Tài liệu đề tài tìm hiểu kỹ thuật nuôi thương phẩm tôm he chân trắng

1 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C NHA TRANG KHOA NUÔI TR NG TH Y S N PH M PHÚC L I TÌM HI U K THU T NUÔI THƯƠNG PH M TÔM HE CHÂN TR NG (Penaeus vannamei Boone, 1931) T I XÃ PHƯ C TH , HUY N TUY PHONG, T NH BÌNH THU N Đ án t t nghi p Đ i h c Chuyên ngành Nuôi tr ng Th y s n, khóa 2004 – 2009 Nha Trang, năm 2009 2 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C NHA TRANG KHOA NUÔI TR NG TH Y S N PH M PHÚC L I TÌM HI U K THU T NUÔI THƯƠNG PH M TÔM HE CHÂN TR NG (Penaeus vannamei Boone, 1931) T I XÃ PHƯ C TH , HUY N TUY PHONG, T NH BÌNH THU N Đ án t t nghi p Đ i h c Chuyên ngành Nuôi tr ng Th y s n, khóa 2004 – 2009 Giáo viên hư ng d n TS. Hoàng Th Bích Đào Nha Trang, năm 2009 i L I C M ƠN Trong quá trình th c hi n đ tài: “Tìm hi u k thu t nuôi thương ph m tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931) t i xã Phư c Th , huy n Tuy Phong, t! nh Bình Thu n”. Cùng v i s n l c c a b n thân, tôi còn nh n đư c s giúp đ quý báu c a các th y cô trong khoa Nuôi tr ng th y s n - trư ng Đ i h c Nha Trang, s quan tâm đ ng viên c a gia đình và b n bè. Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c đ n Ts. Hoàng Th Bích Đào, đã t n tình hư ng d n tôi trong su t quá trình th c hi n đ tài. B môn Cơ S Sinh H c – Ngh Cá thu c khoa Nuôi tr ng th y s n, các th y cô trong khoa Nuôi tr ng th y s n. Qua đây tôi cũng xin g i l i c m ơn t i anh Nguy n Văn Dương – ch cơ s nuôi tôm he chân tr ng thương ph m t i Phư c Th - Tuy Phong – Bình Thu n đã t o đi u ki n thu n l i và t n tình giúp đ trong su t th i gian t i cơ s . Gia đình đã t o đi u ki n v t ch t cũng như tinh th n giúp tôi hoàn thành xu t s c đ tài. Xin c m ơn b n bè đã giúp đ , đóng góp cho tôi trong su t th i gian qua. Nha Trang, tháng 06 năm 2009 Sinh viên th c hi n Ph m Phúc L i ii M CL C L I C M ƠN ......................................................................................................... M C L C .............................................................................................................. DANH M C CÁC B NG .................................................................................... DANH M C CÁC HÌNH ...................................................................................... CÁC KÝ HI U VÀ CH" VI#T T T.................................................................. M$ Đ%U................................................................................................................. CHƯƠNG 1. T&NG LU N................................................................................... 1.1. M t s đ c đi m sinh h c c a tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931)..................................................................................................................... 1.1.1. H th ng phân lo i .................................................................................... 1.1.2. Đ c đi m phân b ..................................................................................... 1.1.3. Đ c đi m hình thái .................................................................................... 1.1.4. T p tính s ng ............................................................................................ 1.1.5. Đ c đi m dinh dư ng................................................................................ 1.1.6. Đ c đi m sinh trư ng, sinh s n ................................................................. 1.2. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng trên th gi i và Vi t Nam........................... 1.2.1. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng trên th gi i .......................................... 1.2.2. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng Vi t Nam........................................... 1.2.3. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng Tuy Phong – Bình Thu n ................ 1.3. Các y u t môi trư ng trong ao nuôi tôm...................................................... 1.3.1. Y u t h u sinh (t o) .............................................................................. 