Tài liệu đọc hiểu tác phẩm tự sự hiện đại giai đoạn 1930 1945 trong nhà trường thpt (qua hai đứa trẻ và chí phèo)

Header Page 1 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh LêI c¶m ¬n Em xin bµy tá lêi c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt cña m×nh tíi Th.S Vò Ngäc Doanh, ng­êi ®· tËn t×nh gióp ®ì, h­íng dÉn em hoµn thµnh khãa luËn. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« trong tæ Ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n, khoa Ng÷ V¨n, tr­êng §¹i Häc S­ Ph¹m Hµ Néi 2 ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho em trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu. Xin c¶m ¬n thÇy c«, b¹n bÌ ®· ®éng viªn, gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn. Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2007 Sinh viªn Vò ThÞ H¹nh 1 Footer Page 1 of 75. Header Page 2 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan nh÷ng néi dung t«i tr×nh bµy trong khãa luËn lµ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña b¶n th©n t«i d­íi sù h­íng dÉn cña c¸c thÇy c« gi¸o (®Æc biÖt lµ thÇy Vò Ngäc Doanh). Nh÷ng néi dung nµy kh«ng trïng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2007 Sinh viªn Vò ThÞ H¹nh 2 Footer Page 2 of 75. Header Page 3 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh môc lôc lêi c¶m ¬n .................................................................................................. 1 Lêi cam ®oan ............................................................................................ 2 A. PhÇn më ®Çu ......................................................................................... 5 1. LÝ do chän ®Ò tµi ........................................................................................ 5 2. LÞch sö vÊn ®Ò............................................................................................ 6 3. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................. 8 4. NhiÖm vô nghiªn cøu ................................................................................ 8 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ........................................................................... 8 B. phÇn néi dung ..................................................................................... 9 CH¦¥NG 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung ........................................................ 9 1.1 VÊn ®Ò tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc......................................................... 9 1.1.1 Ph­¬ng thøc s¸ng t¹o cña nhµ v¨n .................................................. 9 1.1.2 C¬ chÕ ho¹t ®éng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc .............................. 10 1.1.3 Nh÷ng khã kh¨n vÒ kho¶ng c¸ch khi tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc 12 1.2 ThÓ lo¹i víi vÊn ®Ò tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc .................................. 14 1.2.1 VÊn ®Ò thÓ lo¹i ............................................................................... 14 1.2.2 ThÓ lo¹i tù sù ................................................................................. 17 1.3 §äc hiÓu lµ con ®­êng ®Æc tr­ng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc............. 18 1.3.1 Quan niÖm vÒ ®äc hiÓu ................................................................. 18 1.3.2 §äc hiÓu lµ con ®­êng ®Æc tr­ng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc .. 19 CH¦¥NG 2: §äc hiÓu t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945 Trong tr­êng trung häc phæ th«ng ...................... 21 2.1 §Æc tr­ng thÓ lo¹i tù sù hiÖn ®¹i ......................................................... 21 2.1.1 Cèt truyÖn ...................................................................................... 21 2.1.2 Nh©n vËt ........................................................................................ 23 3 Footer Page 3 of 75. Header Page 4 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh 2.1.3 Ng«n ng÷ ....................................................................................... 25 2.2 §äc hiÓu t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930 – 1945 ................... 27 2.2.1 Kh¸i qu¸t vÒ ®äc hiÓu.................................................................... 27 2.2.2 §äc hiÓu t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945 ............... 28 CH¦¥NG 3. thiÕt kÕ gi¸o ¸n thùc nghiÖm.................................. 40 3.1 C¬ së thiÕt kÕ gi¸o ¸n ............................................................................ 