Tài liệu đánh giá thành tựu nghiên cứu của các học giả trung quốc, lãnh thổ đài loan về tiểu thuyết hán văn việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP TRƯỜNG ĐÁNH GIÁ THÀNH TỰU NGHIÊN CỨU CỦA CÁC HỌC GIẢ TRUNG QUỐC, LÃNH THỔ ĐÀI LOAN VỀ TIỂU THUYẾT HÁN VĂN VIỆT NAM MÃ SỐ: CS2015.19.36 Xác nhận của cơ quan chủ trì (Ký, họ tên) Chủ nhiệm đề tài (Ký, họ tên) TS. PHAN THU VÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016 THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI KHOA HỌC CÔNG NGHỆ CẤP TRƯỜNG Tên đề tài: Đánh giá thành tựu nghiên cứu của các học giả Trung Quốc, lãnh thổ Đài Loan về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam Mã số: CS2015.19.36 Chủ nhiệm đề tài: TS. Phan Thu Vân Tel: 0908449917 Email: [email protected] Cơ quan chủ trì đề tài: Trường Đại học Sư phạm TP.HCM Cơ quan và cá nhân phối hợp thực hiện: Không Thời gian thực hiện: từ tháng 9/2016 đến tháng 12/2017 1. Mục tiêu: Đề tài sẽ vừa là tổng kết hệ thống những nghiên cứu về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam (trường hợp Truyền kỳ mạn lục và Hoàng Lê nhất thống chí) tại Trung Quốc và lãnh thổ Đài Loan, vừa giới thiệu những phương pháp nghiên cứu hiện đại về tiểu thuyết hán văn Việt Nam tại Trung Quốc. Kết quả của đề tài có thể trở thành chuyên luận phục vụ cho việc nghiên cứu và giảng dạy. 2. Nội dung _ Giải quyết một số vấn đề về khái niệm: khái niệm tiểu thuyết theo cách hiểu truyền thống trong văn học Trung Quốc, khái niệm về “vực ngoại Hán tịch” (sách vở chữ Hán ngoài Trung Quốc) và “khu vực văn hóa Hán”. _ Tổng thuật các nghiên cứu về Truyền kỳ mạn lục, Hoàng Lê nhất thống chí và Truyện Kiều. _ Tiến hành đánh giá, đối chiếu các nghiên cứu đã được dẫn ra trong phần tổng thuật để thấy được những điểm đáng lưu ý trong phương pháp và kết quả nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Việt Nam của học giả Trung Quốc – Đài Loan, từ đó rút ra kinh nghiệm cho việc nghiên cứu trong nước. 3. Kết quả chính đạt được: _ Thư mục các nghiên cứu về Truyền kỳ mạn lục, Hoàng Lê nhất thống chí và Truyện Kiều. _ Nội dung chính của các nghiên cứu về Truyền kỳ mạn lục, Hoàng Lê nhất thống chí và Truyện Kiều. _ Hệ thống phương pháp và kết quả nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Việt Nam của học giả Trung Quốc và lãnh thổ Đài Loan. 1 THE RESEARCH OF SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL SEMINAR SCHOOL LEVEL Topic: Evaluating the research achievements of Chinese and Taiwanese scholars on Chinese novels of Vietnam Code: CS2015.19.36 The head of the subject: Dr. Phan Thu Van Tel: 0908449917 Email: [email protected] Agency in charge of the subject: Ho Chi Minh City University of Education Agency and individuals coordinating in the implementation: None Implementation period: From September, 2016 to December 12, 2017 1. Objective: The topic will summarize the system of researches on Chinese Han Chinese novels (in the case of Truyen Ky Man Luc and Hoang Le Nhat Thong Chi) in China and Taiwan and introduce the method of modern research about Vietnam’s Chinese novels in China. The results of the thesis can become a treatise for researching and teaching. 2. Contents: - Resolving several issues regarding to concepts: the concept of a novel based on the way to understand traditional Chinese literature, the concept of "Chinese books outside the scope of China" (kanji books outside China) and "Zone of Han culture". - Overview of the study on Truyen Ky Man Luc, Hoang Le Nhat Thong Chi and The Tale of Kieu. - Conducting a review and comparison of the studies presented in the lecture section to see the remarkable points in the method and results of the research of VietnameseChinese novels by Chinese-Taiwan scholars, and get experience for researching in the homeland. 3. Results: _ Directory of studies on Truyen Ky Man Luc, Hoang Le Nhat Thong Chi and The Tale of Kieu. _ The main content of the research on Truyen Ky Man Luc, Hoang Le Nhat Thong Chi and The Tale of Kieu. 2 _ Methodology and results of Chinese novel studies of Chinese and Taiwanese scholars. 3 MỤC LỤC DẪN NHẬP ............................................................................................................................... 6 I. Lý do chọn đề tài................................................................................................................. 6 II. Lịch sử vấn đề.................................................................................................................... 7 III. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu............................................................. 9 IV. Bố cục............................................................................................................................. 10 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG........................................................................................ 11 1.1 Một số vấn đề về “tiểu thuyết Hán văn”......................................................................... 11 1.2 Một số vấn đề về “vực ngoại thị giác”, “vực ngoại Hán tịch” và nghiên cứu “khu vực văn hóa Hán”........................................................................................................................ 