Tài liệu đặc điểm cấu trúc quần xã chân khớp bé (microarthropoda) ở sinh cảnh rừng tự nhiên của vườn quốc gia xuân sơn phú thọ

Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m Hµ Néi 2 Khoa sinh - ktnn ------ZœY------ NguyÔn thÞ nghiªn ®Æc ®iÓm cÊu tróc quÇn x∙ ch©n khíp bÐ (microarthropoda) ë sinh c¶nh rõng tù nhiªn cña v−ên quèc gia xu©n s¬n - phó thä Kho¸ luËn tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh : §éng vËt häc Hµ Néi - 2009 NguyÔn ThÞ Nghiªn 1 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m Hµ Néi 2 Khoa sinh - ktnn ------ZœY------ NguyÔn thÞ nghiªn ®Æc ®iÓm cÊu tróc quÇn x∙ ch©n khíp bÐ (microarthropoda) ë sinh c¶nh rõng tù nhiªn cña v−ên quèc gia xu©n s¬n - phó thä Kho¸ luËn tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh : §éng vËt häc Ng−êi h−íng dÉn khoa häc Pgs. Ts. nguyÔn trÝ tiÕn Ths. §µo Duy Trinh Hµ Néi - 2009 NguyÔn ThÞ Nghiªn 2 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ hoµn thµnh luËn v¨n tèt nghiÖp, em ®· nhËn ®−îc sù quan t©m gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña: - C¸c ThÇy, C« trong tæ §éng VËt Khoa sinh – KTNN, tr−êng §HSP Hµ Néi 2 - TËp thÓ c¸n bé khoa häc Phßng Sinh th¸i m«i tr−êng ®Êt – ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt ®· dµnh nhiÒu −u ¸i vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc sö dông c¬ së vËt chÊt phôc vô cho luËn v¨n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. §Æc biÖt, em xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn PGS. TS. NguyÔn TrÝ TiÕn, vµ ThS. §µo Duy Trinh lµ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp h−íng dÉn luËn v¨n; TS. Huúnh ThÞ Kim Hèi, TS. NguyÔn ThÞ Thu Anh, ThS. NguyÔn ThÞ §Þnh ®· tËn t×nh chØ b¶o, h−íng dÉn chu ®¸o vµ cã hiÖu qu¶ trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n nµy. Cuèi cïng, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c ThÇy, C« trong khoa sinh, nh÷ng ng−êi th©n vµ b¹n bÌ cïng líp ®· hç trî, ®éng viªn vµ khÝch lÖ gióp em hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Sinh viªn NguyÔn ThÞ Nghiªn NguyÔn ThÞ Nghiªn 3 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Lời cam đoan Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu của đề tài đảm bảo tính chính xác, khách quan, không trùng với kết quả nghiên cứu của các tác giả khác. Nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm. Sinh viên Nguyễn Thị Nghiên NguyÔn ThÞ Nghiªn 4 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Môc lôc Trang Më ®Çu………………...………………………………………………………1 1. Lý do chän ®Ò tµi………………………………………...…………………1 2. Môc ®Ých cña ®Ò tµi:……………………………….……………………….3 3. Néi dung cña ®Ò tµi:………………………………………………..……….3 Ch−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu……………………...………………………….4 1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ch©n khíp bÐ trªn thÕ giíi…………...……….4 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu Microarthropoda ë ViÖt Nam...