i
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
I HC THÁI NGUYÊN
T TRUNG KIÊN
NGHIÊN CU NĂNG SU T, CH T L NG VÀ HIU QU
S DNG MT S GING C HÒA THO
NHP NI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THT
Chuyên ngành: CHĂN NUÔI NG VT
Mã s: 62.62.40.01
LUN ÁN TIN SĨ NÔNG NGHIP
Ng i h ng dn khoa hc:
1. PGS.TS. PHAN ÌNH THM
2. GS.TS. T QUANG HIN
THÁI NGUYÊN - 2010
ii
LI CAM OAN
Tôi xin cam oan rng, ây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu,
kt qu nghiên cu trong lu n án này là hoàn toàn trung thc và ch ưa tng c ai
công b, s dng bo v mt hc v nào. Các thông tin, tài liu trích dn trong lu n án
này ã c ghi rõ ngun gc.
Tác gi
T Trung Kiên
iii
LI CM ƠN
Hoàn thành lu n án này, ngoài s n lc ca bn thân, tôi luôn nh n c s giúp
quý báu, s ch bo t n tình ca các thy h ng dn PGS. TS. Phan ình Thm và
GS.TS. T Quang Hin trong sut qúa trình thc hin lu n án. Nhân dp hoàn thành
lu n án này tôi xin bày t lòng bit ơn sâu sc i vi các thy h ng dn.
Tôi xin bày t lòng bit ơn chân thành i vi s quan tâm giúp ca các thy cô
giáo và các cán b b môn Cơ s, các thy cô giáo khoa Chăn nuôi- Thú y và
khoa Sau !i hc tr "ng !i hc Nông Lâm Thái Nguyên, các cán b Ban ào t!o Sau
!i hc - !i hc Thái Nguyên ã ng viên giúp tôi trong quá trình thc hin # tài
nghiên cu.
Tôi cũng xin chân thành cm ơn i vi Ban lãnh !o và các cán b viên chc
ca các n v: Trung tâm Thc hành Thc Nghim tr "ng !i hc Nông Lâm Thái
Nguyên, Trung tâm Nghiên cu và Phát trin chăn nuôi mi#n núi - Vin Chăn
nuôi Quc gia, Viên Khoa hc s sng - !i hc Thái Nguyên ã t!o i#u kin thu n li và
giúp nhit tình cho tôi trong quá trình thc hin # tài.
Xin chân thành cm ơn ng u%, Ban giám hiu,Thư vin tr "ng !i hc Nông
lâm Thái Nguyên và b!n bè, ng nghip, ng "i thân ã t!o i#u kin, ng viên tôi
trong quá trình thc hin # tài và hoàn thành lu n án.
Thái Nguyên, tháng năm 2010
T Trung Kiên
iv
MC LC
Trang ph bìa
Li cam oan
Li cm ơn
Mc lc
Danh mc các t vit tt
Danh mc vit tt và tên khác c a c
Danh mc các bng biu
Danh mc các th
Ni dung
i
ii
iii
iv
ix
x
xi
xii
Trang
M U.........................................................................................................................................................1
Chương 1: TNG QUAN TÀI LIU.............................................................................................3
1.1. c tính sinh tr ng c a c hoà tho.............................................................................................3
1.1.1. Gii thiu v c hòa tho......................................................................................................3
1.1.2. c tính sinh tr ng c a thân và lá..................................................................................4
1.1.2.1. Các yu t nh h ng ti sinh tr ng c a thân, lá.......................................................5
1.1.2.2. Các yu t nh h ng ti tái sinh c a thân và lá.......................................................8
1.1.3. c tính sinh tr ng c a r.................................................................................................10
1.1.3.1. ng thái sinh tr ng c a r........................................................................................10
1.1.3.2. Các yu t nh h ng ti sinh tr ng c a r.................................................................11
1.2. Sn l ng cht xanh, thành phn hóa hc c a c hoà tho....................................................12
1.2.1. Sn l ng cht xanh.........................................................................................................12
1.2.2. Thành phn hóa hc c a c............................................................................................14
1.3. nh h ng c a mt s k thut canh tác (khong cách ct, bón phân) n
l ng và cht c hoà tho..........................................................................................................19
1.3.1. nh h ng c a khong cách ct.......................................................................................19
1.3.2. nh h ng c a phân bón................................................................................................21
1.3.2.1. Vai trò c a phân m...............................................................................................21
1.3.2.2. Vai trò c a phân lân.............................................................................................23
1.3.2.3. Vai trò c a phân kali............................................................................................25
1.3.2.4. Vai trò c a phân chung.......................................................................................26
1.3.2.5. Vai trò c a vôi.......................................................................................................28
1.4. S dng c trong chăn nuôi trâu bò..................................................................................28
1.4.1. S dng c tươi..............................................................................................................28
1.4.2. S dng c khô...............................................................................................................30
v
1.5. c im các ging c hoà tho dùng trong thí nghim c a lun án........................................31
1.5.1. C Paspalum atratum..................................................................................................31
1.5.2. C Brachiaria brizantha.............................................................................................33
1.5.3. C Brachiaria decumbens..........................................................................................34
1.5.4. C Setaria Splendida...................................................................................................36