13 CHƯƠNG II: NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC, HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ VÀ TRUYỆN KIỀU CỦA HỌC GIẢ TRUNG QUỐC – LÃNH THỔ ĐÀI LOAN ......................................................................................................................................18 2.1 NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC ............................................. 18 2.1.1 Những nghiên cứu của Trần Ích Nguyên:...............................................................19 2.1.2 Những nghiên cứu của các học giả khác................................................................ 28 2.2 NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ ................................ 43 2.3 NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỆN KIỀU ............................................................ 53 2.3.1 Những thành tựu nghiên cứu: ............................................................................... 53 2.3.2 Những thành tựu dịch thuật.................................................................................... 61 Tiểu kết:............................................................................................................................... 64 CHƯƠNG III: NHỮNG ĐIỂM ĐÁNG LƯU Ý TRONG PHƯƠNG PHÁP VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TIỂU THUYẾT HÁN VĂN VIỆT NAM CỦA HỌC GIẢ TRUNG QUỐC – LÃNH THỔ ĐÀI LOAN ......................................................................................................... 65 3.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC............................................. 65 3.1.1 Thành tựu và ảnh hưởng của Trần Ích Nguyên ..................................................... 65 3.1.2 Một số vấn đề tồn tại trong nghiên cứu về Truyền kỳ mạn lục .............................69 3.2 NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ ................................ 72 3.3 NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỆN KIỀU CỦA NGUYỄN DU .......................... 78 3.3.1 Ảnh hưởng kết quả nghiên cứu của Đổng Văn Thành...........................................78 3.3.2 Quan điểm của Trần Ích Nguyên............................................................................ 80 3.3.3 Quan điểm của Hà Minh Trí – Nhậm Minh Hoa – Vương Tiểu Lâm.................... 81 4 3.3.4 Quan điểm của Hoàng Linh................................................................................... 83 3.3.5 Quan điểm của Triệu Ngọc Lan............................................................................. 86 Tiểu kết:............................................................................................................................... 89 KẾT LUẬN .............................................................................................................................. 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................ 92 5 DẪN NHẬP I. Lý do chọn đề tài Trên cơ sở kế thừa những thông tin và kết quả nghiên cứu của bộ Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tùng san do Đài Loan Học sinh Thư cục xuất bản năm 1986 và năm 1992, bộ Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tập thành ra đời năm 2011 là công trình khá toàn diện được thực hiện với sự hợp tác khoa học của 4 cơ quan là Đại học Sư phạm Thượng Hải (Trung Quốc), Viện Nghiên cứu Hán Nôm (Việt Nam), Đại học Thành Công Đài Loan và Trung tâm Nghiên cứu khoa học xã hội (Cộng hòa Pháp). Nhóm sưu tầm và nghiên cứu đã bổ sung được hơn 80 tác phẩm (bao gồm hơn 100 dị bản) tiểu thuyết Hán văn Việt Nam từ nhiều nguồn khác nhau ở Việt Nam và ở các nước khác. Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tập thành công bố với mong muốn đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, khai thác tiểu thuyết Hán văn Việt Nam trong bối cảnh giao lưu văn hoá khu vực và quốc tế. Bên cạnh những công bố về tư liệu gốc, nhiều nghiên cứu của các học giả quốc tế về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam cũng được thực hiện, đưa đến những góc nhìn phong phú đa dạng về văn hóa và văn học Việt Nam. Xét về mức độ tìm hiểu nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam nói chung và tiểu thuyết Hán văn Việt Nam nói riêng, các học giả Trung Quốc và lãnh thổ Đài Loan có một ưu thế đặc biệt, vì họ am hiểu ngôn ngữ Hán cổ và có thể tiếp cận tư liệu một cách dễ dàng hơn nhiều học giả Việt Nam ngày nay. Vậy những nghiên cứu trực tiếp trên văn bản gốc ấy đã được thực hiện từ bao giờ, dựa trên phương pháp nào và đưa đến những kết quả ra sao? Độc giả Việt Nam nói chung và giới nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam nói riêng hẳn rất quan tâm, nhưng vì trở ngại ngôn ngữ nên đành gác lại. Ngay cả trong phần lịch sử vấn đề của các luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam, chúng ta cũng hầu như không thấy dẫn ra được nhiều nghiên cứu nước ngoài có liên quan trực tiếp đến tác phẩm. Chính vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài Đánh giá thành tựu nghiên cứu của các học giả Trung Quốc, lãnh thổ Đài Loan về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam nhằm bổ khuyết phần nào cho sự trống vắng về tư liệu nước ngoài trong nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam, đồng thời cũng đóng góp một phần vào khuynh hướng mới trong nghiên cứu khoa học: nghiên cứu vấn đề văn học Việt Nam từ góc nhìn của các học giả nước ngoài. 