Tài liệu đồ án hiện trạng chăn nuôi trâu và khả năng sinh trưởng và phát triển của đàn nghé tại xã vân hoà huyện ba vì tp hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG………….. Đồ án Hiện trạng chăn nuôi trâu và khả năng sinh trưởng và phát triển của đàn nghé tại xã Vân Hoà-huyện Ba Vì-TP Hà Nội §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh tèt ®Ò tµi tèt nghiÖp, ngoµi sù lç lùc cña b¶n th©n, t«i cßn nhËn ®-îc sù quan t©m gióp ®ì quý b¸u cña c¸c tæ chøc c¸ nh©n trong vµ ngoµi tr-êng. Tr-íc hÕt t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi TS. TrÞnh V¨n Trung cïng TS. Giang Hång TuyÕn ®· giµnh nhiÒu thêi gian chØ dÉn vµ gióp ®ì t«i tËn t×nh trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. Nh©n dÞp nµy t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi c¸c thÇy c« trong khoa n«ng nghiÖp cña tr-êng §H D©n LËp H¶i Phßng ®· trùc tiÕp gi¶ng d¹y vµ t¹o ®iÒu kiÖn gióp dì t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp t¹i tr-êng. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña tËp thÓ c¸n bébé m«n nghiªn cøu Tr©u-ViÖn ch¨n nu«i quèc gia cïng gia ®×nh chó §inh C«ng KiÓm-x· V©n Hßa-huyªn Ba V×-TP Hµ Néi ®· t¹o ®iÒu kiÖn tèt ®Ó t«i hoµn thµnh ®Ò tµi cña m×nh. Cuèi cïng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi ng-êi th©n vµ b¹n bÌ ®· gióp ®ì vµ ®éng viªn t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp. H¶i Phßng, ngµy 8 th¸ng 6 n¨m 2009 Sinh viªn NguyÔn §øc H¶i Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 1 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 danh môc ch÷ viÕt t¾t VCK : VËt chÊt kh« VCT : VËt chÊt t-¬i SS : S¬ sinh CV : Cao v©y CK : ChÊt kh« VN : Vßng ngùc DTC : Dµi th©n chÐo Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 2 §å ¸n tèt nghiÖp môc lôc PhÇn thø 1 .................................................................................................... Më ®Çu ....................................................................................................... 1. §Æt vÊn ®Ò .................................................................................................. 2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi ................................................................... 2.1. Môc ®Ých cña ®Ò tµi ................................................................................. 2.2. Yªu cÇu cña ®Ò tµi ................................................................................... PhÇn thø 2 ..................................................................................................... Tæng quan tµi liÖu ............................................................................. 2.1. S¬ l-îc vÒ sù thuÇn ho¸ vµ nguån gèc cña tr©u nhµ .................................. 2.1.1. Sù thuÇn ho¸ tr©u nhµ ....................................................................... 2.1.2. Nguån gèc cña tr©u nhµ ................................................................... 2.2. C¸c lo¹i h×nh tr©u..................................................................................... 2.2.1 Tr©u ®Çm lÇy..................................................................................... 2.2.2. Tr©u s«ng (River Buffalo) ................................................................ 