MUC LUC
Mò dau
Chuong IrTong quan ve cac Ioai cùa song vìét nainvà khai quàt
dOng lue phiU trién ciVa song Bàc Bò
8
1.1. Lich su nghién ciru viìng eira song ven bién
8
1.2. Khài niém eira song va giói han nghién citii
11
1.2.1. Già song
11
1.2.2. Phàn vCing eira song
12
1.3. Càc Ioai eira song ven bién Viet Nam
18
1.3.1. Tó bop mól so' yév\ td Irong phAn Ioai eira song Viél Nam
20
1.3.2. Cac Ioai eira song Viet Nam
24
1.4. Khài qiiàt dòng lire phàt trién eira song ven bién dóng bang Bàc Rò
..3!
1.4.1. Cùa Nam Triéii
34
1.4.2. a r a Vàn Oc
35
1.4.3. CiraThài Bình
36
1.4.4. Ora Tra Ly
37
1.4.5. CiraBa Lai
38
1.4.6. Cùa Day va eira Lach Giang
39
•e*
Ké't luàn chirdng 1
39
Chuang 2 : Fhan tich mot so cac nhan tu anh hiioiig den cac qua (rình
dong lue phàt trién vùng cùa song ven bién ddng bang Bac BO ..41
2.1. Càc nhàn tdkhf bau vùng eira song ven bién dóng bang Bàc Bò
41
2.1.1. Che dò gió
41
2.1.2. Ch^ dò mira
42
2.1.3. NhCrng dang nhiéu dóng klii bau - Ihòi tiCfl dae biCl
43
y> ^
nr
2.2. Càc nhàn to' thuy vàn, hai vàn vùng eira song dóng bang Bàc Bò
43
2.2.1. Qié'dò dòng chày song ngòi
44
'.
2.2.2. Quy luàt dièn bién dòng chày vùng cùa song dóng bang Bàc Bò
49
2.3. Mot so dac tnrng vài 1;^ cùa niróc ò vùng cùs. song ven bién
dóng bang Bàc Bò
62
2.3.1. Nhiei dò cùa nuore bién vùng eira song dóng bang Bile Bò
62
2.3.2. Dò man cùanuóc vùng eira song dóng bang Bàc Bò
63
2.3.3. Do diic vùng eira song
66
2.4. Dac diém dia chat va tram lich bién dai
69
2.4.1. Dac diém dia chà'l kliii virc
69
2.4.2. Dac diém tram tich hién dai làng mal eira song dóng bang Bàc Bò
71
2.5. Dac diém dia mao khu vue nghién cù^u
79
2.5.1. Dia bình dóng bang tich tu tuoi Q-^,v
79
2.5.2. Diahình lich tu hién dai bài Iriéu
83
2.5.3. Dia hình lich tu ngàm hién dai
86
2.6. Hoat dòng nhàn sinh
87
Kéft luàn chirong 2
8S
Chu'oTig 3: Dac diém dòng luc hình thài vùngcù*a song ven bién
dóng bang Bac Bò
91
3.1. Dòng lire bùn cài vùng ciia song ven bién dóng bang BSc Bò
93
3.1.1. Dièn bién bùn cài Irong song vùng dóng bang
93
3.1.2. Vàn chuyén bùn cài kliu virc eira song
97
3.2. Dòng lire hình thài va càn càn bÓi tich vùng cùa song ven bién
dóng bang Bàc Bò
3.2.1. Bòi tich eira song ven bién dóng bang Bàc Bò
112
113
F'/
3.2.1. Dong lue hinb thài va bòi lich o vùng eira song dòng bàni: Bàc Bó
116
3.3 ^uà irình phai irién bài bòi cùa song dóng bang Bàc Bó
125
3.3.! Xu the bién dóng càc bài boi eira song dai ven bién
125
3.3.1 Qua irình phàl irién cùa vùng cùa song ven bien Bàc Bó
134
Kéì luànchuofng 3
143
Chuang 4: Dinh huóng khai thàc, sii dung hgp ly tal nguyén va bào ve mòi
truòng cura song ven bién dong bang Bàc Bo
145
4.1. NhOng ihuàn lai va khó khan irong khai thàc va su dung hgp ly
lai nguyén thiénnhién òvùng cùa song dóng bang Bàc Bò
147
4.1.1. Nhùngthuàn lai
147
4.1.;. NhQng khó khan
148
4.2. Mot so vSii de co linh ben vung, hiéu qua trong khai thàc lai nguyén
ihién nhién a vùng etra song dóng bang Bàc Bó
150
4.3. Phuong huófng khai thàc su dung hap ly tài nguyén va bào ve
mòi truòng òvìing eira song dóng bang Bàc Bò
152
4.3.1. Tài nguyén dal bài bòi va vàri déquai de là'n bién
152
4.3.2. Phàl trién giao thòng va xày dung
159
4.3.3. Phuc vu thoàt lu
161
4.3.4 Khai thàc lai nguyén sinh vài
163
Két luàn chuang 4
164
Két luàn va kién nghi
166
Tài liéu tham khào
Phuluc
» 170
....181
MO DAI!
1. Tinh cap thiét cùa luàn àn
Cùa song \'en bién \^iei Nam nàm irong vùng nhièl dai gió mùa chiù ành huòng
manh me cùa bào va xoày thuan nhiéi dai vào Ioai manh irén the gioi. Han nùa linh da
dang ve hình thài. phuc tap ve dòng lue ò vùng cùa song phàn ành rò day là noi quy tu
cùa càc qua tiình ngoai lue va nói lue tàc dóng qua lai vói nhau mól càch manh me nhàl
giùa lue dia va bién. Do vày co thè nói vùng cùa song ven bién là mot màt xich quan
irong, là noi nhay càm irong vòng luàn hoàn nuóc giùa dai duang - khi quyén - lue dia,
cùa ngò nó'i lién giua bién va lue dia.