40 3.2 Gi¸o ¸n thùc nghiÖm ............................................................................. 40 c. PhÇn kÕt luËn .................................................................................. 64 Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................ 65 Danh môc nh÷ng tõ viÕt t¾t Gv: Gi¸o viªn Hs: Häc sinh Sgk: S¸ch gi¸o khoa 4 Footer Page 4 of 75. Header Page 5 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh A. PhÇn më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi V¨n häc lµ mét trong bÈy h×nh thøc nghÖ thuËt. NÕu con ng­êi biÕt ®Õn ©m nh¹c b»ng ©m thanh nhÞp ®iÖu, héi häa b»ng ®­êng nÐt mµu s¾c, ®iªu kh¾c b»ng h×nh khèi…Th× v¨n häc lµ tæng hîp cña c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt trªn. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña v¨n häc lµ ph¶n ¸nh ®êi sèng b»ng h×nh t­îng th«ng qua ng«n ng÷. VÊn ®Ò gi¶ng d¹y m«n V¨n cã vÞ trÝ quan träng trong nhµ tr­êng phæ th«ng. Theo GS. TrÇn Thanh §¹m trong cuèn “VÊn ®Ò gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc theo lo¹i thÓ” NXBGD. 1971 viÕt : “Môc ®Ých, ý nghÜa cña m«n gi¶ng v¨n trong nhµ tr­êng lµ gióp häc sinh c¶m thô ®Çy ®ñ nhÊt, lÜnh héi ®­îc s©u s¾c nhÊt mäi gi¸ trÞ t­ t­ëng vµ nghÖ thuËt trong h×nh t­îng v¨n häc cña t¸c phÈm tõ ®ã mµ gi¸o dôc cho c¸c em vÒ nhËn thøc, vÒ t­ t­ëng, t×nh c¶m, ®¹o ®øc, thÈm mü, vÒ c¶ t­ duy vµ ng«n ng÷ n÷a. §äc, ph©n tÝch, gi¶ng gi¶i t¸c phÈm lµ nh»m vµo môc ®Ých ®ã: lµm cho häc sinh c¶m vµ hiÓu”. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã víi ng­êi gi¸o viªn hoµn toµn kh«ng ph¶i viÖc dÔ dµng. §Æc biÖt, trong hoµn c¶nh x· héi hiÖn nay_ thêi k× bïng næ th«ng tin vµ c«ng nghÖ ®· ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc gi¶ng d¹y m«n v¨n. Do ®ã cÇn cã ph­¬ng ph¸p phï hîp vµ ®óng ®¾n ®Ó viÖc d¹y v¨n ®¹t môc ®Ých vµ hiÖu qu¶. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p d¹y v¨n nh­ng hiÖn nay c¸c ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng ®· béc lé nhiÒu bÊt cËp vµ h¹n chÕ. Theo Phóc Nguyªn trong b¸o V¨n nghÖ sè 36 ( 9/9/2006 ) thùc tr¹ng viÖc d¹y häc v¨n hiÖn nay: “Theo mét lèi mßn qu¸ cò: gi¸o viªn chØ lµm nhiÖm vô “rãt kiÕn thøc vµo b×nh chøa häc sinh” mµ kh«ng cÇn biÕt c¸c em cã “tiªu hãa” ®­îc kiÕn thøc ®ã kh«ng, cßn häc sinh th× tiÕp thu kiÕn thøc mét c¸ch thô ®éng ®Ó råi tr¶ bµi cho thÇy nguyªn si nh­ thÕ vµ lµm theo nh÷ng ý t­ëng cña thÇy häc theo nh÷ng bµi mÉu cã s½n. C¸ch d¹y häc theo kiÓu nµy ®· thñ tiªu vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o cña 5 Footer Page 5 of 75. Header Page 6 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh häc sinh trong häc v¨n kh«ng kh¬i dËy ®­îc nh÷ng tiÒm n¨ng v¨n häc cña häc sinh”. C¬ chÕ d¹y häc cña c¸c ph­¬ng ph¸p nµy lµ: Gi¸o viªn lµ nh©n vËt trung t©m, gi¸o viªn lµ ng­êi truyÒn thô kiÕn thøc, häc sinh tiÕp thu, tiÕp xóc tri thøc v¨n th«ng qua l¨ng kÝnh chñ quan cña gi¸o viªn, phô thuéc hoµn toµn vµo ng­êi gi¸o viªn. Do ®ã, vÊn ®Ò ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n lµ viÖc lµm quan träng cÇn gi¶i quyÕt ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu “häc sinh ph¶i lµ chñ thÓ s¸ng t¹o trong viÖc häc v¨n”. §äc hiÓu t¸c phÈm v¨n häc theo lo¹i thÓ lµ kiÓu d¹y häc míi cã thÓ kh¾c phôc h¹n chÕ ®ã. C¬ chÕ kiÓu d¹y häc nµy vËn hµnh theo nguyªn t¾c: T¸c phÈm v¨n häc lµ ®èi t­îng chiÕm lÜnh cña c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh, trong ®ã gi¸o viªn gi÷ vai trß chØ ®¹o, h­íng dÉn häc sinh trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, kh¸m ph¸ t¸c phÈm. MÆt kh¸c, trong t­¬ng quan gi÷a c¸c thÓ lo¹i v¨n häc: tr÷ t×nh, kÞch, tù sù, thÓ lo¹i tù sù chiÕm khèi l­îng kiÕn thøc lín trong ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng. Tù sù lµ kh¸i niÖm réng, trong ph¹m vi nghiªn cøu cña khãa luËn t¸c gi¶ chØ tËp trung t×m hiÓu vÒ tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945. Do vËy, t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu trong khãa luËn lµ: “§äc hiÓu t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945 trong nhµ tr­êng trung häc phæ th«ng”. Trong ®ã, t¸c gi¶ tËp trung t×m hiÓu 2 t¸c phÈm “Hai ®øa trΔ (Th¹ch Lam) vµ “ChÝ PhÌo” (Nam Cao). Qua ®Ò tµi, b¶n th©n ng­êi viÕt muèn cã dÞp n©ng cao kiÕn thøc tù rÌn luyÖn n¨ng lùc s­ ph¹m cña ng­êi gi¸o viªn d¹y v¨n t­¬ng lai. §ång thêi, muèn gãp mét phÇn t×m tßi, s¸ng t¹o vµo con ®­êng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Tõ cæ ®¹i khi xuÊt hiÖn ch÷ viÕt ®· cã h×nh thøc ®äc ®Ó hiÓu. HiÖn nay viÕt vÒ vÊn ®Ò ®äc hiÓu ch­a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo