Kho¸luËntètnghiÖp
NguyÔnThÞBÝchK
Trêng®¹ihäcs ph¹mhµnéi2 KhoaSinh-KTN
*************
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn khãa luËn, t«i ®· nhËn ®îc sùNguyÔnthÞbÝch
quan t©m gióp
®ì cña nhiÒu c¸ nh©n, c¬ quan, tæ chøc trong vµ ngoµi trêng.
§Çu tiªn t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi Th¹c sÜ D¬ng TiÕn
ViÖn, bé m«n KTNN ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i thùc hiÖn vµ hoµn thµnh khãa
luËn tèt nghiÖp.
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi c¸c thÇy c« gi¸o trêng §¹i
häc S ph¹m Hµ Néi 2 ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Sinh - KTNN
®¸nhgi¸®Æc®iÓmsinhtr
ëng,ph¸ttriÓnvµc¸cyÕutècÊuthµn
®·
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong
suèt thêi gian häc tËp t¹i trêng nhÊt
lµ
thêi gian thùc hiÖn khãa luËn tèt nghiÖp.
n¨ngsuÊtcñamétsègièng®Ëut
¬ngtrångvôxu©n2009t¹i®Êt
Cuèi cïng t«i xin göi lêi biÕt ¬n ch©n thµnh tíi gia ®×nh, b¹n bÌ nhÊt lµ
c¸c b¹n trong líp K32E khoa Sinh - KTNN, nh÷ng ngêi ®· ®éng viªn gióp
KhãaluËntètnghiÖp®¹ihäc
®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh võu qua.
Do cßn h¹n chÕ vÒ kinh nghiÖm vµ thêi gian nªn kh«ng tr¸nh khái
nhiÒu thiÕu sãt, t«i kÝnh mong ®îc sù gãp ý kiÕn
cña thÇy c« gi¸o, c¸c b¹n
Chuyªnngµnh:KüthuËtn«ngnghiÖp
sinh viªn ®Ó khãa luËn cña t«i ®îc hoµn chØnh h¬n.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
NgêihíngdÉnkhoahäc:
Hµ Néi, th¸ng ThS.D
5 n¨m¬ngTiÕnViÖn
2010
Sinh viªn
NguyÔn ThÞ BÝch
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
NguyÔn ThÞ BÝch K32E. Sinh – KTNN
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
NguyÔn ThÞ BÝch K32E. Sinh – KTNN
MôC LôC
PHÇN 1: Më §Çu1
1.1. LÝ do chän ®Ò tµi1
1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi2
1.2.1. Môc ®Ých2
1.2.2. Yªu cÇu2
1.3. ý nghÜa tùc tiÔn vµ ý nghÜa lý
luËn3 PhÇn 2: tæng quan tµi
liÖu4
2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam4
2.1.1. T×nh h×nh s¶n suÊt ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi4
2.1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng ë ViÖt Nam7
2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt nam10
2.2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi10
2.2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ëu t¬ng ë ViÖt nam12
PhÇn 3: vËt liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu15
3.1. VËt liÖu nghiªn cøu15
3.2. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu15
3.2.1. Thêi gian nghiªn cøu15
3.2.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu15
3.3. Ph¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm15
3.4. Quy tr×nh kÜ thuËt16
3.4.1. Thêi vô gieo16
3.4.2. MËt ®é, kho¶ng c¸ch16
3.4.3. Ph©n bãn vµ ch¨m sãc16
3.5. C¸c chØ tiªu theo dâi17
3.5.1. ChØ tiªu vÒ h×nh th¸i17
3.5.2. ChØ tiªu vÒ sinh trëng vµ ph¸t triÓn17
3.5.3. Kh¶ n¨ng chèng chÞu cña c©y18
3.5.4. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt18
3.6. C¸c lo¹i m¸y mãc sö dông19
3.7. Ph¬ng ph¸p xö lÝ sè liÖu19
PhÇn 4: kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn20
4.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng20
4.1.1. §Æc ®iÓm th©n, cµnh, l¸20
4.1.2. Hoa, qu¶, h¹t21
4.2. §Æc ®iÓm sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng22
4.2.1. C¸c k× sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu t¬ng22
4.2.2. §éng th¸i t¨ng trëng chiÒu cao th©n chÝnh26
4.2.3. Kh¶ n¨ng h×nh thµnh nèt sÇn cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng27
4.2.4. Kh¶ n¨ng tÝch lòy chÊt kh« cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng29
