Tài liệu đổi mới chương trình dạy môn pháp luật trong các trường cao đẳng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ HẰNG NGA §æI MíI CH¦¥NG TR×NH d¹y M¤N PH¸P LUËT TRONG C¸C TR¦êNG CAO §¼NG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ HẰNG NGA §æI MíI CH¦¥NG TR×NH d¹y M¤N PH¸P LUËT TRONG C¸C TR¦êNG CAO §¼NG Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ DUYÊN THẢO HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Lê Thị Hằng Nga MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHƢƠNG TRÌNH DẠY MÔN PHÁP LUẬT TRONG CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG .........................7 1.1. Chƣơng trình dạy học và chƣơng trình dạy học trong các trƣờng cao đẳng ........................................................................................................7 1.1.1. Chƣơng trình dạy học ...................................................................................7 1.1.2. Chƣơng trình dạy học trong các trƣờng cao đẳng.....................................10 1.2. Chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ..........12 1.2.1. Khái niệm ...................................................................................................12 1.2.2. Cấu trúc của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ......................................................................................................16 1.3. Đặc điểm của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ........................................................................................18 1.3.1. Việc thiết kế, xây dựng chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng đề cao yêu cầu phù hợp với thực tiễn và đặc thù giáo dục nghề nghiệp của từng trƣờng ......................................................18 1.3.2. Chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng có thời lƣợng và nội dung giảng dạy theo hƣớng tăng cƣờng các kiến thức pháp luật chuyên ngành, phục vụ quá trình làm nghề sau này của sinh viên ra trƣờng ......................................................................................20 1.3.3. Chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng có cách thức và phƣơng pháp giảng dạy đƣợc thiết kế trên cơ sở phù hợp với đặc thù của đối tƣợng giảng dạy là các sinh viên thuộc cấp bậc giáo dục nghề nghiệp ...........................................................................21 1.3.4. Chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng có cách thức kiểm tra, đánh giá đa dạng, linh hoạt, xuất phát từ yêu cầu phù hợp với sự đa dạng của các đối tƣợng sinh viên đƣợc đào tạo nghề trong các trƣờng cao đẳng ...........................................................23 1.3.5. Chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng có quy định về chuẩn kiến thức, chuẩn kỹ năng (chuẩn đầu ra) liên quan đến pháp luật của sinh viên phải phù hợp với đặc thù nghề nghiệp và có thể phục vụ đắc lực cho quá trình hành nghề của từng đối tƣợng sinh viên đƣợc đào tạo trong các trƣờng cao đẳng.........................24 1.4. Mục đích, vai trò của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng..................................................................................26 1.4.1. Mục đích của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng .......................................................................................................26 1.4.2. Vai trò của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ......................................................................................................28 1.5. Tiêu chí đánh giá chất lƣợng của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ...............................................................33 1.6. Một số vấn đề lý luận về đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ...............................................................37 1.6.1. Tính tất yếu khách quan của việc đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ..........................................................37 1.6.2. Nguyên tắc, yêu cầu của việc đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ...................................................................41 1.6.3. Mục