Qua trình dóng lue thành lao va phàt Irién cùa song ven bién dóng bang Bàc
Bó là mòi qua irình vò ciìng phùc tap, song chùng luón gàn chat vói qua trình phàt
trién, thành tao cùa dói bò bién nói chung va Delta cùa song nói riéng. Do dò vièc
nghién cùu dóng lue hình thài cùa song ven bién dóng bang Bàc Bó \'ièi Nam nhàm
góp phàn làm sàng lo quy lual phàt trién cùa song phuc vu cho càc cóng trình giao
ihóng thuy, ihoàl lù va su dung, khai thàc hap ly tài nguyén ihién nhién, bào ve mói
truòng mot cach co hiéu qua nhà't là nhièm vu quan Irong va cap bàch trong giai
doan hién nay, nò vùa co y nghla ve ly luàn va thuc tién.
2. Muc dich va y nghla cùa luqn ón
Làm sàng tò dac diém dóng lue hình thài cùa song ven bién dóng bang Bàc
Bò irén ca sa phàn lich dành già càc nhàn lo tàc dóng dén qua irình phàt trién vùng
cùa song ven bién.
Viéc nghién cùu dòng lue va hình thài cùa song ven bién Viél Nam duac tàp
Irung chù yéu vào càc cùa song dóng bang Bàc Bò, vói nói dung xàc dinh hién trang
va ca che phàl trién cùa mot so' cùa song ven bién dóng bang Bàc Bó phuc vu cho
quy hoach va dinh huóng khai thàc càc Ioai cùa song trong mói lién quan mat thiét
tói viéc su dung hgp ly tài nguyén thién nhién va bào ve mói truòng.
-2
Két qua cùa luàn àn góp phàn làm co so cho viéc hoach dinh càc ké hoach va
bién phàp su dung hap ly làu dai dói vai viéc phàt irién kinh té ò vùng cùa song ven
bién dóng bang Bàc Bó.
3. Phqm vi, dói taqng va nhiénn vu cùa luqn àn
- Trén co sa phàn Ioai mot so' cùa song Viét Nam va khài quàt qua trình phàl
trién mot so cùa song dién hình, luan àn tap trung phàn tich dành già càc cùa song
ven bién dóng bang Bàc Bò.
- Dó'i tupng nghién cthi là phàn tich càc nhàn tó dóng lue, dac diém hình thài,
luang boi tich thành tao bài càc cùa song Ba Lai, cùa Day, cùa Tra Ly, cùa Thài
Bình, cùa Lach Giang... lién quan tói qua trình phàl trién cùa song ven bién dóng
bang Bàc Bó.
Nhiém vu cùa luan àn:
+ Nghién cùu càc nhàn lo ành huòng tói qua trình dóng lue phàt trién cùa
song ven bién dóng bang Bàc Bò.
+ Dành già hién trang va tinh loàn xàc dinh dóng lue hình thài, luang boi
tich thành tao bài boi a mot so' cùa song dóng bang Bàc Bó nhàm làm
sàng tò qua trình dóng lue phàl trial cùa song.
+ Xàc dinh, dành già xu the phàt trién cùa càc Ioai cùa song ven bién dóng
bang Bàc Bó trong giai doan hién lai va làu dai, góp phàn phuc vu phàt
trién kinh té xà hói cùa vùng.
Nói dung ade vàn de càn giai quyét cùa luqn àn bao góm:
+ PChài quàt lich su nghién cùu ve vùng cùa song, khài niém vùng cùa song
va phàn chia càc don vi, yéu tó ành huòng dén qua trình phàt trién cùa
song phuc vu cho viéc phàn Ioai cùa song ò Viet Nam.
+ Khài quàt dóng lue phàl trién cùa mot so cùa song dién hình ò Viet Nam
3-
+ Di sàu phàn lich càc yéu tó tu nhién (càc nhàn tó khi hàu. thuy vàn. hai
vàn, dia chat, dia mao) va càc tàc dóng cùa con nguòi co Hèn quan lai
dòng lue phàl trién cùa song ven bién dóng bang Bàc Bó.
H- Xàc dinh luang bòi tich. càc dac trung hình thài, dièn bién, quy luài phàt
trién va hình thành bài bòi cùa song ven bién dóng bang Bàc Bó.
+ Kién nghi, de xuà't phuong huóng khai thàc va su dung hap ly tài nguyén
mói truòng cùa song ven bién dóng bang Bàc Bò.
4. Càc phuong phàp nghién cùu
Dóng lue phàl trién cùa song ven bién là két qua tàc dóng luang ho làu dai va
phùc tap giua càc nhàn tó nói sinh va ngoai sinh, noi iranh chà'p manh me cùa bón
quyén: thach quyén, thuy quyén, sinh quyén, khi quyén duói su tàc dóng tich circ
cùa con nguòi. Qua trình dóng lue vùng cùa song ven bién là qua trình luang tàc
giiìa càc yéu tó dóng lue cùa hai khói nuóc man va nuóc ngol, giua dòng chày song
va bién, giua càc yéu tó dóng lue song bién lói càc thành tao dia hình (qua trình lich
tu - mài mòn), van chuyén bùn cài trong song va dòng di cu bòi lich ven bò, dóng
lue phàl trién long dàn cùa song va thành tao bar, vai ngàm cùa song.
Do dò phuang phàp nghién cùu phài dal trén ca sa phàn tich long hap
trén quan diém he Ihóng cùa càc phuang phàp dia chat, dia mao, thuy - thach
dòng lue, phuong phàp bàn dò, vién thàm, phuong phàp ihóng ké, so sành...