4.3. Kh¶ n¨ng chèng chÞu cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng31
4.3.1. Møc ®é nhiÔm s©u bÖnh31
4.3.2. Kh¶ n¨ng chèng ®æ33
4.4. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña ®Ëu t¬ng33
4.4.1. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng33
4.4.2. N¨ng suÊt cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng37
PhÇn 5: kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ39
5.1. KÕt luËn39
5.2. KiÕn nghÞ40
Tµi liÖu tham kh¶o41
Danh môc b¶ng
B¶ng 2.1: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi4
B¶ng 2.2: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng mét sè níc trªn thÕ
giíi6
B¶ng 2.3: DiÖn tÝch vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng cña ViÖt Nam8
B¶ng 2.4: DiÖn tÝch vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng mét sè tØnh ë ViÖt nam10
B¶ng 4.1: §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng20
B¶ng 4.2: Thêi gian vµ tû lÖ mäc mÇm cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng23
B¶ng 4.3: C¸c giai ®o¹n sinh trëng cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng24 B¶ng
4.4: §éng th¸i t¨ng trëng chiÒu cao th©n chÝnh26
B¶ng 4.5: Sè lîng vµ khèi lîng nèt sÇn cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng28
B¶ng 4.6: khèi lîng t¬i vµ kh«30
B¶ng 4.7: Møc ®é nhiÔm s©u, bÖnh h¹i cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng32 B¶ng
4.8: Kh¶ n¨ng chèng chÞu cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng33
B¶ng 4.9: C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña ®Ëu t¬ng34
B¶ng 4.10: N¨ng suÊt cña c¸c gièng ®Ëu t¬ng37
phÇn 1: më ®Çu
1.1. LÝ do lùa chän ®Ò
tµi
C©y ®Ëu t¬ng cã tªn khoa häc lµ Glycine max (L) Merrill, lµ lo¹i c©y
c«ng nghiÖp ng¾n ngµy thuéc hä ®Ëu Fabaceae ®îc trång réng r·i lµm thøc
¨n cho ngêi vµ gia sóc, cã ý nghÜa to lín vÒ mÆt dinh dìng, hiÖu qu¶ kinh tÕ
vµ kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt.
§Ëu t¬ng ®îc nh©n d©n thÕ giíi suy t«n lµ kim l¬ng mµu vµng, lµ
minh tinh cña Èm thùc hiÖn ®¹i bëi v× ®Ëu t¬ng chøa nhiÒu ho¹t chÊt cÇn thiÕt
cho c¬ thÓ [17].
* Gi¸ trÞ vÒ mÆt thùc phÈm:
§ậu tương chứa nhiều hoạt chất cần thiết cho cơ thể. Qua nghiªn cứu
cho thấy đậu tương đứng đầu trong c¸c loại c©y lương thực với thành phần
dinh dưỡng cao: Protein: (38 - 42%), lipit: (18 - 24%), hidrat cacbon: (30 40%), c¸c chÊt kho¸ng: (4 - 5%). Protein trong ®Ëu t¬ng chứa c¸c axit amin
cÇn thiÕt cho c¬ thÓ nh: trytophan, lysine, isoleucin, leucin,…trong ®ã cã 2
loại axit amin kh«ng thay thế cần thiết cho cơ thể là trytophan và lysine.
Ngoài ra trong đậu tương cßn chứa nhiều loại vitamin như: PP, A, E, K,
D,….C¸c lo¹i muèi kho¸ng Ca, Fe, Mg, K, c¸c enzim, s¸p, nhùa, cellulose, 5
chÊt chèng ung th [18].
* Gi¸ trÞ vÒ mÆt n«ng nghiệp:
Đậu tương làm thức ăn cho gia sóc, 1kg hạt đậu tương tương ứng với
1,38 đơn vị thức ăn chăn nu«i [5].
Về mặt sinh học c©y đậu tương là c©y trồng cải tạo đất nhờ vào đặc tÝnh
cố định đạm của vi khuẩn nốt sần. §Ëu t¬ng lµ c©y lu©n canh c¶i t¹o ®Êt tèt,
1 ha trång ®Ëu t¬ng nÕu sinh trëng ph¸t triÓn tèt ®Ó l¹i trong ®Êt tõ 30 - 60
kg N [12]. Trong hÖ thèng lu©n canh, nÕu bè trÝ c©y ®Ëu t¬ng vµo c¬ cÊu c©y
trång hîp lý sÏ cã t¸c dông tèt ®èi víi c©y trång sau, gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt
c¶ hÖ thèng c©y trång mµ gi¶m chi phÝ cho viÖc bãn N.
* Gi¸ trÞ vÒ mÆt c«ng nghiÖp:
§Ëu t¬ng lµ nguyªn liÖu cña nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau nh:
chÕ biÕn cao su nh©n t¹o, s¬n, mùc in, xµ phßng, chÊt dÎo, t¬ nh©n t¹o,… Chñ
yÕu ®Ëu t¬ng ®îc dïng ®Ó Ðp dÇu.
