Tài liệu Dạy học chương hiđrocacbon không no hoá học 11 theo định hướng phát triển năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Thanh Minh Nguyệt DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO HÓA HỌC 11 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Thanh Minh Nguyệt DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO HÓA HỌC 11 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐẶNG THỊ OANH Thành phố Hồ Chí Minh - 2015 LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành là kết quả của sự cố gắng, nỗ lực của bản thân tác giả cùng sự giúp đỡ tận tình của nhiều thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp, các em học sinh và những người thân trong gia đình. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tác giả xin gửi lời cảm ơn đến PGS.TS. Đặng Thị Oanh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ và chỉnh sửa từ đề cương cho đến luận văn giúp tác giả, nhờ đó mà tác giả có thể hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn Khoa Hóa, các thầy cô giảng viên lớp Cao học Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học khóa 24 đã giảng dạy, truyền đạt kiến thức và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các học viên hoàn thành khóa học. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, quý thầy cô tổ Hóa và học sinh các trường thực nghiệm đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Và cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã chia sẻ, động viên, luôn giúp đỡ tạo nhiều điều kiện tốt nhất để tác giả có cơ hội hoàn thành luận văn. TP. Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2015. Tác giả Võ Thanh Minh Nguyệt MỤC LỤC Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1  Chương 1.  CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..............................5  1.1.  Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ........................................................................5  1.1.1.  Các văn bản chỉ đạo, tài liệu liên quan về vấn đề phát triển năng lực cho học sinh ..................................................................................................5  1.1.2.  Các đề tài nghiên cứu về năng lực cho học sinh ...........................................7  1.2.  Vấn đề đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI ........................................................................................9  1.2.1.  Đổi mới quan điểm, mục tiêu giáo dục .........................................................9  1.2.2.  Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh .................................................................................10  1.2.3.  Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh .................................................................11  1.3.  Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THPT ............................12  1.3.1.  Khái niệm năng lực .....................................................................................12  1.3.2.  Cấu trúc của năng lực .................................................................................13  1.3.3.  Phẩm chất, năng lực chung và năng lực đặc thù môn Hóa học cần phát triển cho học sinh THPT .....................................................................15  1.4.  Một số phương pháp và kỹ thuật dạy học phát triển năng lực học sinh ...........19  1.4.1.  Một số phương pháp dạy học phát triển năng lực ......................................19  1.4.2.  Một số kỹ thuật dạy học phát triển năng lực...............................................29  1.5.  Thực trạng dạy học môn Hóa học theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường THPT......................................................................................32  1.5.1.  Mục đích điều tra ........................................................................................32  1.5.2.  Hình thức và đối tượng điều tra ..................................................................32  1.5.3.  Phân tích và đánh giá kết quả điều tra ........................................................32  Tóm tắt chương 1 ...................................................................................................39  Chương 2.  DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO HÓA HỌC 11 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ............40  2.1.  Tổng quan về chương Hiđrocacbon không no lớp 11 THPT ...........................40  2.1.1.  Cấu trúc và nội dung chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 THPT .............40  2.1.2.  Vị trí, cấu trúc, mục tiêu của chương Hiđrocacbon không no ....................41  2.2.  Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực của học sinh trong dạy học hóa học ..............................................................................................................43  2.2.1.  