đích của việc đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ....................................................................................43 1.7. Kinh nghiệm một số nƣớc trên thế giới về xây dựng, thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng............44 1.7.1. Kinh nghiệm của Singapore .......................................................................44 1.7.2. Kinh nghiệm của Mỹ ..................................................................................48 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .......................................................................................52 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VÀ THỰC HIỆN CHƢƠNG TRÌNH DẠY MÔN PHÁP LUẬT TRONG CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG ...............................................................................................55 2.1. Thực trạng quy định pháp luật về chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ...............................................................55 2.1.1. Nội dung các quy định pháp luật hiện hành về chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng .................................................55 2.1.2. Đánh giá quy định pháp luật về chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ..........................................................................66 2.2. Thực trạng tổ chức, thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ...............................................................70 2.2.1. Thực trạng tổ chức xây dựng chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ..........................................................................70 2.2.2. Thực trạng thực hiện về nội dung, thời gian phân bổ trong chƣơng trình dạy môn pháp luật của các trƣờng cao đẳng ....................................73 2.2.3. Thực trạng về phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học môn pháp luật của các trƣờng cao đẳng ......................................................................78 2.2.4. Thực trạng về cách thức kiểm tra đánh giá môn học pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ..........................................................................81 2.2.5. Thực trạng kết quả về mặt kiến thức, kỹ năng, thái độ pháp luật của sinh viên sau khi tổ chức, thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng hiện nay...........................................84 2.3. Đánh giá thực trạng tổ chức, thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng.....................................................87 2.3.1. Những thành tựu .........................................................................................87 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................................91 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .......................................................................................97 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI CHƢƠNG TRÌNH DẠY MÔN PHÁP LUẬT TRONG CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG .......................99 3.1. Quan điểm của Đảng về đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ...............................................................99 3.2. Các giải pháp cụ thể nhằm đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng.................................................. 101 3.2.1. Phát triển và đa dạng hóa phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học, cách thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập trong chƣơng trình dạy môn pháp luật ........................................................................................... 101 3.2.2. Xây dựng chƣơng trình dạy môn pháp luật có nội dung mang tính thực tiễn, thực hành, góp phần phát triển kỹ năng nghề của sinh viên sau khi tốt nghiệp ............................................................................. 105 3.2.3. Xây dựng chƣơng trình dạy môn pháp luật có nội dung gắn với giáo dục đạo đức góp phần phát triển phẩm chất cho sinh viên ........... 106 3.2.4. Nâng cao trình độ, kỹ năng của đội ngũ giảng viên giảng dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ....................................................... 