Tài liệu đánh giá hiệu quả hệ thống nông lâm kết hợp tại xã bành trạch huyện ba bể tỉnh bắc kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ----------o0o---------- THANG BẢO NGỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HỆ THỐNG NÔNG LÂM KẾT HỢP TẠI XÃ BÀNH TRẠCH, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : NLKH Khoa : Lâm nghiệp Khoá học : 2011 – 2015 Thái Nguyên - 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ----------o0o---------- THANG BẢO NGỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HỆ THỐNG NÔNG LÂM KẾT HỢP TẠI XÃ BÀNH TRẠCH, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : NLKH Lớp : K43 - NLKH Khoa : Lâm nghiệp Khoá học : 2011 – 2015 Giảng viên hƣớng dẫn : TS. Trần Công Quân Thái Nguyên - 2015 i LỜI CAM ĐOAN Đề tài tốt nghiệp: “Đánh giá hiệu quả hệ thống Nông Lâm Kết Hợp tại xã Bành Trạch, Huyện Ba Bể, Tỉnh Bắc Kạn” là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, đề tài đã sử dụng thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin có sẵn đã được trích rõ nguồn gốc. Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu đã đưa trong đề tài này là trung thực và chưa được sử dụng trong bất cứ một công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Các số liệu trích dẫn trong đề tài đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên,ngày XÁC NHẬN CỦA GVHD TS. Trần Công Quân tháng 05 năm 2015 Ngƣời viết cam đoan Thang Bảo Ngọc XÁC NHẬN CỦA GV CHẤM PHẢN BIỆN (ký, họ và tên) ii LỜI NÓI ĐẦU Thực tập tốt nghiệp là khâu quan trọng trong quá trình học tập và nghiên cứu tại các trường Đại học, Cao đẳng và Trung học chuyên nghiệp. Tất cả các sinh viên trước khi ra trường đều phải trải qua thời gian thực tập dài hay ngắn tùy thuộc theo quy trình đào tạo của từng trường. Đây là khoảng thời gian cần thiết để giúp cho sinh viên có điều kiện áp dụng kiến thức đã học vào thực tế. Thực tập tốt nghiệp là kết quả của quá trình tiếp thu kiến thức thực tế, qua đó giúp cho sinh viên tích lũy kinh nghiệm để phục vụ cho quá trình công tác sau này. Xuất phát từ nguyện vọng của bản thân và được sự nhất trí của khoa Lâm Nghiệp – Trường Đại Học- Nông Lâm- Thái Nguyên, tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả hệ thống Nông Lâm Kết Hợp tại xã Bành Trạch, Huyện Ba Bể, Tỉnh Bắc Kạn”. Để có được kết quả này trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban chủ nhiệm Khoa Lâm Nghiệp – Trường Đại Học Nông Lâm – Thái Nguyên, các thầy, cô trong khoa, đặc biệt là thầy giáo hướng dẫn TS. Trần Công Quân giáo viên khoa lâm nghiệp đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Do trình độ của tôi còn hạn chế nhất định, vì vậy rất mong được sự đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo và các bạn cùng lớp để khóa luận tốt nghiệp của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn.! Thái Nguyên, tháng 05 năm 2015 Sinh viên Thang Bảo Ngọc iii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1: Diện tích và cơ cấu sử dụng đất của xã Bành Trạch .......................... 17 Bảng 4.2: Các dạng hệ thống NLKH hiện có tại khu vực nghiên cứu ............... 20 Bảng 4.3: Hiệu quả kinh tế của các loại mô hình được điều tra......................... 22 Bảng 4.4: Phân tích cho điểm các dạng hệ thống NLKH có sự tham gia tại khu vực thôn Bản Hon ............................................................................................ 25 Bảng 4.5: Phân tích cho điểm các dạng hệ thống NLKH có sự tham gia tại khu vực thôn Nà Lần ............................................................................................... 26 Bảng 4.6: Phân tích cho điểm các dạng hệ thống NLKH có sự tham gia tại khu vực thôn Khuổi Slắng ....................................................................................... 