6 II. Lịch sử vấn đề Tại Việt Nam, một số công trình dịch thuật và nghiên cứu về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam đã có ít nhiều đề cập đến lịch sử nghiên cứu vấn đề ở nước ngoài, chẳng hạn: Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục (Phạm Tú Châu, Trần Thị Băng Thanh và Nguyễn Thị Ngân dịch), Nxb. Văn học – Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 2000; Nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Trung – Việt, (Phạm Tú Châu và Phạm Ngọc Lan dịch), Nxb. Khoa học xã hội – Hà Nội, 2009; Dịch và nghiên cứu Kim Vân Kiều lục (Phạm Tú Châu), Nxb. Khoa học xã hội – Hà Nội, 2015. Phần lịch sử vấn đề trong luận án tiến sĩ của Đinh Phan Cẩm Vân: Sự tiếp nhận văn xuôi tự sự Trung Quốc trong văn học trung đại Việt Nam, thực hiện tại Viện Khoa học xã hội tại TP. HCM năm 2002 đã đưa ra một số nhận định về cuốn Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục của Trần Ích Nguyên: “Trần Ích Nguyên vận dụng lý thuyết so sánh để tiến hành so sánh Truyền kỳ mạn lục và Tiễn đăng tân thoại và đã đưa ra một số kiến giải. […] Cái nhìn của Trần Ích Nguyên về ảnh hưởng cũng khá cân bằng, khách quan.” [trang 14 – 15] và cuốn Vực ngoại Hán văn tiểu thuyết luận cứu: “Trong số 6 bài luận cứu có hai bài về tiểu thuyết lịch sử diễn nghĩa và tiểu thuyết truyền kỳ Việt Nam. Bài Việt Nam Hán văn tiểu thuyết trung đích lịch sử diễn nghĩa (Diễn nghĩa lịch sử trong tiểu thuyết Hán văn Việt Nam) của ông Trịnh A Tài đã phân tích những điểm giống và khác nhau giữa diễn nghĩa lịch sử Việt Nam và diễn nghĩa lịch sử Trung Quốc. Chúng giống nhau ở hình thức bố cục mỗi hồi, khác nhau ở đội ngũ sáng tác và cách lựa chọn sự kiện lịch sử (Trung Quốc là lịch sử quá khứ còn Việt Nam là lịch sử đương thời). Tìm ra những điểm giống và khác nhau là cách làm của các nhà so sánh luận thời kỳ đầu mà Trịnh A Tài vận dụng. [...]” [trang 15]. Luận án tiến sĩ của Vương Gia thực hiện tại Đại học Sư phạm TP. HCM năm 2015 về Ảnh hưởng của tiểu thuyết Minh Thanh đối với tiểu thuyết Nam bộ Việt Nam giai đoạn 1900 – 1930 cũng giới thiệu một số bài viết về sự truyền bá và ảnh hưởng của tiểu thuyết Minh Thanh đối với văn học Việt Nam. Tuy nhiên, những nghiên cứu này mới chỉ dẫn ra chứ chưa đi sâu phân tích góc nhìn và luận điểm của các học giả nước ngoài khi viết về văn học trung đại Việt Nam. Chỉ có một bài báo có cách tiếp cận tương đối gần với vấn đề chúng tôi muốn triển khai, đó là Đọc sách Tùng thư tiểu thuyết Hán văn Việt Nam (Tạp chí Hán Nôm, số 1 7 1992, tr.94) của Phạm Văn Thắm. Dù vậy, trong phạm vi một bài báo nghiên cứu, tác giả Phạm Văn Thắm mới chỉ tập trung vào một phần nhỏ trong bức tranh toàn cảnh nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Việt Nam của các học giả nước ngoài. Năm 2016, nhân dịp kỷ niệm 250 năm năm sinh Nguyễn Du, hai hội thảo lớn lần lượt được diễn ra tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Hà Nội và khoa Văn học đại học Khoa học xã hội & nhân văn thành phố Hồ Chí Minh. Nhiều tham luận được đưa vào kỷ yếu các hội thảo như Những thẩm định mới về Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân (tác giả Nguyễn Nam), Tình hình nghiên cứu Kim Vân Kiều truyện (Thanh Tâm Tài Nhân) và Truyện Kiều (Nguyễn Du) của giới học thuật Trung Quốc (tác giả Bùi Thị Thúy Phương, Nguyễn Thị Diệu Linh), Tình hình nghiên cứu Kim Vân Kiều truyện và Truyện Kiều ở Đài Loan (tác giả Vũ Thị Thanh Trâm), Nghiên cứu của học giả Trung Quốc và lãnh thổ Đài Loan về truyện Kiều trong 10 năm trở lại đây (tác giả Phan Thu Vân),v.v... Những ý kiến đánh giá về nghiên cứu tiếp nhận cũng như cách so sánh của các nhà nghiên cứu đã giúp chúng tôi định hình được hướng đi đầu tiên của đề tài. Tại Trung Quốc, một số tổng thuật được thực hiện và công bố chung với các công trình khoa học, chẳng hạn Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tập thành (tác giả Tôn Tốn, Trịnh Khắc Mạnh, Trần Ích Nguyên v.v...; Thượng Hải Cổ tịch xuất bản xã, 1/12/2010), Việt Nam Hán tịch văn hiến thuật luận (Trương Bá Vĩ chủ biên; Trung Hoa thư cục, 9/ 2011), Vực ngoại Hán tịch nghiên cứu nhập môn (Trương Bá Vĩ chủ biên; Phục Đán đại học xuất bản xã, 10/ 2012), Việt Nam Hán văn lịch sử tiểu thuyết nghiên cứu (Lục Lăng Tiêu, Quảng Tây: Dân tộc xuất bản xã, 8/ 2008) v.v... Để thấy được rõ hơn chiều dài, chiều rộng và bề dày của các nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Việt Nam của các học giả Trung Quốc – lãnh thổ Đài Loan, chúng tôi thực hiện thêm một phần về tình hình nghiên cứu Truyện Kiều của các học giả Trung Quốc – lãnh thổ Đài Loan. Truyện Kiều là tác phẩm văn học trung đại Việt Nam được các học giả nước ngoài nghiên cứu sớm nhất, nhiều nhất với những bài nghiên cứu có chiều sâu nhất. Từ các nghiên cứu Truyện Kiều, chúng tôi sẽ nắm được phương pháp và nền tảng cơ bản mà học giả nước ngoài dùng để tiếp cận văn học Việt Nam, từ đó so sánh và đánh giá được một cách chính xác hơn thành tựu nghiên cứu về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam. Về những nghiên cứu đánh giá từ phía Trung Quốc – lãnh thổ Đài Loan có liên 8 quan đến tình hình nghiên cứu Truyện Kiều những năm gần đây, có hai bài tổng hợp nổi bật: thứ nhất là Thí luận 20 thế kỷ 80 niên đại dĩ lai quốc nội học thuật đối Kim Vân Kiều truyện nghiên cứu của Tào Song. Thứ hai là 20 thế kỷ 50 niên đại dĩ lai quốc nội quan vu Việt Nam Kim Vân Kiều truyện đích phiên dịch dữ nghiên cứu của Lưu Chí Cường. Hai bài viết này ra đời chỉ cách nhau 5 tháng, vào đầu và giữa năm 2015, cho thấy mức độ quan tâm về vấn đề Truyện Kiều - Kim Vân Kiều truyện của học giả Trung Hoa. Bản đánh giá của Lưu Chí Cường chia tiến trình nghiên cứu theo dòng thời gian, chú trọng đến những nhân vật có đóng góp đáng kể nhất trong từng thời kỳ, đi từ những năm 50 – 60 của thế kỷ 20 với đại diện tiêu biểu Hoàng Dật Cầu, đến những năm 80 của thế kỷ 20 với đại diện là Đổng Văn Thành, đến những năm 90 của thế kỷ 20 với đại diện là Trần Ích Nguyên, đến những năm đầu thế kỷ 21, với đại diện La Trường Sơn, Triệu Ngọc Lan v.v... Có thể thấy rõ trong bài viết này, những phân tích đánh giá về Hoàng Dật Cầu – Đổng Văn Thành chiếm tỷ lệ áp đảo so với phần nghiên cứu từ những năm 90 thế kỷ 20 trở về sau. Bài viết của Tào Song mới chỉ là bản liệt kê các công trình nghiên cứu về Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện ở Trung Quốc từ những năm 80 thế kỷ 20 trở lại đây, được chia thành 6 nội dung chính: 1. Phiên dịch Kim Vân Kiều truyện; 2. Nghiên cứu so sánh hai bộ Kim Vân Kiều truyện của Trung Quốc và Việt Nam; 3. Khảo chứng văn bản và nguồn gốc Kim Vân Kiều truyện; 4. Thành tựu nghiên cứu nghệ thuật của Kim Vân Kiều truyện; 5. Nghiên cứu về Kim Vân Kiều truyện và Hồng Lâu Mộng; 6. Khảo chứng nguồn gốc dân gian của câu chuyện Kim Trọng và A Kiều. Ngoài việc liệt kê các nghiên cứu, bài viết chưa có nhận định đánh giá nào đáng kể. Chúng tôi nhận định Đánh giá thành tựu nghiên cứu của các học giả Trung Quốc, lãnh thổ Đài Loan về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam là một đề tài mới, có tính thực tiễn và tính khoa học, có thể góp phần cho việc nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Việt Nam trở nên phong phú và toàn diện hơn. III. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là các nghiên cứu của học giả Trung Quốc và lãnh thổ Đài Loan về tiểu thuyết Hán văn Việt Nam. Để phù hợp với quy mô đề tài cấp cơ sở, phạm vi nghiên cứu của chúng tôi gói gọn trong hai tác phẩm tiểu thuyết Hán văn Việt Nam được nhiều học giả Trung Quốc 9 – Đài Loan quan tâm nhất là Truyền kỳ mạn lục và Hoàng Lê nhất thống chí. Bên cạnh đó, chúng tôi thêm phần tư liệu và đánh giá các nghiên cứu của học giả Trung Quốc – Đài Loan về Truyện Kiều để có sự tương quan so sánh giữa mối quan tâm của các học giả về tác phẩm nổi tiếng nhất của Việt Nam với tiểu thuyết Hán văn Việt Nam. Trong công trình này, chúng tôi sử dụng phương pháp nghiên cứu tổng hợp trong phương pháp luận nghiên cứu văn học, bao gồm: phương pháp hệ thống, phương pháp lịch sử, phương pháp thống kê đối chiếu, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích. Chúng tôi cũng áp dụng phương pháp liên ngành (văn hóa học, Việt Nam học) để đứng trên lập trường của người nghiên cứu Việt Nam đánh giá và thẩm định tư liệu nghiên cứu nước ngoài viết về văn học Việt Nam. IV. Bố cục Đề tài của chúng tôi chia làm ba chương: CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU CHUNG Ở chương này, chúng tôi giải quyết một số vấn đề về khái niệm: khái niệm tiểu thuyết theo cách hiểu truyền thống trong văn học Trung Quốc, khái niệm về “vực ngoại thị giác”, “vực ngoại Hán tịch” và “khu vực văn hóa Hán”. CHƯƠNG II: NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TIỂU THUYẾT HÁN VĂN VIỆT NAM CỦA HỌC GIẢ TRUNG QUỐC - ĐÀI LOAN Ở chương này, chúng tôi tổng thuật các nghiên cứu về Truyền kỳ mạn lục, Hoàng Lê nhất thống chí và Truyện Kiều. Với mỗi nghiên cứu, chúng tôi đều cố gắng đưa đến phần tóm tắt và nội dung chính. CHƯƠNG III: NHỮNG ĐIỂM ĐÁNG LƯU Ý TRONG PHƯƠNG PHÁP VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TIỂU THUYẾT HÁN VĂN VIỆT NAM CỦA HỌC GIẢ TRUNG QUỐC – ĐÀI LOAN Ở chương này, chúng tôi tiến hành đánh giá, đối chiếu các nghiên cứu đã được dẫn ra trong phần tổng thuật để thấy được những điểm đáng lưu ý trong phương pháp và kết quả nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Việt Nam của học giả Trung Quốc – Đài Loan, từ đó rút ra kinh nghiệm cho việc nghiên cứu trong nước. KẾT LUẬN 10 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG 1.1 Một số vấn đề về “tiểu thuyết Hán văn” Tiểu thuyết Trung Hoa có nguồn gốc và lịch sử phát triển khác với tiểu thuyết phương Tây, cũng chính là khác với khái niệm tiểu thuyết vẫn thường được sử dụng rộng rãi ngày nay. Về nguồn gốc khái niệm tiểu thuyết, trong Khái niệm và thuật ngữ Lý luận văn học Trung Quốc, mục Tiểu thuyết đã chép: “Tiểu thuyết: Một thể loại văn học. Hai chữ “tiểu thuyết” xuất hiện đầu tiên trong thiên Ngoại thiên sách Trang tử thời Chiến Quốc: “Sức tiểu thuyết dĩ can huyện lệnh, kỳ vu đại đại diệc viễn hĩ.” (Dùng lối tiểu thuyết để mà làm huyện lệnh thì còn xa mới đạt được việc lớn), ý nói tiểu thuyết là những ngôn luận nông cạn, vặt vãnh. Đến đời Hán, thiên Nghệ văn chí trong sách Hán thư của Ban Cố bắt đầu xếp tiểu thuyết vào hạng cuối của các văn chương: “Là loại viết về những chuyện nơi đầu đường, xóm ngõ...”