Ở Việt Nam đậu tương được trồng từ l©u nhưng tríc ®©y vẫn chưa
được coi trọng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Ëu t¬ng còng ®· ®îc chó träng
ph¸t triÓn, tuy nhiªn s¶n xuÊt vÉn cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu tiªu thô ®Ëu
t¬ng trong níc do năng suất vµ sản lượng cßn thấp. Nguyªn nh©n chñ yÕu
do chưa cã bộ giống tốt, chưa phï hợp với từng vïng th©m canh.
V× vËy, viÖc t×m hiÓu ®Æc ®iÓm sinh trëng, ph¸t triÓn vµ c¸c yÕu tè cÊu
thµnh n¨ng suÊt cña mét sè gièng ®Ëu t¬ng nhằm lựa chọn những giống cã
ưu điểm vượt trội để đưa vµo sản xuất vµ cã c¸c biện ph¸p tăng năng suất một
c¸ch hợp lý.
§©y còng chÝnh lµ lÝ do chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: "§¸nh
gi¸ ®Æc ®iÓm sinh trëng, ph¸t triÓn vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña
mét sè gièng ®Ëu t¬ng trång vô xu©n 2009 t¹i ®Êt Cao Minh - Phóc Yªn VÜnh Phóc".
1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi
1.2.1. Môc ®Ých
иnh gi¸ khả năng sinh trưởng, khả năng chống chịu vµ năng suất cña
một số giống đậu tương trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè gièng cã triÓn väng ®a
vµo s¶n xuÊt.
1.2.2. Yªu cầu
T×m hiểu vµ nghiªn cứu một số đặc điểm h×nh th¸i của một số giống
đậu tương.
§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh trëng, ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng chèng chÞu cña
mét sè gièng ®Ëu t¬ng.
X¸c ®Þnh c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña mét sè gièng
®Ëu t¬ng.
1.3. ý nghÜa thùc tiÔn vµ lý luËn:
KÕt qu¶ nghiªn cøu gãp phÇn bæ sung dÉn liÖu vÒ ®Æc ®iÓm sinh trëng,
ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt cña ®Ëu t¬ng, ®ång thêi cã thÓ ®Ò xuÊt mét sè gièng
cã triÓn väng ®a vµo s¶n xuÊt vµ cã c¸c biÖn ph¸p t¨ng n¨ng suÊt mét c¸ch
hîp lý. Bªn c¹nh ®ã cßn gióp cho c¸c nhµ khoa häc cã thªm th«ng tin vÒ c¸c
gièng gióp cho viÖc tuyÓn chän, lai t¹o ra nh÷ng gièng ®Ëu t¬ng cã triÓn
väng.
phÇn 2: tæng quan tµi liÖu
2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam
2.1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi
§Ëu t¬ng lµ c©y thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cao, lµ
lo¹i c©y cã dÇu quan träng bËc nhÊt thÕ giíi ®ång thêi l¹i rÊt dÔ trång, dÔ
thÝch øng nªn nã ®îc trång ë kh¾p n¨m ch©u lôc, tËp trung nhiÒu nhÊt ë ch©u
Mü tiÕp ®Õn lµ ch©u ¸.
T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y
®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:
B¶ng 2.1: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi
DiÖn tÝch
N¨ng suÊt
S¶n lîng
(triÖu ha)
(t¹/ha)
(triÖu tÊn)
1998
70,97
22,56
160,1
1999
72,11
21,88
157,8
2000
74,40
21,69
161,41
2001
76,83
23,16
177,94
2002
78,83
23,03
181,55
2003
83,56
22,02
189,49
2004
91,44
22,56
204,43
2005
91,39
22,93
209,53
2006
92,98
23,82
221,5
N¨m
Theo FAOSTAT th¸ng12/2007
Trong vßng 10 n¨m tõ 1970 - 1980 s¶n lîng ®Ëu t¬ng t¨ng gÊp gÇn 2
lÇn tõ 46,7 triÖu tÊn lªn 84,5 triÖu tÊn [14]. Theo b¶ng trªn ta thÊy diÖn tÝch
trång ®Ëu t¬ng kh«ng ngõng t¨ng lªn theo c¸c n¨m tõ 70,97 triÖu ha n¨m
1998 ®Õn 92,98 triÖu ha n¨m 2006. N¨ng suÊt còng t¨ng lªn tõ 22,56 t¹/ha
n¨m 1998 ®Õn 23,82 t¹/ha n¨m 2006 tõ ®ã dÉn ®Õn s¶n lîng còng t¨ng lªn tõ
160,1 triÖu tÊn n¨m 1998 ®Õn 221,5 triÖu tÊn n¨m 2006.
Tuy nhiªn tõ n¨m 2001 - 2006, n¨ng suÊt t¨ng lªn kh«ng ®¸ng kÓ tõ
23,16 t¹/ha n¨m 2001 lªn 23,82 t¹/ha n¨m 2006. Nguyªn nh©n do cuéc khñng
ho¶ng ®Ëu t¬ng ë c¸c níc s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng lín trªn thÕ giíi nh: Argentina,
Trung Quèc, Ên §é,…Tuy nhiªn theo dù ®o¸n s¶n lîng ®Ëu t¬ng sÏ cßn
t¨ng m¹nh trong nh÷ng n¨m s¾p tíi ®Æc biÖt lµ c¸c níc cã sö dông chuyÓn
gen cho ®Ëu t¬ng.
Bèn níc s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng lín nhÊt trªn thÕ giíi lµ: Mü, Brazin,
Argentina vµ Trung Quèc, chiÕm 90 - 95% tæng s¶n lîng ®Ëu t¬ng trªn thÕ
giíi [9].
§Ëu t¬ng cã nguån gèc tõ §«ng Nam Ch©u ¸ nhng Mü l¹i lµ níc cã
diÖn tÝch vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng lín nhÊt trªn thÕ giíi. Trong ®ã mét phÇn ba
s¶n lîng ®Ëu t¬ng cña Mü dïng ®Ó xuÊt khÈu, cßn dÇu ®Ëu t¬ng chiÕm 80%
lîng dÇu ¨n tiªu thô t¹i Mü [23]. Trªn thÕ giíi cã kho¶ng 100 níc trång
®Ëu t¬ng nhng phÇn lín c¸c níc ®Òu ph¶i nhËp khÈu ®Ëu t¬ng do s¶n xuÊt
®Ëu t¬ng kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu phôc vô trong níc. Trong ®ã cã mét sè
níc nhËp khÈu ®Ëu t¬ng nhiÒu nhÊt lµ: Trung Quèc, NhËt B¶n,
§µi Loan, TriÒu Tiªn, Indonexia, Malaysia, Philippin,… [9].
DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng cña mét sè níc trªn thÕ
giíi tõ n¨m 2004 - 2006 ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:
B¶ng 2.2: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng mét sè níc
trªn thÕ giíi
DiÖn tÝch
(triÖu ha)
Níc
ThÕ giíi
Mü
Brazin
Argentina
Trung Quèc
Ên §é
N¨ng suÊt
(t¹/ha)
S¶n lîng
(triÖu tÊn)
2004
2005
2006
2004
2005
2006
2004
2005
2006
91,44
91,39
92,98
22,56
22,93
23,82
204,43
209,53
221,5
29,93
28,84
30,20
18,40
28,76
28,70
85,01
82,82
86,12
21,52
22,89
20,70
23,14
21,92
28,50
49,79
50,19
59,0
14,32
14,04
15,22
21,99
27,28
26,60
31,50
39,30
40,50
9,70
9,5
9,26
18,14
17,79
17,05
17,60
16,90
16,20
6,90
6,90
7,3
10,88
9,56
10
7,50
6,60
7,30
Theo FAOSTAT th¸ng 12/2007.
Dù b¸o tæng s¶n lîng ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi n¨m 2008 - 2009 ®¹t
237,80 triÖu tÊn, t¨ng 19,00 triÖu tÊn so víi n¨m 2007 - 2008. Trong ®ã s¶n
lîng cña c¸c níc n¨m 2008 - 2009 dù b¸o ®¹t: (®¬n vÞ triÖu tÊn) Mü: 81,65,
Brazin: 64,00, Achentina: 48,00, Trung Quèc: 16,00, Ên §é: 8,70 [21].
Nh×n chung s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y
cã nhiÒu biÕn ®éng m¹nh do t¸c ®éng cña nguån cung còng nh nÒn kinh tÕ.
HiÖn nay ®Ëu t¬ng biÕn ®æi gen nh ®Ëu t¬ng kh¸ng thuèc diÖt cá ®ang
®îc më réng diÖn tÝch trång trät ®Æc biÖt ë Achentina, óc, Canada, Céng hoµ
SÐc, NhËt B¶n, Mü,…hay ®Ëu t¬ng Oleic axit cã hµm lîng axit oleic cao,
axit bÐo cã mét liªn kÕt kh«ng no, ®îc trång t¹i óc, Canada, NhËt B¶n vµ Mü
[19].
2.1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t¬ng ë ViÖt Nam
Mét sè tµi liÖu cho r»ng c©y ®Ëu t¬ng ®îc ®a vµo trång ë níc ta tõ thêi
vua Hïng vµ x¸c ®Þnh r»ng nh©n d©n ta trång c©y ®Ëu t¬ng tríc c©y ®Ëu xanh
vµ c©y ®Ëu ®en [5]. Nh©n d©n ta biÕt trång trät ®Ëu t¬ng tõ rÊt l©u ®êi vµ sö
dông ®Ëu t¬ng lµm c¸c mãn ¨n hµng ngµy tõ hµng ngµn n¨m nay. Cho ®Õn nay
c©y ®Ëu t¬ng ®· trë nªn quen thuéc vµ ®îc coi lµ c©y trång quan träng cã ý
nghÜa trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña níc ta. ThÕ nhng diÖn tÝch trång
®Ëu t¬ng vµ n¨ng suÊt ®Ëu t¬ng t¨ng rÊt chËm. Nguyªn nh©n do cha cã bé
gièng tèt cho n¨ng suÊt cao, viÖc cung øng gièng ®Ëu t¬ng cßn gÆp nhiÒu khã
kh¨n, n«ng d©n thiÕu vèn s¶n xuÊt, quy m« s¶n xuÊt nhá lÎ g©y khã kh¨n cho
viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kÜ thuËt tiªn tiÕn nh c¬ giíi ho¸ vµo gieo trång,
ch¨m sãc vµ thu ho¹ch.