27 Bảng 4.7: Kết quả lựa chọn các dạng hệ thống NLKHđiển hình có sự tham gia tại khu vực nghiên cứu ..................................................................................... 28 Bảng 4.8: Cơ cấu sử dụng đất đai của gia đình ông Triệu Văn Chiến ............... 29 Bảng 4.9: Cơ cấu thu chi của hệ thống R.V.C.Rg của gia đình ông Chiến (2014).....33 Bảng 4.10: Cơ cấu sử dụng đất đai của gia đình ông Bàn văn Pu ...................... 34 Bảng 4.11: Cơ cấu thu chi của hệ thống NLKH của gia đình ông Pu (năm 2014) ..................................................................................................... 38 Bảng 4.12: Cơ cấu sử dụng đất đai của gia đình ông Phùng Văn Nhậy (2014).. 39 Bảng 4.13: Cơ cấu thu chi từ hệ thống NLKH của ông Phùng Văn Nhậy (2014) .................................................................................................... 43 Bảng 4.14: Sơ đồ phân tích SWOT trong phát triển hệ thống NLKH đối với 3 thôn của xã Bành Trạch .................................................................................... 45 iv DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Một góc hệ thống NLKH thôn Bản Hon......................................... 26 Hình 4.2: Một góc hệ thống của thôn Nà Lần................................................. 27 Hình 4.3: Một góc hệ thống thôn Khuổi Slắng ............................................... 28 Hình 4.4: Sơ lát cắt hệ thống NLKH của hộ gia đình ông Triệu Văn Chiến .......... 32 Hình 4.5: Sơ lát cắt hệ thống NLKH của hộ gia đình ông Bàn Văn Pu ......... 37 Hình 4.6: Sơ lát cắt hệ thống NLKH của hộ gia đình ông Phùng Văn Nhậy............ 42 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Giải nghĩa NLKH Nông lâm kết hợp PRA Phương pháp đánh giá có sự tham gia R.A.C.Rg Rừng - Ao - Chuồng - Ruộng RRA Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn R.V.Rg Rừng - Vườn - Ruộng R.V.C.Rg Rừng - Vườn - Chuồng - Ruộng R.V.C Rừng - Vườn - Chuồng V.R Vườn - Rừng vi MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... iii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. v PHẦN 1. MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề .................................................................................................... 1 1.2.Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 2 1.3 Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................... 2 1.4. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu ...................................................................... 3 1.4.1 Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học .......................................... 3 1.4.2 Ý nghĩa trong thực tiễn sản xuất ................................................................ 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ......................................... 4 2.1. Cơ sở khoa học ............................................................................................ 4 2.1.1. Quan điểm về hệ thống ............................................................................. 4 2.1.2 Quan điểm về hệ thống NLKH .................................................................. 4 2.2 Tình hình nghiên cứu và phát triển NLKH trong và ngoài nước ................... 5 2.2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới. ........................................................... 5 2.2.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ........................................................... 6 PHẦN 3.ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..... 9 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 9 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 9 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 9 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ................................................................... 