×nh bµy, ra lÖnh, yªu cÇu, khuyªn r¨n, mêi, cÊm, tr¸ch mãc, cho phÐp, t¸n thµnh, ph¶n ®èi, khen chª… §ç ThÞ Mai Liªn 14 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu 3.2. Sù ph©n lo¹i hµnh vi ë lêi: 3.2.1. Nhãm x¸c nhËn Lµ nh÷ng hµnh vi ë lêi cung cÊp th«ng tin vÒ hiÖn thùc kh¸ch quan, kÌm theo th¸I ®é tin t­ëng vµ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi nãi ®¶m b¶o tÝnh ch©n thùc cña nh÷ng th«ng tin ®ã. C¸c hµnh ®éng x¸c nhËn: miªu t¶, trÇn thuËt, th«ng b¸o, nhËn ®Þnh, x¸c nhËn, gi¶ ®Þnh, gîi ý, tranh c·i… 3.2.2. Nhãm cam kÕt Lµ nh÷ng hµnh vi ë lêi cam kÕt thùc hiÖn mét nghÜa vô, mét hµnh ®éng nµo ®ã trong t­¬ng lai. C¸c hµnh ®éng cam kÕt: høa, hÑn, thÒ, cam ®oan… 3.2.3. Nhãm cÇu khiÕn Lµ nh÷ng hµnh vi ë lêi mµ ng­êi nãi sö dông ®Ó yªu cÇu ng­êi nghe thùc hiÖn mét nghÜa vô, mét hµnh ®éng nµo ®ã. C¸c hµnh ®éng cÇu khiÕn: ra lÖnh, yªu cÇu, ®Ò nghÞ, khuyªn can, ng¨n cÊm, gîi ý, cho phÐp… 3.2.4. Nhãm tuyªn bè Lµ hµnh vi ë lêi lµm nªn sù thay ®æi trong thÕ giíi hiÖn thùc ngay khi thùc hiÖn hµnh vi ®ã. C¸c hµnh ®éng tuyªn bè: tuyªn bè, buéc téi, tuyªn ¸n, tuyªn ng«n, c«ng bè… 3.2.5. Nhãm biÓu c¶m Lµ hµnh vi ë lêi bµy tá t×nh c¶m, c¶m xóc, th¸i ®é cña ng­êi nãi ®èi víi sù vËt, sù viÖc ®­îc nãi tíi hoÆc ®èi víi ng­êi nghe. C¸c hµnh ®éng biÓu c¶m: xin lçi, c¶m ¬n, ruång rÉy, mong muèn, vui thÝch, khã chÞu… §ç ThÞ Mai Liªn 15 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu 4. Hµnh vi ë lêi trùc tiÕp vµ hµnh vi ë lêi gi¸n tiÕp 4.1. Hµnh vi ë lêi trùc tiÕp Lµ hµnh vi ®­îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ chuyªn dïng cho nã. Do ®­îc biÓu thÞ b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ cã ý nghÜa hiÓn ng«n phï hîp nªn hµnh vi ë lêi trùc tiÕp thuéc hiÓn ng«n cña c©u nãi. 4.2. Hµnh vi ë lêi gi¸n tiÕp Lµ hµnh vi ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc thùc hiÖn mét hµnh vi ë lêi trùc tiÕp kh¸c. VÝ dô: Sao con vøt quÇn ¸o lung tung ra nhµ thÕ? C©u hái trªn th«ng qua hµnh vi hái ®Ó thùc hiÖn hµnh vi tr¸ch mãc, nh¾c nhë. C¬ chÕ thùc hiÖn hµnh vi ë lêi gi¸n tiÕp lµ: khi ng­êi nãi thùc hiÖn hµnh vi ë lêi A nh­ng l¹i cè t×nh vi ph¹m mét hoÆc mét vµi ®iÒu kiÖn may m¾n ( ®iÒu kiÖn thuËn lîi) cña hµnh vi A, tøc lµ ng­êi nãi ®· ngÇm thùc hiÖn hµnh vi ë lêi B nµo ®ã mét c¸ch gi¸n tiÕp (th«ng qua