Thiết kế công cụ đánh giá năng lực hợp tác của học sinh ..........................43  2.2.2.  Thiết kế công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh...........46  2.2.3. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .................49  2.3.  Nguyên tắc lựa chọn nội dung và phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học hóa học ..................................52  2.4.  Một số biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học chương Hiđrocacbon không no lớp 11 THPT.....................................52  2.4.1.  Các biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực hợp tác cho học sinh........52  2.4.2.  Các biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ................................................................................................56  2.4.3.  Các biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh ...................................................................................59  2.5.  Một số giáo án thực nghiệm .............................................................................60  2.5.1.  Giáo án bài 29. Anken ................................................................................60  2.5.2.  Giáo án bài 32. Ankin .................................................................................76  2.5.3.  Giáo án bài 33. Luyện tập Ankin ................................................................89  2.5.4.  Giáo án bài 34. Bài thực hành 4: Điều chế và tính chất của etilen, axetilen ........................................................................................................89  Tóm tắt chương 2 ...................................................................................................90  Chương 3.  THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................91  3.1.  Mục đích thực nghiệm ......................................................................................91  3.2.  Nhiệm vụ thực nghiệm .....................................................................................91  3.3.  Đối tượng thực nghiệm .....................................................................................91  3.4.  Tiến trình thực nghiệm .....................................................................................92  3.5.  Xử lý kết quả thực nghiệm bằng phương pháp thống kê toán học ...................93  3.6.  Kết quả thực nghiệm.........................................................................................95  3.6.1.  Kết quả đánh giá kiến thức qua bài kiểm tra ..............................................95  3.6.2.  Kết quả đánh giá năng lực học sinh bằng bảng kiểm quan sát ...................98  Tóm tắt chương 3 .................................................................................................101  KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................102  TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................106  PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTPT : công thức phân tử CTCT : công thức cấu tạo dd : dung dịch ĐC : đối chứng ĐHSP : Đại học Sư phạm GV : giáo viên GQVĐ : giải quyết vấn đề HS : học sinh KTĐG : kiểm tra đánh giá Nxb : nhà xuất bản PPDH : phương pháp dạy học PTHH : phương trình hóa học PTPƯ : phương trình phản ứng SDNNHH : sử dụng ngôn ngữ hóa học SGK : sách giáo khoa THPT : trung học phổ thông TN : thực nghiệm Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh VD : ví dụ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tình hình dạy học hóa học theo định hướng phát triển năng lực ..............32  Bảng 1.2. Ý kiến giáo viên về các năng lực cần phát triển cho học sinh ...................33  Bảng 1.3. Mức độ quan tâm của giáo viên đối với việc phát triển các năng lực cho học sinh ...............................................................................................34  Bảng 1.4. Ý kiến giáo viên về các biểu hiện của năng lực hợp tác ............................36  Bảng 1.5. Ý kiến giáo viên về các biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề ............36  Bảng 1.6. Ý kiến giáo viên về các biểu hiện của năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .......................................................................................................37  Bảng 1.7. Tình hình sử dụng thí nghiệm, các phương pháp và kỹ thuật dạy học của giáo viên trong dạy học hóa học ..........................................................37  Bảng 1.8. Tình hình sử dụng các hình thức kiểm tra đánh giá trong dạy học hóa học .......................................................................................................38  Bảng 2.1. Cấu trúc và nội dung chương trình cơ bản Hóa học hữu cơ lớp 11 THPT ..........................................................................................................40  Bảng 2.2. Mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực hợp tác ..............44  Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát năng lực hợp tác của học sinh ...................................46  Bảng 2.4. Mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề .........................................................................................................47  Bảng 2.5. Bảng kiểm quan sát năng lực giải quyết vấn đề của học sinh....................48  Bảng 2.6. Mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .......................................................................................50  Bảng 2.7. Bảng kiểm quan sát năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh ....51  Bảng 2.8. Mẫu hợp đồng ............................................................................................54  Bảng 3.1. Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng ...........................................91  Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra 45 phút ......................................................................95  Bảng 3.3. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 45 phút ..........95  Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45 phút ......................................................96  Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra 45 phút ........................97  Bảng 3.6. Tổng hợp đánh giá năng lực hợp tác của học sinh .....................................98  Bảng 3.7. Tổng hợp đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh .....................99  Bảng 3.8. Tổng hợp đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh ......99 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc chung của năng lực ......................................................................14  Hình 1.2. Mô hình bốn thành phần năng lực phù hợp với bốn trụ cột giáo dục ........15  Hình 1.3. Cách tiến hành kĩ thuật mảnh ghép ............................................................30  Hình 1.4. Cách tiến hành kĩ thuật khăn trải bàn.........................................................31  Hình 2.1. Cấu trúc năng lực hợp tác ..........................................................................44  Hình 2.2. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề...........................................................47  Hình 2.3. Cấu trúc năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học............................................49  Hình 3.1. Đường lũy tích tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45 phút ..............................96  Hình 3.2. Biểu đồ tổng hợp phân loại kết quả học tập của học sinh..........................97  Hình 3.3. Biểu đồ tổng hợp kết quả đánh giá 3 năng lực của học sinh bằng bảng kiểm quan sát ...................................................................................100  1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại hiện nay, khi khoa học và công nghệ phát triển như vũ bão và nền kinh tế tri thức mang tính toàn cầu không ngừng cập nhật đổi mới, đòi hỏi con người phải năng động sáng tạo, tích cực chiếm lĩnh tri thức, có khả năng hợp tác và giao tiếp tốt... Do đó, việc dạy học ở trường phổ thông không chỉ là dạy kiến thức mà còn phải phát triển cho học sinh các năng lực cần thiết như năng lực tư duy, năng lực sử dụng công nghệ thông tin, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực giải quyết vấn đề,… nhằm đáp ứng được yêu cầu của xã hội hiện nay. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo cũng đã nhấn mạnh quan điểm chỉ đạo là “chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học” [16]. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay là chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, hệ thống giáo dục và đào tạo thiếu liên thông giữa các trình độ và giữa các phương thức giáo dục, đào tạo; còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành; đào tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất, kinh doanh và nhu cầu của thị trường lao động; chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc. Phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất. Do đó, để phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho học sinh thì việc đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học cũng như kiểm tra đánh giá là vô cùng cần thiết. Chính vì lí do trên mà chúng tôi quyết định chọn đề tài “Dạy học chương Hiđrocacbon không no Hóa học 11 theo định hướng phát triển năng lực” với mong muốn đề tài sẽ phục vụ thiết thực cho công tác dạy học và góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Hóa học ở trường trung học phổ thông. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu vận dụng kết hợp một số phương pháp và kĩ thuật dạy học trong dạy học chương Hiđrocacbon không no, Hóa học 11, nhằm phát triển một số năng lực cho 2 học sinh (năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học), từ đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy học hóa học trong nhà trường phổ thông. 3. Nhiệm vụ của đề tài - Nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học, cơ sở lý luận về năng lực, năng lực của học sinh phổ thông nói chung và năng lực đặc thù môn Hóa học của học sinh. - Điều tra tình hình dạy học và sử dụng phương pháp dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh ở một số trường trung học phổ thông (THPT). - Thiết kế các hoạt động dạy học hóa học lớp 11 theo định hướng phát triển năng lực người học (Chương 6: Hiđrocacbon không no). + Nghiên cứu lựa chọn, phối hợp các phương pháp và kĩ thuật dạy học vào soạn giáo án cho một số bài cụ thể theo hướng phát triển năng lực của học sinh. + Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm: để đánh giá chất lượng, xác định tính phù hợp, tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy học hóa học ở trường THPT. - Đối tượng nghiên cứu: hoạt động dạy học chương Hiđrocacbon không no lớp 11 ở trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh, công cụ đánh giá năng lực học tập của học sinh. 5. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung dạy học: luận văn giới hạn phạm vi là chương 6: Hiđrocacbon không no, Hóa học 11 – chương trình cơ bản. - Về phát triển năng lực: tập trung chủ yếu vào 3 năng lực đó là năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ), năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học (SDNNHH). - Về địa bàn nghiên cứu: một số trường THPT ở TP. Hồ Chí Minh và tỉnh Tây Ninh. - Về thời gian nghiên cứu: từ 9/2014 đến 9/2015. 6. Giả thuyết khoa học 3 Nếu giáo viên thiết kế và phối hợp sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học như phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, phương pháp trực quan, dạy học theo hợp đồng, sử dụng bài tập hóa học... một cách hợp lý, hiệu quả theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học chương Hiđrocacbon không no, Hóa học 11 thì sẽ góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học ở trường phổ thông. 7. Phương pháp và phương tiện nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp đọc và nghiên cứu các tài liệu, văn bản có liên quan đến đề tài. - Phương pháp phân tích, tổng hợp. - Phương pháp phân loại, hệ thống hóa, khái quát hóa. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát. - Phương pháp điều tra: trắc nghiệm, phỏng vấn, sử dụng phiếu điều tra. - Phương pháp chuyên gia: trao đổi, tổng kết các kinh nghiệm của giáo viên giảng dạy đã có nhiều năm kinh nghiệm. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm chứng minh tính đúng đắn của giả thuyết và tính khả thi của luận văn khi áp dụng vào quá trình bồi dưỡng. 7.3. Phương pháp toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học xử lý kết quả thực nghiệm. 7.4. Phương tiện nghiên cứu - Bộ câu hỏi điều tra. - Phần mềm xử lý số liệu. 8. Đóng góp mới của đề tài nghiên cứu - Tổng quan một cách có hệ thống cơ sở lý luận về năng lực và phát triển năng lực cho học sinh THPT. - Đề xuất một số biện pháp phối hợp và sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học trong dạy học chương Hiđrocacbon không no lớp 11 nhằm phát triển năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh. 4 - Thiết kế một số giáo án chương Hiđrocacbon không no theo định hướng phát triển năng lực học sinh. - Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh trong dạy học hóa học. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Các văn bản chỉ đạo, tài liệu liên quan về vấn đề phát triển năng lực cho học sinh  Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Đảng Cộng sản Việt Nam [16]. Trong văn bản hội nghị đã nêu rõ một thực trạng trong giáo dục là chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, nặng lý thuyết, nhẹ thực hành, chưa gắn liền với thực tiễn, phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng. Do đó hội nghị đã đề ra quan điểm chỉ đạo trong định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học để đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển đất nước. Để thực hiện được quan điểm chỉ đạo này, hội nghị đã đưa ra một số nhiệm vụ và giải pháp như: - Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. - Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan. - Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội.  