2.3. T×nh h×nh ch¨n nu«I tr©u ..................................................................... 2.3.1. T×nh h×nh ch¨n nu«i tr©u trªn thÕ giíi .............................................. 2.3.2. T×nh h×nh ch¨n nu«i tr©u trong n-íc ................................................ 2.4. §Æc ®iÓm sinh tr-ëng cña tr©u ................................................................. 2.4.1. Kh¸i niÖm vÒ sù sinh tr-ëng ............................................................ 2.4.2. C¸c quy luËt vÒ sù sinh tr-ëng cña tr©u ............................................ PhÇn thø 3 ..................................................................................................... ®èi t-îng, néi dung vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ............ 3.1. Thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ®èi t-îng nghªn cøu ............................................ 3.1.1. Thêi gian, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ........................................................ 3.1.2. §èi t-îng nghiªn cøu ...................................................................... Tr-êng §HDL – H¶i Phßng §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 3.2. Néi dung vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu.......................................................................16 3.2.1. Néi dung...............................................................................................................................16 3.2.2. Ph-¬ng ph¸p......................................................................................................................16 3.3. Ph-¬ng ph¸p xö lý sè liÖu..................................................................................................17 PhÇn thø 4..............................................................................................................................................18 KÕt qu¶ vµ th¶o luËn...................................................................................................................18 4.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi ............................................................................................................................................................................18 4.1.1.VÞ trÝ ®Þa lÝ, ®Æc ®iÎm ®Þa h×nh............................................................18 4.1.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi....19 4.1.3. KhÝ hËu thuû v¨n.........................................................................................................20 4.1.4. T×nh h×nh sö dông ®Êt..........................................................................................22 4.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi ............................................................................................................................................................................23 4.