- Phuang phàp dia mao - dia chà'l duac két hap vói càc dot khào sàt cùa de àn
''Diéu tra ca bàn tài nguyén mói truòng nhàm khai thàc hgp ly dal hoang hoa càc
bai boi ven bién cùa song Viét Nam " tu 1996 - 1998, Phuang lién khào sài duói
nude là làu "33". Càc luyén khào sài duac bó tri chù yéu ò càc cùa song lù Càt Bà
dén Kim San. Tu dò sàu 20 m nuóc irò vào sàu trong cùa song. Dung cu do dia
hình day bién là mày do sàu hói àm "Furuno" cùa Nhàl. Dung cu là'y màu duac su
dung hai Ioai dò là gàu kép "Ocean - 0.25" cùa Lién Xó cu va óng phóng trong lue
vói nhùng dung cu này dò sàu là'y màu tram tich tàng mal co thè dal lù 15 cm dén
50 cm. Ngoài viéc khào sài dia hbh day va là'y màu tram lich day con tién hành do
dac thuy hai vàn. d^ dò due. nhièi dò, dò man nuóc... Khào sài irén bò' là do ve dia
hình bò va bài bién. lày màu tram lich bài va do càc yéu tó ve thach ùònii lue.
- Phuang phàp vién ihàm va bàn dò là mot trong nhùng phuang phàp cho
phép dành già su biài dói dia hình theo khóng gian va thòi gian bang càch chóng
xép, so sành càc bàn dò, ành mày bay, ành ve tinh ò nhOng thòi gian khàc nhau. Vói
tu liéu bàn dò eó tu nàm 1905 dén nay vói càc ty le lan 1/50.000, 1/25.000, ... ành
ve tinh Lansat (My), Priroda (Lién Xó cu) va Spot (Phàp) cho phép dua ra mòi so
dién bién cùa bò bién qua càc thòi ky khàc nhau. Phuang phàp vién thàm con giùp
cho viéc vach ranh «iói dia hình va tram lich mot càch nhanh chón«, han the nùa nò
con cho phép khói phuc lai càc dòng song va càc lach iriéu co, càc con cài, càc lóp
phù ihuc vài, càc ludi sa bòi trong càc mùa,...
- Phuang phàp tinh loàn dòng bòi tich ven bién. Trong luan àn này, tàc già dà
su dung cóng thùc linh cùa Beloshapkov A.V [77] de xàc dinh dòng bòi tich ven
bién.
Luan àn duac xày dung trén ca sa xù ly, phàn tich va long hap nhiéu tu héu khàc
nhau cùa càc ca quan Trung uong va dia phuong. Dóng thòi tàc già luan àn dà lién hành
nhiéu chuyén khào sàt thuc dia a càc vùng lành ihó nghién ciru de kiém tra, thu thap, bó
sung du héu, so liéu phuc vu cho càc muc tiéu nghién cùu cùa luan àn.
5. Càc luqn diénn bào ve
- Cùa song \'en bién dóng bang Bàc Bò là dói luang dia ly tu nhién dac biet,
nguyén nhàn thành tao va phàl trién cùa chùng là su chi phói phùc tap giua càc yéu
tó tu nhién lù nhiéu phia, eó ành huong tàc dóng cùa con nguòi, trong dò dóng lue
song - bién dòng vai irò chù yéu nhung yéu lo dòng lue song (dòng chày, dòng boi
lich) trói han hàn dòng lue bién.
- Dóng lue hình thài, luang bòi tich va toc dò phàl trién ò càc doan cùa song
dóng bang Bàc Bó phu thuóc chat che vào che dò phàn phói nuóc theo mùa ò thuang
nguón va chiù tic dòng manh cùa che dò nhàl iriéu eó bién dò khà lon. Qua trình
phàn phói nuóv qu\ et diinh sir phàn bó cùa bòi tich cùa song, boi tich dièn ra khóng
déu ò càc cùa song dà dua dén qua trình phàl trién cùa song co cuòng dò khàc nhau,
song xu ihé phàl irién làn bién ihuòng trói vào mùa lù.
- Trén ca so xàc dinh qu}' luài va bàn chat phàl trién bài bòi cùa song dóng
bang Bàc Bó de xuà't phuang huóng khai thàc va su dung hap ly lai nguyén mói
truòng cùa song ven bién
6. Nhung dòng góp mói cùa lècinvàn
%
- Luàn àn dà phàn Ioai cùa song Viét Nam dua trén lo bop càc nhàn lo tàc
dòng dén qua trình phàt trién cùa song
- Luàn àn dà xàc dinh cuòng dò, toc dò phàt trién cùa song bang viéc xàc
djnh lugfng bòi lich tao bài va càc dac trung dóng lue hình thài a vùng cùa song ven
bién dóng bang Bàc Bó
- Nguyén nhàn thành tao phàt trién cùa càc cùa song thuóc he thòng song
Hong - song Thài Bình chù yéu là do nguón bùn càt song cung cap vào mùa mua lù
(chiém lói 75 -=- 80 % long lupng bùn cài).
- Luàn àn dà dành già khà nàng quai de làh bién, thoàt lù va kién nghi dinh
huóng, khai thàc su dung bop ly tài nguyén thién nhién vùng cùa song va bào ve
mói truòng ven bién dóng bang Bàc Bó.
7. C<3 SO tài liéu
Luan àn duge xày dung trén co sa tài liéu cùa chinh tàc già thu thap dugc
trong qua trình tham già càc de tài cap Nhà nuóc: 48b-02-01(1986-1990) "Dóng lue
càc \-ung cùa song \^iét Nam". "Nguyén nhàn va giai phàp phòng chóng sa bòi
luóng làu vùng càng Hai Phòng" (1993-1997). "Diéu tra co bàn tài nguyén mói
truòng nhàm khai thàc su dung hap ly dà'l hoang boa càc bài bòi ven bién cùa song
\'iét Nam" (1996-1998). Càc de lai cap Tinh, Thành phó : "Xàc dinh nguyén nhàn
bién làii dào Cài Hai va buóc dau de xuà't càc bién phàp phòng chóng chù yéu"
(1984-1986). "Co sa khoa hoc quai de là'n bién Con Vành va khai thàc su dung bop
ly vùng cùa song Ba Lai" (1986-1990). "Dàc diém càc qua trình dóng lue va hién
irang boi xói ven bién dóng bang song Hóng'^ « j 994). "Khai thàc va su dung hgp ly
6-
tài nguyén va bào ve mói truòng càc bài bòi ven bién cùa song Tinh Thài Bình"
(1995-1997). "Diéu kién tu nhién, lai nguyén va mói truòng dai ven bién dóng bang
song Hong tu Hai Phòng dén Kim San" (1997). De lai cap ca sa: "Nghién cùu bién
dang long dàn cùa song Ba Lai nhàm khai thàc long hgp long song" (1995). "Xày
dung sa dò phàn Ioai cùa song ven bién phàn mién Bàc Viél Nam" (1996).