1.3.2. Y u t vô sinh (th y lý, th y hóa) ........................................................... CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C'U ................................................. 2.1. Đ a đi m, th i gian, đ i tư ng nghiên c u .................................................... 2.2. Sơ đ kh i n i dung nghiên c u ................................................................... 2.3. Phương pháp nghiên c u .............................................................................. 2.3.1. Phương pháp thu th p s li u .................................................................. iii 2.3.2. Các công th c tính toán......................................................................................................17 2.3.3. Phương pháp x lý s li u..................................................................................................19 CHƯƠNG 3. K#T QU 3.1. Đi u ki n t NGHIÊN C'U.....................................................................................20 nhiên vùng nuôi và h th ng công trình ao nuôi..................................20 3.1.1. Đi u ki n t nhiên t!nh Bình Thu n.............................................................................20 3.1.2. H th ng công trình ao nuôi..............................................................................................21 3.2. K" thu t nuôi tôm he chân tr ng thương ph m.................................................................25 3.2.1. Các bư c c i t o, chu n b ao nuôi....................................................................................25 3.2.2. K" thu t tuy n ch n, v n chuy n và th gi ng..............................................................27 3.2.3. K" thu t chăm sóc và qu n lý ao nuôi..........................................................................28 3.2.3.1. Th c ăn và cho ăn..........................................................................................................28 3.2.3.2. Qu n lý môi trư ng ao nuôi.......................................................................................32 3.2.3.3. T c đ tăng trư ng và t# l s ng................................................................................43 3.2.4. Nh ng b nh thư ng g p và các phương pháp phòng và tr b nh..........................45 3.2.5. Thu ho ch và h ch toán kinh t.........................................................................................47 3.2.5.1. Thu ho ch..........................................................................................................................47 3.2.5.2. H ch toán kinh t.............................................................................................................48 CHƯƠNG 4. K#T LU N VÀ Đ( XU)T Ý KI#N.................................................................50 4.1. K t lu n..............................................................................................................................................50 4.2. Đ xu t ý ki n..................................................................................................................................51 TÀI LI U THAM KH O iv DANH M C CÁC B NG B ng 2.1. Phương pháp thu th p s li u các y u t môi trư ng ao nuôi................................17 B ng 3.1. M t đ th gi ng t i cơ s........................................................................................................27 B ng 3.2. B ng theo dõi lư ng th c ăn ao E1..................................................................................30 B ng 3.3. Các thông s môi trư ng ao nuôi t i cơ s.....................................................................32 B ng 3.4. Các lo i hóa ch t đư c s B ng 3.5. K t qu theo dõi s d$ng trong quá trình nuôi........................................42 tăng trư ng c a tôm theo th i gian nuôi.............................43 B ng 3.6. K t qu nuôi.............................................................................................................................47 B ng 3.7. Chi phí s n xu t trung bình cho m t ao