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ngµnh trång trät cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi 23 4.2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt ngµnh ch¨n nu«I cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi 25 4.3. HiÖn tr¹ng sö dông phô phÈm n«ng nghiÖp cho ch¨n nu«I tr©u t¹i x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi.....................................................................................................................28 4.3.1. Mét sè lo¹i phô phÈm chñ yÕu dïng cho ch¨n nu«i tr©u ë x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi.....................................................................................................................28 4.3.2. Tû lÖ vµ nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc sö dông phô phÈm n«ng nghiÖp trong ch¨n nu«i tr©u ë x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi..........................................29 4.4. T×nh h×nh ch¨n nu«i tr©u cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi ...........32 4.4.1. DiÔn biÕn ®µn tr©u qua c¸c n¨m...........................................................................32 4.4.2. Quy m« ch¨n nu«i tr©u cña ng-êi d©n x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi . 33 4.4.3. TËp qu¸n ch¨n nu«i tr©u cña ng-êi d©n x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi . 34 4.5. Kh¶o s¸t sù sinh tr-ëng ®µn nghÐ tõ s¬ sinh ®Õn 24 th¸ng tuæi cña x· V©n Hoµ-Ba V×-TP Hµ Néi.....................................................................................................................35 Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 4 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 4.5.1. Khèi l-îng nghÐ tõ s¬ sinh ®Õn 6 th¸ng tuæi........................................35 4.5.2. Khèi l-îng nghÐ tõ 6 ®Õn 24 th¸ng tuæi....................................................40 4.5.3. KÝch th-íc mét sè chiÒu ®o c¬ thÓ cña ®µn tr©u ë x· V©n Hoµ-Ba V×- TP Hµ Néi..................................................................................................................................................44 PhÇn thø 5..............................................................................................................................................49 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ..................................................................................................................49 5.1. KÕt luËn...........................................................................................................................................49 5.2. §Ò nghÞ...........................................................................................................................................49 Tµi liÖu tham kh¶o..........................................................................................................................51 Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 5 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 danh môc ch÷ viÕt t¾t VCK : VËt chÊt kh« VCT : VËt chÊt t-¬i SS : S¬ sinh CV : Cao v©y CK : ChÊt kh« VN : Vßng ngùc DTC : Dµi th©n chÐo Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 6 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 DANH MôC B¶NG BIÓU B¶ng 1: KÝch th-íc cña tr©u tr-ëng thµnh ë ViÖt Nam (ngh×n con) .....6 B¶ng 2: Sù ph©n bè vµ ph¸t cña ®µn tr©u trªn thÕ giíi (ngh×n con) ....7 B¶ng 3: Sù ph©n bè tr©u gi÷a c¸c vïng ë ViÖt Nam (ngh×n con) ...........9 B¶ng 4: Mét sè chØ tiªu khÝ hËu cña x· V©n Hoµ ......................................................................................................................................................................... 