Ngoài ra tàc già con su dung mot so lai liéu dà cóng bó cùa tàc già va dóng
nghièp trén càc tap chi, luyén tap cóng trình nghién cùu va tham khào nhiéu lai liéu,
tu liéu khàc eó lién quan dà dugc cóng bó hoàc dang Imi irir lai Vién Dia L5^ va càc
caquan khàc.
8. Càu trùc cùa luqn ón
Luan àn góm 147 trang, 37 sa dò va bàn dò, 42 biéu bang, va 117 lai héu
tham khào cùa càc tàc già trong va ngoài nuóc.
Ngoài phàn ma dàu va phàn két luàn, nói dung cùa luàn àn dugc trình bay
irong 4 chuang nhu sau:
Chuang I : Tóng quan ve càc hai cùa song Viét Nam va khài quàt
dang lue phàt trién cùa song ven bién dóng bang Bàc Bó
Chuoìig II : Phàn tich càc nhàn tó ành huòng dén qua trình dóng lue
vùng cùa song ven bién dóng bang Bàc Bó
Chuang HI: Dac diém dóng lue hình thài cùa song ven bién dóng bang
Bàc Bó
Chuang IV: Dinh huóng khai thàc su dung hgp ly tài nguyén va bào ve
mói truòng cùa song ven bién dóng bang Bac Bó
Luan àn dugc hoàn thành vói su huóng dàn khoa hoc cùa PGS. TSKH.
Nguyén Vàn Cu - Phó vién truòng Vién Dia ly, Trung làm Khoa hoc Tu nhién va
Cóng nghé Quó'c già va PGS. TS. Nguyén Hoàn - Truòng phòng Khoa hoc Cóng
nghè va Dào tao sau Dai hoc, truòng Dai hoc KHTN - Dai hoc Quóc già Ha Nói.
» ^
Trong qua irinh thu thap tài liéu va viél luàn àn. tic già dà nhàn dugc su quan
làm ^à giùp dò làn linh. eó hiéu qua cùa Ban giàm hiéu inròng DHKHTN va Ban
lành dao Vién Dia ly - Trung làm KHTN & CNQG. Su giùp da chi tinh cùa càc nhà
khoa hoc, tap thè giào vién khoa Dia ly, lo bó món Dia mao, tap thè càn bó phòng
Tài nguyén nuóc cùa song va bién, Phàn vién Tài nguyén nuóc va Mói truòng, \'ièn
Dia 1\... dà góp phàn khóng nhò vào thành cóng cùa luan àn.
Tàc già con nhàn dugc nhùng y kién dóng góp qui bau cùa càc giào su va càc
dóng nghiep. Nhàn dip này tàc già xin chàn thành càm on càc co quan, càc thày co,
càc dóng nghiep dà giành su giùp dà qui bau ve linh thàn va vài chà'l trong thòi gian
ihuc hién luàn àn.
p
*-*
Chuong 1. TÓNG QUAN VE CÀC LOAI CÙA SONG VIÈT NAM
^ À KHÀI QUÀT DONG LUC PHÀT TRIÉN CÙA SONG
\'EN BIÉN DÓNG BANG BÀC BÓ
LI. LICH Sir NGHIÉN CÙU W N G CÙA SONG VEN BIÉN
Cùng nhu lich su phàt trién cùa càc ngành khoa hoc nói chung, vàn de nghién
cùu cùa song ven bién lù làu dà eó sue hap dàn. thu hùt dugc su chù y cùa nhiéu nhà
nghién cùu tu nhién. Nhùng nghién cùu mang linh chat phuang phàp luàn dugc dành
dàu bang càc cóng trình cùa N.Ya. Danilevski (1869) [79], V.V. Doculraev (1978)
[80]. G.R. Credner (1878) [114], F.R Gullive (1899) [115], J. Barrel (1912) [113],
E.M. Marion (1945) [95], R J . Russell (1936 - 1958) [116], [117]...
Dành già su phàl trién va hình thành cùa song theo diéu kién dia chat, kién
tao, dia tàng, thach hoc phài ké dén cóng trình cùa I.X. Shukin (1938, 1960, 1974)
[110], [111], [112]. O.C. Leontrev [90]. [91], [92], V.P. Zencovich [84], [85]... Con
bang phuang phàp do dac càc dac trung thuy vàn a cùa song phài ké dén cóng trình
cùa N.X. Leliaski (1896) [89], P.X. Trekhovich (1904) [107], B.A. Apollov (1930)
[78]...; bang phuang phàp dành già càc dac trung bài vàn (muc nuóc, song, dòng bòi
lich ...) cùa X.O. Macarov (1894) [93], N.N. Zubov (1947 - 1955) [86], [87]... Nhìn
chung càc cóng trình trén chù yéu dùng lai ò mó là hoàc bang càc thòng so ky thuat
do dac thuy vàn de dành già hién trang va xu the phàl trién cùa song, chua chi ra
dugc ca che hình thành va vai irò tàc dóng qua lai cùa càc yéu tó song va bién.