1.6. Kt lun phn t"ng quan tài liu.............................................................................................37
Chương 2: N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U................................38
2.1. i t ng, a im, thi gian nghiên c#u....................................................................................38
2.2. Ni dung nghiên c#u..........................................................................................................38
2.2.1. Thí nghim 1: Nghiên cu chn lc mt s ging c hòa tho.................................38
2.2.2. Thí nghim 2: Nghiên cu khong cách ct thích hp........................................38
2.2.3. Thí nghim 3: Nghiên cu li#u l ng bón !m.....................................................38
2.2.4. Thí nghim 4: Nghiên cu các công thc bón !m, lân, kali cùng tăng.........39
2.2.5. Thí nghim 5: Xác nh khi l ng c ăn c/bò/ngày, t% l c c s
dng và t% l tiêu hóa ch&t h'u cơ ca c........................................................39
2.2.6. Thí nghim 6: ánh giá hiu qu ca c trong chăn nuôi bò tht.......................39
2.3. Phương pháp nghiên c#u................................................................................................39
2.3.1. Thí nghim 1: Nghiên cu chn lc mt s ging c hòa tho.................................39
2.3.2. Thí nghim 2: Nghiên cu khong cách ct thích hp........................................40
2.3.3. Thí nghim 3: Nghiên cu li#u l ng phân !m thích hp................................41
2.3.4. Thí nghim 4: Nghiên cu bón !m, lân, kali vi li#u l ng cùng tăng.......42
2.3.5. Thí nghim 5: Xác nh khi l ng c ăn c/bò/ngày, t% l c c s
dng và tính t% l tiêu hóa ch&t h'u cơ ca c...............................................44
2.3.5.1. Xác nh khi l ng c tươi bò ăn c trong mt ngày êm..................................44
2.3.5.2. Xác nh t$ l c c s
dng........................................................................44
2.3.5.3. Tính t$ l tiêu hóa vt cht h%u cơ b&ng phương pháp sinh khí in vitro (in vitro
gas production technique) và tính năng l ng ME....................................45
2.3.6. Thí nghim 6: ánh giá hiu qu ca c trong chăn nuôi bò tht.......................45
2.3.6.1. Thí nghim 6a: ánh giá hiu qu chăn nuôi ca c tươi trên bò tht.............45
2.3.6.2. Thí nghim 6b: ánh giá hiu qu chăn nuôi ca c khô trên bò tht..............46
2.3.7. Phương pháp theo dõi các ch' tiêu......................................................................48
2.3.8. Phương pháp x lý s liu..........................................................................................50
Chương 3: K T QU VÀ TH O LU N...........................................................................52
3.1. Thí nghim 1: Nghiên c#u chn lc mt s ging c hòa tho.............................................52
3.1.1. Thành phn dinh d (ng t thí nghim........................................................................52
3.1.2. Khí t ng khu v)c thí nghim t 2004 - 2009..........................................................52
vi
3.1.3. T$ l sng c a các c thí nghim tính theo khóm.....................................................54
3.1.4. Năng sut c a c.............................................................................................................55
3.1.5. Thành phn hóa hc c a c............................................................................................57
3.1.6. Sn l ng c tươi, vt cht khô, protein c a c thí nghim..........................................58
3.1.7. nh h ng c a mùa v n sn l ng c a 6 ging c thí nghim........................................61
3.1.8. Nhn xét chung v thí nghim 1..................................................................................61
3.2. Thí nghim 2: Xác nh khong cách ct thích hp.............................................................61
3.2.1. nh h ng c a khong cách ct n năng sut c a c........................................................61
3.2.2. Thành phn hóa hc c a c thí nghim các KCC khác nhau................................65
3.2.3. Sn l ng c thí nghim các khong cách ct khác nhau..........................................69
3.2.4. nh h ng c a mùa v n sn l ng c các KCC khác nhau.......................................71
3.2.5. Nhn xét chung v thí nghim 2..................................................................................71
3.3. Thí nghim 3: Nghiên c#u liu l ng phân m thích hp................................................72
3.3.1. nh h ng c a các m#c phân m khác nhau ti năng sut c....................................72
3.3.2. Thành phn hóa hc c a c các m#c bón m khác nhau.......................................75
3.3.3. Sn l ng c thí nghim các m#c N khác nhau.......................................................79
3.3.4. nh h ng c a mùa v n sn l ng c khi bón phân N tăng.......................................82
3.3.5. Nhn xét chung v kt qu nghiên c#u c a thí nghim 3........................................82
3.4. Thí nghim 4: Nghiên c#u các công th#c bón m, lân, kali cùng tăng...............83
3.4.1. nh h ng c a các m#c N.P.K cùng tăng n năng sut c......................................83
3.4.2. Thành phn hóa hc c a c khi bón N.P.K cùng tăng...........................................85
3.4.3. Sn l ng c thí nghim khi bón N.P.K cùng tăng..................................................88
3.4.4. nh h ng c a phân N.P.K cùng tăng n sn l ng c theo mùa...............................91
3.4.5. Nhn xét chung v kt qu nghiên c#u c a thí nghim 4.........................................92
3.5. Thí nghim 5: Xác nh khi l ng c ăn c/bò/ngày, t$ l c c
s dng và t$ l tiêu hoá cht h%u cơ c a c..................................................................92