nuôi..............................................................48 B ng 3.8. T%ng thu t& hai ao............................................................................................................48 v DANH M C CÁC HÌNH Hình 2.1. Sơ đ kh i n i dung nghiên c u........................................................................................15 Hình 3.1. Sơ đ h th ng công trình ao nuôi t i cơ s...................................................................22 Hình 3.2. Sơ đ tr i nuôi tôm he chân tr ng thương ph m.......................................................23 Hình 3.3. Qu t nư c..................................................................................................................................24 Hình 3.4. Đ p nư c....................................................................................................................................24 Hình 3.5. 'ng c p nư c.............................................................................................................................24 Hình 3.6. C u nhá.....................................................................................................................................24 Hình 3.7. Máy n%, mô tơ....................................................................................................................24 Hình 3.8. C ng x , thuy n thúng.........................................................................................................24 Hình 3.9. Lót b t b ao............................................................................................................................25 Hình 3.10. Sơ đ các bư c c i t o ao..................................................................................................26 Hình 3.11. Cho ăn....................................................................................................................................31 Hình 3.12. Di n bi n nhi t đ ao E1....................................................................................................33 Hình 3.13. Di n bi n nhi t đ ao E2....................................................................................................33 Hình 3.14. Di n bi n pH ao E1............................................................................................................34 Hình 3.15. Di n bi n pH ao E2............................................................................................................35 Hình 3.16. Di n bi n đ m n (S‰) ao E1, E2.................................................................................36 Hình 3.17. Di n bi n đ ki m ao E1....................................................................................................37 Hình 3.18. Di n bi n đ ki m ao E2....................................................................................................37 Hình 3.19. Di n bi n hàm lư ng oxy hòa tan trong nư c ao E1.............................................38 Hình 3.20. Di n bi n hàm lư ng oxy hòa tan trong nư c ao E2.............................................39 Hình 3.21. V t b t......................................................................................................................................40 Hình 3.22. T c đ tăng trư ng tuy t đ i v chi u dài tôm ao E1 và E2...................................44 Hình 3.23. T c đ tăng trư ng tuy t đ i v kh i lư ng tôm ao E1 và E2.................................44 Hình 3.24. Tôm b đen mang................................................................................................................46 Hình 3.25. Tôm b ch m đen.................................................................................................................46 vi CÁC KÝ HI U VÀ CH" VI#T T T DO (mg/l): Hàm lư ng oxy hòa tan trong nư c h: gi (hour) TNHH: Trách nhi m h u h n NN & PTNT: Nông nghi p và phát tri n nông thôn FAO: Food and Agriculture Organization PL: Postlarvae FCR: H s chuy n đ%i th c ăn 1 M$ Đ%U Nh ng năm g n đây, ngh nuôi tôm trên th gi i, đ c bi t là các nư c Châu Á phát tri n r t m nh và đ t đ n trình đ k" thu t cao. Ngh nuôi tôm đã thu hút đư c các thành ph