………………5 Ch−¬ng 2: §èi t−îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu……..10 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu……………………...………………………..10 2.2. Thêi gian nghiªn cøu…………………...…………………………...10 2.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu………………………………………………...10 2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu…………………………………………….10 2.4.1. Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu ë thùc ®Þa………………………………10 2.4.2. Ph−¬ng ph¸p t¸ch läc mÉu ®éng vËt…………...……………..11 2.4.3. Xö lý, ph©n tÝch mÉu vµ sè liÖu………………………...……...11 2.5. Vµi nÐt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña vïng nghiªn cøu………………….12 2.5.1. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, ®Êt ®ai…………………………………..12 2.5.2. KhÝ hËu…………………………………...……………………13 2.5.3. Tµi nguyªn sinh vËt…………………………………………….13 Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu…………..…………………………………..16 3.1. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ theo tÇng ph©n bè trong ®ît thu mÉu th¸ng 11/ 2007…………...……………………...16 3.1.1. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ...…..16 3.1.1.1. CÊu tróc mËt ®é…………………………...…………………….16 NguyÔn ThÞ Nghiªn 5 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp 3.1.1.2. Tû lÖ thµnh phÇn……………………….………………………16 3.1.1.3. NhËn xÐt………………………………………………………17 3.1.2. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn c¸c nhãm ph©n lo¹i cña Acarina, Collembola, Microarthropoda kh¸c………………………...………………..19 3.1.2.1. CÊu tróc mËt ®é……………………………….………………..19 3.1.2.2. Tû lÖ thµnh phÇn …………………………………...………….20 3.1.2.3. NhËn xÐt……………………………………………………….21 3.2. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ theo tÇng ph©n bè trong ®ît thu mÉu (th¸ng 3/ 2008)……………..…………………...25 3.2.1. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ……..25 3.2.1.1. CÊu tróc mËt ®é………………………..……………………….25 3.2.1.2. Tû lÖ thµnh phÇn ………………………………………………25 3.2.1.3. NhËn xÐt………………………………………………………26 3.2.2. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn c¸c nhãm ph©n lo¹i Acarina, Collembola, Microarthropoda kh¸c…………………………...……………..28 3.2.2.1. CÊu tróc mËt ®é ……………………………………………….28 3.2.2.2. Tû lÖ thµnh phÇn…………………………….………………….29 3.2.2.3. NhËn xÐt……………………………………………………….30 3.3. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ theo tÇng ph©n bè trong ®ît thu mÉu (th¸ng 9/ 2008)………………………………….34 3.3.1. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ…….34 3.3.1.1. CÊu tróc mËt ®é………………………………………………34 3.3.1.2. Tû lÖ thµnh phÇn……………………………………………...34 3.3.1.3. NhËn xÐt……………………………………………………..35 3.3.2. CÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh ph©n c¸c nhãm ph©n lo¹i cña Acarina, Collembola, Microarthropoda kh¸c……………………………………...