3.5.1. Xác nh khi l ng c ăn c/1 bò/ngày........................................................................92
3.5.2. Xác nh t$ l c c s
dng các tu"i ct khác nhau....................................94
3.5.3. Kt qu xác nh t$ l tiêu hóa cht h%u cơ................................................................94
3.6. Thí nghim 6: ánh giá hiu qu chăn nuôi c a c trên bò tht.........................................95
3.6.1. Thí nghim 6a: ánh giá hiu qu chăn nuôi ca c tươi trên bò tht.............96
3.6.1.1. Khi l ng bò qua các kỳ cân..............................................................................96
3.6.1.2. Tăng khi l ng trung bình c a bò qua các giai on........................................96
3.6.1.3. Tiêu th VCK/1 bò và tiêu tn VCK cho 1 kg tăng khi l ng.....................97
3.6.1.4. c tính kh năng sn xut tht hơi c a 1 ha c/năm............................................98
3.6.2. Thí nghim 6b: ánh giá hiu qu chăn nuôi ca c khô trên bò tht..............99
vii
3.6.2.1. Khi l ng c a bò các kỳ cân..............................................................................99
3.6.2.2. Tăng khi l ng c a bò các giai on.................................................................100
3.6.2.3. Tiêu th VCK/1 bò, tiêu tn th#c ăn c a bò ăn c khô...............................100
3.6.3. Nhn xét chung v kt qu nghiên c#u c a thí nghim 6 (6a và 6b).................101
KT LUN VÀ
NGH.....................................................................................................1012
1. Kt lun.......................................................................................................................................102
2. ngh...........................................................................................................................................103
DANH MC CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN N LUN ÁN..............................104
TÀI LIU THAM KHO.................................................................................................................105
PH LC...............................................................................................................................................123
viii
DANH MC CÁC T VIT TT
ATP:
DXKN:
C:
CIAT:
CP:
CS:
CT:
CX:
K:
KCC:
KL:
N:
NS:
NSCX:
NSTB:
OM:
P:
PDI:
Pr
SL:
TB:
TCVN:
TH:
TS:
UFL:
VCHC:
VCK:
Adrenosine triphotphate
D,n xut không ch#a nitơ
i ch#ng
Center of International Tropical Agriculture
Protein thô
Cng s)
Công th#c
Cht xanh
Kali
Khong cách ct
Khi l ng
Nitơ
Năng sut
Năng sut cht xanh
Năng sut trung bình
Cht h%u cơ
Pht pho
(Proteines Digestible dans l’intestin) Protein c tiêu hóa
rut non
Protein
Sn l ng
Trung bình
Tiêu chu-n Vit Nam
Tiêu hóa
T"ng s
n v th#c ăn to s%a
Vt cht h%u cơ
Vt cht khô
ix
DANH MC CÁC T VIT TT HO!C TÊN KHÁC C"A
CÁC GING CÂY THC ĂN XANH TRONG LUN ÁN
Brachiaria decumbens
Brachiaria brizantha
Paspalum
Setaria splendida
Brachiaria mutica
Paspalum dilatatum
Kentucky blue
Eragrostis curvula
Phleum pratense
Dactylis glomerata
Cynodon dactylon
Digitaria smutsii
Andropogon gayanus
Brachiaria humidicola
Brachiaria ruziziensis
Panicum maximum
Paspalum guenoarum
x
DANH MC CÁC BNG
Bng
Tiêu #
2.1:
2.2:
3.1:
3.2:
3.3:
3.4:
3.5:
3.6:
3.7:
Công th#c thí nghim 6a...............................................
Công th#c thí nghim 6b...............................................
Thành phn dinh d (ng t thí nghim................................
Giá tr trung bình v khí t ng Thái Nguyên t năm 2004 T$ l sng c a các c thí nghim sau trng 30 ngày .............
Năng sut các l#a ct năm th# nht ................................
Năng sut các l#a ct năm th# hai ................................
Thành phn hóa hc c a các c thí nghim .........................
Sn l ng c tươi, vt cht khô và protein ...........................
3.8:
Năng sut c thí nghim các KCC khác nhau năm 1 và 2
3.9:
Thành phn hóa hc c a c thí nghim các KCC khác nhau
3.10:
Sn l ng c thí nghim các KCC khác nhau trong 2 năm
3.11:
Năng sut c thí nghim các m#c bón m khác nhau .......
3.12: Thành phn hóa hc c a c thí nghim các m#c bón m khác nhau ...............
3.13:
T"ng sn l ng c a c thí nghim các m#c N khác nhau .
3.14:
Năng sut trung bình c a c thí nghim m#c N.P.K cùng
3.15:
Thành phn hóa hc c a c các m#c bón N.P.K cùng tăng...
3.16:
T"ng sn l ng c a c thí nghim các m#c bón N.P.K cùng tă
3.17:
Khi l ng c bò ăn c các tu"i c khác nhau ....................
3.18:
T$ l c c s dng các tu"i ct khác nhau .........................
T$ l tiêu hóa vt cht h%u cơ và năng l ng trao "i c a c
3.19:
các phương pháp khác nhau ........................................
3.20:
Khi l ng trung bình c a bò các kỳ cân (thí nghim 6a)
3.21:
Tăng khi l ng trung bình c a bò qua các giai on (thí nghim
3.22:
Tiêu tn th#c ăn cho 1 kg tăng khi l ng (thí nghim 6a)
c tính kh năng sn xut tht hơi c a 1 ha c/năm (thí nghim 6
3.23:
3.24:
Khi l ng c a bò các kỳ cân (thí nghim 6b) ..................
3.25:
Tăng khi l ng c a bò các giai on (thí nghim 6b)..........
3.26:
Tiêu tn th#c ăn cho 1 kg tăng khi l ng (thí nghim 6b)
xi
DANH MC CÁC # TH
th
3.1:
3.2:
Nhit trung bình t năm 2004 - 2009 ....................................
S) phân b l ng mưa trong 5 năm (2004 - 2009) ................
1
MU
1. $t v%n &'
Không ging như các loài gia súc khác, trong kh-u phn hàng ngày c a gia súc
nhai li, th#c ăn xanh chim t 60 - 100 %. Mc dù n c ta n&m trong vùng khí hu nhit i
gió mùa, thm th)c vt khá phong phú v ch ng loi, nhưng n c ta li không có ng c rng
như các n c vùng ôn i, hay châu Phi nhit i. Trên th)c t ngun th#c ăn xanh t) nhiên
ngày càng cn kit do din tích chăn th dn b thu h.p nh ng ch/ cho các cây trng khác.