21 B¶ng 5: T×nh h×nh sö dông ®Êt cña x· V©n Hoµ (2008) ......................................................................................................................................................................... 22 B¶ng 6: KÕt qu¶ s¶n xuÊt cña mét sè c©y trång x· V©n Hoµ (2008) ......................................................................................................................................................................... 23 B¶ng 7: DiÔn biÕn cña ®µn gia sóc, gia cÇm tõ n¨m 2003-2008 ......................................................................................................................................................................... 28 B¶ng 8: Tû lÖ sö dông phô phÈm trong ch¨n nu«i tr©u t¹i x· V©n Hoµ ......................................................................................................................................................................... 30 Bang9: BiÕn ®éng ®µn tr©u cña x· V©n Hoµ (con) ......................................................................................................................................................................... 32 B¶ng 10: Quy m« ch¨n nu«i tr©u cña x· V©n Hoµ ......................................................................................................................................................................... 34 B¶ng 11: Khèi l-îng nghÐ tõ s¬ sinh ®Õn 6 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 36 B¶ng 12: T¨ng träng cña nghÐ qua 6 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 38 B¶ng 13: Khèi l-îng cña nghÐ tõ 6 ®Õn 24 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 40 B¶ng 14: Khèi l-îng cña nghÐ tõ 6 ®Õn 24 th¸ng tuæi t¹i (tr¹i Ngäc Thanh) . 42 B¶ng 15: T¨ng träng tuyÖt ®èi cña nghÐ tõ 6 ®Õn 24 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 43 B¶ng 16: KÝch th-íc c¸c chiÒu ®o cña tr©u ®ùc qua c¸c løa tuæi (cm) ......................................................................................................................................................................... 45 B¶ng 17: KÝch th-íc c¸c chiÒu ®o cña tr©u c¸i qua c¸c løa tuæi (cm) ......................................................................................................................................................................... 46 Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 7 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 DANH MôC BIÓU §å BiÓu ®å 1: Khèi l-îng tÝch luü cña nghÐ tõ s¬ sinh ®Õn 6 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 37 BiÓu ®å 2: Sinh tr-ëng tuyÖt ®èi cña nghÐ tõ s¬ sinh ®Õn 6 th¸ng tu«i ......................................................................................................................................................................... 39 BiÓu ®å 3: Khèi l-îng tÝch luü cña nghÐ tõ 6 ®Õn 24 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 41 BiÓu ®ß 4: Sinh tr-ëng tuyÖt ®èi cña nghÐ tõ 6 ®Õn 24 th¸ng tuæi ......................................................................................................................................................................... 