107 3.2.5. Hoàn thiện hệ thống học liệu của môn học pháp luật, tạo sự thống nhất về nội dung kiến thức trong giảng dạy và học tập môn học pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ....................................................... 111 3.2.6. Tăng cƣờng sự quản lý, kiểm tra, đánh giá hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho sinh viên của các trƣờng cao đẳng, tăng cƣờng xử lý vi phạm nhằm nâng cao trách nhiệm của các trƣờng cao đẳng trong quá trình các trƣờng xây dựng, tổ chức, thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật ........................................................................... 112 3.2.7. Các trƣờng cao đẳng cần xây dựng đa dạng, đồng bộ chƣơng trình dạy các môn học pháp luật chuyên ngành nhằm nâng cao tri thức, ý thức pháp luật về nghề nghiệp cho sinh viên ...................................... 113 3.2.8. Đề xuất xây dựng dự thảo đề cƣơng một số môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng ................................................................................ 115 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................... 115 KẾT LUẬN CHUNG ......................................................................................... 117 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 121 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1: Mức độ thƣờng xuyên giáo viên kết hợp các hình thức đánh giá kết quả học tập 83 Bảng 2.2: Lƣợng đề thi giáo viên sử dụng theo từng phƣơng pháp đánh giá kết quả học tập 83 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xuất phát từ mục tiêu giáo dục và đào tạo toàn diện của nhà trƣờng cũng nhƣ yêu cầu tăng cƣờng pháp chế xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nƣớc ta đã chủ trƣơng đƣa giáo dục pháp luật vào nhà trƣờng. Nghị quyết số 14/TU ngày 11/01/1979 về cải cách giáo dục, các nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V,VI,VII đều đã thể hiện nhất quán chủ trƣơng đó và nhấn mạnh vai trò của phổ biến giáo dục pháp luật trong quá trình xây dựng con ngƣời mới xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Vai trò của giáo dục pháp luật không chỉ có ý nghĩa quan trọng đối với các tầng lớp nhân dân nói chung mà còn đặc biệt quan trọng đối với một chủ thể đóng vai trò là nguồn lực xây dựng tƣơng lai của nƣớc nhà, kiến thiết nên tƣơng lai của đất nƣớc – đó chính là đối tƣợng học sinh, sinh viên trong nhà trƣờng. Nhận thức rõ vai trò của giáo dục pháp luật với đối tƣợng này thì Chỉ thị số 32 – CT/TW ngày 09/12/2003 của Ban bí thƣ trung ƣơng Đảng về tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân và Quyết định số 13/2003/ QĐ-TTg ngày 17/01/2013 của Thủ tƣớng Chính phủ: “…Chú trọng việc chuẩn hóa nội dung chương trình, tài liệu, sách giáo khoa giảng dạy pháp luật chính khóa cũng như việc tổ chức các hoạt động giáo dục pháp luật ngoại khóa bằng nhiều hình thức phong phú…” đã góp phần nâng cao chất lƣợng của hoạt động giáo dục pháp luật trong nhà trƣờng hiện nay. Cho đến nay việc chuẩn hóa nội dung chƣơng trình dạy môn pháp luật cũng nhƣ tài liệu giảng dạy pháp luật đã đạt đƣợc những thành tựu đáng kể cả về tƣ duy và hành động tuy nhiên trên thực tế vẫn bộc lộ nhiều hạn chế và bất cập về nội dung chƣơng trình, pháp luật về chƣơng trình dạy môn pháp luật còn chồng chéo, chƣa thống nhất, triệt để. Tình trạng các trƣờng cao 1 đẳng còn lúng túng, thực hiện chƣa tốt việc xây dựng, thi hành pháp luật về chƣơng trình dạy môn pháp luật. Hiện nay Luật giáo dục nghề nghiệp 2014 đã có hiệu lực thi hành từ 1/7/2015 làm thay đổi diện mạo của hệ thống giáo dục quốc dân trong đó có giáo dục bậc học cao đẳng. Đồng thời các văn bản hƣớng dẫn thi hành Luật giáo dục nghề nghiệp 2014 còn hạn chế về số lƣợng cũng nhƣ chất lƣợng do vậy chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng chƣa đƣợc quy định một cách rõ ràng, hoàn chỉnh và thống nhất. Luật giáo dục nghề nghiệp 2014 xác định rõ chƣơng trình dạy môn pháp luật sẽ đƣợc giao cho các trƣờng tự xây dựng trên tiêu chuẩn kỹ năng nghề mà không căn cứ vào chƣơng trình khung của Bộ giáo dục đào tạo để xây dựng chƣơng trình. Việc