Định hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015 [24]. Theo đánh giá khái quát về chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông hiện hành trong tài liệu có nêu rõ hạn chế, bất cập của chương trình hiện nay là chương trình chưa thật sự quán triệt mục tiêu phát triển năng lực của học sinh (HS) mà chỉ được xây dựng theo hướng coi trọng việc trang bị kiến thức, kĩ năng cơ bản cho HS, chưa thực sự chú trọng giáo dục các kỹ năng sống, các kỹ năng học tập suốt đời. Do 6 đó tài liệu có đề ra một số định hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015 như sau: - Phát triển phẩm chất, năng lực người học, đảm bảo hài hòa giữa “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng nghề nghiệp. - Đẩy mạnh đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục nhằm phát triển phẩm chất và năng lực HS. - Đổi mới đánh giá kết quả giáo dục theo yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực của người học. - Cấu trúc, nội dung chương trình, sách giáo khoa phải đảm bảo chuẩn hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và đảm bảo tính chỉnh thể, linh hoạt, thống nhất, khả thi. Như vậy, những điểm mới trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 sẽ là: - Mới về cách tiếp cận: xây dựng chương trình theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực. - Mục tiêu thay đổi: Đề cao con người có phẩm chất và năng lực. - Phương pháp dạy học (PPDH) thay đổi: dạy cách học, cách tìm kiếm và vận dụng, cách phát hiện và giải quyết vấn đề…, đề cao sự hợp tác và sáng tạo… - Kiểm tra – đánh giá thay đổi: đánh giá năng lực, xác nhận đúng năng lực của người học; đánh giá khả năng và hiệu quả vận dụng tổng hợp… do vậy phải đánh giá cả quá trình và bằng nhiều hình thức… - Chương trình sau 2015 chủ trương chỉ lựa chọn một số nội dung thiết thực, gần gũi với cuộc sống nhằm hình thành năng lực, giúp HS biết giải quyết các vấn đề và tình huống trong cuộc sống thường nhật.  Mục tiêu và chuẩn trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 [3]. Một trong những mục tiêu giáo dục phổ thông sau năm 2015 được đề cập đến là đào tạo ra những con người có các năng lực chung: tự học và tự quản lý bản thân; tư duy, phát hiện và giải quyết vấn đề; giao tiếp và hợp tác; sử dụng ngôn ngữ, tính toán, công nghệ thông tin và truyền thông… 7 Chuẩn giáo dục phổ thông là sự cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông; là kết quả đầu ra ở mức tối thiểu cần đạt về phẩm chất và năng lực của HS sau khi kết thúc mỗi cấp học.  Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong trường trung học phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo [7]. Việc tăng cường đổi mới kiểm tra đánh giá (KTĐG) có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới PPDH, do đó tài liệu được biên soạn nhằm góp phần hỗ trợ cán bộ quản lý giáo dục, giáo viên trung học về nhận thức và kỹ thuật biên soạn câu hỏi/bài tập để KTĐG kết quả học tập của học sinh theo định hướng năng lực. Tài liệu biên soạn gồm bốn phần: - Phần I: Đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá trong giáo dục trung học phổ thông theo định hướng tiếp cận năng lực. - Phần II: Dạy học theo định hướng năng lực. - Phần III: Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực. - Phần IV: Tổ chức thực hiện tại các địa phương. 1.1.2. Các đề tài nghiên cứu về năng lực cho học sinh Trong xu thế đổi mới PPDH hiện nay, có rất nhiều các PPDH cho phép phát huy được tính tích cực, chủ động của HS góp phần phát triển năng lực chung cốt lõi cũng như một số năng lực đặc thù môn Hóa học cho học sinh. Đi theo xu hướng nghiên cứu này đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến việc sử dụng phương pháp dạy học phát triển một số năng lực cho HS như:  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Rèn luyện năng lực độc lập sáng tạo cho học sinh lớp 10- trung học phổ thông qua hệ thống bài tập hóa học” của tác giả Nguyễn Cao Biên (2007), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Rèn luyện năng lực sáng tạo cho học sinh trong dạy học hóa học - chương Oxi - lưu huỳnh (Lớp 10 - Ban nâng cao)” của tác giả Trần Thị Thanh Tâm (2007), trường ĐHSP Tp.HCM. 8  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Xây dựng hệ thống bài tập phát triển tư duy cho học sinh phần hóa hữu cơ lớp 11 chương trình nâng cao” của tác giả Lại Tố Trân (2008), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập hóa lớp 10 nâng cao nhằm rèn luyện năng lực chủ động, sáng tạo cho HS ở trường THPT” của tác giả Võ Thị Thu Sang (2008), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học có nhiều cách giải để rèn luyện tư duy cho HS lớp 12 THPT” của tác giả Lương Công Thắng (2009), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Thiết kế hệ thống bài toán hóa học nhiều cách giải nhằm phát triển tư duy và nâng cao hiệu quả dạy học ở trường THPT” của tác giả Dương Thị Kim Tiên (2009), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực tư duy cho HS THPT (chương crom - sắt - đồng, lớp 12 nâng cao” của tác giả Vân Long Trọng (2009), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Lựa chọn, xây dựng bài