…..37 3.3.2.1. CÊu tróc mËt ®é……………………………………………....37 3.3.2.2. Tû lÖ thµnh phÇn……………………………………………...38 NguyÔn ThÞ Nghiªn 6 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp 3.3.2.3. NhËn xÐt……………………………………………………...39 KÕt luËn ……………………………………………………………………..43 Tµi liÖu tham kh¶o…………………………………………………………...45 NguyÔn ThÞ Nghiªn 7 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp më ®Çu 1. lý do chän ®Ò tµi §éng vËt sèng trong ®Êt cã sè l−îng vµ sinh khèi lín, chiÕm h¬n 90% tæng sinh khèi sinh vËt c¹n vµ 50% tæng sè loµi ®éng vËt trªn tr¸i ®Êt. §éng vËt ®Êt cã vai trß quan träng trong tù nhiªn, lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thay thÕ trong c¸c qu¸ tr×nh sinh häc x¶y ra trong ®Êt vµ trong sinh quyÓn nãi chung. Nhãm ®éng vËt ®Êt tham gia vµo mäi chu tr×nh tù nhiªn vµ quyÕt ®Þnh nhiÒu ho¹t tÝnh sinh häc cña m«i tr−êng n¬i chóng sèng. Chóng cã quan hÖ mËt thiÕt ®Õn c¸c qu¸ tr×nh t¹o ®Êt vµ lµm gia t¨ng ®é ph×, c¶i t¹o vµ b¶o vÖ m«i tr−êng ®Êt. HiÖn t¹i chóng ®−îc xem nh− lµ mét trong nh÷ng c«ng cô nh¹y c¶m, chØ thÞ møc ®é ¶nh h−ëng cña c¸c ho¹t ®éng nh©n t¸c ®Õn m«i tr−êng ®Êt [4], [5], [14], [21], [23], [25], [27]. Trong thµnh phÇn hÖ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ë ®Êt, nhãm ch©n khíp bÐ (Microarthopoda) víi kÝch th−íc c¬ thÓ nhá bÐ (tõ 0,1- 0,2 ®Õn 2-3 cm) th−êng chiÕm −u thÕ vÒ sè l−îng so víi c¸c nhãm kh¸c. Hai ®¹i diÖn chÝnh cña nhãm nµy lµ Ve bÐt (Acarina) vµ Bä nh¶y (Collembola). Ngoµi ra, víi sè l−îng ®¸ng kÓ, cßn cã ®¹i diÖn thuéc nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng kh¸c nh−: NhiÒu ch©n (Myriapoda), §u«i nguyªn thuû (Protura), Hai ®u«i (Diprura), Ba ®u«i (Thysanura)…chóng tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh sinh häc ®Êt, qu¸ tr×nh vËn chuyÓn n¨ng l−îng vµ vËt chÊt, trong qu¸ tr×nh lµm s¹ch ®Êt khái c¸c « nhiÔm chÊt th¶i (h÷u c¬, v« c¬), chÊt phãng x¹ [14]. NhiÒu thùc nghiÖm ®· chøng minh r»ng Microarthropoda lµ nh÷ng ®éng vËt rÊt nh¹y c¶m víi sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng nh−: nhiÖt ®é, pH, hµm l−îng c¸c chÊt kho¸ng, l−îng mïn, ®Æc ®iÓm cÊu t¹o ®Êt [23], [27]. V× vËy trªn c¬ së nghiªn cøu thµnh phÇn, sè l−îng vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña chóng còng nh− sù biÕn ®æi nh÷ng tham sè nµy theo thêi gian, kh«ng NguyÔn ThÞ Nghiªn 8 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp gian, theo møc ®é t¸c ®éng cña con ng−êi, ng−êi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc møc ®é ¶nh h−ëng cña yÕu tè nh©n t¸c hay yÕu tè ngo¹i c¶nh kh¸c tíi m«i tr−êng ®Êt. Nh»m ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ, kh«i phôc, ph¸t triÓn tµi nguyªn sinh vËt vµ m«i tr−êng thiªn nhiªn. Trªn c¬ së nghiªn cøu vÒ khu hÖ vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña quÇn x¨ ®éng vËt ®Êt cho phÐp c¸c nhµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®−îc ®Æc ®iÓm, sù tiÕn triÓn cña qu¸ tr×nh t¹o ®Êt, thËm chÝ dù ®o¸n ®−îc c¶ khuynh h−íng cña qu¸ tr×nh nµy. (Vò Quang M¹nh, 2003) [14]. Nh− vËy, trong hÖ ®éng vËt ®Êt, ch©n khíp bÐ lµ nhãm cã vai trß quan träng. Chóng kh«ng nh÷ng tham gia vµo vßng tuÇn hoµn vËt chÊt, cã vai trß nh− mét yÕu tè chØ thÞ sinh häc m«i