Móc quan trong trong lich su nghién cùu cùa song dà dugc I. V. Xamoilov
[101] tóng két trong càc cóng trình nghién cùu cùa mình vào nàm 1952. Òng dà
Ihiéì lap sa dò tuang tàc giua nuóc song va nuóc bién trong càc diéu kién song gió
khàc nhau de mmh chùng cho su hình thành dia hình cùa song cùng vói qua trình
phàt trién mang luói song, long dàn cùa song theo thòi gian. Sa do này dà dugc A.I.
Simonov [104], [105], [106] phàt trién va àp dung cho vùng thém cùa song. Trén ca
sa phàn tich nhùng so liéu quan trac nhiéu nàm vói viéc su dung phuang trình càn
bang dòng lue, óng dà dua ra sa dò hoàn luu ò vùng cùa song irong diéu kién gió
9-
nhe dóng thòi de nghi nhùng phuang phàp linh loàn toc dò dòng chà)' va dò man
cùa nuóc. Cóng trình cùa V.N. Mikhailo\ dà de cap dén mò hình ly thuyéi qua ifinh
tuàn hoàn cùa nuóc a vùng thém vói viéc tinh càc he qua cùa dòng mài dò. Óng dà
xày dung thành cóng mò hình dòng chày phàn tàng va nhùng thay dói càc dàc trung
dòng chày trong y\mg chày tran cùa nuóc song ra bién. T^ùng phàt minh trong ly
thuyél dòng chày do gió a vùng ven bò cùa V.M. Altsyler [73], N. F. Sadrin [108]...
dà dàt nén mòng cho hàng loai nhùng két qua dai dugc trong nghién cùu qua trình
vàn chuyén cùa nuóc. su lan truyén cùa song vào trong cùa song, hién lugng "né/n
man'\ su vàn chuyén bòi lich... cùng nhu mot loal càc thành luu trong càc cóng
trình nghién cùu hình thài bar cùa song cùa V.N. Mikhailov (1958 -1967) [96], [97],
A.M. Simolov (1958) [104], V.P. Zencovich (1960 - 1962) [84], [85], O.C Leontrev
(1955 - 1961) [91], [92], N.I. Makkaveev [94], X.X. Baidm (1962) [74], M.M.
Pogov (1957) [100].
O nuóc la càc cóng trình nghién cùu vùng cùa song duói càc triéu dai phong
kién Ihuòng dugc gàn lién vói càc cóng trình quai de làn bién lap àp ma róng vùng
dal mói ven cùa song. Nhìn chung dò là nhùng cuóc chinh phuc long song, quai de
làn bién mò róng dóng bang va buóc dàu tìm hiéu qu)' luat phàt trién vùng cùa song
con mang tmh chat dinh imh, ròi rac, chua hình thành dugc mot he thòng hoàn
chinh. \^iéc khào sàt nghién cùu vùng cùa song ven bién nói riéng bay vùng bién
\*ièt Nam nói chung dugc dành dàu bang chuyén khào sài dàu tién dgc \aing bién
\'iéi Nam tu vinh Bàc Bó tói vinh Thài Lan vói làu DeLanessan 300 tàii vào nàm
1925, cùng vói viéc nguòi Phàp xày dung mot so tram thuy vàn ò khu vue cùa song
nhàm muc dich phuc \ai Igi fch khai thàc tài nguyén.
Tu nàm 1954 NTià nuóc ta dà tap trung xày dung mang luói thuy vàn, hai vàn
^nJng cùa song va ven bién. Song song vói càc tram do dac co dinh chùng ta dà
thành lap càc doàn khào sài vùng cùa song ven bién, tó chùc hgp tàc khào sài nghién
cùu vùng ven bién nuóc ta vói càc chuyén già Lién Xó, Trung Quóc... Két qua là
chùng la dà thành lap dugc càc bàn dò dia hình khu \arc cùa song, thém lue dia, do
dac thu ihàp dugc nhiéu lai héu song, gió, dòng chày... ò càc khu \vc cùa song ven
bién nuóc la. Dàc bièt trong 20 nàm gàn day, viéc nghién cùu khai thàc vùng cùa
V h
10-
sóng cùa nuóc ta dà dugc chù y nhiéu han, mot so ngành dà di sàu vào nghién cùu
dugc mot vài phuang dién nào do de ùng dung cho viéc khai thàc hgp ly cùa ngành
mình, nhu Vién Thiét ké giao thòng, Trung tàm Khoa hoc Tu nhién va Cóng nghé
Quóc già, truòng Dai hoc Thuy Igi, truòng Dai hoc Khoa hoc Tu nhién Dai hoc
Quóc già Ha Nói v.v... cìing vói su ra dòi cùa hàng loal càc de lai cap Nhà nuóc, cap
Bó. Dàc biél càc chuang trình nghién cùu bién mang tmh Quóc già dà dugc lién
hành lù nàm 1980 cho lói nay da góp phàn làm sàng tò quy luat va co che cùa càc
giai doan phàl trién bar cùa song, qua trình kéo dai long dàn, dò là nhùng màt xich
quan trong ca bàn nhàl cùa càc qua trình thành tao va phàt irién Delta. Dàng chù 5^
nhàl là két qua mang tinh chat chuyén sàu cùa PGS. TSKH. Nguyén Vàn Cu ve
*'Dóng lue vùng ven bién va cùa song Viét Nam" nàm 1990, "Dgc diém dia mqo va
tram tich tàng mat ven bién Thài Binh" trong Chuang trình mói truòng (52.02) cùa
PGS. TS Nguyén Hoàn va nhùng nguòi khàc nàm 1986.