hoµn chØnh nh­ng ®· cã nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn lÜnh vùc nghiªn cøu nµy. 6 Footer Page 6 of 75. Header Page 7 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh Trªn thÕ giíi, A. Nhic«nxki (Nga) trong “Ph­¬ng ph¸p d¹y t¸c phÈm trong nhµ tr­êng phæ th«ng” ®· chó ý ®Õn ho¹t ®éng ®äc, ®Æc biÖt lµ ®äc diÔn c¶m. I. A Rez trong “ph­¬ng ph¸p luËn d¹y v¨n häc” ®· tr×nh bµy mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y häc. Trong ®ã, t¸c gi¶ còng chó ý ®Õn ®äc s¸ng t¹o vµ coi ®©y lµ ph­¬ng ph¸p ®Æc biÖt, ®Æc thï nh»m ph¸t triÓn c¶m thô nghÖ thuËt, h×nh thµnh nh÷ng thÓ nghiÖm nghÖ thuËt: Gi¸o viªn ®äc diÔn c¶m, gi¸o viªn gäi häc sinh ®äc diÔn c¶m, gi¸o viªn ®äc diÔn c¶m vµ gi¶ng b×nh. Ở ViÖt Nam cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu sau: GS. NguyÔn Thanh Hïng cã mét sè bµi viÕt tiªu biÓu sau: Trong cuèn “ V¨n häc vµ nh©n c¸ch” NXBVH. 1994 : T¸c gi¶ cã bµi viÕt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a liªn t­ëng vµ t­ëng t­îng víi ®äc v¨n “sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®äc ®­îc vËn ®éng trong ho¹t ®éng liªn t­ëng, t­ëng t­îng vµ gi¶i thÝch nghÖ thuËt”. Trong bµi viÕt “D¹y ®äc hiÓu lµ t¹o nÒn t¶ng v¨n hãa cho ng­êi ®äc”, t¸c gi¶ còng chØ ra viÖc ®äc hiÓu sÏ gãp phÇn h×nh thµnh cñng cè vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc n¾m v÷ng vµ sö dông tiÕng ViÖt mét c¸ch thµnh th¹o. Tõ b×nh diÖn v¨n hãa Êy bµi viÕt còng x¸c ®Þnh: §äc lµ mét n¨ng lùc v¨n hãa cã ý nghÜa c¬ b¶n víi viÖc ph¸t triÓn nh©n c¸ch. Trong chuyªn ®Ò “§äc vµ tiÕp nhËn v¨n ch­¬ng”, t¸c gi¶ ®· tr¶ ®äc vÒ vÞ trÝ xøng ®¸ng cña nã vµ kh¼ng ®Þnh: TiÕp nhËn v¨n häc lµ mét qu¸ tr×nh v× nã chØ thùc sù diÔn ra mét ho¹t ®éng duy nhÊt lµ ®äc v¨n. GS. TrÇn §×nh Sö trong cuèn “§äc v¨n häc v¨n” quan niÖm râ rµng vÒ ®äc hiÓu v¨n vµ xem ®©y lµ viÖc ®Çu tiªn kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh häc v¨n. Trong bµi viÕt trªn b¸o V¨n NghÖ (14/02/1998) “ M«n v¨n thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” t¸c gi¶ nhÊn m¹nh ®Õn mét trong ba môc tiªu cña viÖc d¹y häc v¨n, 7 Footer Page 7 of 75. Header Page 8 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ®äc hiÓu c¸c v¨n b¶n ®Æc biÖt lµ c¸c v¨n b¶n nghÖ thuËt lµ t¹o cho häc sinh kh¶ n¨ng biÕt ®äc v¨n mét c¸ch cã v¨n hãa, cã ph­¬ng ph¸p, kh«ng suy diÔn, tïy tiÖn. GS. Phan Träng LuËn trong chuyªn luËn “C¶m thô v¨n häc, gi¶ng d¹y v¨n häc” ph©n tÝch tÇm quan träng cña ho¹t ®éng ®äc: §äc tõ ch÷ ®Çu ®Õn ch÷ cuèi, ®äc ®Ó ©m vang, ®äc ®Ó tri gi¸c c¶m gi¸c ®­îc b»ng m¾t, tai tÊt c¶ nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt, tõ ng÷. Qu¸ tr×nh ®äc ë ®©y lµ qu¸ tr×nh tiÕp cËn v¨n häc, tõng b­íc th©m nhËp vµo néi dung, ý nghÜa t¸c phÈm. Nh­ vËy, tÊt c¶ c¸c nhµ nghiªn cøu trong c¸c bµi viÕt cña m×nh ®Òu cho r»ng ®äc lµ ho¹t ®éng ®Çu tiªn cña tiÕp nhËn v¨n ch­¬ng. Dùa vµo thµnh qu¶ nghiªn cøu trªn, trong khãa luËn nµy chóng t«i tiÕn hµnh tæ chøc c¸c b­íc ®äc hiÓu t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945. 3. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu Víi khu«n khæ ph¹m vi ®Ò tµi, trong khãa luËn chóng t«i tËp trung t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ ®äc hiÓu t¸c phÈm vËn dông vµo thÓ lo¹i tù sù hiÖn ®¹i. Tõ ®ã, tæ chøc c¸c b­íc ®äc hiÓu mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu trong tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu Trong khãa luËn chóng t«i tËp trung t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò sau: - TËp hîp c¸c vÊn ®Ò lÝ luËn cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi. - VËn dông c¸c b­íc ®äc hiÓu t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i giai ®o¹n 1930-1945. - ThiÕt kÕ gi¸o ¸n thùc nghiÖm. + Hai ®øa trÎ ( Th¹ch Lam ) + ChÝ PhÌo ( Nam Cao ) 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ thuyÕt - Ph­¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu - Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm 8 Footer Page 8 of 75. Header Page 9 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh B. phÇn néi dung CH¦¥NG 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung 1.1 VÊn ®Ò tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc  TiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc lµ g×? Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, tiÕp nhËn lµ “®ãn nhËn c¸i tõ ng­êi kh¸c, n¬i kh¸c chuyÓn giao cho”. Theo NguyÔn Thanh Hïng trong “§äc vµ tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n ch­¬ng” cho r»ng: “TiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc lµ qu¸ tr×nh ®em l¹i cho ng­êi ®äc sù h­ëng thô vµ høng thó trÝ tuÖ h­íng vµo ho¹t ®éng ®Ó cñng cè vµ ph¸t triÓn mét c¸ch phong phó nh÷ng kh¶ n¨ng thuéc thÕ giíi tinh thÇn vµ n¨ng lùc c¶m xóc cña con ng­êi tr­íc ®êi sèng” VÒ thùc chÊt, tiÕp nhËn v¨n häc lµ cuéc giao tiÕp gi÷a ng­êi ®äc vµ t¸c gi¶ qua t¸c phÈm. Nã ®ßi hái ng­êi ®äc tham gia víi tÊt c¶ t©m hån vµ trÝ tuÖ, høng thó vµ nh©n c¸ch, tri thøc vµ søc s¸ng t¹o. Ng­êi ®äc võa nhËp th©n ®Ó thÓ nghiÖm néi dung t¸c phÈm võa ph¶i ph©n th©n duy tr× kho¶ng c¸ch thÈm mü ®Ó nh×n nhËn t¸c phÈm tõ bªn ngoµi, ®Ó th­ëng thøc tµi nghÖ hoÆc nhËn ra ®iÒu bÊt cËp hay c¾t nghÜa kh¸c víi t¸c gi¶. Mçi t¸c phÈm ®­îc s¸ng t¹o bëi mét ph­¬ng thøc nhÊt ®Þnh, ph­¬ng thøc Êy quy ®Þnh c¸ch thøc tiÕp nhËn t¸c phÈm. Môc ®Ých cuèi cïng cña d¹y häc t¸c phÈm v¨n häc lµ: Gióp cho ng­êi häc hiÓu, c¶m t¸c phÈm tõ ®ã gãp phÇn lµm giµu hiÓu biÕt vµ hoµn thiÖn nh©n c¸ch. Muèn vËy cÇn hiÓu t¸c phÈm ®ã lµm ra b»ng c¸ch nµo? 1.1.1 Ph­¬ng thøc s¸ng t¹o cña nhµ v¨n Bèn thµnh tè t¹o nªn chu kú qu¸ tr×nh s¸ng t¸c vµ th­ëng thøc v¨n häc: thêi ®¹i, nhµ v¨n, t¸c phÈm, b¹n ®äc. Trong ®ã, nhµ v¨n víi t­ c¸ch chñ thÓ s¸ng t¹o gi÷ vai trß quan träng nhÊt. Ho¹t ®éng cña nhµ v¨n b¾t ®Çu b»ng sù 9 Footer Page 9 of 75. Header Page 10 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh quan s¸t: quan s¸t ®èi t­îng thÈm mü kh¸ch quan trong thêi ®¹i vµ quan s¸t nhu cÇu thÞ hiÕu cña ng­êi ®äc. Môc ®Ých ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña nhµ v¨n lµ biÕn ®èi t­îng thÈm mü kh¸ch quan thµnh nhu cÇu thÈm mü x· héi. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®ã lµ qu¸ tr×nh s¸ng t¸c. Nh­ng trong qu¸ tr×nh s¸ng t¸c nhµ v¨n ®· lùa chän ph­¬ng thøc nµo ®Ó s¸ng t¹o t¸c phÈm ? ThÓ lo¹i chÝnh lµ ph­¬ng thøc nhµ v¨n s¸ng t¹o t¸c phÈm. Theo c¸ch ph©n chia th«ng th­êng t¸c phÈm v¨n häc ®­îc chia thµnh 3 lo¹i: Tr÷ t×nh, tù sù, kÞch. NÕu trong t¸c phÈm tr÷ t×nh néi dung t¸c phÈm lµ ®êi sèng ®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua t©m tr¹ng c¶m xóc cña nhµ v¨n; trong t¸c phÈm kÞch, nhµ v¨n nhËn thøc hiÖn thùc kh¸ch quan th«ng qua c¸c m©u thuÉn, xung ®ét; th× t¸c phÈm tù sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng b»ng c¸c h×nh ¶nh kh¸ch quan. VÒ ph­¬ng diÖn triÕt häc, kh¸ch quan ë ®©y ph¶i ®­îc hiÓu lµ kh¸ch quan hai. Kh¸ch quan mét chÝnh lµ ®êi sèng. Nhµ v¨n nhËn thøc kh¸ch quan mét ph¶n ¸nh vµo t¸c phÈm th«ng qua l¨ng kÝnh chñ quan cña m×nh trë thµnh kh¸ch quan hai chÝnh lµ néi dung t¸c phÈm. Nh­ vËy, trong t¸c phÈm v¨n häc cã néi dung kh¸ch quan vµ néi dung chñ quan. Nãi c¸ch kh¸c, kh¸ch quan ®­îc ph¶n ¸nh th«ng qua nhËn thøc, ®¸nh gi¸ cña nhµ v¨n. Nh­ vËy, quy tr×nh s¸ng t¸c cña nhµ v¨n lµ: kh¸ch quan mét → nhËn thøc → kh¸i qu¸t → ®¸nh gi¸ → biÓu hiÖn → kh¸ch quan hai (t¸c phÈm tù sù). ViÖc hiÓu ph­¬ng thøc s¸ng t¹o t¸c phÈm cña nhµ v¨n t¹o ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò cho viÖc tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc ®óng h­íng, ®óng b¶n chÊt vµ s©u s¾c. 1.1.2 C¬ chÕ ho¹t ®éng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc C¬ chÕ ho¹t ®éng tiÕp nhËn gåm 4 b­íc: ®äc, ph©n tÝch, c¾t nghÜa, b×nh gi¸. TiÕp nhËn t¸c phÈm tù sù còng dùa trªn c¬ chÕ Êy. 1.1.2.1 §äc §äc lµ sù khëi ®Çu viÖc tiÕp nhËn v¨n b¶n, ®©y lµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o vµ 10 Footer Page 10 of 75. Header Page 11 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh mang tÝnh trùc c¶m. V¨n b¶n tån t¹i kh¸ch quan, lµ hÖ thèng ng«n ng÷ ®­îc tæ chøc theo mét kiÓu, lo¹i nµo ®ã tïy thuéc vµo chøc n¨ng nã ph¶i thùc hiÖn hoÆc bÞ quy ®Þnh bëi ph­¬ng thøc s¸ng t¹o mµ nhµ v¨n lùa chän. Môc ®Ých cña ®äc lµ hiÓu v¨n b¶n. Mçi lo¹i v¨n b¶n kh¸c nhau cã c¸ch ®äc kh¸c nhau. §äc t¸c phÈm tù sù kh¸c ®äc t¸c phÈm tr÷ t×nh vµ kÞch. 1.1.2.2 Ho¹t ®éng ph©n tÝch “Ph©n tÝch lµ c¸ch thøc nghiªn cøu, t×m hiÓu chi tiÕt, c¸c mÆt riªng biÖt, nh÷ng mÆt riªng lÎ cña t¸c phÈm nh»m môc ®Ých ph¸t hiÖn, kh¸m ph¸ t­¬ng quan gi÷ chóng ®Ó tõ nh÷ng hiÓu biÕt riªng lÎ cô thÓ ®¹t tíi sù nhËn thøc chung s©u s¾c h¬n” ( NguyÔn Thanh Hïng ). Ho¹t ®éng ph©n tÝch kh«ng thÓ tiÕn hµnh víi tÊt c¶ c¸c yÕu tè cÊu thµnh t¸c phÈm mµ chØ cã thÓ tiÕn hµnh víi mét sè yÕu tè. §iÒu nµy buéc sau khi ph©n chia ®èi t­îng thµnh c¸c phÇn nhá cÇn thùc hiÖn thao t¸c lùa chän. Khi lùa chän ph¶i x©y dùng hÖ thèng tiªu chÝ phï hîp. Tiªu chÝ Êy ®­îc x¸c ®Þnh bëi c¸c c¨n cø nh­ : ChÊt l­îng cña c¸i ®­îc lùa chän, ®Æc tr­ng cña mçi thÓ lo¹i… 1.1.2.3 Ho¹t ®éng c¾t nghÜa Ho¹t ®éng c¾t nghÜa lµ sù gi¶ng gi¶i ý nghÜa cña chi tiÕt, h×nh ¶nh tiÕn tíi c¾t nghÜa h×nh t­îng, cao