n kinh t và m i l c lư ng tham gia, di n tích m t nư c đưa vào nuôi th y s n ngày càng tăng, đ i tư ng nuôi ngày càng đa d ng hóa và k" thu t nuôi không ng&ng đư c c i ti n. Vi t Nam có 3260 km b bi n, v i hơn 3000 hòn đ o l n nh , vùng ven b v i 10 v n ha đ m phá, eo v nh kín, kho ng 25 ha r&ng ng p m n, 29 ha bãi tri u, có nhi u đi u ki n thu n l i cho phát tri n nuôi tr ng th y s n, đ c bi t là nuôi tôm. V i đi u ki n t nhiên thu n l i, ngu n lao đ ng d i dào, l i nhu n thu đư c cao là nh ng nhân t cơ b n làm cho ngh nuôi tôm c a nư c ta phát tri n m nh m( trong nh ng năm g n đây. Bình Thu n là m t t!nh duyên h i Nam Trung B , có di n tích ven sông ven bi n l n r t thu n l i đ phát tri n ngh nuôi tôm. V i thu n l i v đi u ki n t nhiên cùng v i vi c phát tri n nuôi tôm trên cát đã t o cho ngư i nuôi hư ng đi m i. V n đ đ t ra là ph i tìm đư c đ i tư ng nuôi phù h p nh)m h n ch r i ro và đem l i hi u qu kinh t là r t c n thi t. Trong nh ng năm g n đây, tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931) là m t đ i tư ng m i đang đư c chú ý, có tri n v ng phát tri n r ng rãi nhi u nư c Châu Á. Đây là lo i có nhi u ưu đi m như: th t thơm ngon và ch c, có giá tr dinh dư ng cao, l n nhanh, có th nuôi 1 – 3 v$ trong năm, có kh năng thích nghi v i biên đ dao đ ng nhi t đ và đ m n r ng, s c kháng b nh khá t t. Chính vì v y, tôm he chân tr ng đang đư c th trư ng th gi i ưa chu ng. Trong nh ng năm g n đây m t s nư c như Trung Qu c, Thái Lan… cơ c u tôm nuôi đã chuy n theo hư ng tăng nhanh s n lư ng tôm he chân tr ng. * nư c ta, tôm he chân tr ng m i đư c nuôi ph% bi n trong nh ng năm g n đây, do đó trình đ k" thu t còn nhi u h n ch . V n đ đ t ra cho các nhà nghiên 2 c u và các cán b k" thu t là t&ng bư c chuy n giao quy trình, k" thu t nuôi t i t&ng vùng nuôi, đ n t&ng ngư i nuôi. Xu t phát t& nhu c u th c ti n, đư c s đ ng ý c a khoa Nuôi tr ng Th y s n trư ng Đ i h c Nha Trang, tôi th c hi n đ tài: “Tìm hi u k thu t nuôi thương ph m tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931) t i xã Phư c Th , huy n Tuy Phong, t!nh Bình Thu n”. Đ tài đư c th c hi n v i nh ng n i dung chính sau: - Tìm hi u đi u ki n t nhiên và h th ng công trình ao nuôi t i cơ s . - Tìm hi u quy trình nuôi tôm he chân tr ng thương ph m. - Nh n xét và đánh giá v hi u qu kinh t . Do còn h n ch v kinh nghi m và ki n th c chuyên môn cho nên không th tránh kh i nh ng thi u sót. Kính mong nh n đư c s đóng góp c a quý th y cô và các b n đ lu n văn đư c hoàn thi n hơn. Nha Trang, tháng 06 năm 2009 Sinh viên th c hi n Ph m Phúc L i 3 CHƯƠNG 1 T&NG LU N 1.1. M*t s đ+c đi m sinh h c c a tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931) 1.1.1. H th ng phân lo i H th ng phân lo i c a tôm he chân tr ng như sau: Ngành chân kh p: Arthropoda Ngành ph$ có mang: Branchiata L p giáp xác: Crustacea B mư i chân: Decapoda B ph$ bơi l i: Natantia H tôm he: Gi ng tôm he: Loài: Penaeidae Penaeus Penaeus vannamei (Boone, 1931) Tên khoa h c: Litopenaeus vannamei Tên ti ng Anh: Whiteleg shrimp Tên FAO: Camaron patiplanco Tên Vi t Nam: Tôm chân tr ng, tôm he chân tr ng, tôm th+ chân tr ng, tôm b c Thái Bình Dương. Đ c đi m phân lo i: Dư i ch y có 2 – 4 răng cưa dài v&a ph i, vư t cu ng râu ( con non) đôi khi dài t i đ t râu th r t rõ, không có gai m t và gai đuôi, g thân màu tr ng đ$c. 1.1.2. Đ+c đi m phân b Tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931) phân b ch y u ven bi n Tây B c Thái Bình Dương, Châu M", t& ven bi n Mehico đ n mi n trung Peru, nhi u nh t vùng bi n g n Ecuado [4]. 4 1.1.3. Đ+c đi m hình thái Tôm có màu tr ng đ$c, trên thân không có đ m v)n, v tôm tr ng m ng, nhìn vào cơ th có th th y rõ đư ng ru t và các đ m nh dày đ c t& lưng xu ng b$ng. Các chân bò có màu tr ng ngà, chân bơi có màu vàng nh t. Các vành chân đuôi có màu đ nh t và xanh. Râu tôm có màu đ và chi u dài g p 1,5 l n chi u dài thân. Tôm cái có Thelycum d ng h . Chi u dài c a nh ng cá th l n có th đ t t i 23cm [4]. 