Bên cnh ó, do chăn th ba bãi, không có k thut, ã làm cho mt s bãi chăn tr thành t trng,
i núi trc, không còn kh năng khai thác d,n n tình trng thiu th#c ăn cho àn gia súc, c
bit là v mùa ông.
Hin nay, chăn nuôi bò n c ta ang phát trin mnh c v s l ng và cht l ng, t ch/
chăn th qung canh là ch yu, ang chuyn dn sang hình th#c nuôi bán thâm canh và
thâm canh. Vì vy, vic m bo nhu cu th#c ăn xanh cht l ng cao cho chúng ã tr thành vn
thi s).
Trong nh%ng năm qua, b&ng nhiu con ng khác nhau, n c ta ã nhp hàng trăm
ging cây, c làm th#c ăn cho vt nuôi. Vic chn lc và a vào sn xut nh%ng ging cây, c mi
năng sut cao, cht l ng tt, phù hp vi sinh thái tng vùng và nghiên c#u các bin pháp k thut
nh&m tăng năng sut, ng thi xác nh c thành phn hoá hc cũng như giá tr dinh d (ng c a
chúng là ht s#c cn thit. Nh ó, áp #ng nhu cu th#c ăn xanh cho bò c v s l ng cũng như
cht l ng.
Xut phát t nh%ng yêu cu trên, chúng tôi tin hành tài: “Nghiên cu năng su
t, ch t l ng và hiu qu s dng mt s ging c hòa tho nhp ni trong chăn nuôi
bò tht”.
2. M(c &ích c)a &' tài
L)a chn c mt s ging c hòa tho có năng sut, giá tr dinh d (ng cao phù hp vi iu
kin t ai, khí hu vùng trung du - min núi phía Bc, cũng như xác nh c k thut canh tác
và hiu qu s dng chúng trong chăn nuôi bò tht. T ó a các ging c này ra sn xut phc v
cho phát trin chăn nuôi gia súc nhai li nói chung, chăn nuôi bò nói riêng t'nh Thái
Nguyên và các t'nh trong khu v)c có iu kin tương t).
3. Ý nghĩa c)a &' tài
3.1. Ý nghĩa khoa hc
Làm giàu thêm cho kho tàng kin th#c v c trng, giá tr dinh d (ng c a c và hiu qu s
dng chúng trong chăn nuôi bò tht khu v)c trung du - min núi phía Bc.
2
3.2. Ý nghĩa thc tin
Các ging c hòa tho có năng sut, cht l ng cao s1 c a ra sn xut phc v thit th)c
cho vic phát trin chăn nuôi trâu, bò t'nh Thái Nguyên và các t'nh trong khu v)c có iu
kin tương t).
4. i+m m,i c)a &' tài
tài ã chn c 3 ging c là P. atratum, B. brizantha 6387, B. decumbens có
năng sut cao, phù hp vi iu kin khí hu, t ai t'nh Thái Nguyên.
tài ã xác nh c mt s k thut canh tác cơ bn (khong cách ct, phân bón) thích hp
cho 3 ging c nói trên.
tài ã phân tích c thành phn hóa hc và ánh giá c giá tr năng l ng c a các
ging c nói trên.
tài ã kho nghim s dng các ging c nói trên trong chăn nuôi bò tht, t ó ã kh2ng
nh c giá tr dinh d (ng và c tính c kh năng sn xut tht hơi c a 1 ha trong mt năm c a
m/i ging c.
3
Chương 1
TNG QUAN TÀI LIU
1.1. !C TÍNH SINH TRƯNG C"A C HOÀ THO 1.1.1.
Gi,i thi-u v' c. hòa th/o
C hoà tho ch' có mt h duy nht là h hoà tho (Graminea) và có 28 h ph, 563 ging,
6802 loài. 3 n c ta, c hoà tho chim v trí quan trng trong ngun th#c ăn xanh c a gia
súc ăn c, vì nó chim 95 - 98 % trong thm c (T Quang Hin và CS, 2002) [32]. Hanson,
(1972) [120] cho bit, có gn 75 % c c trng vùng t trng c là loài hòa tho. C hòa tho
chim phn ln trong ng c t) nhiên. Riêng M có gn 1500 loài hòa tho.
C hòa tho trng nói chung, là nh%ng loi c ã c nghiên c#u lai to hay tuyn chn t
t) nhiên, vi mc ích to ra các ging cho năng sut cao, cht l ng tt, thích nghi vi iu kin t)
nhiên và iu kin canh tác mt vùng hay khu v)c nào ó.
Theo David và CS, (1993) [108] thì hiu qu c a c là bin "i năng l ng mt tri
thành lá xanh ng vt có kh năng thu nhn năng l ng này. Tuy nhiên, s dng năng l ng t
lá li ph thuc vào chu kỳ phát trin c a cây. Các c nói chung và c hòa tho nói riêng, sinh
tr ng và tái sinh u tri qua ba giai on, m/i giai on li có c im riêng như sau:
Giai on I (sinh tr ng chm): xy ra sau khi cây c mi b chăn th, thu ct hay mi gieo
trng. Sau khi thu ct, lá mt i nên cây không có kh năng thu nhn ánh sáng mt tri. Trong
khi ó, cây òi hi nhiu năng l ng phát trin. Vì vy, bù li s) thiu ht ó, năng l ng c huy
ng t r. R tr nên nh i và yu hơn, vì năng l ng c s dng phát trin lá. Chính vì vy, khi
cây b ngp úng vào giai on này, c s1 rt d cht, do lá thoát hơi n c không có, còn r thì yu
nên d b t"n thương d,n n thi r.