quy định có một hạn chế đó là các trƣờng cao đẳng dễ lâm vào tình trạng nếu không xây dựng tốt sẽ gây nên sự không thống nhất về chuẩn kiến thức, kỹ năng, nội dung chƣơng trình dạy môn pháp luật cũng nhƣ chất lƣợng của chƣơng trình dạy môn pháp luật và quan trọng nhất là chất lƣợng sinh viên ra trƣờng. Luật giáo dục nghề nghiệp 2014 quy định các trƣờng cao đẳng trong đó có hình thức đào tạo cao đẳng chính quy sẽ đƣợc chuyển sang hình thức đào tạo cao đẳng nghề, nhƣ vậy việc xây dựng chƣơng trình dạy môn pháp luật cho phù hợp với các tiêu chuẩn kỹ năng nghề nghiệp, với đối tƣợng sinh viên học nghề hiện đang là vấn đề rất đáng quan tâm. Hiện nay, Việt Nam đã và đang trong quá trình hội nhập mạnh mẽ và sâu sắc cả về văn hóa, giáo dục, kinh tế… do vậy nhiệm vụ xây dựng chƣơng trình dạy học của nhà trƣờng nói chung và chƣơng trình dạy môn pháp luật nói riêng phải phù hợp với xu hƣớng phát triển chƣơng trình giáo dục với các nƣớc trong khu vực, phù hợp với mục tiêu và nhu cầu xã hội đang là một thử thách lớn đối với các trƣờng cao đẳng. Nhận thức rõ tầm quan trọng cũng nhƣ tính cấp bách của vấn đề cần phải hoàn thiện cũng nhƣ đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các 2 trƣờng cao đẳng trong bối cảnh hiện nay nên tôi chọn đề tài “Đổi mới chương trình dạy môn pháp luật trong các trường cao đẳng” 2. Tình hình nghiên cứu Giáo dục pháp luật là vấn đề đƣợc đề cập trong rất nhiều các công trình nghiên cứu khoa học nhƣ “Giáo trình Lý luận chung về nhà nước và pháp luật” của Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, “Giáo trình Lý luận chung về nhà nước và pháp luật” của trƣờng Đại học Luật Hà Nội, “Những vấn đề cơ bản về pháp luật” của Viện Nghiên cứu Nhà nƣớc và pháp luật. Các công trình nghiên cứu nhƣ Luận án tiến sỹ Luật học của Đinh Xuân Thảo “Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề không chuyên luật ở nước ta hiện nay”, luận văn thạc sỹ luật học của Trƣơng Thị Hải Thanh “Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh, sinh viên các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay”, “Bàn về Giáo dục pháp luật” của Trần Ngọc Đƣờng và Dƣơng Thanh Mai, “Xác định mục tiêu, yêu cầu và nội dung chương trình dạy môn pháp luật trong các trường không chuyên luật” của Lê Minh Tâm (1995), “Về vấn đề giáo dục pháp luật trong các trường Trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề” của Lê Ngọc Lan (1994), “Giáo dục pháp luật trong các trường đại học không chuyên với việc cấu trúc lại kiến thức đào tạo ở bậc đại học” của Lê Viết Khuyến (1995), “Tiếp tục giáo dục pháp luật trong nhà trường – một nhiệm vụ cần thiết và cấp bách” của Nguyễn Duy Lãm (1995)... Nhìn chung các công trình nghiên cứu này đã đề cập, khai thác những khía cạnh khoa học của vấn đề giáo dục pháp luật trong nhà trƣờng tuy nhiên chƣa có những công trình nghiên cứu trực tiếp về chƣơng trình giáo dục môn pháp luật. Hiện nay bậc học cao đẳng đã thay đổi cả về diện mạo và bản chất dẫn đến chƣơng trình dạy môn pháp luật cũng cần phải có sự đổi mới. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu về giải pháp nhằm hoàn thiện, đổi mới chƣơng 3 trình dạy môn giáo dục pháp luật trong các trƣờng cao đẳng không chuyên luật hiện nay vẫn chƣa đƣợc thực hiện một cách có hệ thống và triệt để. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn Mục đích của luận văn là góp phần nghiên cứu sâu sắc hơn các vấn đề lý luận cũng nhƣ thực trạng của chƣơng trình dạy môn pháp luật và đặc biệt là giải pháp đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng không chuyên luật, góp phần hoàn thiện chƣơng trình cũng nhƣ nâng cao hiệu quả của việc thực hiện chƣơng trình dạy của môn học pháp luật trong các trƣờng cao đẳng không chuyên luật hiện nay. Để thực hiện đƣợc mục đích trên luận văn có các nhiệm vụ cụ thể nhƣ sau: - Xây dựng khái niệm, quan niệm về chƣơng trình dạy học nói chung và chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng nói riêng. Đồng thời làm rõ đặc điểm, nội dung của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng - Làm rõ tính đặc thù của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng. - Đánh giá thực trạng về chƣơng trình dạy môn pháp luật hiện nay, nguyên nhân dẫn đến thực trạng xảy ra trên thực tế. - Đề xuất những giải pháp nhằm đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật góp phần ngày càng hoàn thiện chƣơng trình và nâng cao hiệu quả trên thực tế. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn * Đối tượng nghiên cứu Luận văn đi vào tập trung nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng bao gồm: - Quan niệm, đặc điểm, nội dung của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng. 4 - Tính đặc thù của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng - Đánh giá thực trạng về chƣơng trình dạy môn pháp luật cũng nhƣ thực trạng tổ chức thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng hiện nay. - Kinh nghiệm của 1 số nƣớc trên thế giới về chƣơng trình dạy môn pháp luật tập trung vào phƣơng pháp dạy học trong nhà trƣờng. - Những giải pháp nhằm đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật * Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: + Thực trạng chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng không chuyên luật. + Thực trạng tổ chức thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng không chuyên luật. - Về thời gian: giai đoạn từ năm 1996 đến nay 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Phƣơng pháp chung: Luận văn dựa trên phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Duy vật biện chứng và chủ nghĩa Duy vật lịch sử, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Luận văn đƣợc thực hiện cũng nhƣ xây dựng trên cơ sở vận dụng đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng nhƣ quy định pháp luật của Nhà nƣớc hiện hành. Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể: Luận văn sử dụng phƣơng pháp phân tích, so sánh, quy nạp, diễn dịch, lịch sử, so sánh, tổng hợp, phƣơng pháp kết hợp lý luận và thực tiễn, phƣơng pháp điều tra xã hội học pháp luật, thống kê... để tiếp cận vấn đề và phân tích tổng hợp, so sánh để rút ra kinh nghiệm vận dụng vào Việt Nam. 5 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn - Luận văn đƣa ra cái nhìn tổng quan về sự phát triển của chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng thông qua đó có sự đánh giá, phân tích khách quan về thực trạng, nguyên nhân của thực trạng đó đồng thời đề xuất giải pháp đổi mới chƣơng trình. Đồng thời đƣa ra một số những kinh nghiệm của 1 số quốc gia trên thế giới từ đó có thể vận dụng để đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật tại các trƣờng cao đẳng không chuyên luật hiện nay. - Luận văn có thể là tài liệu tham khảo cho những ngƣời học tập nghiên cứu về chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng, trung cấp. Qua đó đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn thiện văn bản pháp luật về chƣơng trình dạy môn pháp luật nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập giáo dục khu vực cũng nhƣ nhu cầu đào tạo đội ngũ ngƣời lao động, hoàn thiện cả về chuyên môn và nhân cách làm ngƣời trong tƣơng lai. 7. Kết cấu của luận văn Với những yêu cầu trên, ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn đƣợc kết cấu thành ba chƣơng. Cụ thể: - Chương 1. Cơ sở lý luận về chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng. - Chương 2. Thực trạng xây dựng và thực hiện chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng. - Chương 3. Giải pháp đổi mới chƣơng trình dạy môn pháp luật trong các trƣờng cao đẳng. 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHƢƠNG TRÌNH DẠY MÔN PHÁP LUẬT TRONG CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG 1.1 . Chƣơng trình dạy học và chƣơng trình dạy học trong các trƣờng cao đẳng 1.1.1. Chương trình dạy học Dạy học đƣợc hiểu là hình thức đặc biệt của giáo dục, trong đó giáo dục là hoạt động dạy học theo nghĩa rộng, dạy học đƣợc xem nhƣ trƣờng hợp riêng của giáo dục. Dạy học là con đƣờng đặc biệt quan trọng trong mối quan hệ biện chứng và phối hợp với các con đƣờng, hoạt động khác trong quá trình giáo dục để thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ đặt ra. Nhƣ vậy dạy học là hoạt động có phạm vi hẹp hơn so với hoạt động giáo dục nói chung. Giáo trình Giáo dục học đƣa ra khái niệm Chƣơng trình dạy học nhƣ sau: “Chương trình dạy học là văn kiện do Nhà nước ban hành trong