9 3.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu: ................................................................ 9 3.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu ................................................................. 9 3.3. Nội dung nghiên cứu và các chỉ tiêu nghiên cứu .......................................... 9 vii 3.4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 10 3.4.1. Công tác ngoại nghiệp ............................................................................ 10 3.4.2 Công tác nội nghiệp ................................................................................. 11 3.4.3. Tổng hợp số liệu và viết báo cáo ............................................................. 15 PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................. 16 4.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội khu vực nghiên cứu ........ 16 4.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................. 16 4.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội của khu vực nghiên cứu.................................. 19 4.2 Thực trạng phát triển Nông lâm kết hợp tại xã Bành Trạch ........................ 20 4.2.1 Phân loại các hệ thông Nông lâm kết hợp tại địa bàn nghiên cứu ............. 20 4.3 Hiệu quả của các hệ thống NLKH trên địa bàn xã Bành Trạch .................. 22 4.3.1.Hiệu quả kinh tế....................................................................................... 22 4.4. Kết quả điều tra phân tích các dạng hệ thống NLKH lựa chọn ................... 29 4.4.1. Hệ thống điển hình tại thôn Bản Hon ..................................................... 29 4.4.2 Hệ thống điển hình tại thôn Nà Lần ......................................................... 34 4.4.3. Hệ Thống Thôn Khuổi Slẳng ................................................................ 39 4.5. Một số tác động về mặt xã hội từ các hệ thống NLKH ............................... 44 4.5.1. Giải quyết việc làm cho các lao động trong nông hộ ............................... 44 4.5.2. Tăng cường mối quan hệ cộng đồng, cải thiện đời sống tinh thần cho người dân ......................................................................................................... 44 4.6 Những điểm mạnh, điểm yếu trong việc phát triển hệ thống NLKH ........... 45 4.7 Đề xuất giải pháp phát triển bền vững và nâng cao hiệu quả hệ thống NLKH xã Bành Trạch .................................................................................................. 47 4.7.1. Giải pháp về kỹ thật ................................................................................ 47 4.7.2. Giải pháp về thị trường ........................................................................... 48 4.7.3 Giải pháp về cơ sở hạ tầng ....................................................................... 49 4.7.4. Giải pháp về vốn ..................................................................................... 49 4.7.5. Giải pháp về giống .................................................................................. 49 viii PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 50 5.1 Kết luận ..................................................................................................... 50 5.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của địa bàn nghiên cứu ...................... 50 5.1.2. Thực trạng phát triển hệ thống NLKH tại địa bàn nghiên cứu. ................ 50 5.1.3 Hiệu quả của các hệ thống NLKH ........................................................... 51 5.1.4 Một số tác động về mặt xã hội ................................................................. 51 5.2. Đề nghị ...................................................................................................... 