44 Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 8 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 PhÇn thø 1 Më §ÇU 1. §Æt vÊn ®Ò N-íc ta lµ mét n-íc n«ng nghiÖp víi 70% d©n sè lµm n«ng nghiÖp. Tõ xa x-a, h×nh ¶nh con tr©u lu«n g¾n liÒn víi nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam, v× thÕ mµ «ng cha cã c©u “ Con tr©u lµ ®Çu c¬ nghiªp”. Víi kh¶ n¨ng lao t¸c tèt, cã søc kÐo trung b×nh lµ 600 - 800 N ( NguyÔn Xu©n Tr¹ch - 2002) ®Ó ®¸p øng mét phÇn lín søc kÐo trong n«ng nghiÖp, ngoµi ra con tr©u cßn ®-îc sö dông ®Ó kÐo xe vµ vËn chuyÓn hµng ho¸. Ph©n tr©u lµ lo¹i ph©n h÷u c¬ tèt, mét con tr©u tr-ëng thµnh trung b×nh mét ngµy th¶i ra tõ 15 - 20kg ph©n, cung cÊp mét l-îng lín ph©n h÷u c¬ cã gi¸ trÞ trong trång trät. Tr©u lµ con vËt dÔ nu«i, cã kh¶ n¨ng chÞu kham khæ tèt, dÔ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ chèng ®ì víi bÖnh tËt cao. CÊu t¹o bé m¸y tiªu ho¸ lµ hÖ vi sinh vËt d¹ cá phong phó nªn tr©u cã thÓ cã thÓ sö dông tèi ®a nguån thøc ¨n tù nhiªn vµ nguån phô phÈm n«ng nghiÖp. HiÖn nay do qu¸ tr×nh c¬ giíi ho¸ n«ng nghiÖp nªn søc kÐo cña tr©u trong n«ng nghiÖp gi¶m dÇn nh-ng nhu cÇu thÞt tr©u cña thÞ tr-êng ngµy cµng t¨ng. Do ®ã mµ gi¸ trÞ tr©u trªn thÞ tr-êng t¨ng. Nu«i tr©u ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, mét con tr©u nu«i tõ 1 - 1,5 n¨m cã thÓ b¸n víi gi¸ tõ 4 - 5 triÖu ®ång, v× vËy nu«i tr©u dÇn dÇn ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ng-êi n«ng d©n. Tuy nhiªn ngµnh ch¨n nu«i tr©u hiÖn nay v©n ch-a ®-îc quan t©m hîp lý ThÞt tr©u lµ lo¹i thÞt ®á cã gi¸ trÞ dinh d-ìng cao, thÞt tr©u bÐo cung cÊp kho¶ng 2558 (kcal/kg), lo¹i thÞt trung b×nh lµ 2050 (kcal/kg) ( NguyÔn Xu©n Tr¹ch-2002). ë mét sè níc nh (Azacbayzan, Acmªni…) thÞt tr©u t¬ ®-îc Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 9 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 chuyªn dïng båi d-ìng cho c¸c bÖnh nh©n suy dinh d-ìng, thiÕu m¸u trong c¸c bÖnh viÖn Víi thÞt xÎ lµ 48%, (NguyÔn Xu©n Tr¹ch-2002) tr©u lµ con vËt cung cÊp thÞt chñ yÕu cho con ng-êi hiÖn nay vµ trong t-ong lai, theo sè liÖu cña côc thèng kª chØ tÝnh riªng n¨m 2005 c¶ n-íc cã 2922,2 ngh×n con tr©u s¶n xuÊt ®-îc 59,8 ngh×n tÊn thÞt chiÕm 42,1% tæng sè thÞt tr©u bß trªn thÞ tr-êng c¶ n-íc. Trong mÊy n¨m gÇn ®©y ngµnh ch¨n nu«i tr©u n-íc ta gÆp nhiÒu rñi ro (dÞch cóm ë gia cÇm vµ lë måm long mãng ë loµi gia sóc mãng gèc, ®Æc biÖt ®èi víi lîn). Do ®ã thÞt tr©u trªn thÞ tr-êng ®-îc tiªu thô m¹nh h¬n. §©y chÝnh lµ c¬ héi cho ngµnh ch¨n nu«i tr©u ph¸t triÓn. X· V©n Hoµ n»m ë phÝa Nam cña huyÖn Ba V×, trªn s-ên phÝa §«ng cña d·y nói Ba V×, lµ mét x· miÒn nói cã ®Þa h×nh vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®-îc ®¸nh gi¸ lµ rÊt thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®¹i gia sóc ®Æc biÖt lµ ngµnh ch¨n nu«i tr©u. §Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ thùc tr¹ng ngµnh ch¨n nu«i tr©u ë ®©y, ®ång thêi ®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn ®µn tr©u trong x· chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “ HiÖn tr¹ng ch¨n nu«i tr©u vµ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña ®µn nghÐ t¹i x· V©n Hoµ-huyÖn Ba V×-TP Hµ Néi” 2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 2.1. Môc ®Ých cña ®Ò tµi N¾m ®-îc thùc tr¹ng cña ®µn tr©u vµ t×nh h×nh sö dông nguån thøc ¨n th« xanh, phô phÈm n«ng nghiÖp t¹i x· V©n Hoµ. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn ®µn nghÐ t¹i ®Þa ph-¬ng 2.2. Yªu cÇu cña ®Ò tµi C¸c sè liÖu thu thËp ®-îc ph¶i trung thùc, kh¸ch quan, cã ý nghÜa thùc tiÔn Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 10 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 PhÇn thø 2 TæNG QUAN TµI LIÖU 2.1. S¬ l-îc vÒ sù thuÇn ho¸ vµ nguån gèc tr©u nhµ 2.1.1. Sù thuÇn ho¸ tr©u nhµ Tr©u lµ gia sóc lín nhai l¹i hay gia sóc lín cã sõng, líp ®éng vËt cã vó (Malmalia), bé guèc ch½n (Artiodactyla), bé phô nhai l¹i (Ruminantia), hä sõng rçng (Bovidae), téc bß (Bovini), loµi tr©u (Bubalus bubalis), gièng tr©u ®Çm lÇy (Swamp buffalo). Tr©u sèng hoang d· ë Pakistan, Ên §é, Bangladesh, Nepal, Bhutan, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam. Con ch¸u cña loµi nµy còng xuÊt hiÖn ë phÝa b¾c Australia. Tr©u hoang d· hiÖn nay cßn rÊt Ýt, hÇu hÕt trong sè chóng ®· bÞ lai t¹p. ThËm chÝ ng-êi ta cßn sî r»ng hiÖn nay kh«ng cßn loµi tr©u hoang d· trong tù nhiªn. Kh«ng cã tµi liÖu nµo ghi chÐp l¹i chÝnh x¸c sù thuÇn hãa cña tr©u b¾t ®Çu tõ khi nµo, nh-ng nhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng tr©u ®· ®-îc thuÇn hãa c¸ch ®©y rÊt l©u, kho¶ng 5000 - 7000 n¨m tr-íc. ë Ch©u ¸, tr©u ®-îc thuÇn d-ìng ë vïng S«ng Ên vµ vïng L-ìng Hµ (Ir¾c) tõ gi÷a thiªn niªn kû thø ba tr-íc C«ng Nguyªn (kho¶ng 30 thÕ kû tr-íc C«ng Nguyªn). Tr©u nhµ ®-îc nu«i ë Trung Quèc tõ 2000 n¨m tr-íc C«ng Nguyªn vµ cã lÏ ®-îc ®-a tõ ph-¬ng Nam tíi. Tr©u ®· cã mÆt ë thung lòng Jordan lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 723 sau C«ng Nguyªn. Ch¾c ch¾n lµ chóng ®-îc ng-êi ArËp ®-a tõ vïng L-ìng Hµ vµo ®©y vµ cã thÓ vµo c¶ Ai CËp. Ng-êi ta vÉn cho r»ng, ng-êi M«ng Cæ khi x©m l-îc Ch©u ¢u ®· ®-a tr©u vµo ®©y. Nh-ng ®óng h¬n cã lÏ chóng ®· ®-îc nh÷ng ng-êi tham gia thËp tù Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 11 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 chinh ®em vÒ. Vµo cuèi thÕ kû 13, mét sè lín tr©u ®· ®-îc nu«i ë khu vùc s«ng §anuýp vµ vïng ®Çm lÇy Pontin ë Italia. Tr©u ®-îc thuÇn d-ìng lµ mét vËt nu«i rÊt quan träng trong ®êi sèng ng-êi d©n mét sè vïng ë Ch©u ¸. Chóng cho søc kÐo, thÞt vµ s÷a. Ên §é lµ n-íc nu«i nhiÒu tr©u nhÊt trªn thÕ giíi. ë n-íc nµy ng-êi ta sö dông s÷a cña tr©u thay cho s÷a bß. ë ViÖt Nam, nh÷ng tµi liÖu kh¶o cæ ®· chØ r»ng: Ng-êi ViÖt cæ ®· sím thuÇn hãa tr©u, b¾t ®Çu tõ hËu thêi kú ®å ®¸ míi c¸ch ®©y kho¶ng 4-4,5 ngµn n¨m ®Ó gióp nghÒ trång lóa n-íc. 2.2.2. Nguån gèc cña tr©u nhµ Tr©u lµ gia sóc lín nhai l¹i hay gia sóc lín cã sõng, líp ®éng vËt cã vó (Malmalia), bé guèc ch½n (Artiodactyla), bé phô nhai l¹i (Ruminantia), hä sõng rçng (Bovidae), téc bß (Bovini), loµi tr©u (Bubalus bubalis), gièng tr©u ®Çm lÇy (Swamp buffalo). Tr©u nhµ: Cã xuÊt xø tõ tr©u rõng, ®-îc con ng-êi thuÇn hãa c¸ch nay h¬n 3.000 n¨m. Tr©u nhµ cã tªn khoa häc chung lµ Butfalusindicus, tªn tiÕng Anh lµ Buffalo, ®-îc xÕp vµo loµi ®éng vËt guèc ch½n, thó cã mãng b»ng, thuéc hä nhai l¹i. Tr©u nhµ cã th©n dµi tõ 2,5-3m, chiÒu cao tõ 1,3-1,5m, träng l-îng tõ 600-800kg. CÆp sõng cong trªn ®Çu tr©u, lo¹i sõng rçng, ®-îc sö dông ®Ó më ®-êng qua c¸c tÇng c©y thÊp hoÆc dïng ®µo ®Êt lªn thµnh c¸c hè bïn ®Ó t¾m, dÇm m×nh. Mçi chiÕc sõng tr©u nhµ dµi tõ 60-120cm, kho¶ng c¸ch gi÷a hai sõng lµ 50-90cm. Khi ®-îc 3 tuæi, tr©u nhµ ®Î løa ®Çu, mçi løa chØ ®Î mét con. Trong suèt c¶ mét ®êi, tr©u nhµ cã thÓ ®Î tõ 5 ®Õn 6 løa. Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 12 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 2.2. C¸c lo¹i h×nh tr©u Tr©u hay cßn gäi lµ tr©u n-íc gåm hai lo¹i: tr©u s«ng (River buffalo) vµ tr©u ®Çm lÇy (Swamp buffalo). Chóng cã chung nguån gèc tõ tr©u rõng nh-ng kh¸c nhau vÒ sè l-îng nhiÔm s¾c thÓ. Do qu¸ tr×nh chän läc vµ sö dông mµ ngo¹i h×nh vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña hai lo¹i h×nh tr©u cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Tr©u th-êng cã mµu x¸m, x¸m tro, ®en hoÆc ®«i khi cã mµu tr¾ng, c¬ thÓ nÆng nÒ vµ tÇm vãc ch¾c nÞch, th©n ng¾n, bông to vµ thêng ®îc miªu t¶ lµ “bông chum”. 2.2.1. Tr©u ®Çm lÇy §©y lµ lo¹i tr©u ®-îc nu«i chñ yÕu ë khu vùc §«ng Nam ¸ nh»m cung cÊp søc kÐo vµ ph©n bãn cho ngµnh trång trät. §µn tr©u ViÖt Nam còng ®-îc xÕp vµo lo¹i h×nh tr©u ®Çm lÇy. Tr©u ®Çm lÇy (Swamp buffalo) tËp trung ë vïng §«ng Nam ¸, cã nhiÒu nhÊt ë Th¸i Lan, Campuchia, Lµo, ViÖt Nam, Malaysia, Indonesia, Philipine, Trung Quèc. Tr©u ®Çm lÇy Ýt ®-îc chän läc c¶i tiÕn, gÇn víi tr©u rõng h¬n: Sõng thon, cong h×nh b¸n nguyÖt, tr¸n ph¼ng, hÑp, m¾t låi, m¾t ng¾n, måm réng, th©n ng¾n, ch©n thÊp, vai v¹m vì, ngùc réng, bông to, m«ng thÊp, ®u«i ng¾n, mãng xße, vó bÐ thÝch hîp cho viÖc cµy kÐo. Tr©u th-êng cã mµu x¸m ®en hoÆc sÉm h¬n, ®Æc biÖt chóng cã 2 bît l«ng mµu nh¹t: mét ë d-íi hµm, mét ë d-íi ngùc. Tr©u ®Çm lÇy cã thêi gian chöa dµi h¬n tr©u s«ng. Tr©u ®-îc sö dông chñ yÕu ®Ó cµy kÐo, do Ýt ®-îc chän läc vµ c¶i t¹o ®Õn nay kh«ng ph©n thµnh nhiÒu gièng nh- tr©u s÷a. Tuy nhiªn, do tr©u ®-îc nu«i ë nh÷ng vïng kh¸c nhau nªn cã nh÷ng tªn gäi ®Þa ph-¬ng kh¸c nhau nh-: Tr©u Ngè, tr©u GiÐ ë ViÖt Nam; tr©u Carabo ë Phipipin; tr©u Krbau ë Malaysia… Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 13 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 Theo Mai V¨n S¸nh vµ Lª ViÕt Ly (2004) kÝch th-íc mét sè chiÒu ®o cña tr©u ®Çm lÇy tr-ëng thµnh ë ViÖt Nam nh- sau: B¶ng 1. KÝch th-íc cña tr©u tr-ëng thµnh ë ViÖt Nam (ngh×n con) ChØ tiªu ®¬n vÞ (cm) Cao v©y Cao khum Vßng ngùc Dµi th©n chÐo 2.2.2. Tr©u s«ng (River Buffalo) Tr©u s«ng (River buffalo Carabao) ®-îc chän läc c¶i t¹o qua thêi gian dµi theo híng s¶n xuÊt s÷a, cã mÆt dµi vµ th©n dµi thon h¬n tr©u ®Çm lÇy, sõng ng¾n, cong vÒ phÝa d-íi, ra sau råi cong xo¾n lªn phÝa trªn, khung x-¬ng s©u, réng, ch©n cao vµ mËp, ®u«i dµi, bÇu vó ph¸t triÓn, c¸c nóm vó to ®-îc s¾p xÕp c©n ®èi thÝch hîp cho viÖc khai th¸c s÷a. Tr©u S«ng cã da l«ng ®en vµ bãng h¬n tr©u ®Çm lÇy. Tr©u s«ng tËp trung ë T©y ¸, sö dông chñ yÕu ®Ó khai th¸c s÷a, do ®-îc chän läc vµ c¶i t¹o nhiÒu nªn h×nh thµnh nhiÒu gièng riªng biÖt víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau, nh×n chung cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt thÞt s÷a