Cây c trong giai on I sinh tr ng rt chm, năng sut thp, nhưng lá mm, ngon
ming và có giá tr dinh d (ng cao.
Giai on II (sinh tr ng nhanh): là giai on t sau khi gieo trng hoc sau khi thu ct
hay sau chăn th t 10 - 15 ngày tr i. Khi tái sinh t ti 1/4 hay 1/3 kích th c c a cây tr ng
thành, năng l ng c hp thu qua quá trình quang hp cung cp cho s) phát trin và bt u b"
sung cho r. ây là thi gian c phát trin nhanh nht. Trong giai on này, lá ch#a protein và
4
năng l ng tho mãn nhu cu dinh d (ng cho gia súc và c có cht l ng dinh d (ng cao.
Giai on III (sinh tr ng chm hoc ngng h2n): Là giai on t sau khi gieo trng hoc
sau khi chăn th, sau khi ct c khong 40 - 70 ngày (oàn 4n và Võ Văn Tr, 1976) [2].
Cây tip tc phát trin, nhưng lá ngày càng tr nên nht dn, lá phn gc cht i và b phân hu$.
Lá s dng nhiu năng l ng hô hp hơn là chúng có th to ra t quang hp. 3 giai on 3, c có
phn thân chim a s và nhiu xơ. Năng sut và hàm l ng các cht dinh d (ng trong c cao,
tuy nhiên, t$ l c c s dng (gia súc ăn) và kh năng tiêu hoá c a gia súc i vi lá và thân
cây giai on này thp dn.
Căn c# vào c im sinh tr ng c a tng ging theo tng giai on chúng ta nh ra thi
gian chăm sóc và thu ct hp lý.
Giai on I và u giai on II, cn chăm sóc, xi xáo, dit c di và bón thúc phân cho c.
Cui giai on II, u giai on III, cn nhanh chóng thu ct hoc chăn th, vì lúc này
năng l ng thu c t ng c là cao nht. Nu không thu hoch ngay, c s1 già, lá mt mu dn, hiu
sut quang hp kém nên giá tr dinh d (ng gim dn, nh h ng n kh năng tái sinh ln sau và
gim s l#a ct hay s ln chăn th trên năm. Còn nu thu hoch non, năng sut s1 thp, ng thi
nu thu hoch quá nhiu l#a trên năm, thì d) tr% các cht dinh d (ng và khoáng phn gc
và r phát trin cành lá s1 b cn kit, ng c chóng b tàn li. Vì vy, cn có thi gian ngh'
(khong cách ct hoc chăn th) hp lý duy trì nhim kỳ s dng c lâu dài.
Không cho ng vt gm hay ct c quá thp tránh c b quay li giai on I và tn ti giai
on này lâu, do tái sinh rt chm nên s1 làm gim t"ng sn l ng c.
1.1.2. $c tính sinh trư0ng c)a thân và lá
Sau khi n-y mm, khi l ng vt cht khô (VCK) c a ht s1 gim dn, do cht d) tr%
ht c s dng cho quá trình n-y mm. Sinh tr ng lúc này chm. Khi lá xanh xut hin, cây
non bt u hot ng quang hp, s) sinh tr ng bt u tăng dn. n gn giai on tr ng thành thì sinh
tr ng gim dn và ngng h2n, cũng có khi giai on này khi l ng VCK c a cây b gim i.
Lá non c a c non phát trin t lá chi mm to ra 'nh mô phân sinh. Hu ht các t bào
c a lá c cu to trong khi lá còn rt nh trong chi (Langer,
5
1972) [141]. Kt qu sinh tr ng c a lá là s) m rng c a kích c( t bào (Esau, 1960) [112] và
tăng khi l ng (Coyne và CS, 1995) [104]. Lá mi sinh ly cacbohydrate t r, thân hay t lá
già cho ti khi chúng hoàn thin và do òi hi phi sinh tr ng, nên chúng ng hóa các sn phm d) tr% c t r, lá, gc hình thành lá mi (Coyne và CS, 1995) [104], (Langer, 1972)
[141].
1.1.2.1. Các yu t nh h ng ti sinh tr ng ca thân, lá
Có rt nhiu yu t khác nhau nh h ng n s) sinh tr ng c a c như giá tr c a ph-m
ging hay các yu t khí hu, thi tit, t ai... Trong các yu t ó, thì ánh sáng, nhit , n c và cht
dinh d (ng có trong t là các yu t ch yu nh h ng ti i sng c a c.
Sc n(y mm ca c (h!t, hom)
S) sinh tr ng c a c ph thuc vào s#c n-y mm c a ht, ht có s#c ny mm cao s1 to
iu kin tt cho sinh tr ng sau này. S#c n-y mm c a ging không nh%ng ph thuc vào bn
thân ht, mà còn ph thuc vào s) chu-n b ging c a con ng i, iu kin t ai và khí hu. i vi
các ging c dùng hom cũng vy, nh%ng on hom u có t$ l n-y mm cao nht, khi tăng s t
c a hom s1 tăng t$ l n-y mm, tuy nhiên t t th# 3 tr i thì t$ l n-y mm gim xung t ngt.
Trong thi kỳ n-y mm c a ht ging, thì phm vi nhit c a t và không khí t 15 0
35 C là thun li cho c sinh tr ng và phát dc. Nhìn chung, khi nhit tăng lên làm rút ngn
rt nhiu thi gian t khi gieo ht ti khi mc mm, tuy nhiên, tăng hoc gim thp quá ng (ng
chu )ng c a cây, có th làm cây non ói ăn tm thi và nh h ng ti kh năng sinh tr ng v sau.