52 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 53 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề NLKH là phương thức canh tác trên đất dốc, đã được rất nhiều nước áp dụng bởi qua các mô hình NLKH có thể giải quyết được các mâu thuẫn về việc phát triển kinh tế, đảm bảo an ninh lương thực vùng núi mà vẫn bảo vệ được môi trường sinh thái, phát triển các nguồi tài nguyên thiên nhiên sẵn có. Phương thức sản xuất NLKH phù hợp với vùng núi bởi sự phối kết hợp giữa nhiều thành phần của Nông - Lâm - Ngư trong đó cây trồng được bố trí hợp lý theo không gian và thời gian nhằm tận dụng được tiềm năng về đất đai một cách triệt để. Để đem lại hiệu quả từ việc phát triển NLKH cần có sự tham gia của người dân và các nhà khoa học, vì người dân là đối tượng trực tiếp có nhu cầu phát triển kinh thế, phát triển các mô hình, trên đất đai của mình, họ là những người nắm trong tay lượng kiến thức lớn về kinh nghiệm sản xuất tại địa phương. Chính vì điều đó việc kết hợp giữa các nhà khoa học và người dân là rất đỗi cần thiết để đem lại hiệu quả từ các mô hình NLKH. Bành Trạch là một xã miền núi thuộc huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Xã có dạng địa hình phức tạp đan xen, chủ yếu là đồi núi và thung lũng nhỏ. Diện tích của xã là 59,76 km², đất lâm nghiệp là 25,31km², nông nghiệp 31,25km², dân số khoảng 3.089 người, mật độ dân số đạt 51,7 người/km², chủ yếu là người dân tộc sinh sống. Với dạng địa hình là đồi núi và có độ dốc lớn nên việc canh tác còn chịu nhiều hạn chế nhất định với việc phát triển cũng như nâng cao sản xuất nông lâm nghiệp chưa thực sự được quan tâm. Nền kinh tế phụ thuộc vào nền nông nghiệp và phần nhỏ vào lâm nghiệp là chính nên chủ yếu người dân có nền kinh tế là tự cung tự cấp, cơ cấu cây trồng vật nuôi còn chưa đa dạng nên đời sống còn gặp nhiều khó khăn. 2 Sau thời gian tìm hiểu tôi nhận thấy xã Bành Trạch hiện đang là một xã còn nhiều khó khăn trong việc phát triển kinh tế nông lầm ghiệp và có nhiều tiềm năng phát triển các mô hình NLKH như người dân ham học hỏi và chịu khó, quỹ đất chưa sử dụng và sử dụng không mang lại hiệu quả kinh tế còn nhiều, có một sông lớn chảy qua địa bàn cung cấp nước tưới quanh năm. Việc đánh giá và xây dựng các mô hình NLKH giúp người dân có được một mô hình phát triển kinh tế hộ mà đảm bảo được tính bền vững và bảo vệ được hệ sinh thái địa phương. Cùng với mong muốn đây sẽ là một mô hình đem lai nhiều hiệu quả về kinh tế và môi trường để được các địa phương lân cận học hỏi và tham khảo. Để giúp người dân địa phương có được những giải pháp phát triển sản xuất Nông lâm nghiệp nói chung và NLKH nói riêng theo hướng sử dụng tài nguyên lâu bền và hiệu quả tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả các hệ thốngNông lâm kết hợp tại Xã Bành Trạch, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn” 1.2.Mục đích nghiên cứu Đánh giá hiệu quả của một số hệ thống NLKH điển hình tại Xa Bành Trạch, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn từ đó tìm ra được những tiềm năng hạn chế của mô hình NLKH và đưa ra các giải pháp nhằm nâng hiệu quả của mô hình, nhân rộng mô hình trong địa bàn và các vùng lân cận, nâng cao đời sống người dân tại địa phương góp phần vào việc bảo vệ môi trường sinh thái của xã Bành Trạch, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn 1.3. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá được thực trạng phát triển và hiệu quả của một số hệ thống NLKH tại xã Bành Trạch huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, môi trường một cách lâu dài và bền vững từ các hệ thống NLKH, từ đó xây dựng những mô hình bền vững và đem lại hiệu quả cao. 3 1.4. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu 1.4.1 Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học - Bổ sung thêm các phương pháp tiếp cận và nghiên cứu trong đánh giá các mô hình NLKH về hiệu quả kinh tế, hiệu quả môi trường, xã hội - Tạo cho sinh viên môi trường học tập ngoài thực tiễn, giúp sinh viên áp dụng các kiến thức đã được học tại nhà trường vào thực tiễn, giúp học sinh hệ thống lại kiến thức đã học. - Giúp sinh viên làm quen với việc học tập và nghiên cứu, biết vận dụng các phương pháp sử lý số liệu, thu thập thông tin, kỹ năng giao tiếp với người dân. 1.4.2 Ý nghĩa trong thực tiễn sản xuất - Các giải pháp mà đề tài đã đề xuất được ứng dụng vào sản xuất góp phần nâng cao hiệu quả các mô hình NLKH theo hướng bền vững và hiệu quả từ đó nâng cao đời sống cho người dân tại địa phương. - Giúp địa phương về việc đưa ra các chính sách hỗ trợ người dân phát triển NLKH thông qua các kết quả thu được từ đề tài. - Đưa ra các hướng phát triển, cải tạo các mô hình NLKH để đem lại hiệu quả và bền vững từ mô hình NLKH. 4 PHẦN 2 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học 2.1.1. Quan điểm về hệ thống Có rất nhiều quan điểm về Hệ thống trên thế giới nhưng nổi bật lên hết là quan điểm về Hệ thống của Papendick cụ thể như sau: Theo tác giả Papendick (1976) “Hệ thống là một nhóm các thành phần quan hệ qua lại với nhau hoạt động cùng chung mục đích, hoạt động này mang tính thống nhất và có thể bị tác động bởi điều kiện môi trường, hệ thống không bị ảnh hưởng bởi chính đầu ra của nó và mỗi hệ thống đều có ranh giới rõ rệt, ranh giới đó có được là do sự phản hồi nhận ra các thành phần trong hệ thống”[18]. 2.1.2 Quan điểm về hệ thống NLKH Hệ thống NLKH đã được hình thành và phát triển từ rất lâu cùng với đó là nhiều quan điểm về về hệ thống NLKH. Nhưng trong đó quan điểm của 2 tác giả Landgren và Raintree(1982) được coi là hoàn chỉnh nhất được công nhận rộng rãi trong các văn bản của ICRAF ( trung tâm Quốc tế về nghiên cứu NLKH).[15] Theo quan điểm của Nair (1987) cho rằng: “NLKH là một hệ thống sử dụng đất trong đó phối hợp cây lâu năm với cây hoa màu và vật nuôi một cách thích hợp với điều kiện không gian và thời gian để tăng sức sản xuất tổng thể của thực vật trồng và vật nuôi một cách bền vững trên một diện tích đất đặc biệt trong các tình huống có kỹ thuật thấp và trên các vùng đất khó khăn”.[17] Theo quan điểm này NLKH là tên gọi chung của những hệ thống sử dụng đất trong đó có các cây lâu năm (cây gỗ, cây bụi, tre hay cây ăn quả, cây công nghiệp) được trồng suy tính trên một đơn vị diện tích quy hoạch đất với hoa màu hoặc với vật nuôi dưới dạng sắp xếp không gian hay thời gian. Trong 5 các hệ thông NLKH có mỗi tác động tương hỗ qua lại cả về mặt sinh thái lẫn kinh tế giữa các thành phần của chúng. Như vậy một hệ thống NLKH đầy đủ cần đầy đủ các tiêu chí sau: - Chu kỳ sản xuất thường lớn hơn 1 năm. - Đa dạng về sinh thái lớn hơn 1 năm. - Đa dạng về sinh thái (cấu trúc, nhiệm vụ) và kinh tế so với canh tác độc canh. - Cần có một mối quan hệ tương hỗ có ý nghĩa giữa các thánh phần cây lâu năm và thành phần khác. - Có ít nhất hai hay nhiều hơn hai sản phẩm từ hệ thống. (Bài giảng NLKH, 2002).[11] 2.2 Tình hình nghiên cứu và phát triển NLKH trong và ngoài nƣớc 2.2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới. Để hạn chế được việc xói mòn và bảo vệ đất đai và đa dạng hóa sản phâm và cây trồng các nhà khoa học trên thế giới đã nghiên cứu các hệ thống canh tác trên vùng đồi núi dốc để loại bỏ các yếu tố gây hại cho đất nhưng vẫn đảm bảo được nguồn thu cho người dân và đảm bảo tính bền vững và nổi bật hơn cả là các hệ thống NLKH đều đáp ứng được yêu cầu của các nhà khoa học đề ra. Việc phát triển dân số trên toàn cầu cùng nhu cầu về lương thực, thực phẩm và đặc biệt là nạn phá rừng đã trở thành mối lo ngại của toàn xã hội. Việc phát triển nông lâm nghiệp thiếu khoa học thể hiện rõ nhất là việc độc canh trên đất dốc và thiếu quy hoạch trong việc phát triển nông lâm nghiệp là những