tập hóa học lớp 11 (phần hữu cơ, ban nâng cao) nhằm rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS THPT” của tác giả Trần Vũ Xuân Uyên (2009), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Xây dựng hệ thống bài tập phát triển tư duy phần hiđrocacbon lớp 11 THPT” của tác giả Dương Thành Công (2010), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Xây dựng hệ thống bài tập phát triển tư duy phần kim loại hoá học lớp 12 nâng cao” của tác giả Lê Vĩnh Toàn (2010), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Sử dụng hệ thống bài tập hóa học hữu cơ lớp 11 nhằm phát triển một số năng lực học tập của học sinh” của tác giả Trần Thị Hồng Bình (2014), trường ĐHSP Tp.HCM 9  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Phát triển năng lực nghiên cứu khoa học cho học sinh thông qua hình thức dạy học dự án trong dạy học hóa học lớp 11 nâng cao” của tác giả Nguyễn Xuân Qui (2014), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Phát triển một số năng lực học tập của học sinh trong dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông” của tác giả Phan Thiên Thanh (2014), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Sử dụng hình ảnh trong việc phát triển năng lực tư duy cho học sinh trung bình, yếu môn hóa học lớp 10 trung học phổ thông” của tác giả Thái Ngọc Triển (2014), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Phát triển một số năng lực học tập cho học sinh trung bình - yếu trong dạy học hóa học lớp 10 trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Tuyết (2014), trường ĐHSP Tp.HCM.  Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Phát triển năng lực tư duy cho học sinh trong dạy học hóa học lớp 10 trung học phổ thông” của tác giả Trần Thị Thu Yên (2014), trường ĐHSP Tp.HCM. Tuy nhiên, các đề tài nghiên cứu sâu về việc dạy học theo định hướng phát triển các năng lực chung và năng lực đặc thù môn Hóa học cho HS còn ít. Kế thừa các nghiên cứu của các công trình đã công bố, trong phạm vi luận văn, chúng tôi mong muốn làm rõ hơn việc sử dụng phối hợp một số phương pháp và kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực của HS. 1.2. Vấn đề đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI 1.2.1. Đổi mới quan điểm, mục tiêu giáo dục Theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI [16], đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học. 10 Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội. Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội và bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy luật khách quan. Chuyển phát triển giáo dục và đào tạo từ chủ yếu theo số lượng sang chú trọng chất lượng và hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu số lượng. 1.2.2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh Theo tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra đánh giá của Bộ Giáo dục và đào tạọ (2014) [7], PPDH theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV – HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới PPDH các môn học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là: - Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. - Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. - Việc sử dụng PPDH gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp 11 như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. - Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng HS. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Trong tài liệu [7], các tác giả cũng đề xuất một số biện pháp đổi mới PPDH: - Cải tiến các PPDH truyền thống. - Kết hợp đa dạng các PPDH. - Vận dụng dạy học GQVĐ. - Vận dụng dạy học theo tình huống. - Vận dụng dạy học định hướng hành động. - Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và công nghệ thông tin hợp lý hỗ trợ dạy học. - Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo. - Chú trọng các PPDH đặc thù bộ môn. - Bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho HS. 1.2.3. Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh Theo PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống [24]: - Đánh giá kết quả giáo dục phải phản ánh mức độ đạt chuẩn chương trình (cấp học, môn học); phải cung cấp thông tin chính xác, khách quan cho việc điều chỉnh hoạt động dạy, hoạt động học nhằm nâng cao dần năng lực HS. - Thực hiện đa dạng phương pháp đánh giá như quan sát, vấn đáp, kiểm tra trên giấy, trình bày báo cáo, dự án học tập,… Phối hợp chặt chẽ các hình thức đánh giá (đánh giá đầu vào, quá trình và tổng kết; đánh giá của GV và tự đánh giá của HS; đánh giá của nhà trường, gia đình, cộng đồng và xã hội). Đổi mới cách tổ chức thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo hướng gọn nhẹ, hiệu quả; kết hợp kết quả đánh giá thường xuyên với kết quả thi, cung cấp cơ sở tin cậy cho việc đổi mới thi và tuyển sinh cao đẳng, đại học.