Giai ®o¹n tõ n¨m 2000 - 2008 diÖn tÝch, s¶n lîng ®Ëu t¬ng cña ViÖt
Nam ®îc t¨ng lªn, sè liÖu cô thÓ ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:
B¶ng 2.3: DiÖn tÝch vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng cña ViÖt Nam
N¨m
DiÖn tÝch
S¶n lîng
(ngh×n ha)
(ngh×n tÊn)
2000
124,1
149,3
2001
140,3
173,7
2002
158,6
205,6
2003
165,6
219,7
2004
183,3
245,9
2005
204,1
292,7
2006
185,8
258,2
2007
187,4
275,2
S¬ bé 2008
191,5
268,6
Nguån: Thèng kª ViÖt Nam n¨m 2009.
VÒ diÖn tÝch: N¨m 1980, diÖn tÝch trång ®Ëu t¬ng ë níc ta lµ 40
ngh×n ha, n¨m 1990 diÖn tÝch trång ®Ëu t¬ng cña níc ta lµ 110,0 ngh×n ha vµ
®Õn n¨m 2000 diÖn tÝch ®¨ t¨ng lªn 124,1 ngh×n ha. DiÖn tÝch ®Ëu t¬ng
t¨ng m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, n¨m 2005 diÖn tÝch ®· t¨ng lªn ®Õn
204,1 ngh×n ha. Nhng ®Õn n¨m 2006 th× diÖn tÝch trång ®Ëu t¬ng l¹i gi¶m
xuèng cßn 185,8 ngh×n ha. Tõ n¨m 2006 - 2008 diÖn tÝch trång ®Ëu t¬ng l¹i
t¨ng lªn, tõ 185,8 ngh×n ha n¨m 2006 lªn 191,5 ngh×n ha n¨m 2008.
VÒ s¶n lîng tõ n¨m 2000 - 2005 t¨ng ®Òu ®Æn tõ 149,3 ngh×n tÊn
(2000) lªn 292,7 ngh×n tÊn (2005) nhng ®Õn n¨m 2006 l¹i gi¶m xuèng cßn
258,2 ngh×n tÊn. §Õn n¨m 2007 s¶n lîng ®Ëu t¬ng ViÖt Nam l¹i t¨ng lªn
275,2 ngh×n tÊn nhng ®Õn n¨m 2008 s¶n lîng ®Ëu t¬ng l¹i gi¶m xuèng cßn
268,6 ngh×n tÊn.
N¨m 2003 c¶ níc cã 78 gièng ®Ëu t¬ng ®îc trång trong ®ã cã 13
gièng chñ lùc, tæng diÖn tÝch gieo trång ®Ëu t¬ng c¶ níc n¨m 2003 lµ 165,6
ngh×n ha.
GÇn ®©y viÖc trång vµ nghiªn cøu ®Ëu t¬ng ®ang ®îc c¸c nhµ khoa
häc vµ n«ng d©n chó träng ph¸t triÓn, nhng míi chØ lµ nh÷ng chó träng vÒ
diÖn tÝch mµ cha cã chó träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p th©m canh ®Ó t¨ng n¨ng
suÊt. V× vËy ®Þnh híng ph¸t triÓn ®èi víi c©y ®Ëu t¬ng ë níc ta tõ n¨m
2000 - 2010 nh sau: [10]
- Chän gièng cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao cho vô xu©n ®¹t tõ 3 - 4 tÊn/ha
®Ó ®¸p øng nhu cÇu thùc phÈm cho ngêi vµ gia sóc.
- Chän gièng cã hµm lîng dÇu cao ®¹t tõ 20 - 25%.
- Chän gièng cã thêi gian sinh trëng cùc ng¾n (díi 75 ngµy) ®Ó trång
trong vô hÌ vµ gi÷a hai vô lóa.
- Chän nh÷ng gièng ng¾n ngµy (80 - 85 ngµy) cho vô thu, vô ®«ng ë
®ång b»ng B¾c Bé.
- Chän gièng ®Ëu t¬ng cã phÈm chÊt tèt, khèi lîng 1000 h¹t ®¹t trªn
300g, rèn h¹t tr¾ng ®Ó xuÊt khÈu.