h¬n lµ c¾t nghÜa t¸c phÈm. C¾t nghÜa v¨n häc lµ qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ tæng hîp. Ho¹t ®éng c¾t nghÜa t¸c phÈm v¨n häc ngoµi nh÷ng hiÓu biÕt khoa häc, cÇn vËn dông hiÓu biÕt x· héi, lÞch sö vµ mü häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t¸c phÈm. XÐt ®Õn cïng c¾t nghÜa kh«ng chØ lµ ho¹t ®éng nhËn thøc mµ cßn lµ ho¹t ®éng diÔn ®¹t nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t¸c phÈm vµ gi·i bµy trung thùc mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh trong nh÷ng hoµn c¶nh vµ tr¹ng th¸i x· héi lÞch sö tinh thÇn cô thÓ. Mçi t¸c phÈm v¨n ch­¬ng chØ cã mét v¨n b¶n. TÊt c¶ c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸c thao t¸c vµ c¸c yÕu tè ®­îc sö dông ®Ó c¾t nghÜa t¸c phÈm ®Òu dùa vµo c¨n cø duy nhÊt lµ v¨n b¶n. §iÒu nµy dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ mçi ng­êi ®äc sÏ c¾t 11 Footer Page 11 of 75. Header Page 12 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh nghÜa t¸c phÈm theo mét c¸ch kh¸c nhau. §©y lµ quy luËt trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. 1.1.2.4 Ho¹t ®éng b×nh gi¸ Trong c¬ chÕ tiÕp nhËn t¸c phÈm ho¹t ®éng b×nh gi¸ lµ ho¹t ®éng cuèi cïng cña qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm. Toµn bé viÖc b×nh gi¸ ®­îc dùa trªn c¸c c¨n cø cña ho¹t ®éng ®äc, ph©n tÝch, c¾t nghÜa. Nh­ vËy, nh÷ng nhËn xÐt ®¸nh gi¸ sÏ mang tÝnh kh¸ch quan. Nh­ng khi nãi ®Õn khen, chª th× ®iÒu nµy kh«ng hoµn toµn kh¸ch quan n÷a bëi sù khen chª Êy tïy thuéc vµo th¸i ®é, t×nh c¶m vµ quan hÖ cña ng­êi ®äc víi nhµ v¨n vµ t¸c phÈm. Ngoµi ra cßn ph¶i tÝnh ®Õn m«i tr­êng t©m lÝ x· héi vµ nh÷ng yÕu tè céng h­ëng ®­îc t¹o nªn bëi vÞ trÝ, uy tÝn cña chÝnh nhµ v¨n. Tãm l¹i, tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc bao gåm mét hÖ thèng ho¹t ®éng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau: §äc- tiÕp nhËn, ph©n tÝch, c¾t nghÜa vµ b×nh gi¸. Tr×nh tù hÖ thèng nµy kh«ng thÓ ®¶o ng­îc. §äc lµ yªu cÇu b¾t buéc ®Ó tiÕp cËn t¸c phÈm v¨n häc vµ ®Þnh h­íng cho sù ph©n tÝch. Ho¹t ®éng c¾t nghÜa x¸c ®Þnh tÝnh chÝnh x¸c cña néi dung ph©n tÝch. Ho¹t ®éng b×nh gi¸ më réng, ®i s©u h¬n vµo gi¸ trÞ t¸c phÈm b»ng sù phong phó vµ ®Çy c¸ tÝnh cña ng­êi tiÕp nhËn t¸c phÈm. Trªn ®©y lµ c¬ chÕ tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. Nh­ng thùc chÊt, khi häc v¨n, ®äc v¨n, ng­êi ®äc cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n cÇn ®­îc gi¶i quyÕt mµ ®Æc biÖt lµ khã kh¨n vÒ kho¶ng c¸ch. 1.1.3 Nh÷ng khã kh¨n vÒ kho¶ng c¸ch khi tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc TiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc lµ mét qu¸ tr×nh. Cã nhiÒu con ®­êng ®Ó ng­êi ®äc c¶m thô t¸c phÈm nh­ng mét con ®­êng ®Æc tr­ng lµ ®äc. §äc ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n ch­¬ng tøc lµ biÕn c¸i kh¸ch quan (t¸c phÈm) thµnh c¸i chñ quan cña m×nh. Khi ®äc, ng­êi ®äc gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n gäi lµ kho¶ng c¸ch tiÕp nhËn. Nh­ng kho¶ng c¸ch nµy kh«ng thÓ xãa bá mµ chØ cã thÓ rót ng¾n, thu hÑp v× thÕ gäi lµ sù “chuyªn chÕ cña kho¶ng c¸ch”. 12 Footer Page 12 of 75. Header Page 13 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh Trong mèi quan hÖ gi÷a b¹n ®äc víi t¸c phÈm lu«n tån t¹i c¸c kho¶ng c¸ch: - Kho¶ng c¸ch ng«n ng÷: Mçi thêi ®¹i, mçi t¸c gi¶ kh¸c nhau cã thãi quen sö dông ng«n ng÷ khi x©y dùng c¸c h×nh t­îng nghÖ thuËt kh¸c nhau. §©y lµ nguyªn nh©n lµm xuÊt hiÖn khã kh¨n khi tiÕp nhËn. Nã bao gåm c¸c kho¶ng c¸ch sau: + Kho¶ng c¸ch vÒ vèn ng«n ng÷ t¸c gi¶ vµ vèn ng«n ng÷ cña ng­êi ®äc. + Kho¶ng c¸ch vÒ ng«n ng÷ gi÷a c¸c d©n téc: §iÒu nµy x¶y ra ®èi víi c¸c t¸c phÈm dÞch. Khi dÞch t¸c phÈm v¨n häc n­íc ngoµi sang tiÕng ViÖt sÏ cã h¹n chÕ bëi sù kh¸c nhau vÒ ®Æc tr­ng ng«n ng÷. Do vËy, gi÷a b¶n dÞch vµ v¨n b¶n t¸c phÈm ®· cã kho¶ng c¸ch, khi ®Õn víi ng­êi ®äc kho¶ng c¸ch ®ã cµng lín h¬n. + Kho¶ng c¸ch vÒ ng«n ng÷ gi÷a c¸c thêi ®¹i: Mçi thêi ®¹i kh¸c nhau cã c¸ch sö dông ng«n ng÷: ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ ph¸p…kh¸c nhau nh­ c¸ch sö dông ng«n ng÷ ë v¨n häc d©n gian, ng«n ng÷ v¨n häc trung ®¹i kh¸c víi ng«n ng÷ v¨n häc hiÖn ®¹i. - Kho¶ng c¸ch t©m lÝ bao gåm: + Kho¶ng c¸ch gi÷a t©m lÝ t¸c gi¶ vµ t©m lÝ ng­êi ®äc. §ã lµ sù kh¸c nhau vÒ t×nh c¶m, c¸ch c¶m c¸ch nghÜ víi cïng mét hiÖn t­îng. §iÒu nµy ®ßi hái khi tiÕp nhËn t¸c phÈm ng­êi ®äc ph¶i cã sù ®ång ®iÖu víi t¸c gi¶. + Kho¶ng c¸ch t©m lÝ thêi ®¹i: T¸c phÈm v¨n häc ra ®êi kh«ng chØ bÞ chi phèi bëi t­ t­ëng t¸c gi¶ mµ cßn chÞu sù chÕ ®Þnh cña t­ t­ëng, t©m lÝ thêi ®¹i mµ nã xuÊt hiÖn. VÝ dô, t­ t­ëng chi phèi trong