đó quy định một cách cụ thể: vị trí, mục đích môn học, phạm vi và hệ thống nội dung môn học, sô tiết dành cho môn học nói chung, cho từng phần, từng chương, từng bài nói riêng” [29, tr.194]. Cũng theo đó khái niệm chƣơng trình dạy học nêu trên đƣợc hiểu là chƣơng trình dạy học của một môn học cụ thể. Theo quan điểm của một số tài liệu lí luận dạy học hiện nay, thì quan niệm về chƣơng trình dạy học còn đƣợc hiểu theo nghĩa rộng đó là thuật ngữ Curriculum (Chƣơng trình giáo dục) [29, tr. 195]. Theo nghiên cứu của GS. Nguyễn Đức Chính, thuật ngữ chƣơng trình giáo dục xuất hiện từ năm 1820, tuy nhiên phải đến giữa thế kỉ 20, thuật ngữ này mới đƣợc sử dụng một cách chuyên nghiệp ở Hoa Kỳ và một số nƣớc có nền giáo dục phát triển. Curriculum có gốc Latinh là Currere, có nghĩa là “to run” (chạy, điều hành hoặc “to run a course” - điều hành một khoá học). Do 7 vậy, định nghĩa truyền thống của chƣơng trình giáo dục là “một khoá học” (Course of Study) [14, tr.12]. Theo K.Frey, nhà nghiên cứu giáo dục hàng đầu của nƣớc Đức thì cho rằng: Curriculum - Chƣơng trình giáo dục là sự trình bày, diễn tả có hệ thống việc dạy - học đƣợc dự kiến trong một khoảng thời gian xác định mà sản phẩm của sự trình bày đó là một hệ thống xác định các thành tố khác nhau nhằm chuẩn bị, thực hiện và đánh giá một cách tối ƣu việc dạy - học [14, tr.15]. Một số học giả khác lại có quan niệm về chƣơng trình giáo dục, đó là: một bản thiết kế tổng thể cho một hoạt động đào tạo (có thể kéo dài một vài giờ, một ngày, một tuần hay vài năm). Nhƣ vậy một chƣơng trình giáo dục không chỉ cho ta biết nội dung cần đào tạo mà còn chỉ ra phƣơng pháp đào tạo và các cách thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập và tất cả đƣợc sắp xếp theo một thời gian biểu chặt chẽ. Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu cũng đã đƣa ra những định nghĩa, quan niệm về chƣơng trình giáo dục. Có thể kể đến quan điểm của PGS.TS Nguyễn Hữu Chí – cố vấn Ban tuyên giáo Trung ƣơng, ông cho rằng: Chƣơng trình giáo dục là sự trình bày có hệ thống một kế hoạch tổng thể các hoạt động giáo dục trong một thời gian xác định, trong đó nêu lên các mục tiêu học tập mà ngƣời học cần đạt đƣợc, đồng thời xác định rõ phạm vi, mức độ nội dung học tập, các phƣơng tiện, phƣơng pháp, cách thức tổ chức học tập, cách đánh giá kết quả học tập, nhằm đạt đƣợc các mục tiêu học tập đề ra [14, tr. 16]. Ở góc độ pháp luật, Luật Giáo dục năm 2005, Điều 6 có đƣa ra định nghĩa về chƣơng trình giáo dục nhƣ sau: Chƣơng trình giáo dục thể hiện mục tiêu giáo dục; quy định chuẩn kiến thức, kỹ năng, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục, 8 phƣơng pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, cách thức đánh giá kết quả giáo dục đối với các môn học ở mỗi lớp, mỗi cấp học hoặc trình độ đào tạo [33, tr.5]. Điều 41 Luật Giáo dục năm 2005 cũng quy định: Chƣơng trình giáo dục đại học thể hiện mục tiêu giáo dục đại học; quy định chuẩn kiến thức, kỹ năng, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục đại học, phƣơng pháp và hình thức đào tạo, cách thức đánh giá kết quả đào tạo đối với mỗi môn học, ngành học, trình độ đào tạo của giáo dục đại học; bảo đảm yêu cầu liên thông với các chƣơng trình giáo dục khác [3, tr.32]. Theo Luật giáo dục nghề nghiệp 2014 có hiệu lực thi hành ngày 1/7/2015 cũng thể hiện quan điểm về chƣơng trình giáo dục đó là một văn bản trong đó quy định chuẩn kiến thức, kỹ năng của ngƣời học sau khi tốt nghiệp; phạm vi và cấu trúc nội dung, phƣơng pháp và hình thức đào tạo; cách thức đánh giá kết quả học tập đối với từng mô-đun, tín chỉ, môn học, từng chuyên ngành hoặc từng nghề và từng trình độ. Nhƣ vậy chƣơng trình dạy học theo quan niệm của khoa học giáo dục hiện đại pháp luật là theo nghĩa rộng bao gồm phƣơng diện cấu trúc thứ bậc của yếu tố nội dung và phƣơng diện phƣơng pháp khi thực hiện nội dung chƣơng trình dạy học cho từng ngƣời học xác định cụ thể. Curriculum vừa phản ánh mặt cấu trúc thiết kế chƣơng trình vừa phản ánh mặt vận hành của bản thiết kế đó (quá trình). Nó vừa để chỉ cái phải lĩnh hội (nội dung) vừa lẫn phƣơng thức tổ chức, hỗ trợ hoạch định hoạt động (tiến trình). Khi đó cần hiểu chƣơng trình dạy học là một bản thiết kế tổng