1.1.4. T p tính s ng Tôm he chân tr ng s ng vùng bi n t nhiên có các đ c đi m: Đáy cát, đ sâu 0 – 72m, nhi t đ nư c %n đ nh t& 25 – 32oC, đ m n t& 28 – 34‰, pH t& 7,7 – 8,3. Tôm trư ng thành ph n l n s ng ven bi n g n b , tôm con ưa s ng các khu v c c a sông giàu sinh v t làm th c ăn. Ban ngày tôm vùi mình trong bùn, ban đêm m i bò đi ki m ăn. Tôm l t xác vào ban đêm, kho ng 20 ngày l t xác m t l n. Nuôi trong phòng thí nghi m r t ít khi th y chúng ăn th t l n nhau [4]. Tôm he chân tr ng thích bơi thành hàng, d c theo b ao ho c gi a ao. V đêm n u có đ ng m nh chúng s( đ ng lo t búng lên kh i m t nư c. Ngoài ra còn hay khui đáy ao và b ao đ tìm m i, làm cho nư c thư ng hay b đ$c [6]. 1.1.5. Đ+c đi m dinh dư,ng Tôm he chân tr ng là loài ăn t p. Gi ng như các loài tôm he khác, th c ăn c a nó cũng c n các thành ph n: protid, lipid, glucid, vitamin và mu i khoáng… Thi u hay không cân đ i đ u nh hư ng đ n s c kh e và t c đ l n c a tôm. Kh năng chuy n hóa c a tôm he chân tr ng r t cao, trong đi u ki n nuôi l n bình thư ng. Lư ng cho ăn ch! c n b)ng 5% th tr ng tôm. Trong th i kỳ tôm sinh s n và đ c bi t là cu i giai đo n phát d$c c a bu ng tr ng thì nhu c u v lư ng th c ăn hàng ngày tăng lên g p 3 – 5 l n. Th c ăn c n hàm lư ng đ m (protein) 35% là thích h p [4]. 5 1.1.6. Đ+c đi m sinh trư-ng, sinh s n w Đ+c đi m sinh trư-ng Tôm he chân tr ng là loài có t c đ tăng trư ng tương đ i nhanh, kho ng 1,5 - 2 g/tu n t i c 20g tôm l n ch m d n. Tùy theo th i gian nuôi, kho ng 75 - 85 ngày tôm có th đ t c 10 – 12 g/con. Tôm he chân tr ng sinh trư ng thông qua quá trình l t xác, chu kỳ l t xác ph$ thu c vào t&ng giai đo n phát tri n. Cũng như các lo i tôm khác, giai đo n nh tôm he chân tr ng có chu kỳ l t xác ng n và chu kỳ l t xác kéo dài d n theo th i gian phát tri n. Tôm nh sau khi l t xác ch! c n vài gi v c ng l i, khi tôm l n c n kho ng 1 – 2 ngày. w Đ+c đi m sinh s n * Mùa v$ sinh s n: bi n, trong phân b t nhiên đ u b t đư c tôm m - p tr ng. * B c Ecuado mùa đ+ r vào tháng 4 – 5. * Peru mùa tôm đ+ ch y u t& tháng 12 đ n tháng 4. Tôm he chân tr ng thu c lo i có túi ch a tinh m (open thelycum) khác v i lo i hình túi ch a tinh kín (closed thelycum) như c a tôm sú và tôm he Nh t B n. Trình t c a lo i hình có túi ch a tinh m là: (tôm m-) l t xác " thành th$c " giao ph i (th$ tinh) " đ+ tr ng " p n [4]. * Giao ph i: tôm đ c và tôm cái tìm nhau giao ph i, sau khi m t tr i l n. Tôm đ c phóng các chùm tinh t& cơ quan giao c u petesma, cho dính vào chân bò th 3, th năm c a con cái, c l tôm giao ph i t nhiên có k t qu r t th p [4]. *S Tr c sinh s n và đ+ ng sau khi đ+ có màu v đ u xanh. Tôm m- dài c đ i 10 – 15 v n tr ng. Sau m i l n đ+ tr ng, bu ng tr gian gi a hai l n đ+ cách nhau nh t t i trên 10 l n/năm, thư Tôm cái đ+ tr ng ch y u vào th i gian t& 1 – 3 gi đ+ đ n lúc đ+ xong ch! đ 1 – 2 phút. Các chùm tinh c a con đ c đư c dùng sinh 6 s n nhi u l n. Tôm cái tr ng đã thành th$c nhưng không đư c th$ tinh, v n có th đ+ tr ng bình thư ng nhưng p không n [4]. 1.2. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng trên th. gi i và Vi t Nam 1.2.1. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng trên th. gi i Trong nh ng năm g n đây nhu c u v m t hàng th y s n không ng&ng tăng, tôm th t cũng th , chính đi u đó làm cho con tôm tr thành m t m t hàng có giá tr h p d n và ngành công nghi p nuôi tôm có đư c đ u ra %n đ nh. T& đó đã thúc đ y nh ng nghiên c u v tôm, tìm ra nh ng đ i tư ng, mô hình nuôi có năng su t, hi u qu kinh t cao. Tôm he chân tr ng (Penaeus vannamei Boone, 1931) đư c nuôi ph% bi n Tây Bán C u và đư c nuôi nhân t o đ ng hàng th 2 th gi i, sau tôm sú. S n lư ng chi m hơn 70% s n lư ng c a các loài tôm he nuôi Nam M" và chi m 10% s n lư ng tôm trên th gi i. * châu M" tôm he chân tr ng đ ng hàng đ u (tôm nuôi châu M" 86.000 t n (năm 1990), 132.000 t n (năm 1992), 191.000 t n (năm 1998), 140.000 t n (năm 1999)). Các năm 1999 - 2000 d ch b nh đ m tr ng tàn phá n ng n tôm nuôi châu M" (ch y u là tôm chân tr ng). Ch! sau 2 năm s n lư ng gi m quá m t n a. Như v y là sau m t th p k# s n lư ng tôm chân tr ng c a châu M" l i quay v v trí ban đ u. Năm 2000 theo th ng kê sơ b s n lư ng tôm chân tr ng ch! còn chi m 11% s n lư ng tôm nuôi th gi i [4]. * Ecuado nuôi tôm he chân tr ng là ngành s n xu t l n, s n lư ng chi m kho