v¨n häc trung ®¹i lµ trung qu©n ¸i quèc, trong v¨n häc chñ nghÜa x· héi lµ lý t­ëng x· héi chñ nghÜa. Do vËy, khi tiÕp nhËn t¸c phÈm ph¶i g¾n víi hoµn c¶nh ra ®êi, ph¶i t×m hiÓu t¸c phÈm theo c¶ quan ®iÓm ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i. 13 Footer Page 13 of 75. Header Page 14 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh - Kho¶ng c¸ch vÒ lÞch sö bao gåm: + kho¶ng c¸ch gi÷a lÞch sö ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm víi lÞch sö thêi ®¹i t¸c phÈm ra ®êi. VÝ dô t¸c phÈm “ Vî NhÆt’’ (Kim L©n) ra ®êi n¨m 1954 nh­ng néi dung l¹i nãi vÒ n¨m 1945. + Kho¶ng c¸ch gi÷a lÞch sö ra ®êi t¸c phÈm víi thêi ®iÓm ng­êi ®äc tiÕp nhËn nã. C¸c khã kh¨n vÒ kho¶ng c¸ch trªn cã mèi quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau. Rót ng¾n ®­îc kho¶ng c¸ch nµy sÏ gãp phÇn thu hÑp kho¶ng c¸ch kia. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ biÖn ph¸p kh¾c phôc c¸c kho¶ng c¸ch ®ã. Trong khãa luËn nµy, chóng t«i chän con ®­êng gi¶i quyÕt khã kh¨n trªn b»ng c¸ch ®äc vµ tiÕp nhËn t¸c phÈm trªn c¬ së ®Æc tr­ng thÓ lo¹i. 1.2 ThÓ lo¹i víi vÊn ®Ò tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc 1.2.1 VÊn ®Ò thÓ lo¹i 1.2.1.1 Kh¸i niÖm thÓ lo¹i Cïng víi c¸c kh¸i niÖm kh¸c trong lÝ luËn v¨n häc, lo¹i thÓ còng lµ “kÕt qu¶ cña sù trõu t­îng hãa, kh¸i qu¸t hãa thùc tÕ cô thÓ, sinh ®éng cña s¸ng t¸c v¨n häc” (TrÇn Thanh §¹m). Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, thÓ lo¹i v¨n häc lµ: “D¹ng thøc cña t¸c phÈm ®­îc h×nh thµnh vµ tån t¹i t­¬ng ®èi æn ®Þnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña v¨n häc, thÓ hiÖn ë sù gièng nhau vÒ c¸ch thøc tæ chøc t¸c phÈm, vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i hiÖn t­îng ®êi sèng ®­îc miªu t¶ vµ vÒ tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ cña nhµ v¨n ®èi víi c¸c hiÖn t­îng ®êi sèng”. Thùc chÊt, thÓ lo¹i lµ sù tæng hîp cña hai kh¸i niÖm: thÓ vµ lo¹i. §©y lµ hai kh¸i niÖm kh«ng b×nh ®¼ng víi nhau: Lo¹i lµ kh¸i niÖm t­¬ng ®èi réng cßn thÓ lµ kh¸i niÖm hÑp h¬n. XÐt vÒ quan hÖ, kh¸i niÖm lo¹i bao gåm kh¸i niÖm thÓ. VÒ mÆt sè l­îng, lo¹i cã sè l­îng h÷u h¹n, Ýt biÕn ®æi cßn thÓ cã sè l­îng phong phó h¬n vµ th­êng xuyªn xuÊt hiÖn míi. 14 Footer Page 14 of 75. Header Page 15 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh Lo¹i (lo¹i h×nh) lµ ph­¬ng thøc nhµ v¨n sö dông ®Ó t¹o nªn h×nh t­îng cña t¸c phÈm. Nãi c¸ch kh¸c nã lµ ph­¬ng thøc mµ nhµ v¨n sö dông ®Ó chiÕm lÜnh vµ t¸i hiÖn ®êi sèng, biÓu hiÖn t­ t­ëng, t×nh c¶m. Mçi lo¹i h×nh quy ®Þnh mét c¸ch chiÕm lÜnh kh¸c nhau. Lo¹i lµ mét ph¹m trï lÝ luËn mang tÝnh quy luËt v× thÕ nã æn ®Þnh vµ trë thµnh tiªu chÝ quan träng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i t¸c phÈm. ThÓ (thÓ tµi) lµ ph­¬ng thøc tæ chøc h×nh thøc thiªn vÒ ng«n ng÷ cña t¸c phÈm. ThÓ võa æn ®Þnh võa th­êng xuyªn biÕn ®æi. Lo¹i thÓ lµ hÖ thèng chØnh thÓ chØ quy luËt lo¹i h×nh cña t¸c phÈm. Trong ®ã mét néi dung nhÊt ®Þnh t­¬ng øng víi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh. Trong mét lo¹i thÓ bao giê còng cã sù quy ®Þnh thèng nhÊt vÒ ®Ò tµi, chñ ®Ò, c¶m høng, hÖ thèng nh©n vËt, hÖ thèng kÕt cÊu lêi v¨n…Sù thèng nhÊt ®ã ®­îc quy ®Þnh bëi ph­¬ng thøc chiÕm lÜnh ®êi sèng. Nã t­¬ng øng víi ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ng­êi vµ t¹o ra mét kªnh giao tiÕp ®èi víi b¹n ®äc. Nh­ vËy, nãi ®Õn thÓ lo¹i lµ nãi ®Õn c¸ch tæ chøc t¸c phÈm v¨n häc. ThÓ lo¹i lµ mét c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i t¸c phÈm v¨n häc nªn nã ph¶i cã tÝnh quy luËt. TÝnh quy luËt thÓ lo¹i thÓ hiÖn qua c¸c ph­¬ng diÖn sau : - ThÓ lo¹i lµ sù phèi hîp gi÷a néi dung vµ h×nh thøc ®Ó h×nh thµnh mét chØnh thÓ vµ bao giê còng ®­îc tiÕn hµnh theo mét ph­¬ng thøc cã tÝnh quy luËt. §ã lµ sù thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc. Sù thèng nhÊt ®ã t¹o bëi hai c¨n cø: + Ph­¬ng thøc chiÕm lÜnh ®êi sèng kh¸ch quan cña ng­êi nghÖ sÜ vµ quan hÖ thÈm mÜ cña nhµ v¨n víi hiÖn thùc. + Kh¶ n¨ng t¸i hiÖn ®êi sèng cña mçi lo¹i v¨n lµ kh¸c nhau. - Tªn gäi thÓ lo¹i b¶n th©n nã ®· chøa ®ùng chøc n¨ng ph©n lo¹i v¨n häc. V× nã chØ râ giíi h¹n mµ ng­êi nghÖ sÜ tiÕp xóc víi ®êi sèng vµ h×nh thøc mµ ng­êi nghÖ sÜ sö dông ®Ó giao tiÕp víi ®éc gi¶. 15 Footer Page 15 of 75. Header Page 16 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh - ThÓ lo¹i chØ mét ph­¬ng diÖn æn ®Þnh, bÒn v÷ng trong cÊu tróc mét t¸c phÈm v¨n häc. - ThÓ lo¹i võa t¸i sinh l¹i võa ®æi míi. Sù ®æi míi lµm cho thÓ lo¹i võa mang tÝnh d©n téc, võa mang tÝnh thêi ®¹i, l¹i võa in ®Ëm dÊu Ên phong c¸ch nhµ v¨n. ThÓ lo¹i võa mang tÝnh quy luËt võa lu«n lu«n míi mÎ ®éc ®¸o. ThÓ lo¹i cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c ph­¬ng diÖn kh¸c cña v¨n häc. Th«ng qua mèi quan hÖ nµy t¹o ®iÒu kiÖn rót ng¾n kho¶ng c¸ch khi tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. 