Nhit
Tt c quá trình sinh lý th)c vt u b nh h ng bi nhit (Salisbury và Ros, 1969)
[175]. Nhit có nh h ng tr)c tip ti sinh tr ng c a cây, nhit tăng (n&m trong nhit ti hn)
thì sinh tr ng tăng và khi nhit gim thì sinh tr ng chm li. Nu tăng nhit ti gii hn nht nh
có tác dng thúc -y quá trình hp thu cht khoáng c a r (Trnh Xuân Vũ và Lê Doãn Diên,
0
1976) [82]. Theo Bogdan, (1977) [95] nhit thp nht c nhit i n-y mm là 15 - 20 C và ti
0
0
0
ưu là 25 - 35 C. Nhit ti ưu cho c ôn i quang hp là 15 - 20 C và c nhit i là 30 - 40 C.
0
S) hình thành dip lc bt u khi nhit ln hơn 10 - 15 C.
0
Cây th#c ăn gia súc sinh tr ng tt nht trong biên nhit ban ngày h.p t 7,2 C n
0
35 C. Nhit thích hp cho 5 nhánh con c a c nhit i th ng
6
nh hơn nhit thích hp cho nhánh sinh tr ng (Cooper và Taiton, 1968) [13]. 3 nhit thp
0
d i 10 C cây c nhit i có hin t ng úa vàng, sau ó cht, do dip lc b phá h y. Chính vì vy,
các vùng núi cao và xa xích o, thì giá lnh và sương mui là yu t gii hn i vi các ging cây
th#c ăn có ngun gc t vùng nhit i (McWilliam, 1978) [153].
0
Hu ht c hòa tho có nhit ti thích hp cho sinh tr ng khong 20 C, nhưng v,n có th
sinh tr ng nhit thp hơn (Cooper và Taiton, 1968) [103].
Gii hn v nhit c a các loài th)c vt khác nhau là khác nhau. Trong khong nhit t 0
0
- 35 C, nhit không khí c# tăng lên 10 C có th làm cho quá trình sng c a th)c vt tăng
0
1 - 2 ln. Khi nhit tăng quá 35 C, quá trình sng gim yu i hoc ngng h2n, còn khi nhit t
0
40 - 50 C, quá trình sng ngng hoàn toàn. D i nh h ng lâu dài c a nhit cao (chưa v t
qua ng (ng cao nht) th)c vt phát dc rt nhanh và phát dc này là không bình th ng. Nu
nh h ng úng vào thi kỳ sinh tr ng thì th)c vt còi cc, khí quan dinh d (ng phát trin
không tt, hoa n sm, sn l ng thp. Nhìn chung, khi nhit gim xung hay tăng lên quá nhiu
thì th)c vt bt u cht tng b phn hay cht hoàn toàn; 3 nhit thích hp nht, th)c vt sinh tr ng
va nhanh li va tt.
0
Nu nhit tăng, t$ l tiêu hóa c c a c và t$ l cacbohydrate phi cu trúc gim,
nhưng th ng thì t$ l cht khoáng và protein tăng (Smith, 1970) [186]. Vì vy, nhit hay
thi gian thu hoch c trong năm s1 nh h ng ti giá tr dinh d (ng c a th#c ăn (Harris,
1978) [122]; (Marten, 1970) [150].
Nư c
N c là yu t cn thit không th thay th cho s) sinh tr ng c a cây. Cây sinh tr ng
mnh nht khi t bào bão hòa n c. Gim m#c bão hòa thì tc sinh tr ng chm li. Vì vy,
mùa mưa l ng n c c m bo nên c sinh tr ng mnh, còn mùa khô thì ng c li, do l ng n c
trong t là nhân t hn ch nht trong mùa này. Vì vy, cn t i n c cho c trong mùa khô.
4m hay l ng n c trong t có ý nghĩa c bit i vi i sng cây trng. ây là yu t cn thit,
căn bn, không th thay th trong i sng cây trng. L ng n c trong t ít hay nhiu u nh h ng ti
thoáng khí c a t và vic cung cp dinh d (ng, ch quang hp, ch thoát hơi n c th)c vt
không b nóng quá... iu ó nh h ng ti năng sut, sinh tr ng và cht l ng cây trng (Xi-NenSi-Cp, 1963) [14]; (Nguyn #c Quý và Nguyn Văn Dũng, 2006) [58]. N c còn quy nh
s) iu hòa nhit t t và th)c vt thông qua hin t ng bc
7
hơi và phát tán. N c cũng liên quan cht ch1 ti các tính cht cơ lý tính c a t, như rn,
tính dính, tính d5o... s) di chuyn n c trên mt t có nh h ng xu ti phì c a t, vì nó làm r a
trôi các cht dinh d (ng c a t hay làm xói mòn mt t (V Tuyên Giáo, 1975) [25].
Do ó, trong thi kỳ c sinh tr ng, phi m bo sao cho t có -m thích hp, nht là phi
có bin pháp k thut t i, tiêu thích hp c có năng sut cao và "n nh.
Ánh sáng
Ánh sáng là ngun cung cp năng l ng cho cây tin hành quang hp, thoát hơi n c,
hình thành cht dip lc. Có ánh sáng cây mi sinh thân, cành, lá, ra hoa, kt qu bình th ng.
Nhit l ng t mt tri quyt nh mi hot ng sng c a th)c vt, còn ánh sáng mt tri là nhân
t cn thit th)c vt to ra cht h%u cơ do quá trình quang hp (Xi-Nen-Si-Cp, 1963) [14].