Mae dù càc cóng trình nghién cùu cùa song trong va ngoài nuóc dà dal
dugc nhùng thành tuu nhàl dinh, dugc ùng dung róng rài trong viéc thiét ké càc
cóng irình: thuy Igi, giao thòng, quai de làn bién, khai thàc lai nguyén thién
nhién vùng ven bién cùa song. Song chùng la cung càn thày ràng nhùng vàn de
ly ihuyét ve dòng lue a \Tjng cùa song cho dén nay vàn chua dugc nghién cùu
hoàn chinh, chua xàc dinh dugc bàn chat co hoc eó linh quy luàt cùa su hình
thành va phàt trién cùa càc chàu thó. Dò là càc vàn de ve dia mao, dóng lue
dòng chày, càn càn bòi lich, ành huòng càc boat dóng cùa con nguòi dén dòng
lue vùng cùa song... Do dò nghién cùu dóng lue hình thài cùa song ven bién Viét
Nam phuc vu cho khai thàc hgp ly tài nguyén thién nhién vùng cùa song con là
mól nhièm vu bel sue nàng né trong luang lai.
De góp phàn làm sàng lo phàn nào ve quy luàt va su hình thành phàt trién cùa
song ven bién Viét Nam, luan àn dà tàp trung vàn de nghién cùu dòng lue hình thài,
càn càn bòi lich, xàc dinh nguyén nhàn phàt trién cùa mot so cùa song ven bién
dóng bang Bàc Bó \^ièl Nam.
il
L2. KHÀI NIÈIVl CÙA SONG VA RANH GIOÌ VÙNG CÙA SONG
1,2.1. Cùa song
Cùa song là noi nuóc song dò ra bién bay là doan cuòi cùng cùa mot con
song - mól dói tugng dia ly dàc biet, noi chuyén tiép giùa song va bién.
Cùa song là noi tranh chàp giùa nuóc bién va nuóc song, dò là su thay dói tu
che dò thuy vàn song trong su tiép nhàn che dò thuy vàn bién, xày ra trong khoàng
khóng gian tuang dói khóng lan - mot vi tri thuan Igi cho nuóc song dò ra bién dua
dén su thay dói ca bàn ve che dò thuy dóng lue, hoà ly va sinh hoc trong mói truòng
nuóc, dóng thòi xuà't hién hién tugng xói mòn day va dòng bòi lich dàn dén viéc
thành tao bar cùa song. Do vày giói han cùa song ihuòng dugc xàc dinh nhu sau:
- Giài han pina trong cùa song: 0 vi tri day Iruc long dàn song dat dò sàu lan
nhàl, noi bé màt muc nuóc song dai tói do dò'c nhò nhà't, ranh giói cuoi cùa \àing
khóng hi nhiém man.
- Giài han phia ngoài cùa song: 0 ranh giói ngoài cùa càc bar dào cùa song,
noi dòng chày, dòng bòi tich song bi tàt dàn.
Che dò thuy vàn cùa song là che dò thuy vàn song bién. Chùng phu thuóc
vào che do thuy vàn loàn luu \arc song (dòng chày, dòng bùn càt, qua trình dòng
dàn...) va che dò thuy vàn bién (dòng chày, song ven bò, dòng triéu, dao dóng muc
nuóc...). Dò là, ành huòng cùa bién truyén sàu vào trong song dugc biéu hién qua su
dao dóng mire nuóc (thuy triéu va nuóc dàng) gay dòn ù nuóc song kèm theo qua
trình truyén man. Anh huong cùa song dugc thè hién ò vùng ven bò, noi gap gò giùa
nuóc song va nuóc bién, làm giàm dò man, tao diéu kién làng dong tram tich.
Dòng lue phàt trién long dàn cùa song dugc dac trung bòi tmh chat xói mòn
Clic bò a day long dàn song dóng thòi xuà't hién dòng bòi tich dugc dem ra bién,
duói su tàc dóng cùa dòng song, dòng triéu... dàn dén thành tao dai càt ngàm, bar
ngàm dugc phàn bó ò cùa song hoàc dgc ven bò tao nén càc con càt, bài triéu, tién
thàn cùa dóng bang Deha cùa song.
12-
Duòi góc dò dóng lue thuy vàn ibi ranh giói trén cùa vùng cùa song là noi
khóng con ành huòng cùa càc yéu lo bién (ành huong cùa thuy iriéu) trong mùa kiét
va giói han duói cùa vùng cùa song là khu vue lì chiù ành huòng cùa yéu lo song
trong mùa lù eó thè lày lai duòng bién man 22%u.
1,2.2. Phàn vùng cùa song
Trong nghién cùu thuy vàn cùa song cùa lA'. Xamoilov [101], G. A
Saphianov [102] càc tàc già dà chia vùng cùa song ra làm ba phàn; phàn thuóc song,
cùa song va cùa song ven bién. Ba phàn cùa vìmg cùa song nà}' dugc xem nhu là
mot he Ihóng nhà't, nò tón lai khóng chi eó càc dàc irung hình thài khàc nhau, ma
con co che dò thuy dóng lue va diéu kién cành quan tu nhién cùng rat khàc nhau.
Theo càch phàn chia cùa X. X. Baidin [75], ihì vùng cùa song góm co ba phàn
chùih, mói phàn lai dugc chia ra càc don vi dàc trung nhò. Chùng dugc minh boa cu
thè nhu sau:
- Doan sau cùa song, doan này dugc chia làm hai dang: mot nhành song va
nhiéu nhành song.
- Doan cùa song ( vùng nguòng cùa song): Doan này con dugc ggi là vùng
thém bién nóng cùa song, theo thòi gian phàl trién cùa cùa song, doan cùa song
dugc phàn làm hai dang: dang kin va dang ha. Dang kìn ùng vói cùa song dang phàt
trién a giai doan dàu, giai doan lap day vùng vinh va hình thành dóng bang Delta.
Dang ha ùng vói cùa song phàt trién co qua trình trao dói tu do giùa nuóc song va
nuóc bién va chiù ành huong manh cùa càc yéu tó dóng lue bién (cùa song co dang
lói).
- Doan ngoài cùa song Ihuòng dugc ggi là vùng ria ven bién cùa song, noi
tranh chà'p manh me cùa càc qua trình dóng lue song - bién, dac trung cho su hình
thành phàl trién càc vai, bar...