tr−êng vµ chØ thÞ nhiÒu ®Æc tÝnh còng nh− tÝnh chÊt lý ho¸ cña m«i tr−êng ®Êt mµ cßn lµm t¨ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña giíi sinh vËt. Tõ nh÷ng nhËn xÐt vÒ vai trß, tÇm quan träng cña nhãm ®éng vËt ch©n khíp bÐ trong khoa häc vµ øng dông thùc tiÔn, chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ quÇn x· ®éng vËt ch©n khíp bÐ. Bªn c¹nh ®ã, V−ên quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä cßn lµ n¬i cã vÎ ®Ñp tù nhiªn, chøa ®ùng mét hÖ ®éng vËt phong phó ®a d¹ng vµ ®éc ®¸o. §Ó hiÓu thªm vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, th«ng qua nh÷ng nghiªn cøu vÒ nhãm ®éng vËt ch©n khíp bÐ lµ nhãm ch−a ®−îc t×m hiÓu vµ nghiªn cøu ®ång bé ë ®©y, chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ: “®Æc ®iÓm cÊu tróc quÇn x· ch©n khíp bÐ (Microarthropoda) ë sinh c¶nh rõng tù nhiªn cña V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä” NguyÔn ThÞ Nghiªn 9 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp 2. Môc ®Ých cña ®Ò tµi: Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc mËt ®é vµ tû lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· ch©n khíp bÐ, c¸c nhãm ph©n lo¹i cña Acarina, Collembola, Microarthropoda kh¸c theo c¸c tÇng ph©n bè ë sinh c¶nh rõng tù nhiªn V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä. 3. Néi dung cña ®Ò tµi: LËp b¶ng sè l−îng, thµnh phÇn % c¸c nhãm cña quÇn x· ch©n khíp bÐ (bao gåm: Acarina, Collembola vµ Microarthropoda kh¸c). LËp b¶ng sè l−îng, thµnh phÇn % c¸c nhãm ph©n lo¹i cña Acarina, Collembola vµ Microarthropoda kh¸c. NhËn xÐt vÒ sù ph©n bè cña quÇn x· ch©n khíp bÐ vµ c¸c nhãm ph©n lo¹i cña Acarina, Collembola vµ Microarthropoda kh¸c theo c¸c tÇng ph©n bè ë tõng ®ît nghiªn cøu. NguyÔn ThÞ Nghiªn 10 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp CH−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu 1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ch©n khíp bÐ trªn thÕ giíi Loµi bä nh¶y ®Çu tiªn ®−îc m« t¶ ë Thuþ §iÓn n¨m 1758 lµ Podura viridis, Linneus. Vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo, cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng quan t©m tíi Bä nh¶y nh− c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Miller, 1776; Templeta, 1835; Burauer, 1869; Lubbock, 1870; Sheaffer, 1899…Nh−ng c¸c c«ng tr×nh nµy chØ míi dõng l¹i ë møc ®é thèng kª, m« t¶ loµi míi [21]. Cho ®Õn nay, hai c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ Bä nh¶y ®· ®−îc coi lµ c¬ b¶n vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ “ Khu hÖ Bä nh¶y ë Ch©u ¢u” cña Gisin, 1960 vµ “ Bä nh¶y Ba Lan trong mèi liªn hÖ víi khu Bä nh¶y thÕ giíi” cña Stach, 1947-1963[14]. VÒ mÆt sinh häc Bä nh¶y, cã Butcher et al, 1971; Cassagnau 19691971; Massosud, Pinot, 1973; Tamura, Mihara, 1977, 1981; Varshav, 1984… lµ c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u nghiªn cøu lÜnh vùc nµy, nh÷ng nghiªn cøu cho thÊy tÝnh ®Æc tr−ng nguyªn