. Về sau, các văn nhân truyền thống gọi tất cả các loại tạp nhạp là “tiểu thuyết”. Các nhà nghiên cứu hiện đại thì xem các loại thần thoại, truyền thuyết, ngụ ngôn thời Tiên Tần - Lưỡng Hán và loại Chí quái thời Ngụy – Tấn là mầm mống của thể loại tiểu thuyết. Đến “Truyện truyền kỳ” xuất hiện ở đời Đường mới có cốt truyện và nhân vật tương đối hoàn chỉnh, phù hợp với thể loại “tiểu thuyết” theo ý nghĩa hiện đại. Đến thời Tống, xuất hiện loại “Bình thoại”, đời Minh – Thanh thịnh hành loại “tiểu thuyết chương hồi”. Thời cận đại có loại “Tân tiểu thuyết” do tiếp thu ảnh hưởng của phương Tây. Đặc trưng cơ bản của loại này là có hình tượng nhân vật tương đối rõ nét, tình tiết cốt truyện tương đối hoàn chỉnh, miêu tả hoàn cảnh tương đối cụ thể. Có một số tiểu thuyết thời hiện đại có khuynh hướng làm nhạt bớt tình tiết và chú trọng biểu hiện tâm thái nhân vật. Về hình thức ngôn ngữ thì có loại tiểu thuyết văn ngôn và tiểu thuyết bạch thoại (hoặc tiểu thuyết thông tục). Về số chữ và về nội dung rộng hẹp thì có loại trường thiên tiểu thuyết, trung thiên tiểu thuyết và đoản thiên tiểu thuyết, vi hình tiểu thuyết (truyện cực ngắn).” [5: trang 195 – 197] Chuyên luận Tiếp cận thể loại văn học cổ Trung Quốc của PGS.TS. Đinh Phan Cẩm Vân đã giải thích khá rõ: “Chữ “tiểu thuyết” xuất hiện sớm nhất trong sách của Trang Tử (thế kỷ thứ IV, thứ III trước công nguyên) dùng để chỉ tiểu đạo đối lại với đại đạo. Lần đầu tiên, tiểu thuyết được coi là một nhà trong sách Thất lược của Lưu Hâm (Hán). Cùng thời, Ban Cố đã đưa ra những giải thích về khái niệm nhà tiểu thuyết (tiểu 11 thuyết gia): “Loại tiểu thuyết gia xuất thân từ hạng quan nhỏ, nghe các lời nói trong thôn cùng ngõ hẻm khắp các nẻo đường mà viết nên” (Nghệ văn chí). Hoàn Đàm cũng có quan niệm tương tự “Nhà tiểu thuyết tập hợp những tiểu ngữ còn lại, lấy thí dụ, làm thành sách ngắn... có những lời đáng đọc” (Tân luận). “Thời đó nói tiểu thuyết là chỉ “tập hợp những tiểu ngữ còn lại” nói về tiểu đạo, tiểu tri (lời nhỏ, đạo nhỏ, tri thức nhỏ).” [21: trang 51 – 52] Về mặt văn thể, tiểu thuyết Trung Quốc có thể được phân làm tiểu thuyết bút ký, tiểu thuyết truyền kỳ, tiểu thuyết thoại bản, v.v... Về mặt đề tài, có thể phân làm các loại: chí quái, thần ma, lịch sử diễn nghĩa v.v... Về mặt ngôn ngữ, có thể phân làm các loại văn ngôn, bạch thoại, phương ngôn v.v... Chính vì vậy, các tác phẩm như Truyền kỳ mạn lục đều có thể được gọi chung là tiểu thuyết: “Tiểu thuyết Hán văn Truyền kỳ mạn lục do văn nhân Nguyễn Dữ của Việt Nam sáng tác là bộ tiểu thuyết Hán văn truyền kỳ đầu tiên của Việt Nam, có địa vị tương đối cao trong lịch sử văn học Việt Nam." (Hà Quyên, Tỷ giảo văn học thị vực hạ đích Việt Nam Hán văn tiểu thuyết Truyền kỳ Mạn lục). Theo Nhậm Minh Hoa trong Việt Nam Hán văn tiểu thuyết nghiên cứu, tổng số lượng tiểu thuyết Hán văn Việt Nam hiện nay được biết đến đã vượt quá 120 loại. Nhậm Minh Hoa phân tiểu thuyết Hán văn Việt Nam ra làm bốn loại, tức tiểu thuyết chí quái, tiểu thuyết truyền kỳ, tiểu thuyết bút ký và tiểu thuyết chương hồi. Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ chính là một bộ tiểu thuyết Hán văn thuộc thể loại truyền kỳ. Về tình hình chung trong việc sưu tầm và xuất bản tiểu thuyết Hán văn Việt Nam ở nước ngoài, Trần Liêu trong Hán tự văn hóa quyển nội đích vực ngoại hán văn tiểu thuyết đã viết: “Tiểu thuyết Hán văn Việt Nam nhiều hơn Nhật Bản nhưng ít hơn Hàn Quốc. Tháng 4 năm 1987, tập đầu tiên của Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tùng san do Viện Viễn Đông bác cổ của Pháp xuất bản, Đài Loan Học sinh thư cục ấn hành là thành quả hợp tác của giáo sư Vương Tam Khánh và Trần Khánh Hạo. Tập một Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tùng san gồm bảy sách. Sách đầu tiên là Truyền kỳ mạn lục; sách thứ hai có Truyền kỳ tân phổ, Thánh tông di thảo, Việt Nam kỳ phùng sự lục (những sách trên là loại truyền kỳ); sách thứ ba là Hoàng Việt xuân thu; sách thứ tư là Việt Nam khai quốc chí truyện; sách thứ năm là Hoàng Lê nhất thống chí (những sách trên là loại tiểu thuyết lịch sử); sách thứ sáu có Nam ông mộng lục, Nam thiên trung nghĩa thực lục, Nhân vật chí; sách thứ bảy có Khoa bảng truyền kỳ, Nam quốc vĩ nhân 12 truyện, Đại Nam hành nghĩa liệt nữ truyện, Nam quốc giai sự, Tang thương ngẫu lục, Kiến văn lục, Đại Nam hiển ứng truyện (những sách trên là loại tiểu thuyết bút ký). Tổng cộng gồm 17 bộ, 150 vạn chữ. Sau đó, tập hai Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tùng san do Trần Khánh Hạo, Trịnh A Tài, Trần Nghĩa chủ biên lại ấn hành tại Đài Loan học sinh thư cục. Sau này sẽ còn xuất bản tập ba, chuẩn bị thu thập toàn bộ tiểu thuyết Hán văn Việt Nam. Ngoài ra, căn cứ theo giáo sư Trần Ích Nguyên của Đài Loan trong Vương Thúy Kiều cố sự nghiên cứu, tiểu thuyết Hán văn Việt Nam Kim Vân Kiều lục, tác giả “là một văn sĩ Việt Nam cuối thế kỷ mười chín, đã bỏ công sức