lý do dẫn tới việc sự đa dạng về hệ sinh thía bị giảm sút nghiêm trọng vào những thập niên 70 và các năm đầu thập niên 80. Với việc tàn phá nặng nề về hệ sinh thái và hệ lụy từ việc phát triển độc canh trên đất dốc các nhà khoa học đã tìm các phương thức canh tác khác nhau với mục đích hạn chế việc giảm suy thái đất, bảo vệ môi trường, 6 tăng hiệu quả kinh tế và đảm bảo tính bến vững. Và nổi bật hơn cả là những phương thức canh tác tiền đề để hình thành các hệ thống NLKH được hình thành về sau. Để thấy được nguồn gốc của hệ thốngNLKH thì có thể nhận thấy quan điểm của King (1987) đã khẳng định rằng ở Châu Âu thời trung cổ người ta phát quang rừng, đốt cành nhánh và canh tác lương thực. Kiểu canh tác này không phổ biến và tồn tại lâu dài nhưng ơ Đức và Phần Lan kiểu canh tác này tồn tại đến năm 1920.[14] Theo PKL,Nair.(1987) ông đã cho tằng: Du canh được đánh giá là phương thức cổ xưa nhất, lúc này người ta đã tích lũy được ít nhiều kiến thức sơ đẳng về tự nhiên. Loài người đã vượt qua thời kỳ này bằng các cuộc cách mạng về kỹ thuật, chăn nuôi và trồng trọt song không phải tất cả các nước trên thế giới đều thực hiện được. Sau đó sự ra đời của phương thức Taungya ở vùng nhiệt đới như là một sự báo trước cho phương thức NLKH sau này [17] Qua đây có thể thấy rằng từ rất sớm các nhà kha học đã chú trọng tới việc tìm kiếm và phát triển các hệ thống bao gồm cả việc áp dụng các phương thức mới để tìm ra được hệ thống với quy mô và phương thức kết hợp tạo được sự đa dạng vê sản phẩm và tạo được nguồn thu lớn và ổn định. 2.2.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam Cũng như nhiều quốc gia khác trên thế giới, các tập quán canh tác NLKH đã có ở Việt Nam từ lâu đời, như các hệ thống canh tác nương rẫy truyền thống của đồng bào các dân tộc ít người, hệ sinh thái vườn nhà ở nhiều vùng địa lý sinh thái trên khắp cả nước, v.v. Từ những năm thập niên 60, hệ sinh thái Vườn - Ao - Chuồng đã được nhiều người dân các tỉnh miền Bắc phát triển mạnh mẽ và lan rộng khắp cả nước. Sau đó là các hệ thống Rừng - Vườn - Ao - Chuồng và vườn đồi được phát triển mạnh mẽ ở các khu vực dân cư miền núi. Nhiều dự án đã bắt đầu quan tâm tới các vấn đề về kinh tế - xã hội – môi trường và đã giới thiệu các 7 mô hình canh tác trên đất dốc theo đường đồng mức (SALT) ở một số khu vực miền núi như: Hệ thống canh tác xen theo băng (SALT 1), hệ thống nông lâm đồng cỏ (SALT 2), hệ thống canh tác nông lâm bền vững (SALT 3) và hệ thống nông lâm nghiệp với cây ăn quả với quy mô nhỏ (SALT 4) (Vi Xuân Hồng,2011) [7]. Song song với phong trào thi đua sản xuất từ thập niên 60, hệ sinh thái Vườn -Ao - Chuồng (VAC) được nhân dân các tỉnh miền Bắc phát triển mạnh mẽ và lan rộng khắp cả nước với nhiều biến thể khác nhau thích hợp cho từng vùng sinh thái cụ thể. Sau đó là các hệ thống Rừng - Vườn - Ao - Chuồng (R.V.A.C) và vườn đồi được phát triển mạnh ở các khu vực dân cư miền núi. Các hệ thống rừng ngập mặn, nuôi trồng thủy sản cũng được phát triển mạnh ở vùng duyên hải các tỉnh miền Trung và miền Nam. Các dự án được tài trợ quốc tế cũng giới thiệu các mô hình canh tác trên đất dốc theo đường đồng mức (SALT) ở một số khu vực miền núi. Trong hai thập niên gần đây, phát triển nông thôn miền núi theo phương thức NLKH ở các khu vực có tiềm năng là một chủ chương đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Quá trình thực hiện chính sách định canh định cư kinh tế mới, mới đây các chương trình 327, chương trình 5 triệu ha rừng (661) và chính sách khuyến khích phát triển kinh tế trang trại đều có liên quan đến việc xây dựng và phát triển các hệ thống NLKH tại Việt Nam, Đặc biệt là các nhân tố chính sách ảnh hưởng đến sự phát triển NLKH. Tuy nhiên các tư liệu nghiên cứu về tương tác giữa phát triển NLKH với môi trường tự nhiên, kinh tế xã hội xung quanh (vi mô và vĩ mô) vẫn còn rất ít. Từ khi đất nước tiến hành cải cách chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường. Sau Đại hội Đảng VI (12/1986) đã chỉ ra trong thời kỳ quá độ là phát triển “ nền kinh tế có cơ cấu nhiều thành phần”. Đặc biệt từ sau khi các nghị định của Thủ tướng Chính phủ như: Nghị định 327/CP (9/1992) về chủ trương sử dụng đất trống đồi núi trọc, bãi bồi ven biển và mặt nước, hay Nghị 8 định 64/CP(27/9/1993) và 02/CP(15/7/1994) quy định về việc giao đất giao rừng cho các tổ chức xã hội, hộ gia đình sử dụng lâu dài vào mục đích lâm nghiệp đã thúc đẩy hoạt động kinh doanh NLKH phát triển mạnh.(Linh Thị Hương,2010 )[6] Việc phát triển các hệ thống NLKH thông qua quá trình nghiên cứu có sự tham gia của người dân bản địa và việc sử dụng các kinh nghiệm bản địa được đề cào và chú trọng. Với việc sử dụng kiến thức bản địa giúp người dân dễ dàng tiếp cận với kỹ thuật hơn. Ngày nay các hệ thống NLKH đã trở nên quen thuộc với người dân và ngày càng phát huy hiệu quả từ hệ thống là khả năng bảo vệ hệ sinh thái, bảo vệ đất và tạo đượng nguồn thu cho người dân. 9 PHẦN 3. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những hệ thống NLKH điển hình tại xã Bành Trạch, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kan. 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu - Pham vi nghiên cứu của đề lài là những yếu tố của điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội của địa phương. - Những mô hình NLKH điển hình tại địa phương và tiến hành nghiên cứu - Những hoạt động sản xuất trong mô hình NLKH bao gồm nông nghiệp, lâm nghiệp, chăn nuôi. 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành 3.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu: Địa điểm tiến hàng nghiên cứu các mô hình NLKH là 3 thông - Thôn Bản Hon - Thôn Nà Lần - Thôn Khuổi Slẳng 3.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu Từ tháng 2 năm 2015 đến tháng 5 năm 2015 3.3. Nội dung nghiên cứu và các chỉ tiêu nghiên cứu Căn cứu vào mục tiêu của đề tài tôi tiến hành nghiên cứu các nội dung sau đây: - Đánh giá thực trạng phát triển NLKH tại địa bàn nghiên cứu. - Điều tra đánh giá tiềm năng, hiệu quả kinh tế của một số mô hình NLKH trên địa bàn xã. 10 - Đánh giá hiệu quả kinh tế, hiệu quả về mặt xã hội của một số hệ thống NLKH điển hình trên địa bàn xã Bành Trạch - Đưa ra các biện pháp cải tiến hệ thống NLKH, đề xuất các giải pháp góp phần phát triển, xây dựng các dạng mô hình NLKH tại địa phương. 3.4. Phƣơng pháp nghiên cứu 3.4.1. Công tác ngoại nghiệp - Phương pháp điều tra kế thừa tài liệu có sẵn Sử dụng các các tài liệu sẵn có về NLKH của địa phương trong thời gian gần đầy như các đề tài, nghiên cứu về NLKH các tài liệu thống kê và tổng kết hằng năm về nông lâm nghiệp, bên cạch đó còn thông tin sẵn có về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội có thể thu thập được từ các văn phòng có quyền hạn tại địa phương. - Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia (PRA) Lấy người dân làm trọng tâm, gợi ý, định hướng người dân, cùng người dân quan sát, đánh giá, phân loại mô hình, tìm ra những khó khăn và đưa ra các hướng giải quyết. - Sử dụng phiếu điều tra Để thu thập được thông tin một cách đầy đủ và chính xác về khó khăn, hiệu quả của mô hình của các hộ gia đình cần sử dụng phiếu điều tra. Sử dụng phiếu điều tra dưới hình thức tới tận hộ gia đình, thăm hỏi, nói chuyện kết hợp với quan sát đánh giá của bản thân về hệ thông của hộ Bước 1. Tới trực tiếp hộ gia đình có mô hình NLKH, kế hợp quan sát để xác định được hệ thống của hộ gia đình đang sử dụng. Bước 2. Dựa vào phiếu điều tra đã chuẩn bị sẵn, thu thập đầy đủ các thông tin cần thiết, trong khi hỏi cần tạo không khí thoải mái, vui tươi, không tạo áp lực với người được hỏi, không lan man, luôn hướng người hỏi vào các câu hỏi đã chuẩn bị sẵn.