Ng i ta ã nhn thy r&ng lá c a cây c h u và cây hòa tho mùa ông nhanh bão hòa
ánh sáng c ng ánh sáng yu hơn là c hòa tho nhit i (Cooper và Taiton, 1968) [13].
Bão hòa ánh sáng c a cây hòa tho mùa lnh xy ra xung quanh khong t 20.000 - 30.000
lux, trong khi ó c hòa tho nhit i s1 bão hòa ánh sáng 60.000 lux (Smith, 1970) [186].
S) chuyn hóa c a năng l ng ánh sáng khong 5 - 6 % c hòa tho nhit i, nhưng c hòa tho
ôn i là d i 3 %. Vì vy, c hòa tho nhit i có tim năng ln trong s dng ánh sáng cho quang
hp. Khi c ng ánh sáng cao trên m#c bão hòa, thì lá có chiu h ng nh i, lóng ngn li,
t"ng chiu cao cũng gim i và r ln hơn so vi c sinh tr ng trong iu kin c ng ánh sáng yu.
Sinh tr ng c a các loi c d i tán che c a cây cao, thì vn cnh tranh cơ bn không
phi là dinh d (ng, -m mà là ánh sáng (L.’t Mananetje, 1992) [149]. Hu ht c u là cây
ưa sáng hơn là cây ưa bóng. Ngoài ra, ánh sáng còn là nguyên nhân ch yu khin cây ra
hoa kt ht.
Dinh d ng trong &t
Hu ht cht dinh d (ng cn thit cho cây sinh tr ng n&m trong t. M i sáu nguyên t
thit yu c bit n là rt cn thit cho cây sinh tr ng như cacbon, hydro, oxy trong t- không
khí, nitơ trong không khí - t, photpho, kali, canxi, k1m... u có trong t.
8
t có ht sét quá nhiu thì th ng dí cht, ym khí, hot ng c a r th)c vt b hn ch. Nh
%ng loi t này th ng khin cho r th)c vt tit ra nhiu c t. Nh%ng cây th#c ăn dùng cho
gia súc th ng không thích hp trng t này (T Quang Hin và CS, 2002) [32]. Tính cht vt
lý, cu t ng c a các loi t khác nhau s1 nh h ng ti -m c a t, s) hp thu các cht dinh d (ng,
s) phát trin c a h vi sinh vt trong t. t là ngun cung cp cht dinh d (ng cho cây. Nu t thiu
các cht dinh d (ng nào thì cây s1 thiu chính các cht dinh d (ng ó. Kt cu t nh h ng ti
năng sut cũng như cht l ng cây trng. T$ l mùn, t, á, cát, sét, si khác nhau, s1 to t có
kt cu khác nhau. t giu mùn, th ng có t$ l cát, sét, si thp. Nu c th ng xuyên canh tác, t
s1 có kt cu viên tt và tơi xp, r cây phát trin nhanh và mnh, vi sinh vt hot ng tt (T
Quang Hin và Nguyn Khánh Quc, 1995) [30]. ci to t, ta cn th ng xuyên bón phân h
%u cơ và kt hp xi xáo, dit c di và cung cp n c th ng xuyên (Nguyn Th ng và Nguyn
Th Hùng, 1999) [23].
1.1.2.2. Các yu t nh h ng ti tái sinh ca thân và lá
Cây c ã c thu hoch b&ng dng này hay dng khác ch' có kh năng tái sinh khi
trong r và thân còn li có ch#a y cht dinh d (ng cn thit cho quá trình tái sinh. Vì vy,
kh năng tái sinh ph thuc vào các yu t như: tu"i thit lp, tu"i thu hoch, cao ct, vì nó nh
h ng ti l ng cht dinh d (ng d) tr% tái sinh.
Tu)i thit l p
Tu"i thit lp là tu"i k t khi trng c cho n khi có th a vào s dng ln u tiên. Tu"i này
rt quan trng vì nó to iu kin các b phn d i t (r, thân ngm,...) phát trin làm cơ s cho vic
d) tr% các cht dinh d (ng sau này có th tái sinh. Vì, ch' khi các b phn này ã phát trin
và d) tr% các cht dinh d (ng y mi cho phép quá trình tái sinh mnh. T hiu bit này, ng
i ta i cho quá trình sinh tr ng c a cây thi im cht d) tr% nhiu nht mi thu hoch, va cung
cp dinh d (ng nhiu cho gia súc, ng thi không gây hi cho cây trng, vì lúc này iu kin tái
sinh c a cây trng là ti ưu. Nu tu"i thit lp không c xác nh úng n, thì có th c trng s1 c
thu hoch quá mun gây nh h ng xu n tái sinh sau này, ng c li nu thu hoch quá mun thì
c s1 gim giá tr dinh d (ng.
Tu)i thu ho!ch hay khong cách ct
K t l#a ct ln th# nht tr i, thi gian gi%a các ln thu hoch gi là tu"i thu hoch hay
khong cách ct. Khi cây d) tr% dinh d (ng thì ta bt u thu hoch. Voisin, (1963) [211]
kh2ng nh: Mt cây c nu b ct tr c khi r và nh%ng
9
phn còn li c a l#a ct chưa d) tr% dinh d (ng thì s) tái sinh s1 gp khó khăn và có th
không tái sinh c. Nu tu"i thu hoch ch' b&ng 1/2 tu"i thu hoch thích hp thì năng sut
ch' còn 1/3. Nu tăng hơn tu"i thích hp nht 50 % thì ch' tăng năng sut 20 %, nhưng
cht l ng gim, t$ l cht xơ tăng.
Nu ct quá ít ln trên năm thì c s1 b già, cht l ng kém ng thi nh h ng ti l#a tái
sinh sau, nh h ng ti sn l ng c trên năm.