ra để dùng chữ Hán viết lại bộ truyện thơ Nôm Kim Vân Kiều truyện mà Nguyễn Du đã cải biên từ tiểu thuyết Trung Quốc, đồng thời lại đưa nó quay trở lại hình thức tiểu thuyết chương hồi, hình thành một bộ tiểu thuyết Hán văn Việt Nam hoàn toàn khác với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân (Trung Quốc).” Còn tiểu thuyết Hán văn Việt Nam Truyền kỳ mạn lục được viết thành công dưới ảnh hưởng Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu. Có thể thấy mối quan hệ giữa tiểu thuyết Hán văn Việt Nam và tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc là vô cùng mật thiết.” [80] 1.2 Một số vấn đề về “vực ngoại thị giác”, “vực ngoại Hán tịch” và nghiên cứu “khu vực văn hóa Hán” Những năm gần đây, giới nghiên cứu văn học cổ Trung Quốc bắt đầu quan tâm đến cái gọi là “vực ngoại thị giác” (góc nhìn từ các khu vực bên ngoài Trung Quốc) trong nghiên cứu văn học, cụ thể bao gồm hai lĩnh vực: “vực ngoại Hán văn học” và “vực ngoại Hán học”. “Vực ngoại Hán văn học” là để chỉ tác phẩm văn học do các tác giả nước ngoài thời cổ đại dùng chữ Hán viết và sáng tác. “Vực ngoại Hán học” là để chỉ học giả nước ngoài dùng tiếng mẹ đẻ phiên dịch và giới thiệu các trước tác văn học và văn hóa Trung Quốc. Tuy không cùng một phạm trù, song đều liên quan đến văn hóa và văn học Trung Quốc, thuộc về ảnh hưởng của văn học và văn hóa Trung Quốc ở nước ngoài. Có thể thấy rằng các tác phẩm thơ văn trung đại Việt Nam viết bằng chữ Hán, bao gồm tiểu thuyết Hán văn Việt Nam, được người Trung Quốc xếp vào loại “vực ngoại Hán văn học”. Trong cuốn Vực ngoại Hán tịch nghiên cứu nhập môn, Trương Bá Vĩ định nghĩa: “Thế nào là vực ngoại Hán tịch, ý kiến của giới học thuật không hoàn toàn nhất trí. Trong phạm vi hiểu biết của tôi, vực ngoại Hán tịch là đứng trên lập trường của 13 người Trung Quốc để gọi tổng thể một loại văn hiến (thư tịch) nào đó. Cái gọi là “Hán tịch” chính là văn hiến (thư tịch) được viết bằng Hán tự, còn “vực ngoại” để chỉ bên ngoài ngu vực (cũng chính là biên cương Trung Quốc). “Vực ngoại Hán tịch” là các loại điển tịch được viết bằng chữ Hán ở bên ngoài Trung Quốc, nội dung của nó đa phần cắm rễ từ học thuật truyền thống Trung Quốc. Khoảng đầu thế kỷ XX, học thuật châu Á lần lượt phát hiện sự biến chuyển về hình thái từ truyền thống đến hiện đại, vì vậy nói chung thì đây cũng là mốc thời gian cuối cùng của vực ngoại Hán tịch. Nói một cách cụ thể, vực ngoại Hán tịch có thể bao gồm ba mặt nội dung: Một là, các loại điển tịch do văn nhân vực ngoại dùng chữ Hán viết nên trong tiến trình lịch sử, các văn nhân này bao gồm văn nhân của bán đảo Triều Tiên, Việt Nam, Nhật Bản, Lưu Cầu, bán đảo Mã Lai, v.v... cùng các nhà truyền giáo Âu Mỹ thế kỷ XVII về sau. Xét từ chủ thể, họ tập trung tại Đông Á (bao gồm Đông Bắc Á và Đông Nam Á), cũng chính là trong khu vực văn hóa Hán mà mọi người vẫn quen thuộc. Hai là, các bản in hoặc chép tay của điển tịch Trung Quốc ở bên ngoài Trung Quốc, chẳng hạn như các văn bản Việt Nam, văn bản Triều Tiên, văn khắc Nhật Bản của cổ tịch Trung Quốc còn tồn tại một lượng lớn ngày nay, cũng như rất nhiều bản tuyển chọn, chú thích và bình luận của các nhân sĩ vực ngoại đối với cổ tịch Trung Quốc. Ba là, cổ tịch Trung Quốc thất truyền lưu lạc ra bên ngoài (bao gồm cả bản mất mát không trọn vẹn), đây hoàn toàn đều thuộc văn hiến Trung Quốc, do nhiều nguyên nhân lịch sử mà Trung Quốc ngày nay không còn lưu giữ nữa.” [23: trang 1 – 2] Trần Liêu trong Hán tự văn hóa quyển nội đích vực ngoại Hán văn tiểu thuyết đã viết rằng khu vực văn hóa chữ Hán có năm lần được mở rộng: “Vòng văn hóa chữ Hán lần đầu tiên được mở rộng là khi văn hóa chữ Hán được đưa vào bán đảo Triều Tiên. Truyền thuyết kể rằng sau khi nhà Ân Thương diệt vong, Cơ Tử đến Triều Tiên. Nếu việc này là thực, văn tự Trung Quốc từ cuối đời Thương đầu đời Chu đã truyền đến Triều Tiên. Từ sau Hán Vũ đế, các nước Bách Tế, Cao Câu Ly, Tân La trên bán đảo Triều Tiên đều hấp thụ văn hóa chữ Hán một cách toàn diện. Thế kỷ thứ IV sau Công nguyên, tiến sĩ Cao Hưng của nước Bách Tế đã dùng chữ Hán để viết cuốn Sử ký ghi chép lại lịch sử Bách Tế; nước Cao Câu Ly khi mới bắt đầu thành lập nước đã dùng chữ Hán để biên soạn sách sử nước mình; nước Tân La đã dùng chữ Hán viết quốc sử từ thời kỳ Nam Bắc triều của Trung Quốc. Năm 935 sau Công nguyên, vua Cao Ly thống nhất bán đảo Triều Tiên, thơ chữ Hán tiền kỳ, trung kỳ, vãn kỳ của Cao 14 Ly và nhóm thi nhân sáng tác thơ chữ Hán thời trung kỳ Cao Ly là “Hải Tả thất hiền” gồm Lý Nhân Lão, Lâm Xuân, Ngô Thế Phương, Hoàng Phủ Hàng, Hàm Thuần, Lý Trạm Chi, Triệu Thông – đều đạt đến thành tựu cao về mặt nghệ thuật thơ chữ Hán. Lý Thành Quế đã lật đổ vương triều Cao Ly, lập nên vương triều họ Lý với quốc hiệu là “Triều Tiên”. Thời kỳ triều Lý (thế kỷ XV – cuối thế kỷ XIX), chất lượng nghệ thuật tản văn và thơ chữ Hán trong văn học Triều Tiên lại được nâng cao. Vòng văn hóa chữ Hán lần thứ hai được mở rộng là khi văn hóa chữ Hán vượt biển đến Nhật Bản. Văn hóa chữ Hán được truyền vào Nhật Bản từ bao giờ, đến nay vẫn rất khó định luận. Tương truyền vào năm thứ 15 Thiên hoàng Ứng Thần (năm 284 Công nguyên, năm Thái Khang thứ năm đời Tấn Vũ đế), A Trực Kỳ từ Bách Tế vượt