A) §ç ThÞ Mai Liªn 16 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu Ch­¬ng 2: Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu. 1. T×nh h×nh thèng kª ng÷ liÖu 1.1. KÕt qu¶ thèng kª kh¶o s¸t. Kh¶o s¸t m¶ng ca dao t×nh yªu trong cuèn “ Tôc ng÷ ca dao d©n ca ViÖt Nam” do Vò Ngäc Phan tuyÓn chän vµ giíi thiÖu- NXB KHXH 1998, chóng t«i nhËn thÊy tÇn sè xuÊt hiÖn cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ rÊt lín (210 lÇn) víi nh÷ng s¾c th¸i ý nghÜa rÊt phong phó, ®a d¹ng. C¨n cø vµo ý nghÜa thay thÕ cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu, chóng t«i thèng kª ®­îc sè l­îng c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ víi tÇn sè xuÊt hiÖn nh­ sau: - §¹i tõ phiÕm chØ chØ ng­êi: 155 lÇn , chiÕm 73,8% - §¹i tõ phiÕm chØ thêi gian: 18 lÇn, chiÕm 8,57% - §¹i tõ phiÕm chØ kh«ng gian: 13 lÇn, chiÕm 6,23% - §¹i tõ phiÕm chØ sè l­îng, khèi l­îng: 24 lÇn, chiÕm 11,4% C¨n cø vµo chøc n¨ng thùc hiÖn hµnh vi ng«n ng÷ cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ chóng t«i t¹m thêi ph©n chóng thµnh c¸c nhãm hµnh vi nh­ sau: - Nhãm hµnh vi tr¸ch mãc, than thë. - Nhãm hµnh vi ao ­íc. - Nhãm hµnh vi th¸ch ®è. - Nhãm hµnh vi khuyªn r¨n. - Nhãm hµnh vi tuyªn bè, kh¼ng ®Þnh. §©y cã lÏ ch­a h¼n ®· lµ mét kÕt qu¶ thèng kª vµ ph©n lo¹i hoµn toµn chÝnh x¸c vµ hîp lÝ. §ç ThÞ Mai Liªn 17 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu Song ®ã còng lµ mét tØ lÖ ®¸ng kÓ ®Ó chóng t«i cã thÓ kh¶o s¸t, xem xÐt gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong giao tiÕp còng nh­ trong ng«n ng÷ th¬ ca d©n gian. 1.2. NhËn xÐt §¹i tõ phiÕm chØ lµ lo¹i ®¹i tõ kh¸ ®Æc biÖt trong tiÕng ViÖt. C¸c ®¹i tõ phiÕm chØ ®­îc sö dông hÕt søc réng r·i vµ s¸ng t¹o trong ng«n ng÷ nghÖ thuËt; ®Æc biÖt trong ca dao d©n ca víi sù ®a d¹ng, phong phó vÒ s¾c th¸i ý nghÜa còng nh­ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ng÷ ph¸p cña chóng. Lµ tiÕng nãi cña quÇn chóng nh©n d©n, thÓ hiÖn nh÷ng t©m t­ t×nh c¶m cña nh÷ng con ng­êi lao ®éng ch©n lÊm tay bïn, ca dao nãi chung còng nh­ m¶ng ca dao t×nh yªu nãi riªng th­êng h­íng vÒ ®èi t­îng giao tiÕp lµ ®¹i chóng nh©n d©n vµ nã th­êng ­a chuéng c¸ch nãi n¨ng kÝn ®¸o, ý nhÞ, bãng bÈy, xa x«i. §Ó t¹o nªn lèi nãi n¨ng ®ã, c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®¾c dông mµ kh«ng ph¶i tõ lo¹i nµo còng cã ®­îc. Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t, thèng kª ng÷ liÖu, cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt sau ®©y: 1.2.1. Víi tÝnh chÊt lµ c¸c tõ thay thÕ, ®¹i tõ phiÕm chØ xuÊt hiÖn trong m¶ng ca dao t×nh yªu víi mét tÇn sè kh¸ cao. XuÊt hiÖn víi tÇn sè cao nhÊt lµ c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ chØ ng­êi. Sau ®ã lµ c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ kh«ng gian, thêi gian. Vµ cuèi cïng lµ c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ vÒ sè l­îng, khèi l­îng. 1.2.2. Víi c¸c ý nghÜa nµy, c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ cã thÓ tham gia trùc tiÕp vµo viÖc t¹o c©u. Chóng cã thÓ ®éc lËp ®¶m nhiÖm c¸c thµnh phÇn trùc tiÕp cña c©u vµ còng cã kh¶ n¨ng ®¶m nhiÖm vai trß cña c¸c thµnh tè bé phËn trong c©u. 1.2.3. Víi chøc n¨ng ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p cña m×nh, c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ ®­îc sö dông trong ca dao t×nh yªu víi viÖc thùc hiÖn nhiÒu lo¹i hµnh vi ng«n ng÷, mµ chñ yÕu lµ c¸c hµnh vi tr¸ch mãc, thë than; hµnh vi th¸ch ®è; hµnh vi khuyªn r¨n; hµnh vi ao ­íc… §ç ThÞ Mai Liªn 18 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu ViÖc ®i s©u t×m hiÓu gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu lµ v« cïng hÊp dÉn, lÝ thó. Nã gióp chóng ta hiÓu s©u h¬n nh÷ng t©m t­, t×nh c¶m vµ ®êi sèng tinh thÇn phong phó cña cha «ng ta x­a; thÊy ®­îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña v¨n ch­¬ng b×nh d©n thËt lµ v« tËn vµ mçi lêi ca ®Òu nh­ lÊp l¸nh ¸nh s¸ng kú diÖu cña tiÕng ViÖt. 2. Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu. 2.1. §¹i tõ phiÕm chØ víi chøc n¨ng ®¶m nhiÖm c¸c thµnh phÇn c©u. Trong viÖc sö dông ng«n ng÷, gièng nh­ c¸c tõ lo¹i thùc tõ kh¸c, ®¹i tõ phiÕm chØ nãi riªng còng nh­ c¸c ®¹i tõ nãi chung còng ®­îc sö dông mét c¸ch linh ho¹t. Chóng tham gia trùc tiÕp vµo viÖc t¹o c©u, cã thÓ ®éc lËp ®¶m nhiÖm c¸c thµnh phÇn c©u. 2.1.1. §¹i tõ phiÕm chØ ®¶m nhiÖm thµnh phÇn chÝnh cña c©u. 2.1.1.1. §¹i tõ phiÕm chØ gi÷ vai trß chñ ng÷ trong c©u. * Xem xÐt mét sè vÝ dô sau: VÝ dô 1: Ai vÒ cuèc ®Êt trång cau Cho em vun kÐ d©y trÇu mét bªn. Chõng nµo trÇu nä bÐn lªn, Cau kia cã tr¸i, lËp nªn cöa nhµ §¹i tõ “ai” xuÊt hiÖn