ng 95%, năm 1991 là 103.000 t n. Phương th c nuôi ch y u là bán thâm canh, năng su t trung bình kho ng 700 – 800 kg/ha. Năm 1993 khu v c Nam M" nuôi tôm he chân tr ng b nhi m d ch b nh Taura Syndrome Virus (TSV), làm t%n th t m i năm kho ng 500 – 600 tri u USD [4]. Mehico nhanh chóng tr thành nư c nuôi tôm he chân tr ng l n th hai châu M", s n lư ng 2.000 t n (năm1990), 16.000 t n (năm 1994), 24.000 t n (năm 2000). Hi n nay tôm là đ i tư ng nuôi quan tr ng nh t Mehico, chi m kho ng 70% s n lư ng và 82% giá tr s n lư ng nuôi th y s n c nư c. Ph n l n các trang 7 tr i nuôi dư i hình th c bán thâm canh, đ i tư ng nuôi đ c nh t là tôm he chân tr ng [4, 2]. Panama đ ng hàng th ba v nuôi tôm chân tr ng năm 1999 đ t 10.000 t n. Sau khi đư c nhi u nư c châu M" nuôi nhân t o thành công và có hi u qu cao, tôm chân tr ng đư c di gi ng sang nuôi Hawaii và Hoholulu c a M". T& đây tôm chân tr ng lan sang Đông Á và Đông Nam Á. Trung Qu c là nư c châu Á quan tâm t i tôm he chân tr ng s m nh t, t& năm 1998 đã công b nuôi thành công tôm này và s.n sàng chuy n giao công ngh cung c p con gi ng và k" thu t nuôi cho nư c khác. T!nh Qu ng Đông – Trung Qu c tôm he chân tr ng tr thành đ i tư ng nuôi s m t, đư c nuôi r ng rãi nư c bi n và nư c ng t v i năng su t 7,5 t n/ha/v$, có cơ s đ t 10 t n/ha/v$. Năm 2001, Trung Qu c đã xu t kh u sang M" 48.000 t n tôm đông l nh (ch y u là tôm he chân tr ng). Theo s li u c a FAO, s n lư ng tôm c a Trung Qu c năm 2003 đ t 390.000 t n, có kho ng 60% là tôm he chân tr ng. Năm 2004, Trung Qu c tăng s n lư ng nuôi tôm lên 400.000 t n, ch y u là tôm he chân tr ng, đ n nay con s này còn cao hơn nhi u. Năm 2007, Trung Qu c tôm chân tr ng chi m g n 80% trong t%ng s n lư ng 1 tri u t n c a nư c này. Hi n nay tôm he chân tr ng là đ i tư ng nuôi chính trên th gi i trong vùng nư c l , m n. Theo FAO, d ki n s n lư ng nuôi năm 2007 chi m 80% t%ng s n lư ng tôm nuôi, 85% s n lư ng t p trung các nư c Đông Nam Á. Các nư c nuôi nhi u tôm he chân tr ng là Thái Lan, Trung Qu c, Indonexia, Malaysia, Philippin, Ecuado, Mehico, Panama, Colombia, Hondurat, Brazil, M". Thái Lan đã ng d$ng công ngh m t cách hi u qu m i v trí trong các công đo n s n xu t tôm he chân tr ng. T& năm 2001 đã di n ra quá trình chuy n đ%i m nh m( sang đ i tư ng nuôi m i là tôm he chân tr ng s ch b nh, đã làm tăng l i nhu n c a ngh nuôi tôm nư c này m t cách đáng k . Năm 2003 nư c này s n xu t 140.000 – 150.000 t n tôm he chân tr ng, đ n năm 2006 s n lư ng tôm he chân tr ng c a Thái Lan là 500.000 t n, chi m 95% s n lư ng tôm nuôi [7, 1]. 8 Tôm he chân tr ng đang d n chi m m t v th cao trong ngh nuôi tôm. Năm 2007 t%ng s n lư ng nuôi tôm trên toàn th gi i ư c đ t 3,3 tri u t n, trong đó s n lư ng tôm chân tr ng chi m 63%. Ngay t i châu Á “quê nhà” c a tôm sú, trong t%ng s n lư ng tôm năm 2007 ư c tính kho ng 2,65 tri u t n thì tôm he chân tr ng cũng chi m t i 57% [5]. 1.2.2. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng - Vi t Nam Tôm he chân tr ng du nh p vào Vi t Nam t& năm 2001, đ u tiên đư c nuôi t i công ty TNHH Duyên H i (B c Liêu) nhưng không hi u qu . Năm 2009 k ho ch nuôi tôm nư c l c nư c là 400 nghìn t n. Đ i tư ng nuôi chính v n là tôm sú. Hi n nay B NN & PTNT có ch trương phát tri n nuôi tôm he chân tr ng theo quy ho ch các t!nh Nam b . Tuy nhiên vùng nuôi ch y u v n là các t!nh mi n Trung và mi n B c, các t!nh phía Nam còn đang d ng nuôi thăm dò. Đ c đi m c a tôm he chân tr ng là s ng t ng nư c gi a không vùi mình trong bùn như tôm sú nên thích h p v i ch t đáy cát. Nhi u ý ki n cho r)ng nuôi tôm he vùng đ ng b)ng sông C u Long s( kém hơn mi n Trung vì ch t đáy bùn sét nh hư ng t i vi c l y th c ăn và ho t đ ng s ng, h n ch t i sinh trư ng c a chúng, nuôi d y s( d n đ n nhi u r i ro.Năm 2008 di n tích nuôi tôm nư c l c nư c trên 60.000 ha đ t s n lư ng 380.000 t n, ch y u là tôm sú theo các phương th c thâm canh, bán thâm canh và qu ng canh c i ti n, trong đó ph n l n là nuôi qu ng canh c i ti n. Ngoài đ i tư ng tôm sú ra, các t!nh ven bi n t& mi n Trung tr ra phía B c đã nuôi tôm he chân tr ng khá thành công trên nh ng di n tích nuôi tôm sú trư c đây luôn