thể quá trình dạy học, nó không chỉ cho biết nội dung học vấn mà còn cho biết các phƣơng pháp dạy học và cách thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập của sinh viên. Do đó, có thể đƣa ra một khái niệm chung về chƣơng trình dạy học nhƣ sau: 9 Chương trình dạy học là một văn bản thể hiện mục tiêu giáo dục; quy định chuẩn kiến thức, kỹ năng, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, cách thức đánh giá kết quả giáo dục đối với các môn học ở mỗi lớp, mỗi cấp học hoặc trình độ đào tạo. 1.1.2. Chương trình dạy học trong các trường cao đẳng Chƣơng trình dạy học trong các trƣờng cao đẳng là một loại hình chƣơng trình dạy học đƣợc xếp theo các cấp bậc giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân. Tùy từng quốc gia, mà chƣơng trình dạy học trong các trƣờng cao đẳng đƣợc xây dựng với tính chất và vị trí không hoàn toàn giống nhau. Ở Việt Nam, vị thế của chƣơng trình dạy học hệ cao đẳng theo quy định của Luật giáo dục 2005 và Luật giáo dục nghề nghiệp năm 2014 đang có một sự thay đổi lớn. Theo Luật giáo dục 2005, hệ thống giáo dục quốc dân theo gồm các cấp nhƣ giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thƣờng xuyên, giáo dục đại học và sau đại học. Mỗi cấp giáo dục, lại có các loại hình cụ thể, nhƣ: Giáo dục mầm non gồm có giáo dục nhà trẻ và mẫu giáo: thực hiện việc nuôi dƣỡng, chăm sóc giáo dục trẻ em từ ba tháng tuổi đến sáu tuổi; Giáo dục phổ thông gồm có cấp tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông trong đó giáo dục tiểu học đƣợc thực hiện trong năm năm học, từ lớp một đến lớp năm. Giáo dục trung học cơ sở thực hiện trong bốn năm học, từ lớp sáu đến lớp chín, giáo dục trung học phổ thông đƣợc thực hiện trong ba năm học, từ lớp mƣời đến lớp mƣời hai; Giáo dục nghề nghiệp gồm có: trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề. Trung cấp chuyên nghiệp đƣợc thực hiện từ ba đến bốn năm học đối với ngƣời có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông, dạy nghề đƣợc thực hiện dƣới một năm đối với đào tạo nghề trình độ sơ cấp, từ một đến ba năm đối với đào tạo nghề trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng; Giáo dục thƣờng xuyên: Giúp cho đối tƣợng vừa học vừa làm, học liên tục, 10 học suốt đời nhằm hoàn thiện nhân cách, mở rộng hiểu biết, nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn nghiệp vụ cải thiện chất lƣợng cuộc sống, tìm việc làm, tự tạo việc làm và thích nghi với xã hội; Giáo dục đại học và sau đại học (sau đây gọi chung là giáo dục đại học) đào tạo trình độ cao đẳng, trình độ đại học, trình độ thạc sĩ, trình độ tiến sĩ. Luật giáo dục đại học 2012 cũng quy định trƣờng cao đẳng là một trong những cơ sở đào tạo giáo dục đại học trong hê ̣ thố ng giáo du ̣c quố c dân (Điều 7). Nhƣ vậy, có thể thấy, giáo dục bậc cao đẳng trƣớc thời điểm Luật giáo dục nghề nghiệp có hiệu lực (trƣớc ngày 01/7/2015), thuộc bậc giáo dục đại học. Theo đó, chƣơng trình dạy học bậc cao đẳng cũng sẽ thuộc hệ thống chƣơng trình dạy học đại học. Đây là loại hình chƣơng trình phục vụ việc đào tạo trình độ cao đẳng, với thời gian cụ thể đƣợc thực hiện từ hai đến ba năm học tùy theo ngành nghề đào tạo đối với ngƣời có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông hoặc bằng tốt nghiệp trung cấp; từ một năm rƣỡi đến hai năm học đối với ngƣời có bằng tốt nghiệp trung cấp cùng chuyên ngành. Đào tạo trình độ cao đẳng giúp sinh viên có kiến thức chuyên môn và kỹ năng thực hành cơ bản để giải quyết những vấn đề thông thƣờng thuộc chuyên ngành đƣợc đào tạo, phải bảo đảm cho sinh viên có những kiến thức khoa học cơ bản và kiến thức chuyên môn cần thiết, chú trọng rèn luyện kỹ năng thực hành cơ bản và năng lực thực hiện công tác chuyên môn. Tuy nhiên, khi Luật giáo dục nghề nghiệp 2014 có hiệu lực ngày 01/7/2015, thì giáo dục cao đẳng không thuộc bậc giáo dục đại học nữa, mà thuộc hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Cụ thể, Điều 76 của Luật này quy định: “Giáo dục nghề nghiệp đào tạo trình độ sơ cấp, trung cấp, cao đẳng và các chương trình đào tạo nghề nghiệp khác; Giáo dục đại học và sau đại học (sau đây gọi chung là giáo dục đại học) đào tạo trình độ đại học, trình độ thạc sĩ, trình độ tiến sĩ” [36, tr. 43]. 11