Dira vào quan diém phàn vùng cùa song cùa V.N. Mikhailov [96], [98] dugc
két hgp vói nhiéu cóng trình nghién cùu phàn Ioai vùng cùa song cùa càc tàc già
trong va ngoài nuóc [6], [9], [10], [13], [14], [33], [37], [41], [49], [52], [75], [101],
[104]. luàn àn dà xàc dinh vùng cùa song \'ièi Nam co giói han phia irong là noi
khóng chiù ành huòng cùa che dò thuy triéu va nuóc dàng trong mùa kiét, giói han
phia ngoài là duòng bién man 22%o trong mùa mua lù. Vói nhàn dinh này. vùng cùa
song ven bién dóng bang Bàc Bó dugc xàc dinh va phàn chia nhu sau (hình 1.1) :
Phàn ihuòc song co giói han trén irùng vói giói han (nguòng) trén cùa vùng
cùa song, là noi khóng chiù ành huòng cùa thuy triéu va nuóc dàng vào mùa kiét. là
noi song bài dàu phàn nhành dò là noi phàn nhành cùa song Hong sang song NTiué.
Giói han duói cùa phàn này dugc xàc dinh bòi duòng bién man 4%o vào mùa kiét.
Phàn cùa song dugc nói tiép kéo dai cho tói giói han duói ìà duòng mép nuóc
bay ria ngoài cùa càc bar cùa song vào thòi diém chàn triéu rùt ihàp nhà't (duòng
mire nuóc "0" bài do).
Phàn cùa song ven bién là vùng dugc kéo dai ra phia bién eó giói han dugc
xàc dinh bang duòng bién man 22%^», trùng vói nguong duói cùa vùng cùa song,
tuang ùng vói dò sàu 6 m nuóc tra vào, day là vùng chiù ành huong cùa song, dòng
chày, thuy triéu...
Giói han cùa vùng cùa song nhu dà trình bay ò trén cho chùng ta thày cùa
song eó che dò dóng lue rat phùc tap, the hién mói tuang tàc càc yéu tó lù nhiéu
quyén: thuy quyén, thach quyén, khi quyén, sinh quyén va tàc dóng cùa con nguòi.
Do dò viéc nghién cùu dóng lue vùng bién cùa song, phài dua trén ca sa nghién cùu
long hgp càc yéu tó xàc dinh càu trùc dóng lue vùng cùa song eó lién quan hOu co
vói nhau, tuang tàc qua lai làn nhau trong mot he Ihóng nhàl [7].
So dò tuong tàc giùa càc yéu tó tu nhién va con nguòi trong càc qua trình
dong lue vùng ven bién cùa song dugc the hién 4 nhóm yéu tò co bàn là: NTióm càc
yéu tó song ngòi, nhóm càc yéu tó bién, nhóm càc yéu tó tu nhién khàc va nhóm càc
yéu tó nhàn smh (hình 1.2). Trong dò nhóm yéu lo song ngòi va bién co tàc dung
truc tiép tói càc qua trình dòng lue vùng ven bién cùa song, con nhóm yéu tó tu
nhién khàc Ihuòng gay ành huòng ò hai dang: tàc dóng truc tiép va giàn tiép co
nhùng tàc dóng dièn ra nhanh manh va eó nhùng tàc dóng lù lù làu dai nhung eó vai
Irò quan trong.
14-
OScm€>6ng
HÌNH 1.1
SO BÒ CÀC DON Vj VÙNG CITA SONG BÀC BÒ
(I : Phan thuòc song; Il : Cùa song; Ut : Phan cùa song ven bien)
15-
NHOM CAC YEU TO SONG NGOI
•
NHOM CAC YEU TO
NHAN SINH
!
NHÓM CÀC YÉU TÒ
TU NHIÉN KHÀC
VÙNG CÙA SONG
VEN BIEN
1
A ;
'
NHOM CAC YEU TO BIEN
Hình 1.2
Sa do tuang tàc giùa càc nhàn lo ò vùng cùa song
Trong 4 nhóm yéu tò trén, nhóm yéu lo song ngòi va bién eó tàc dóng truc
tiép lói càc qua trình dóng lire cùa song ven bién. Duófi day là càc ành huàng cùa
liìng nhóm yéu lo lai vùng cùa song ven bién.
1.2.2.1. Nhóm càc yéu tò song ngòi
Co vai Irò rat lón trong qua trình phàl trién \^ùng cùa song nói chung va doan
cùa song nói riéng. Trong dò dòng chày va dòng bùn cài là nhinig yéu lo' co bàn
quyét dinh lói qua trình phàt trién cùa song va luói thuy vàn vùng cùa song. Lugfng
dòng chày càng lón. cùa song càng duac mò róng. qua trình lién hoà cùa song va
thành tao chàu thó dién ra càng nhanh. Dòng chày là chi liéu dành già nàng luang
cùa qua trình long dàn va khà nàng van chuyén bùn càt, no eó ành huong truc tiép
lói loàn bó luói thuy vàn cùa song va khà nàng giù nuóc trong dóng bang Delta.
Dòng bùn cài trong song là mot trong nhùng yéu tò quan irong quyét dinh cuòng do
bién dang long dàn cùa song. Lirotig bùn cài càng ló-n thì toc dò boi làng boi dàp cùa
song càng nhanh, càng làm làng khà nàng kéo dai cùa song nói riéng va Della nói
chung ve phia bién.
Ngoài ra, mire nuóc song cung eó vai irò nhàl dinh, nhung it quan trong han
yéu lo dòng chày va bùn càt. Tuy vay dao dòng muc nuóc lai co vai trò quyét dinh
tói qua trình phàt trién long dàn. Tri so dao dóng muc nuóc càng lón, toc dò dòng
chày bién thién càng manh va qua trình xói la boi lap long dàn xày ra càng nhanh.