b d ch b nh. Di n tích nuôi tôm he chân tr ng là hơn 14.000 ha đ t s n lư ng 41.000 t n. Hi n nay nhi u cơ s s n xu t tôm gi ng đã chuy n hư ng sang tôm he chân tr ng. Do nuôi tôm he chân tr ng th gi ng m t đ r t d y t& 100-150 con/m2 nên nhu c u tôm gi ng khá l n. K ho ch nuôi tôm he chân tr ng kho ng 20.000 ha, nhu c u tôm gi ng c n 22 - 25 t# con. C$c Nuôi tr ng Th y s n đã ki m tra công tác qu n lý và ho t đ ng s n xu t tôm gi ng 3 t!nh tr ng đi m v gi ng là Khánh Hoà, Ninh Thu n và Bình Thu n. 9 Hi n t!nh Khánh Hòa có 372 cơ s tôm sú gi ng và 16 cơ s s n xu t tôm he chân tr ng; t!nh Ninh Thu n có hơn 700 cơ s gi ng, trong đó có 22 cơ s s n xu t tôm he chân tr ng; t!nh Bình Thu n có 168 cơ s s n xu t tôm gi ng, trong đó có 11 cơ s s n xu t gi ng tôm he chân tr ng. Như v y trong t%ng s hơn 1.240 cơ s trên, ch! có 49 cơ s s n xu t gi ng tôm he chân tr ng. Tuy nhiên t t c nh ng cơ s gi ng tôm he chân tr ng l i là nh ng cơ s r t l n, công su t g p hàng ch$c l n các cơ s gi ng tôm sú. K ho ch s n xu t tôm gi ng c a 3 t!nh đ t 10,5 t# tôm sú và 9,0 t# tôm he chân tr ng b)ng kho ng 50% nhu c u gi ng c a c nư c. Các cơ s gi ng tôm he chân tr ng đang bư c vào v $ s n xu t, đã nh p tôm b m- có ngu n g c xu t x t& Hawaii. M i cơ s có t& 500 đ n hơn 1.000 c p tôm b m- và đang ti p t$c nh p thêm. M t s công ty đã thuê khoán s n ph m cho chuyên gia ngư i Trung Qu c, Philippin, Ecuquado tr c ti p làm k" thu t đ nâng cao hi u qu s n xu t tôm gi ng. Hi n nay có 2 lo i hình cơ s s n xu t gi ng tôm he chân tr ng. M t s cơ s ch! s n xu t Nauplius bán cho các cơ s ương Postlarvae và m t s cơ s s n xu t Nauplius r i ương thành Postlarvae đ bán. Giá Nauplius kho ng 2,0 đ ng/con. Giá tôm Post t& 20-35 đ ng/con g m c giá v n chuy n có khuy n m i thêm s lư ng kho ng 10% [9]. Tôm chân tr ng đã và đang nuôi phát tri n theo chi u hư ng t t trên vùng đ t th t, đ t cát t& Qu ng Ninh đ n Bình Thu n, s n lư ng tôm chân tr ng chi m 5-7% s n lư ng tôm nuôi trên ph m vi c nư c. Nhi u cơ s nuôi đ t năng su t cao t & 12-24 t n/ha, kh i lư ng tôm thu ho ch t& 10 – 13 gram, đa s nuôi t& 2 – 3 v$/năm. Hi u qu kinh t khá, th trư ng th gi i có nhu c u l n, góp ph n an sinh xã h i và ngày càng có nhi u nhà đ u tư mu n nuôi tôm chân tr ng. Tuy nhiên, m t s đ a phương, nhi u h nuôi tôm chân tr ng v n b thua l là do vi c phát tri n nuôi không theo quy ho ch, vi c ch p hành quy đ nh t m th i v nuôi tôm chân tr ng nhi u h nuôi không nghiêm ch!nh, đ c bi t khâu s d$ng gi ng tuỳ ti n, ch t lư ng kém, thi u nư c ng t, nư c ng m d n đ n nuôi tôm không hi u qu , đ ng th i m t s đ a phương qu n lý không ch t ch(. 10 V đ nh hư ng nuôi tôm he chân tr ng Vi t Nam trong th i gian t i là: Phát tri n vùng nuôi ph i phù h p v i đi u ki n t nhiên và môi trư ng, c n có quy ho ch thành vùng nuôi riêng c a t&ng t!nh, đ d qu n lý mùa v$ th nuôi, gi m thi u d ch b nh. C n có ngu n tôm b m- ch n gi ng b o đ m ch t lư ng, gi m thi u giao ph i c n huy t, cung c p cho các tr i s n xu t gi ng, s n xu t con gi ng có ch t lư ng t t, c i thi n s tăng trư ng tôm nuôi. L a ch n th i v$ nuôi thích h p nh t cho t&ng vùng sinh thái, ch! nên nuôi 1 – 2 v$/năm, m t đ nuôi v&a ph i (70 – 100 con/m2) đ tăng kh i lư ng cá th khi thu ho ch. H n ch t i đa s d$ng hóa ch t, s d$ng các ch ph m sinh h c, nuôi b n v ng, cho s n ph m s ch và giá thành th p, tăng tính c nh tranh th trư ng xu t kh u v i các nư c trong vùng. Tăng cư ng công tác khuy n ngư, xây d ng các mô hình trình di n phù h p v i t&ng vùng nuôi, làm cơ s nhân r ng. T p hu n nâng cao trình đ k" thu t cho vùng nuôi, giúp cho ngư i nuôi làm ch k" thu t, gi m thi u r i ro d ch b nh, nuôi đ t hi u qu cao [5]. 