1.2.1.2 Ph©n lo¹i Cã nhiÒu c¸ch ph©n chia thÓ lo¹i v¨n häc. Theo truyÒn thèng cã thÓ chia t¸c phÈm v¨n häc thµnh 3 lo¹i sau: Tù sù, tr÷ t×nh, kÞch. Sù ph©n lo¹i nµy lµ c¨n cø vµo nh÷ng ®Æc tr­ng cã tÝnh æn ®Þnh. Tuy nhiªn kh«ng thÓ tuyÖt ®èi hãa ®­îc ranh giíi gi÷a c¸c thÓ lo¹i. 1.2.1.3 Mèi quan hÖ t¸c ®éng gi÷a c¸c thÓ lo¹i Trong mçi nÒn v¨n häc, c¸c lo¹i v¨n th­êng kh«ng xuÊt hiÖn cïng mét lóc. Ch¼ng h¹n ë ph­¬ng T©y, tù sù xuÊt hiÖn tr­íc trong khi ®ã ë ph­¬ng §«ng mµ ®Æc biÖt ë Trung Quèc tr÷ t×nh l¹i xuÊt hiÖn tr­íc. Do ®ã, tÝnh ®éc lËp gi÷a c¸c thÓ lo¹i còng mang tÝnh t­¬ng ®èi, tõ c¸i nµy cã sù chuyÓn tiÕp ®Õn c¸i kia. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn v¨n häc, c¸c thÓ lo¹i lu«n cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, ®ã lµ t¸c ®éng hç trî, bæ sung chø kh«ng hÒ lo¹i trõ nhau. §«i khi ranh giíi gi÷a c¸c thÓ lo¹i cã sù giao thoa, tiÕp xóc, xuyªn thÊm vµo nhau. Ng­êi ta cã thÓ t×m thÊy c¸c yÕu tè tr÷ t×nh trong mét t¸c phÈm tù sù (TruyÖn KiÒu _NguyÔn Du ) hoÆc yÕu tè tù sù trong t¸c phÈm tr÷ t×nh ( th¬ tuyªn truyÒn cña Tè H÷u ). 16 Footer Page 16 of 75. Header Page 17 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh 1.2.1.4 ThÓ lo¹i víi vÊn ®Ò tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc Ho¹t ®éng tiÕp nhËn nh­ lµ c¬ së lÝ thuyÕt cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc, thuéc vÒ khoa häc gi¸o dôc. VÊn ®Ò thÓ lo¹i v¨n häc thuéc ph¹m trï lÝ luËn v¨n häc, khoa häc c¬ b¶n cña khoa v¨n häc. Gi÷a chóng cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Mçi lo¹i v¨n ®Òu mang trong m×nh mét néi dung vµ h×nh thøc ®Æc thï, nã quy ®Þnh c¸ch thøc giao tiÕp cña b¹n ®äc ®èi víi t¸c gi¶. Lý thuyÕt vÒ thÓ lo¹i ®­îc sö dông nh­ nh÷ng c«ng cô quan träng trong tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. ThÓ lo¹i lµ ph­¬ng thøc nhµ v¨n lµm ra t¸c phÈm. TiÕp nhËn t¸c phÈm ngoµi viÖc biÕt t¸c phÈm nãi c¸i g× (néi dung) cßn cÇn biÕt t¸c phÈm lµm ra b»ng c¸ch nµo? Tøc lµ ng­êi ®äc ph¶i ®i l¹i con ®­êng t¸c gi¶ s¸ng t¹o t¸c phÈm. Mçi lo¹i v¨n quy ®Þnh c¸ch tiÕp nhËn kh¸c nhau. Chän con ®­êng tiÕp nhËn theo kiÓu ®äc hiÓu t¸c phÈm theo c¸c ®Æc tr­ng thÓ lo¹i tøc: Ng­êi gi¸o viªn chØ ®¹o häc sinh c¾t nghÜa c¸c khÝa c¹nh cña t¸c phÈm theo c¸c ®Æc tr­ng thÓ lo¹i. Trong khu«n khæ khãa luËn nµy chóng t«i tËp trung vµo thÓ lo¹i tù sù. Do ®ã, cÇn hiÓu thÕ nµo lµ thÓ lo¹i tù sù ? 1.2.2 ThÓ lo¹i tù sù 1.2.2.1 Kh¸i niÖm vÒ t¸c phÈm tù sù Trªn c¸c gãc ®é, c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau c¸c nhµ nghiªn cøu ®­a ra c¸c c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ thÓ lo¹i tù sù. Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt 2005: “Tù sù lµ thÓ lo¹i v¨n häc ph¶n ¸nh hiÖn thùc b»ng c¸ch kÓ l¹i sù viÖc, miªu t¶ tÝnh c¸ch qua cèt truyÖn t­¬ng ®èi hoµn chØnh”. D­íi gãc ®é lÝ luËn v¨n häc: “T¸c phÈm tù sù lµ lo¹i t¸c phÈm ph¶n ¸nh ®êi sèng trong qu¸ tr×nh kh¸ch quan cña nã, qua con ng­êi, hµnh vi, sù kiÖn ®­îc kÓ l¹i bëi mét ng­êi kÓ chuyÖn nµo ®ã”. GS. TrÇn Thanh §¹m quan niÖm: “Tù sù lµ thÓ lo¹i v¨n häc t¸i hiÖn trùc tiÕp hiÖn thùc kh¸ch quan “nh­ mét c¸i g× t¸ch biÖt” “ë bªn ngoµi” 17 Footer Page 17 of 75. Header Page 18 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh ®èi víi t¸c gi¶ thµnh c©u chuyÖn cã sù diÔn biÕn cña sù viÖc, cña hoµn c¶nh, cã ph¸t triÓn cña t©m tr¹ng, tÝnh c¸ch, hµnh ®éng cña con ng­êi”. Tõ c¸c h­íng nghiªn cøu trªn cã thÓ kÕt luËn: Tù sù lµ thÓ lo¹i v¨n häc ph¶n ¸nh hiÖn thùc ®êi sèng mét c¸ch kh¸ch quan b»ng c¸ch kÓ l¹i sù viÖc, sù kiÖn, miªu t¶ tÝnh c¸ch nh©n vËt…cã ®Çu cã ®u«i th«ng qua cèt truyÖn t­¬ng ®èi hoµn chØnh vµ ®­îc kÓ l¹i bëi mét ng­êi kÓ chuyÖn nµo ®ã. 1.2.2.2 C¸ch ph©n chia thÓ lo¹i tù sù Cã nhiÒu c¨n cø ph©n chia c¸c thÓ cña tù sù: - XÐt theo tiÕn tr×nh lÞch sö cã thÓ chia thµnh: Tù sù d©n gian, tù sù trung ®¹i, tù sù hiÖn ®¹i. - XÐt theo dung l­îng t¸c phÈm chia thµnh: TruyÖn ng¾n, truyÖn dµi, truyÖn võa. - XÐt theo ph­¬ng ph¸p s¸ng t¸c chia thµnh: Tù sù chñ nghÜa cæ ®iÓn, tù sù chñ nghÜa l·ng m¹n, tù sù chñ nghÜa hiÖn thùc. ViÖc ph©n chia nµy gióp ng­êi ®äc ®Þnh h­íng ®óng khi tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. ThÓ lo¹i tù sù cã ba ®Æc tr­ng c¬ b¶n lµ: cèt truyÖn, nh©n vËt, ng«n ng÷ tù sù. Trªn c¬ së lÝ thuyÕt thÓ lo¹i chóng t«i x¸c ®Þnh ®äc hiÓu lµ con ®­êng ®Æc tr­ng ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. 