Theo thèng kª ViÖt Nam, diÖn tÝch vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng ë mét sè ®Þa
ph¬ng trong níc ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:
B¶ng 2.4: DiÖn tÝch, s¶n lîng ®Ëu t¬ng ë mét sè tØnh cña ViÖt
Nam
TØnh
DiÖn tÝch (ngh×n ha)
2005
2006
2007
2008
S¶n lîng (ngh×n tÊn)
2005
2006
2007
(S¬ bé)
2008
(S¬ bé)
C¶ níc
204,1
185,6
187,4
191,5
292,7
258,1
275,2
268,6
Hµ Giang
15,7
15,9
15,9
19,9
14,7
14,1
14,1
20,9
S¬n La
12,1
9,2
9,2
7,7
13,6
11,1
11,5
10,1
§¾k L¾k
11,5
9,6
9,4
9,3
13,0
10,4
11,3
11,4
§iÖn Biªn
8,6
8,9
9,1
8,9
10,1
10,7
11,2
11,7
VÜnh Phóc
8,5
6,9
4,3
6,2
13,3
10,2
6,4
10,5
Th¸i B×nh
6,2
7,7
8,2
9,9
11,8
12,4
13,8
14,0
Nguån: Thèng kª ViÖt Nam n¨m 2009.
§©y lµ nh÷ng tØnh cã diÖn tÝch vµ s¶n lîng ®Ëu t¬ng kh¸ lín ë níc ta.
VÒ diÖn tÝch: tõ n¨m 2005 - 2008 diÖn tÝch trång ®Ëu t¬ng ë mét sè tØnh
t¨ng lªn nh Hµ Giang, §iÖn Biªn, Th¸i B×nh. Cßn mét sè tØnh cã diÖn tÝch
trång ®Ëu t¬ng gi¶m xuèng nh: S¬n la, §¾k L¾k, VÜnh Phóc. VÒ s¶n lîng: tõ
n¨m 2005 - 2008 nh÷ng ®Þa ph¬ng cã diÖn tÝch trång ®Ëu t¬ng t¨ng lªn th×
hÇu nh s¶n lîng còng t¨ng lªn nh: Hµ Giang, §iÖn Biªn, Th¸i B×nh. Nh÷ng
®Þa ph¬ng cã s¶n lîng ®Ëu t¬ng gi¶m xuèng nh S¬n La, §¾k L¾k, VÜnh Phóc.
2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam
2.2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi
C©y ®Ëu t¬ng lµ mét lo¹i c©y c«ng nghiÖp vµ thùc phÈm ®ãng vai trß
quan träng trong c¬ cÊu c©y trång vµ mang l¹i nhiÒu gi¸ trÞ dinh dìng, kinh
tÕ còng nh c¶i t¹o ®Êt. Nã ®îc coi lµ: “«ng Hoµng trong c¸c c©y hä ®Ëu”.
Bëi v× c©y ®Ëu t¬ng cã gi¸ trÞ rÊt toµn diÖn. ChÝnh v× tÇm quan träng cña lo¹i
c©y nµy mµ nhiÒu nhµ khoa häc trªn thÕ giíi ®· bá nhiÒu c«ng søc ®Ó nghiªn
cøu, t×m hiÓu nh»m ®a ra ®îc nh÷ng gièng, nh÷ng biÖn ph¸p th©m canh ®Ó
trång ®Ëu t¬ng ®¹t hiªu qu¶ tèt nhÊt.
Theo c¸c nhµ khoa häc th× ®Ëu t¬ng cã nguån gèc tõ lu vùc s«ng
Trêng Giang (TQ) sau ®ã lan truyÒn ®Õn c¸c níc kh¸c. Khi ®Õn ch©u Mü
®Ëu t¬ng tá ra thÝch øng tèt, ph¸t triÓn m¹nh chÝnh v× vËy ch©u Mü trë thµnh
trung t©m ph¸t triÓn c©y ®Ëu t¬ng lín nhÊt thÕ giíi [5].
* KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ ®Æc trng h×nh th¸i gi¶i phÉu cña c©y ®Ëu
t¬ng:
- Mµu s¾c th©n mÇm vµ mµu s¾c hoa cã t¬ng quan chÆt chÏ víi nhau.
th©n tÝm - hoa tÝm do gen tréi (W) quy ®Þnh, th©n xanh - hoa tr¾ng do gen lÆn
(w) quy ®Þnh [5].
- L¸ ®Ëu t¬ng cã nhiÒu h×nh d¹ng nh: ngän gi¸o, d¹ng trøng, tr¸i
xoan, bÇu dôc,…H×nh d¹ng l¸ cã liªn quan tíi kh¶ n¨ng quang hîp, tho¸t h¬i
níc, kh¶ n¨ng vËn chuyÓn cña c©y do ®ã liªn quan tíi n¨ng suÊt. Qua nghiªn
cøu cho thÊy phiÕn l¸ to trång trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp cho n¨ng suÊt cao
h¬n l¸ hÑp, h×nh d¹ng l¸ dµi cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt [2].