1.2.3. Tình hình nuôi tôm he chân tr ng - Tuy Phong – Bình Thu n Là m t huy n phía B c c a t!nh Bình Thu n, giáp v i t!nh Ninh Thu n, v i 10 xã và 2 th tr n. Tuy Phong có di n tích kho ng 795 km 2 và dân s kho ng 123.000 ngư i (năm 2004). Thiên nhiên đã t o cho Tuy Phong m t môi trư ng nuôi tôm công nghi p lý tư ng. V i đ a th m t nư c r ng và môi trư ng trong s ch, có nhi u eo u n khúc theo b bi n t o nên nhi u bãi v nh là nơi tôm có th sinh trư ng và phát tri n. Chính vì th nuôi tôm có bư c chuy n căn b n t& nuôi qu ng canh và bán thâm canh qua nuôi công nghi p Trư c đây phong trào nuôi tôm t i Tuy Phong có hi u qu giai đo n đ u, nhi u ngư i đã giàu lên. Th nhưng sau đó ngh này lâm vào c nh khó khăn do b nh d ch, thua l th m chí nhi u ngư i phá s n, n n n. Trong nh ng năm 2004 tôm sú b nhi m b nh và gây thi t h i khá l n nên m t s h chuy n qua nuôi xen canh tôm he chân tr ng trong th i gian trái v$ tôm sú, l y gi ng ch y u t i Công ty TNHH Asia Hawaii Ventures. Lúc này B Th y S n chưa cho nuôi tôm he chân tr ng ph% bi n. 11 Nh ng tư ng, ngh nuôi tôm Tuy Phong s( không đ ng đư c, song t& nh ng bài h c đ t giá đó, ngh nuôi tôm đây đang có chi u hư ng ph$c h i. Đ n năm 2006 t%ng di n tích nuôi tôm toàn huy n là 406 ha, trong đó ch y u là nuôi tôm sú. Di n tích nuôi tôm he chân tr ng huy n Tuy Phong tuy có nhưng không đáng k , ch y u là ngư i dân nuôi t phát, chưa có quy ho ch c$ th cho đ i tư ng này [10]. T i nh ng năm g n đây, nuôi tôm th+ chân tr ng m i đư c ph% bi n r ng rãi. So v i tôm sú, tôm he chân tr ng có nhi u ưu đi m hơn như: l n nhanh, phát tri n tương đ i đ ng đ u, th i gian nuôi ng n (2,5 – 3 tháng), có th nuôi v i m t đ cao (trên 100 con/m2), chi phí th p, s c kháng b nh t t, ch u đư c s thay đ%i đi u ki n môi trư ng hơn, năng su t cao. Hi n t i nuôi tôm he chân tr ng Tuy Phong cũng g p khá nhi u khó khăn gi ng như tình hình chung c a c nư c. Đ u tư ban đ u cao hơn nhi u so v i nuôi tôm sú. Ch! tính riêng con gi ng, n u nuôi 1 ha, m t đ th 100 con/m2 thì ph i b ra 50 tri u đ ng ti n gi ng, cao g p 4 l n so v i tôm sú. Trư ng h p x y ra d ch b nh, ngư i nuôi d b tr ng tay. Do giá tôm sú xu t kh u gi m, giá tôm he chân tr ng cũng đã gi m m nh. Trư c đây 1 kg tôm he chân tr ng (c 80 con/kg) có giá 55.000 đ ng, nay ch! còn 45.000 – 48.000 đ ng. Cùng v i giá xu ng th p, ngư i nuôi tôm he chân tr ng đang ph i đ i m t khó khăn trong khâu tiêu th$. H u h t vi c tiêu th$ nguyên li u đ u qua tư thương nên x y ra tình tr ng ép c , ép giá. Tôm he chân tr ng thư ng m c nh ng b nh c a tôm sú, mang h i ch ng Taura, phát sinh d ch l n, cùng các b nh khác có th lây nhi m sang tôm nuôi b n đ a, đ ng th i gây h u qu tiêu c c v môi trư ng sinh thái [11]. 12 1.3. Các y.u t môi trư/ng trong ao nuôi tôm 1.3.1. Y.u t h0u sinh (t o) T o có t m quan tr ng r t l n trong ao nuôi tôm, nó là thành ph n chính trong h th ng s n xu t, là khâu đ u tiên trong chu i th c ăn t nhiên c a ao nuôi, vì v y nó liên quan ch t ch( đ n năng su t sinh h c c a ao. Ngoài ra, t o giúp cân b)ng h sinh thái trong ao nuôi, duy trì đư c s phát tri n %n đ nh c a t o trong ao nuôi theo hư ng tích c c s( góp ph n làm cho v$ nuôi thành công. Vi c ki m soát t o thông qua các bi n pháp k" thu t như: bón phân, thay nư c, s d$ng th c ăn h p lý, s d$ng hóa ch t… 1.3.2. Y.u t vô sinh (th y lý, th y hóa) • Y u t th y lý: -Nhi t đ nư c: tôm he là lo i đ ng v t bi n nhi t, vì v y s thay đ %i nhi t đ trong ao đ u nh hư ng đ n đ c đi m sinh lý c a tôm. Nhi t đ %n đ nh và thích h p giúp tôm tăng trư ng và phát tri n nhanh. Đ i v i tôm he chân tr ng, nhi t đ nuôi thích h p nh t đ i v i s phát tri n là 28 – 31 oC. Trong ao nuôi nhi t đ ph$ thu c r t nhi u vào mùa v$, k t c u công trình ao nuôi, bi n pháp k" thu t [8]. -Đ trong và màu nư c: đ trong và màu nư c ch u s chi ph i b i thành ph n và s lư ng ch t cái trong nư c. Trong đó, t o là thành ph n h u sinh quan tr ng nh t nh hư ng đ n đ trong và màu nư c c a ao nuôi. S tăng gi m c a m t đ t o d n đ n s thay đ%i c a đ trong cũng như màu nư c trong ao nuôi.Vì v y qu n lý đ trong và màu nư c trong ao nuôi cũng chính là qu n lý t o. • Y u t th y hóa: - Đ m n: là y u t sinh thái có liên quan m t thi t đ n đ i s ng th y sinh v t, m i sinh v t nói chung ch! s ng gi i h n đ m n thích h p. Đ i v i tôm, m i loài có kho ng đ m n thích h p khác nhau và kho ng đ m n thích ng còn thay đ%i theo các giai đo n phát tri n. Đ m n nh hư ng tr c ti p t i vi c đi u hòa áp su t th m th u c a tôm, vi c thay đ%i đ m n vư t ra ngoài gi i h n thích ng c a tôm s( gây s c và k t qu làm gi m s c kháng b nh c a tôm. Tôm he chân tr ng