1.3 §äc hiÓu lµ con ®­êng ®Æc tr­ng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc 1.3.1 Quan niÖm vÒ ®äc hiÓu §äc lµ ho¹t ®éng mang tÝnh v¨n hãa ph¶n ¸nh ®êi sèng v¨n minh cña con ng­êi, nã xuÊt hiÖn cïng qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña loµi ng­êi. Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt 2005: §äc lµ “tiÕp nhËn néi dung cña mét tËp kÝ hiÖu b»ng c¸ch nh×n vµo c¸c kÝ hiÖu”. 18 Footer Page 18 of 75. Header Page 19 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh HiÓu lµ “nhËn ra ý nghÜa, b¶n chÊt, lÝ lÏ cña c¸i g×, b»ng sù vËn dông trÝ tuÖ”. §äc lµ hµnh ®éng, hiÓu lµ môc ®Ých. §äc lµ ho¹t ®éng h­íng vÒ môc ®Ých nµo ®ã, tøc lµ khi ®äc ng­êi ®äc ph¶i tr¶ lêi c©u hái: §äc ®Ó lµm g×? HiÓu chÝnh lµ c©u tr¶ lêi cho c©u hái ®ã. Trong d¹y häc v¨n môc ®Ých cuèi cïng kh«ng chØ ®Ó hiÓu mµ lµ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô m«n häc. §ã lµ c¸c nhiÖm vô: Cung cÊp kiÕn thøc; NhiÖm vô gi¸o dôc thÈm mÜ vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch; NhiÖm vô rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p, n¨ng lùc t­ duy vµ h×nh thµnh c¸c kÜ n¨ng c¬ b¶n. Thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nµy trong d¹y häc v¨n lµ h­íng tíi thùc hiÖn môc ®Ých gi¸o dôc n©ng cao d©n trÝ, båi d­ìng nh©n tµi. §Æc biÖt, trong thêi ®¹i ngµy nay cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kÜ thuËt, c«ng nghÖ th«ng tin viÖc ®äc hiÓu v¨n ch­¬ng cÇn h­íng tíi môc tiªu gi¸o dôc cña liªn hiÖp quèc: Tøc lµ häc ®Ó biÕt, ®Ó lµm viÖc, ®Ó sèng vµ chung sèng víi mäi ng­êi. Tr­íc ®©y, ng­êi ta coi ®äc lµ mét thao t¸c, lµ mét trong bèn kÜ n¨ng cña häc v¨n (nghe, nãi, ®äc, viÕt). Trong nhµ tr­êng, ®äc hiÓu lµ yªu cÇu ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. Chóng t«i quan niÖm ®äc hiÓu kh«ng chØ lµ mét ph­¬ng ph¸p mµ chÝnh lµ mét kiÓu d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. KiÓu d¹y häc ®ã lÊy ®äc lµm nÒn t¶ng t­ t­ëng ®Çu tiªn ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. Trong khi d¹y häc theo kiÓu ®äc hiÓu cã thÓ sö dông kÕt hîp víi nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c: ph­¬ng ph¸p so s¸nh, ph­¬ng ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái, ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò, ph­¬ng ph¸p gi¶ng b×nh…§©y lµ c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch øng dông trong d¹y häc theo kiÓu ®äc hiÓu. 1.3.2 §äc hiÓu lµ con ®­êng ®Æc tr­ng tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc Cã nhiÒu con ®­êng ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc, ®Æc biÖt trong thêi ®¹i ngµy nay, ng­êi ta cã thÓ tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc b»ng c¸ch xem c¸c bé phim ®­îc chuyÓn thÓ tõ c¸c t¸c phÈm v¨n häc, cã thÓ nghe 19 Footer Page 19 of 75. Header Page 20 of 75. Khãa luËn tèt nghiÖp Vò ThÞ H¹nh ng­êi kh¸c ®äc l¹i t¸c phÈm…Nh­ng c¸ch tiÕp nhËn ®ã cã nhiÒu h¹n chÕ v× kh«ng ®óng b¶n chÊt cña v¨n häc, lo¹i h×nh nghÖ thuËt ng«n tõ. Do ®ã, tiÕp nhËn t¸c phÈm cÇn ph¶i c¶m, hiÓu tõ chÝnh ®Æc tr­ng ng«n ng÷ cña nã. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh con ®­êng tiÕp nhËn t¸c phÈm ®Æc thï lµ ®äc. Së dÜ kh¼ng ®Þnh ®äc hiÓu lµ con ®­êng ®Æc thï cña viÖc d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch­¬ng lµ do chÝnh ®Æc tr­ng cña th«ng tin v¨n häc quy ®Þnh. Th«ng tin nghÖ thuËt trong t¸c phÈm v¨n häc ®­îc thÓ hiÖn ë hÖ thèng ng«n tõ t¹o thµnh cÊu tróc v¨n b¶n t¸c phÈm. T¸c phÈm v¨n häc thÓ hiÖn thµnh v¨n b¶n v¨n häc. V¨n b¶n lµ tËp hîp c¸c kÝ hiÖu ng«n ng÷ mang tÝnh phi vËt thÓ. Trong v¨n b¶n v¨n häc bao giê còng cã nh÷ng kho¶ng trèng b¾t buéc ng­êi ®äc ph¶i liªn t­ëng, t­ëng t­îng ®Ó lÊp ®Çy kho¶ng trèng ®ã. §äc lµ ho¹t ®éng diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: sinh ho¹t, giao tiÕp, c¸c m«n häc, c¸c ngµnh häc…Víi v¨n häc, ®äc lµ ph­¬ng ph¸p kh«ng thÓ thay thÕ ®­îc. ChØ th«ng qua ®äc míi tiÕp cËn ®­îc v¨n b¶n, tõ ®ã tiÕp nhËn néi dung t¸c phÈm. Do ®ã, trong d¹y häc v¨n, gi¸o viªn ph¶i d¹y häc sinh häc ®äc ®Ó häc v¨n, tõ ®ã h×nh thµnh n¨ng lùc ®äc, rÌn luyÖn kh¶ n¨ng tù ®äc, dÇn dÇn n©ng cao thµnh v¨n hãa ®äc cho häc sinh. H¬n n÷a khi ®äc hiÓu v¨n b¶n ngoµi viÖc gióp häc sinh t×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt, nhËn thøc vÒ ®êi sèng cßn t¹o ra sù ®ång ®iÖu, ®ång s¸ng t¹o gi÷a t¸c gi¶ vµ b¹n ®äc, tõ ®ã rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a ng­êi ®äc vµ nhµ v¨n. Nh­ vËy, ®äc hiÓu chÝnh lµ con ®­êng ®Æc thï ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n häc. 20 Footer Page 20 of 75.