thñy cña Bä nh¶y thÓ hiÖn ë lèi sinh s¶n mµ sù thô tinh x¶y ra kh«ng cã sù giao phèi bªn trong c¬ thÓ. Sù ph¸t triÓn cña Bä nh¶y tõ lóc në ®Õn lóc chÕt ®i th−êng chØ ph©n biÖt hai giai ®o¹n: Giai ®o¹n non (tr−íc lóc tr−ëng thµnh) vµ giai ®o¹n tr−ëng thµnh [4], [14], [27]. N¨m 1967, lÇn ®Çu tiªn trong c«ng tr×nh “New Oribatids from Viet Nam” hai t¸c gi¶ ng−êi Hungari lµ J. Balogh vµ S. Mahunka ®· giíi thiÖu khu hÖ, danh ph¸p häc vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña 33 loµi Ve gi¸p, trong ®ã ®· m« t¶ 29 loµi, 4 gièng míi cho khoa häc. TiÕp theo ®ã, khu hÖ Ve gi¸p cña ViÖt Nam ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi, TiÖp Kh¾c (tr−íc ®©y), Liªn X« (cò), Bungari, Canada, T©y Ban Nha, Ukraina vµ NhËt B¶n nghiªn cøu [5], [15], [18], [26], [28]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c nhµ khoa häc th−êng tËp trung vµo c¸c h−íng nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt nh− nh÷ng sinh vËt chØ thÞ cho møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬…« NguyÔn ThÞ Nghiªn 11 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp nhiÔm dÇu, chÊt phãng x¹, kim lo¹i nÆng… Nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho chÊt l−îng ®Êt trong ®iÒu kiÖn ®« thÞ ho¸, nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho møc ®é t¸c ®éng cña con ng−êi vµo m«i tr−êng rõng tù nhiªn. Sö dông ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho kiÓu ®Êt, kiÓu c¶nh quan…[23]. C¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi ®Òu cã nhËn xÐt: cã thÓ sö dông ®éng vËt ®Êt nh− nh÷ng chØ thÞ sinh häc nh¹y c¶m, tin cËy khi ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, ph©n bãn c¸c lo¹i…(Vander Bund, 1965; Utrobina etal, 1984; Paoletietal, 1995) [21], [23]. §Æc tÝnh phøc t¹p ®éng th¸i quÇn x· ch©n khíp bÐ cã thÓ sö dông nh− nh÷ng chØ thÞ xa vÒ h−íng cña quÇn thÓ phôc héi trªn nh÷ng vòng ®Êt bÞ vi ph¹m (Eijsackers, 1983). §èi víi nh÷ng thay ®æi bÊt k× cña ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng dï lµ nhá bÐ còng th−êng dÉn ®Õn nh÷ng ph¶n øng kh¸ nh¹y c¶m vµ kh¸ râ rÖt cña cÊu tróc quÇn x· ch©n khíp bÐ ë ®Êt (Cornabg, 1995; Eijsackers, 1983). CÊu tróc quÇn x· Bä nh¶y nh− chØ thÞ sinh häc cho c¸c ®iÒu kiÖn cña c©y trång trong khu vùc ®« thÞ (Kuznetzova, 1994) [23], [27]. Cã thÓ thÊy lÞch sö nghiªn cøu Microarthropoda ®· cã tõ rÊt l©u trªn thÕ giíi vµ ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng c¶ vÒ khu hÖ, sinh häc sinh th¸i vµ vai trß chØ thÞ. Nh−ng ë ViÖt Nam th× h−íng nghiªn cøu vÒ nhãm nµy míi chØ b¾t ®Çu trong thêi gian gÇn ®©y. 