- H¹t cã h×nh trßn hoÆc h×nh thon. Phæ biÕn lµ mµu vµng do gen (K2)
quy ®Þnh, h¹t mµu ®en do gen tréi (R) quy ®Þnh, mµu n©u do gen lÆn (r) quy
®Þnh, rèn h¹t thêng cã mµu ®Ëm h¬n mµu h¹t [5].
* KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ gièng ®Ëu t¬ng:
Nguån gen trªn thÕ giíi ®îc lu gi÷ chñ yÕu ë 14 níc: Trung Quèc, óc,
§µi Loan, Ph¸p, Ên §é, Nigieria, NhËt B¶n, Indonexia, Hµn Quèc, Nam
Phi, Thôy §iÓn, Th¸i Lan, Mü, Nga víi tæng sè 45.038 mÉu gièng.
Trong c¸c quèc gia nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ®Ëu t¬ng, Mü lu«n ®øng
®Çu vÒ diÖn tÝch vµ s¶n lîng nhê c¸c gièng míi cã n¨ng suÊt cao ®îc chän
t¹o bëi nhiÒu ph¬ng ph¸p nh: nhËp néi, g©y ®ét biÕn, lai t¹o, kÜ thuËt di
truyÒn. Mü ®· ®a vµo s¶n xuÊt trªn 100 dßng, gièng ®Ëu t¬ng vµ t¹o ra ®îc
mét sè gièng cã kh¶ n¨ng kh¸ng tèt víi bÖnh Phytophthora vµ thÝch øng réng
nh: Amsoy 71, Lec 36, Herhey 63. Híng nghiªn cøu cña Mü trong nh÷ng
n¨m tíi lµ sö dông tæ hîp lai còng nh nhËp néi ®Ó bæ sung vµo quü gen.
Ên §é còng lµ mét trong nh÷ng níc cã ®ãng gãp lín vµo c«ng t¸c
nghiªn cøu ®Ëu t¬ng trªn thÕ giíi. N¨m 1967 Ên §é thµnh lËp tæ chøc
AICRRPS vµ tËp trung nghiªn cøu vÒ lo¹i gen, ®Õn nay ®· ph¸t hiÖn trªn 50
gen phï hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi [13].
Trung Quèc ®· øng dông c«ng nghÖ sinh häc míi nh»m c¶i tiÕn c¸c
d¹ng ®Ëu t¬ng cò. T¹o ra gièng míi cã kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt víi s©u bÖnh,
cá d¹i vµ phï hîp víi khÝ hËu tiÓu vïng víi môc tiªu chän gièng cã n¨ng suÊt
trªn 2 tÊn/ha.
Brazin còng nghiªn cøu vµ chän t¹o ®îc mét sè gièng cã n¨ng suÊt
cao, thÝch hîp víi vïng ®Êt cã vÜ ®é thÊp ë trung t©m Brazin nh: Numbairu,
IAC - 8, Cristalina,…trong ®ã n¨ng suÊt cña Cristalina ®¹t 3,8 tÊn/ha.
NhËt B¶n nghiªn cøu thµnh c«ng quy tr×nh nhËp néi gièng c©y ®Ëu
t¬ng, tõ ®ã chän läc, lai t¹o ®îc nh÷ng gièng chèng bÖnh nh: Tainung - 3,
Tainung - 4 ®îc øng dông réng r·i vµo s¶n xuÊt [15].
2.2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ëu t¬ng ë ViÖt Nam
C©y ®Ëu t¬ng còng ®îc trång ë níc ta tõ l©u nhng tríc ®©y cha
®îc coi träng, vÒ sau do nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña c©y ®Ëu t¬ng
nªn c¸c nhµ khoa häc ë ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ ®¹t ®îc mét sè
thµnh tùu sau:
* KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i gi¶i phÉu:
Theo TS. Vò §×nh ChÝnh vµ GS. TS. TrÇn §×nh Long cho thÊy: Trong
sè 36 ®Æc trng vÒ h×nh th¸i cã møc ®é t¬ng quan kh¸c nhau víi n¨ng suÊt,
14 ®Æc trng kh«ng cã quan hÖ hoÆc quan hÖ kh«ng chÆt, 4 ®Æc trng cã quan
hÖ nghÞch víi n¨ng suÊt. Nh÷ng ®Æc trng cã ý nghÜa trong chän gièng ®Ëu
t¬ng nh: tæng sè qu¶ trªn c©y, tû lÖ qu¶ ch¾c, tû lÖ qu¶ 3 h¹t, P1000 h¹t, sè lîng nèt sÇn thêi k× ®Çu ra hoa, diÖn tÝch l¸ thêi k× qu¶ mÈy, khèi lîng t¬i vµ
kh« thêi k× hoa ré vµ qu¶ mÈy [4].
* KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng chèng chÞu:
C¸c gièng cã mËt ®é l«ng phñ dµy cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt h¬n c¸c
gièng cã mËt ®é l«ng tha. Theo kh¶o s¸t th× gièng M103 cã kh¶ n¨ng chÞu
nãng, chÞu h¹n tèt, DT84 cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n trung b×nh [3].
* KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ chän t¹o gièng:
Trong nh÷ng n¨m qua c«ng t¸c chän t¹o gièng ë ViÖt Nam còng liªn
tôc ®îc ph¸t triÓn, nhiÒu gièng míi ®îc ®a vµo s¶n xuÊt, ®ång thêi còng ¸p
dông nhiÒu ph¬ng ph¸p rÊt phong phó trong viÖc t¹o ra c¸c gièng míi nh:
ph¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh, xö lý ®ét biÕn, chän läc c¸ thÓ, thu thËp vµ nhËp néi
gièng ®Ëu t¬ng,…trong ®ã ph¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh ®· thu ®îc thµnh c«ng lín
vµ t¹o ra ®îc c¸c gièng nh: D140, §T93, §T80,...
ViÖn Khoa häc kÜ thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam n¨m 1987 ®· chän ®îc
gièng AK03 tõ dßng G2261 nhËp néi cã thêi gian sinh trëng 80 - 85 ngµy,
n¨ng suÊt 13 - 16 t¹/ha thÝch hîp cho vô ®«ng vµ còng tõ dßng G2261 chän
®îc gièng AK05 cã thêi gian sinh trëng 90 - 95 ngµy cho n¨ng suÊt 15 - 18
t¹/ha. N¨m 2000 viÖn Khoa häc kÜ thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam chän tõ tËp
®oµn nhËp néi cña Trung Quèc gièng §T12 cã thêi gian sinh trëng cùc ng¾n
(72 - 78) ngµy, trång ®îc c¶ 3 vô, n¨ng suÊt 14 - 23 t¹/ha [11].
N¨m 1996, bé m«n C©y c«ng nghiÖp Trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi vµ ViÖn khoa häc kÜ thuËt N«ng nghiÖp ViÖt nam ®· chän tõ tæ hîp lai
(Dßng 821X134 NhËt B¶n) t¹o gièng §T93, thÝch hîp cho vô hÌ, n¨ng suÊt
®¹t 15 - 18 t¹/ha.
N¨m 2006 trung t©m kh¶o nghiÖm gièng, s¶n phÈm c©y trång vµ ph©n
bãn quèc gia ®· tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm 12 gièng míi t¹i 7 ®Þa ®iÓm trong
m¹ng líi kh¶o nghiÖm quèc gia c¸c tØnh phÝa B¾c vô hÌ 2006. KÕt qu¶ cho
thÊy 7 gièng cã triÓn väng nh: §2501, §T24, DT2003, §T2006, §VN10,
DT2006, DT27 [16].
Theo NguyÔn TÊn Hinh vµ céng t¸c viªn, b»ng ph¬ng ph¸p lai h÷u
tÝnh ®· t¹o ra tæ hîp lai D95, VX93, chän t¹o thµnh c«ng gièng TL57 vµ gièng
D96 - 02 cã n¨ng suÊt cao, kh¶ n¨ng chèng rÐt tèt [8].
B»ng ph¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp còng ®·
chän t¹o ra ®îc gièng ®Ëu t¬ng cã n¨ng suÊt cao nh: DT90 (®ét biÕn tõ
K7002/cäc chïm F2. [20].
Nhãm c¸c nhµ nghiªn cøu ®Ëu t¬ng cña ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp
do PGS. TS. Mai Quang Vinh vµ c¸c céng sù qua nhiÒu n¨m nghiªn cøu ®·
chän t¹o ®îc gièng ®Ëu t¬ng ®ét biÕn DT2008 cã nhiÒu ®Æc tÝnh quý nh:
chÞu h¹n, chÞu óng, chÞu nãng, chÞu l¹nh cao, ®Ò kh¸ng ®îc c¸c bÖnh nh rØ
s¾t, phÊn tr¾ng, s¬ng mai, ®èm n©u vi khuÈn, n¨ng suÊt 18 - 30 t¹/ha [25].
HiÖn nay mét nghiªn cøu chuyÓn n¹p gen ë ®Ëu t¬ng vµ t¹o dßng ®Ëu
t¬ng ®ét biÕn gen kh¸ng s©u míi ®ang ®îc tiÕn hµnh t¹i ViÖn lóa ®ång b»ng
s«ng Cöu Long nh»m t¨ng n¨ng suÊt ®Ëu t¬ng ViÖt Nam [22].
- Xem thêm -
.DOCX 
49 
38 
90 