Nu ct quá nhiu ln trên năm, c chưa thi gian tích lũy các cht dinh d (ng nuôi
cây, b r phát trin kém hoc b teo i ít nhiu, t trng d b xói mòn, r a trôi các cht dinh d (ng
trên b mt, nên ng c chóng b thoái hóa, năng sut, cht l ng gim.
Vy, xác nh c tu"i thu hoch hp lý không ch' nâng cao năng sut cht l ng mà còn
nâng cao t$ l tiêu hóa c, ng thi to iu kin cho c tái sinh tt hơn và kéo dài tu"i th c a ng
c.
Theo T Quang Hin và CS, (2002) [32] c Pangola thu hoch l#a u sau trng 2 - 3
tháng, các l#a sau ct cách nhau 50 - 60 ngày (hè thu), 60 - 90 ngày (ông xuân). C Tây
Ngh An thu hoch sau trng 50 - 70 ngày, sau ó c# 40 - 50 ngày (hè thu) và 70 - 80
ngày (ông xuân) ct l#a tip theo. C voi thu hoch sau trng t 2 - 2,5 tháng, sau ó c# 30 50 ngày (hè thu) và 50 - 65 ngày (ông xuân) ct l#a tip theo.
Theo in Văn Hưng, (1964) [35] thì c thân #ng thu hoch sau trng và sau ct là
trên 60 ngày. C thân bi sau trng là 60 ngày, sau ct là 30 - 45 ngày. C thân bò thu hoch
sau trng là 50 - 55 ngày, sau ct là 30 - 45 ngày.
Tu"i thu hoch c có liên quan cht ch1 vi chiu cao thân c. Do ó, ng i ta d)a vào
chiu cao c a thm c thu hoch. Ví d như: i vi c Ghinê thu hoch khi thm c cao 60 - 90
cm, c lông para 45 - 60 cm, c pangola cao 35 - 50 cm (Hamphray, 1980) [28].
Chi#u cao c khi ct
Khi ct c quá cao s1 làm gim sn l ng c, vì mt phn sn l ng n&m phn li, khi ct c
quá thp s1 nh h ng ti các ln tái sinh sau ó, làm mt i phn thân gn gc là cơ quan d) tr%
cht dinh d (ng cơ bn nuôi r và toàn b lá và dùng cho vic tái sinh.
Nu c có th phát trin không ngng và thu hoch mt ln cui mùa phát trin như ngũ
cc, thì t"ng sn l ng s1 thp và cht l ng cũng thp hơn là c
10
ct vài ln trong sut giai on c a mùa sinh tr ng. Thu hoch là bin pháp k thut ng c luôn c
duy trì trong giai on sinh tr ng. Nu c# c tr ng thành mt cách t) nhiên, thì thi kỳ chi r
s1 dài hơn. Ngay sau khi cây c#ng cáp và các im sinh tr ng ch yu hot ng, năng sut
ng c có th tip tc tăng, nhưng năng sut s1 gi% nguyên khi cây gn rơi vào tình trng ng
. Thông th ng, mc tiêu c a qun lý chăn th hay thu ct là gi% cây trng thái sinh tr ng
thun li nht và kéo dài nht có th và sau ó có dinh d (ng cung cp cho tái n-y chi và d)
tr% cacbohydrate.
Tùy tng loi c khác nhau, mà chiu cao khi ct li là khác nhau. Theo Lê Hòa Bình
và CS, (1994) [6], i vi c thân #ng ct cách mt t 4 - 5 cm, thân khóm ct cách mt t 10 15 cm, thân bò ct cách mt t 7 - 10 cm là thích hp và năng sut các l#a sau v,n "n nh.
1.1.3. $c tính sinh trư0ng c)a r1
1.1.3.1. ng thái sinh tr ng ca r
Sinh tr ng c a r cũng mang tính cht mùa v rõ rt như các b phn trên mt t. Phn ln
b r sinh tr ng mnh vào mùa xuân, t ti m#c cao nht tr c khi b phn trên mt t t c ti a và
ngng khi cây ra hoa. Khi cây c ã qua thi kỳ sinh tr ng và b c sang giai on già, thì s) ra
r ngng và mt s r bt u cht. Sinh tr ng c a r cũng ph thuc vào nhit , -m , ánh sáng và tu"i
c a r...
Khi sinh tr ng, c òi hi có y din tích lá, s dng cho quá trình quang hp và cung
cp dinh d (ng cho các lá sinh tr ng tip theo. Toàn b cacbohydrate phi cu trúc c a c gim
thp trong sut giai on hô hp c a cây trong mùa ông, cacbohydrate d) tr% ch yu r và
thân cây, cung cp cho r và lá phát trin trong u mùa xuân. Kh năng tích t cacbohydrate
thp s1 không áp #ng cho toàn b nhu cu r và lá sinh tr ng. Vì vy, cây cn din tích
lá quang hp và cung cp dinh d (ng cho cây sinh tr ng và các quá trình trao "i khác
(Coyne và CS, 1995) [104].
Bình th ng, cây không có th cung cp dinh d (ng cho s) phát trin nhanh chi và
r cùng mt lúc. Nu ng c trng b chăn th, thu ct quá nhiu ln, r ngng phát trin và có th cht.
Do b khai thác quá m#c, c s1 có ít din tích lá quang hp, vì vy, cây s1 có ít năng l
ng. Cacbohydrate tr c tiên c huy ng cho phát trin lá phc v cho quá trình quang hp,
nên chúng không vn chuyn cacbohydrate xung cho r phát trin, iu ó khin cho r yu dn
và cht
- Xem thêm -
.DOCX 
224 
114 
88 