ë ®Çu bµi ca dao trªn ®¶m nhiÖm vai trß chñ ng÷ trong c©u. “Ai” ë ®©y ®­îc dïng víi t­ c¸ch lµ mét ®¹i tõ nh©n x­ng phiÕm chØ l­ìng ng«i. Nã võa cã ý nghÜa lµ mét ®¹i tõ ®Ó hái, ®Ó chØ trá vµo mét ng­êi nµo ®ã ch­a x¸c ®Þnh, ch­a biÕt râ mµ c« g¸i ®ang t×m kiÕm. Cã nghÜa lµ nã thuéc nhãm ®¹i tõ ng«i thø ba sè Ýt chØ ®èi t­îng ®­îc ng­êi nãi ®Ò cËp tíi trong c©u. Song nã l¹i võa cã thÓ ®­îc dïng víi t­ c¸ch lµ §ç ThÞ Mai Liªn 19 K29A Ng÷ v¨n Gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña c¸c ®¹i tõ phiÕm chØ trong ca dao t×nh yªu mét ®¹i tõ ng«i thø hai sè Ýt chØ trá vµo chÝnh ®èi t­îng giao tiÕp mµ c« g¸i h­íng tíi trong c©u. §ã chÝnh lµ “ chµng trai Êy”, “ng­êi Êy”, vµ còng chÝnh lµ anh. ChÝnh nhê tÝnh chÊt l­ìng ng«i nµy mµ ®¹i tõ “ai” mang l¹i cho c©u ca dao s¾c th¸i ý nghÜa rÊt bãng bÈy, tinh tÕ. Nã võa nh­ mét lêi nh¾n nhñ, göi trao; võa lµ lêi khuyªn r¨n kÝn ®¸o, ý nhÞ; võa lµ lêi béc b¹ch niÒm ­íc ao khao kh¸t cña c« g¸i- chñ thÓ tr÷ t×nh bµi ca- vÒ mét t×nh yªu h¹nh phóc. ThËt lµ mét c¸ch bµy tá t×nh c¶m kÝn ®¸o, tÕ nhÞ, con g¸i biÕt bao! VÝ dô 2: Mïa xu©n em ®i chî H¹ Mua c¸ thu vÒ, chî h·y cßn ®«ng Ai nãi víi anh r»ng em ®· cã chång. Bùc m×nh em ®æ c¸ xuèng s«ng, em vÒ! Bµi ca dao lµ nçi bùc m×nh ®¸ng yªu cña c« g¸i tr­íc mét c¶nh ngé trí trªu ë lµng quª x­a. Nçi bùc m×nh Êy ®­îc c« kÓ l¹i b»ng lêi nãi hån nhiªn, béc trùc cña ng­êi ch©n quª. C¸i bùc m×nh Êy ®Õn tõ lóc c« nghe chµng trai béc b¹ch r»ng cã ai ®ã nãi víi anh lµ c« ®· cã chång. ë ®©y c« g¸i kh«ng than thë, o¸n sÇu mµ hái cho ra nhÏ vµ tá th¸i ®é râ rµng. “Ai nãi víi anh” …., mét ch÷ “ai” chÊt chøa bao bùc tøc, bÊt b×nh. Mét ch÷ “ai” ®ßi ph¶i ®­îc lµm s¸ng tá. Mét ch÷ “ai” chñ ®éng ®Ó b¶o vÖ h¹nh phóc t×nh yªu. Mét ch÷ “ai” thËt lµ cÇn thiÕt vµ ®¸ng quý. Nã lµ biÓu hiÖn b­íc tiÕn cña ng­êi b×nh d©n x­a trong lÜnh vùc ®Êu tranh cho ®êi sèng t×nh c¶m, cho t×nh yªu cña ®«i løa m×nh. §¹i tõ phiÕm chØ “ai” ë ®©y ®ãng vai trß chñ ng÷ trong c©u, nã chØ mét ®èi t­îng chung chung; mét con ng­êi cô thÓ nµo ®ã mµ c« g¸i- chñ thÓ tr÷ t×nh cña bµi ca dao ch­a biÕt râ, ch­a x¸c ®Þnh ®­îc. Con ng­êi Êy chÝnh lµ nguyªn nh©n t¹o nªn sù t×nh ë cuèi bµi ca dao. NÕu kh«ng cã nh©n vËt “ai” sÏ kh«ng cã chuyÖn c« g¸i hái th¼ng ng­êi yªu, kh«ng cã chuyÖn §ç ThÞ Mai Liªn 20 K29A Ng÷ v¨n