biển về phía Đông, hoàng tử Nhật Bản Trĩ Lang Tử theo học ông. A Trực Kỳ tiến cử Vương Nhân, năm tiếp theo Vương Nhân đến, dâng mười quyển Luận ngữ, một quyển Thiên tự văn. Có người căn cứ vào đây mà lập mốc văn hóa Hán lần đầu truyền vào Nhật Bản. Nhưng lại có truyền thuyết vào cuối đời Tần Thủy Hoàng, Từ Phúc dẫn đầu một đoàn nam nữ số lượng lớn ra khơi đi về phía đông đến được Nhật Bản, về sau tiếp tục có người đời Hán đến Nhật Bản bằng đường biển, đồng thời sống lẫn với dân tộc vốn sinh sống lâu đời trên hòn đảo Nhật Bản. Trong những người này, không ít kẻ học vấn uyên thâm, nên văn hóa chữ Hán được truyền đến Nhật Bản có lẽ đã sớm từ trước năm 284. Đài Loan trung ương xã điện báo từ Đông Kinh ngày 18 tháng 3 năm 1998: Gần đây tại chùa Quan Âm huyện Đức Đảo của Nhật Bản đào lên được một thẻ gỗ có niên đại từ nửa trước thế kỷ thứ VII, phát hiện dấu mực đen viết trên đó một đoạn ngắn trong Luận ngữ, chuyên gia đã xác định đó là tấm thẻ gỗ lâu đời nhất tại Nhật Bản hiện nay, phía trên có viết hai mươi chữ “Tử viết học nhi thời tập chi...” bằng thể chữ lệ. Từ khi chữ Hán được truyền vào Nhật Bản, thế lực ngày một mạnh, người Nhật lại rất giỏi trong việc học tập, nên họ mượn chữ Hán để tạo ra chữ Nhật. Cuốn sách sử lớn nhất hiện còn tồn tại ở Nhật Bản là Cổ sự ký (năm 712 Công nguyên) và Nhật Bản thư ký (năm 720 Công nguyên) được viết từ sự kết hợp giữa chữ Hán và tiếng Nhật dùng âm chữ Hán để chú âm, cho nên được gọi là “chuẩn Hán văn”. Trào lưu dùng chữ Hán viết sử được tiếp diễn một mạch đến đời Đức Xuyên, Minh Trị. Một số học giả Nhật Bản nói Trung Quốc và Nhật Bản “đồng văn đồng chủng” (đều là chủng người da vàng), điều này là có căn cứ. Không ít tác phẩm văn học Nhật Bản đều có liên quan 15 đến chữ Hán. Đời nào cũng có người Nhật viết văn thơ chữ Hán. Thư pháp chữ Hán Nhật Bản có phong cách riêng, so với Trung Quốc có thể coi là “mỗi bên hùng cứ một phương”. Vòng văn hóa Hán được mở rộng lần thứ ba là khi chữ Hán được đưa đến các nước Việt Nam, Campuchia, Lào, Thái Lan, Miến Điện, Philipines, Malaysia, Bruney và Indonesia v.v... Vào đời nhà Đường, Việt Nam có không ít kẻ sĩ có thể sử dụng thành thạo chữ Hán, ngôn ngữ viết chữ Hán được sử dụng rộng rãi. Vòng văn hóa Hán được mở rộng lần thứ tư, là khi theo người Trung Quốc vượt biển trên những hành trình dằng dặc để đưa chữ Hán đến châu Âu và Mỹ. Nhà triết học nổi tiếng người Đức là Gottfried Wilhelm Leibniz rất đề cao văn hóa chữ Hán, ông nói, nếu văn hóa chữ Hán và văn hóa châu Âu kết hợp lại thì cả thế giới này sẽ sống một cuộc sống lý tưởng hơn. Vòng văn hóa Hán được mở rộng lần thứ năm, là khi các tác gia và sinh viên của địa khu Macau, Hongkong, Đài Loan những năm sáu mươi, bảy mươi của thế kỷ XX, cùng các tác gia, sinh viên của Trung Quốc đại lục những năm tám mươi, chín mươi của thế kỷ XX đi châu Âu, Mỹ, Úc,... Một số người lưu lại những nơi đó và tiếp tục công việc sáng tác, thế nên có sự xuất hiện của văn học chữ Hán châu Âu, văn học chữ Hán ở Mỹ, văn học chữ Hán ở Úc...” [80] Như vậy, chúng ta thấy được phần nào mối quan tâm của giới học giả Trung Quốc những năm gần đây đối với tư liệu trong khu vực văn hóa Hán nói chung và Việt Nam nói riêng. “Theo thống kê, số lượng sách Hán Nôm của Việt Nam đến hơn bảy ngàn loại, trong đó hơn năm ngàn loại từ năm 1993 đã được Viện nghiên cứu Hán Nôm Việt Nam và Viện Viễn đông bác cổ của Pháp biên tập xuất bản thành sách Việt Nam Hán Nôm di sản mục lục (dưới đây gọi tắt là Mục lục) gồm 3 cuốn, có thể thấy phần nào diện mạo của nó. Trong số hơn năm ngàn cổ tịch ấy, có một phần ba là từ Trung Quốc truyền sang, trong đó có cả những bản chép lại, in lại; ngoài ra hai phần ba còn lại là các tác phẩm được người Việt Nam viết dưới sự ảnh hưởng của văn hóa Hán của Trung Quốc. Cho nên nói rằng tác phẩm văn học Việt Nam và Trung Quốc có mối quan hệ ruột rà là cách nói phổ biến và có chứng cứ rõ ràng.” (Hà Quyên, Tỷ giảo văn học thị vực hạ đích Việt Nam Hán văn tiểu thuyết Truyền kỳ Mạn lục) Trần Ích Nguyên trong Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục nhận định về vấn đề nghiên cứu vực ngoại Hán tịch: “Văn học chữ Hán của 16 Việt Nam cũng như văn học chữ Hán của Nhật Bản, Hàn Quốc đều là tài sản văn hóa chung trong khu vực văn hóa Hán, đều chung một mạch với Văn học Trung Quốc. Trên thực tế, những nền văn học đó đã cung cấp tư liệu phong phú để mọi người cùng tham khảo so sánh. Từ nay về sau, giới văn học Trung Quốc thực sự cần thay đổi thái độ không thèm đếm xỉa gì đến văn hóa chi lưu như trước đây, đả phá chủ nghĩa đóng cửa, ra khỏi “bản thổ” về mặt địa vực, vượt ra khỏi quan niệm “bản vị” để mở ra một kế hoạch mới cho việc nghiên cứu Hán học truyền thống. Những nhà nghiên cứu tiểu thuyết cổ điển cũng nên tăng cường “tìm tòi về tiểu thuyết Hán văn và văn hóa Hán”, bởi xu thế này trước mắt “có thể mở rộng tầm nhìn trong nghiên cứu tiểu thuyết”, giúp chúng ta xác lập một nhận thức hoàn chỉnh hơn, tìm hiểu chính xác hơn đối với văn học nước mình.” [13: trang 286] Tóm lại, “vực ngoại thị giác”, “vực ngoại Hán tịch” và nghiên cứu “khu vực văn hóa Hán” có thể được dịch ra tiếng Việt dưới một cái tên chung là những nghiên cứu về sách vở chữ Hán ngoài Trung Quốc. Những