cao. §Õn nay, ë Ên §é vµ Pakistan ng-êi ta -íc tÝnh cã tíi 18 gièng tr©u s«ng kh¸c nhau vµ ®-îc xÕp vµo 5 nhãm gièng chÝnh lµ: Tr-êng §HDL – H¶i Phßng MiÒn §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 - Nhãm tr©u Murrah: cã c¸c gièng Murrah, Nili-Ravi vµ Kundi. - Nhãm tr©u Gujarak cã c¸c gièng Surti, Mehsana vµ Jafarabadi. - Nhãm tr©u Uttar Pradesh cã c¸c gièng Bhadawari vµ Tarai. - Nhãm tr©u vïng Trung Ên cã c¸c gièng lµ Nagpuri, Pandharpuri, Manda, Jerangi, Kalahandi vµ Sambalpur. - Nhãm tr©u vïng Nam Ên cã c¸c gièng Toda vµ Nam Kanara. Trong c¸c nhãm tr©u trªn th× gièng tr©u Murrah ®· ®-îc nhËp vµo ViÖt Nam ®Ó lai t¹o víi gièng tr©u néi nh»m c¶i t¹i tÇm vãc vµ tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña ®µn tr©u néi. 2.3. T×nh h×nh ch¨n nu«i tr©u 2.3.1. T×nh h×nh ch¨n nu«i tr©u trªn thÕ giíi B¶ng 2: Sù ph©n bè vµ ph¸t triÓn cña ®µn tr©u trªn thÕ giíi (ngh×n con) N¨m Ch©u lôc Toµn thÕ giíi Ch©u Phi Ch©u Mü Ch©u ¸ Ch©u ¢u ( Nguån: theo sè liÖu cña FAO n¨m 2004) Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 15 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 So víi c¸c loµi ®éng vËt nhai l¹i kh¸c, tr©u ph©n bè chñ yÕu ë Ch©u ¸, n¬i cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, n¬i cã nhiÒu ®µm lÇy, ao hå, s«ng suèi thÝch hîp víi ®Æc ®iÓm th¶i nhiÖt cña tr©u. Theo sè liÖu thèng kª cña FAO, n¨m 2003, toµn thÕ giíi cã kho¶ng 171,142 ngh×n con tr©u, trong ®ã Ch©u ¸ chiÕm 95,9% tæng sè ®µn tr©u trªn thÕ giíi. C¸c n-íc cã nhiÒu tr©u nhÊt lµ: Ên §é (97000 ngh×n con), Pakistan (25200 ngh×n con), Trung Quèc (22900 ngh×n con), cßn l¹i lµ Nªpan, Philippin, Indonexia, Ai CËp, Th¸i Lan. ViÖt Nam cã kho¶ng 3 triÖu con (sè liÖu cña FAO n¨m 2005) Qua sè liÖu cña b¶ng 2 ®-îc tr×nh bµy ë trªn, chóng t«i thÊy ®µn tr©u trªn thÕ giíi tõ n¨m 2000 - 2003 cã møc t¨ng trung b×nh hµng n¨m lµ 1,13% (n¨m 2001 t¨ng h¬n n¨m 2000 lµ 0.8%, n¨m 2002 so víi n¨m 2001 lµ 1,4% vµ n¨m 2003 t¨ng so víi n¨m 2002 lµ 1,3%), trong ®ã chñ yÕu lµ t¨ng ë c¸c n-íc Ch©u ¸, con ë c¸c lôc ®Þa kh¸c ®µn tr©u hÇu nh- kh«ng t¨ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n l-îng s÷a tr©u trªn thÕ giíi cã xu híng t¨ng lªn hµng n¨m, n¨m 2000 s¶n l-îng s÷a ®¹t 51,884 ngh×n tÊn vµ n¨m 2003 s¶n l-îng s÷a ®¹t 59,656 ngh×n tÊn (FAO-2004). S÷a tr©u chñ yÕu s¶n xuÊt ë Ên §é vµ Pakistan. N¨m 2003, Ên §é s¶n xuÊt ®-îc 37,120 ngh×n tÊn, Pakistan s¶n xuÊt ®-îc 18000 ngh×n tÊn, chiÕm 50% tæng s¶n l-îng s÷a tr©u trªn toµn thÕ giíi. S¶n l-îng thÞt tr©u còng cã xu h-íng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. N¨m 2000, toµn thÕ giíi ®· mæ h¬n 2000 ngh×n con tr©u, thu ®-îc h¬n 3 triÖu tÊn thÞt tr©u. Tr-êng §HDL – H¶i Phßng 16 §å ¸n tèt nghiÖp NguyÔn §øc H¶i Kho¸ 9 2.3.2.T×nh h×nh ch¨n nu«i tr©u trong n-íc B¶ng 3: Sù ph©n bè tr©u gi÷a c¸c vïng ë ViÖt Nam (ngh×n con) N¨m Vïng §ång B»ng S«ng Hång §«ng B¾c T©y B¾c B¾c Trung Bé Duyªn H¶i Nam Trung Bé T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §ång B»ng S«ng Cöu Long Toµn Quèc (Nguån: Tæng côc thèng kª n¨m 2006) Tr©u n-íc ta thuéc lo¹i h×nh tr©u ®Çm lÇy, cã nguån gèc b¶n ®Þa vµ ®-îc nu«i kh¾p ë c¸c vïng trong c¶ n-íc. N-íc ta ®îc x¸c nhËn lµ mét trong nh÷ng n-íc nu«i nhiÒu tr©u (®øng hµng thø 7 trªn thÕ giíi). Nh-ng nh÷ng n¨m qua,