0 chùng mire nào dò, dòng chày - muc nuóc va luu luang bùn cài eó quan he hùu co
vói nhau. Dòi vói vùng cùa song co thuy triéu lón thì dao dóng muc nuóc lù trong
-16-
sóng giàm dàn tri so khi ra gàn phia cùa. thay vàt> dò dao dóng do thuy triéu thucfng
trói han va dóng vai irò chinh.
1.2.2.2. Nhóm càc yéu tò bién
- Bién dóne muc nuóc bién va dai duons vói chu ky dai co ành buone lón
khóng nhùng dén lién trình phàt trién cùa song nói riéng ma tói cà luói thuy vàn va
dóng bang nói chung. Càc dao dóng chu ky ngàn nhu hién tuang nuóc dàng, thuy
triéu, lù... thuòng tàc dóng tói qua trình bién dói dia hình Ihóng qua càc yéu lo dòng
chày, song... va vàn chuyén bùn cài.
- Song bién va dòng chày song: là càc \'éu tò bién quan trong nhàl trong qua
trình dong lue vùng ven bién nói chung va vùng cùa song ven bién nói riéng. Bàn
chà'l vai ly cùa qua trình tuang tàc giùa song bién va dia hình bò trong qua trình tich
tu - xói la, di chuyén bùn cài là khu3Tih huóng diéu chinh lai su càn bang dòng lue,
tao ra dò dò'c hgp ly, phu thuóc vào cuòng do song tàc dòng cùng nhu càu tao vài
lieu day. Dòng chày vùng ven bò dóng vai trò rat lón trong qua trình phàn phòi lai
bùn càt va van chuyén bùn càt vùng bò. Dòng chày chi phòi rat lich cuc tói huóng
phàl trién cùa song.
- Thuy triéu luón dóng vai trò quan trong trong càc qua trình dóng lue vùng
bién cùa song: iruóc hét tao ra dòng chày toc dò rat cao vùng cùa song (dàc biél ò
càc kénh lach sàu hep), day nuóc man xàm nhap vào sàu trong song, gay ra hien
tuang don ù nuóc ò cùa song trong mùa 10. Ngoài ra, dao dóng thuy triéu vói bién
do lón con tao ra dai song vò khà róng truóc cùa song.
1.2.2.3, Nhóm càc yéu to tu nhién khàc
- Khi bau dóng vai irò rà'l lón, co ành huòng quyét dinh dén che dò gió, song
va dòng chày ven bò... cùng nhu dac diém thó nhuong va thàm thuc vai vùng ven
bién cùa song. Ngoài ành huòng truc tiép dén càc yéu lo trén, khi bau con gay ành
huong giàn tiép tói che do dòng lue vùng cùa song ven bién Ihóng qua che do thuy
vàn va dòng chày bùn càt song ngòi. Co the nói càc yéu tò thuy vàn trong song
chinh là san phàm inrc tiép cùa khi bau khu \arc thóng qua càc yéu lo mua - àm dòng chày.
17
- Thàm ihuc vài vùng cùa song ven bién: Dóng vai trò ''ào giàp' bào ve dói
bò truóc càc tàc nhàn phà huy nhu song va dòng chày. Ngoài ra, thàm thuc vai con
2Óp phàn làm tàng nhanh qua irình làng dong va lich tu bùn càt. Nguge lai, diéu
kién thó nhuong se quyét dinh gióng, loài thuc vai phàt trién trong vùng cùa song
day bién dóng.
- Diéu kién dia chat, dia hình. dàc diém dia mao, chuyén dóng tàn kién tao...
eó vai trò nhàl dinh trong qua trình dòng lue phàt trién vùng cùa song ven bién. Càc
ành huong cùa chùng Ihuòng là giàn tiép, dién ra tu lù làu dai, nhung quyét dinh xu
thè phàt trién chung cùa vùng cùa song ven bién. Truóc héi là ành huong lói qua
trình hình thành va phàt trién luói song, phàn phòi lai dòng chày va dòng bùn càt
trong song. Càc qua trình chuyén dòng nàng - ha cuc bó vò trai dàt ihuòng gay ra
hién tuang dói huóng dòng chày, phàn nhành song hoàc lap day long song.
1.2.2.4. Nhóm yéu tó' nhàn sinh
Ngày nay vói nhip dò phàt trién manh me cùa khoa hoc ky thuat, tàc dóng
cùa con nguòi tói thién nhién nói chung va dóng lue vùng cùa song ven bién nói
riéng ngày càng sàu sàc. Càc tàc dóng này ành huòng truc tiép va giàn tiép tói vùng
cùa song.
Anh huang truc tiép gay ra vói vùng cua song ven bién là viéc xày dung càc
cóng trình diéu tiél nuóc ò dóng bang (de, dàp, kè, cóng, kho nuóc.) dà làm thay
dói che dò dòng chày va bùn càt song ngòi. Viéc nao vél luóng lach cùa song, dào
kénh dàn, xày dàp chàn song, dàp chàn dòng... tàc dóng truc tiép lói che dò thuy vàn
- thuy lue cùa dòng song, ành huong tói qua trình xàm nhàp man, làng dong bùn càt
cung nhu xói lo bò... làm cho càn bang dòng lue tu nhién bi phà va.
Ngoài càc tàc dóng truc tiép, con nguòi con gay ra nhùng tàc dóng giàn tiép
dén vùng cùa song thóng qua càc yéu tò dóng lue song - bién: nan phà rùng phòng
bó dàu nguón, xày dung càc kho nuóc lón a thugng nguón ... làm thay dói che do
thuy vàn song ngòi. Rùng dàu nguón bi tàn phà dà gay tàc hai ghé góm trong khà
nàng chò'ng lù, diéu liei dòng chày. Càc ho chua, kho nuóc lón hình thành làm thay
dói che do thuy vàn song, mói truòng sinh thài ...^và-cuó'i-eùng co tàc -dóng ành
I \r"l rryrri
!
- Xem thêm -
.PDF 
208 
11 
82 