nghiên cứu này được khởi động từ những năm 70 – 80 của thế kỷ XX và cho đến nay đã gặt hái những thành công nhất định. Kết quả nó mang lại không chỉ làm phong phú thêm cho bề dày của nghiên cứu văn học Trung Quốc, mà còn giúp cho các quốc gia “ngoài Trung Quốc” hệ thống lại tư liệu Hán văn tại bản địa, thúc đẩy những nghiên cứu chuyên sâu cũng như giao lưu văn hóa – văn học giữa các nước trong khu vực. 17 CHƯƠNG II: NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC, HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ VÀ TRUYỆN KIỀU CỦA HỌC GIẢ TRUNG QUỐC – LÃNH THỔ ĐÀI LOAN 2.1 NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ TRUYỀN KỲ MẠN LỤC Nguyễn Dữ1 được các học giả Trung Quốc và lãnh thổ Đài Loan tập trung nghiên cứu chủ yếu do tác phẩm Truyền kỳ mạn lục được sáng tác trên nền tảng Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu đời Minh. Như giáo sư Hoàng Đắc Thời của Trung Quốc từng nói: “Nói chung, những tác phẩm nào do người nước A sáng tác không được đánh giá cao ở nước mình, thì một khi được truyền sang nước B lại thường được hoan nghênh. Đó là một vấn đề rất lý thú khi xem xét về mặt văn học sử so sánh.” 2 Việc nghiên cứu về Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục luôn được đặt trong thế đối sánh với Cù Hựu và Tiễn đăng tân thoại, là một ví dụ có ý nghĩa tiêu biểu cho việc tìm hiểu các hiện tượng văn học trong khu vực văn hóa Hán nhằm khẳng định vị trí và giá trị của các tác phẩm vốn có trong văn học Trung Hoa. Truyền kỳ mạn lục được xếp vào sách thứ nhất loại truyền kỳ trong bộ Việt Nam Hán văn tiểu thuyết tùng san do hai giáo sư Trần Khánh Hạo và Vương Tam Khánh chủ biên, sách do Trường Viễn đông bác cổ Pháp xuất bản tháng 4 năm 1987, Đài 1 Trong bài Truyền kỳ mạn lục dưới góc độ so sánh, PGS. TS. Nguyễn Đăng Na đã viết: “Do đặc điểm văn tự, hầu hết họ và tên các tác gia văn học trung đại Việt Nam được ghi bằng chữ Hán. Tên của Nguyễn Dữ cũng vậy; trong các văn bản Hán Nôm khắc in đều ghi họ tên ông là 阮 嶼. Chẳng hạn, Tân biên truyền kì mạn lục bản Vĩnh Hựu năm thứ ba Đinh Tị 1737, bản Cảnh Hưng năm thứ 35 (1774), Hoàng Việt thi tuyển bản Minh Mệnh năm thứ 5 (1824)… Chữ 嶼 sách Từ nguyên phiên là tự: “từ ngữ thiết, âm tự, ngữ vận” [徐 語 切 ,音 序 , 語 韻] (tập Dần, trang 82); Hán ngữ đại từ điển cũng phiên là tự: “Quảng vận, từ lữ thiết, thượng ngữ, tà” [廣 韻, 徐 ;呂 切 , 上 語 ,邪 ] (Tập 3, tr. 869). Với cách phiên âm này (âm tự [序] hoặc phụ âm đầu vần tà [thì phụ âm đầu vần phải là T, không thể là D được. Các từ điển do người Việt biên soạn như Hán Việt từ điển của Thiều Chửu (tr.164) cũng phiên 嶼 là tự. Tự [ 嶼] là đảo nhỏ. Vậy, tên tác giả Truyền kì mạn lục (TKML) là Nguyễn Tự. Chúng tôi không phải người đầu tiên đặt vấn đề phiên âm lại tên của Nguyễn Dữ. Cách đây hơn 40 năm – năm 1962, khi cho xuất bản Tân biên Truyền kì mạn lục, dịch giả Thứ Lang Bùi Xuân Trang đã ghi tên tác giả TKML là Nguyễn Tự(5). Tiếp đó 25 năm - năm 1987, “Nguyễn Khắc Kham đã đặt nghi vấn về cách đọc tên tác giả TKML” một cách chính thức. Lại sau Nguyễn Khắc Kham 15 năm, trong bài viết của mình, Nguyễn Nam đề nghị: “nay căn cứ theo bản Cựu biên (TKML), xác định lại tự thể 嶼 , âm đọc Tự. Từ trước tới nay, bởi quá tin vào cách phiên âm của Trúc Khê Ngô Vãn Triện, nên ta cứ quen gọi người sinh thành ra TKML là Nguyễn Dữ. Có lẽ, đã đến lúc cần phải trả lại đúng tên gọi cho tác giả: Nguyễn Tự (nhưng trong bài viết này chúng tôi vẫn gọi theo truyền thống)”. [16] Chúng tôi đồng ý với ý kiến này. Tuy vậy, trong bài viết này, chúng tôi vẫn gọi theo truyền thống. 2 18 Dẫn trong bài Tại Trung Quốc bất bị trọng thị nhi tại Nhật Bản thụ hoan nghênh chi thập bộ thư phát biểu tại Hội thảo về quan hệ văn hóa Trung, Hàn, Nhật tại Đài Bắc từ 24 – 27 tháng Tư năm 1983. Loan học sinh thư cục ấn hành. Từ những năm 90 của thế kỷ XX trở lại đây, nghiên cứu về Nguyễn Dữ bắt đầu phát triển tại Đài Loan và Trung Quốc đại lục. Trong các học giả từng nghiên cứu Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục, thành tựu của Trần Ích Nguyên là nổi bật hơn cả. Vì vậy, trong phần này, chúng tôi phân các nghiên cứu ra làm hai: những nghiên cứu của Trần Ích Nguyên, và của các học giả khác. 2.1.1 Những nghiên cứu của Trần Ích Nguyên: “Tiễn đăng tân thoại dữ Truyền kỳ mạn lục chi tỉ giảo nghiên 1.1. cứu” (Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục) 陳益源－剪燈新話與傳奇漫錄之比較研究，台灣學生書局，1990 年 06 月 15 日。 Trần Ích Nguyên, (Phạm Tú Châu, Trần Thị Băng Thanh, Nguyễn Thị Ngân dịch) Tiễn đăng tân thoại dữ Truyền kỳ mạn lục chi tỉ giảo nghiên cứu (Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục), Đài Loan học sinh thư cục xuất bản, Đài Bắc 1990, Nxb. Văn học, Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 2000. Sách có kết cấu như sau: Chương I: Dẫn luận I.I Sự đón nhận Tiễn đăng tân thoại ở Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam I.II Ý nghĩa của việc nghiên cứu so sánh Truyền kỳ mạn lục và Tiễn đăng tân thoại Chương II: Tác giả II.I Cù Hựu A. Cuộc đời B. Trứ thuật C. Tài tình D. Động cơ sáng tác II.II Nguyễn Dữ A. Gia thế B. Cuộc đời C. Thầy và bạn D. Động cơ viết sách II.III Tiểu kết Chương III: Sự ra đời và lưu truyền của tác phẩm III.I 19 Tiễn đăng tân thoại