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu Ch©n khíp bÐ ë ViÖt Nam §éng vËt ch©n khíp bÐ ë ®Êt ViÖt Nam ®· ®−îc b¾t ®Çu nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XX, ban ®Çu chØ lµ nh÷ng nghiªn cøu lÎ tÎ cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi khi kÕt hîp víi c¸c nhãm sinh vËt kh¸c. Sau nµy chóng ®−îc nghiªn cøu kÜ vµ cã quy m« ë nhiÒu sinh c¶nh kh¸c nhau bëi nhãm nghiªn cøu cña Vò Quang M¹nh, NguyÔn TrÝ TiÕn, V−¬ng ThÞ Hoµ, §µo Duy Trinh, NguyÔn ThÞ Thu Anh… C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trªn ®· ®−îc c«ng bè ë mét sè héi nghÞ, héi th¶o trong n−íc vµ quèc tÕ còng nh− trªn NguyÔn ThÞ Nghiªn 12 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh [1], [2], [6], [7], [9], [12], [16],…[19], [20], [22], [24]. Tr−íc n¨m 1975, khu hÖ Oribatei ViÖt Nam ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi nghiªn cøu. Nh−ng chØ ë møc ®é c¸c th«ng b¸o t¶n m¹n vÒ loµi míi, thµnh phÇn loµi ë tõng khu vùc nhÊt ®Þnh [5], [14]. Tõ n¨m 1975, c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ nhãm Microarthropoda vµ c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng kh¸c ë ®Êt míi b¾t ®Çu ®−îc c¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam tiÕn hµnh kh¸ ®ång bé, trªn mét sè ®Þa ®iÓm cña ®Êt n−íc. Hai nhãm Microarthropoda chÝnh lµ Oribatei vµ Collembola ®· ®−îc nhãm nghiªn cøu cña Vò Quang M¹nh vµ NguyÔn TrÝ TiÕn ®i s©u nghiªn cøu trªn b×nh diÖn khu hÖ vµ sinh th¸i häc. §Çu tiªn lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Vò Quang M¹nh (1980) vÒ thµnh phÇn, ph©n bè vµ sè l−îng cña c¸c nhãm Microarthropoda ë mét sè kiÓu hÖ sinh th¸i ®ång b»ng S«ng Hång vµ rõng nhiÖt ®íi. Trong c«ng tr×nh nµy t¸c gi¶ còng ®· nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña mét sè nh©n tè tù nhiªn chÝnh ®· ¶nh h−ëng tíi sù ph©n bè vµ sù biÕn ®éng sè l−îng cña hai nhãm Acarina vµ Collembola ë ®Êt [8], [9]. TiÕp theo lµ hµng lo¹t c¸c nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ nh»m ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, x¸c ®Þnh mËt ®é, thµnh phÇn loµi, khu hÖ (chñ yÕu lµ nhãm Acarina vµ Collembola) ë mét sè vïng ®Þa lý, lo¹i ®Êt vµ kiÓu hÖ sinh th¸i cña ViÖt Nam. Vò Quang M¹nh (1984) ®· c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn, ph©n bè sè l−îng c¸c nhãm Microarthropoda ë ®Êt Cµ Mau (Minh H¶i) vµ Tõ Liªm (Hµ Néi) trong Th«ng b¸o khoa häc, Sinh häc - Kü thuËt n«ng nghiÖp Tr−êng §¹i häc S− Ph¹m I Hµ Néi [11]. Vò Quang M¹nh, Mara Jeleva (1987) ®· giíi thiÖu ®Æc ®iÓm ph©n bè vµ danh ph¸p ph©n lo¹i häc cña 11 loµi míi cho khu hÖ Oribatei ViÖt Nam vµ 1 loµi míi cho khoa häc [15]. NguyÔn ThÞ Nghiªn 13 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Nghiªn cøu khu hÖ Oribatei ë ViÖt Nam cña Mahunka (1988) x¸c ®Þnh 15 loµi míi cho khoa häc trong ®ã cã mét sè loµi míi thu tõ mÉu ®Êt vïng Tam §¶o [28]. Vò Quang M¹nh, Cao V¨n ThuËt (1990) x¸c ®Þnh ®−îc 24 loµi Oribatei ë vïng ®åi nói §«ng B¾c ViÖt Nam. TiÕn hµnh nghiªn cøu cÊu tróc ®Þnh l−îng cña nhãm Microarthropoda ë 7 kiÓu sinh th¸i, ë 5 d¶i ®é cao khÝ hËu vµ 3 lo¹i ®Êt. Theo hai t¸c gi¶ nµy, trong nhãm Microarthropoda, Oribatei lu«n chiÕm sè l−îng chñ yÕu tõ 70 – 80% tæng sè l−îng cßn nhãm Collembola chØ chiÕm 10%. ChØ riªng ë hÖ sinh th¸i canh t¸c n«ng nghiÖp, sè l−îng Collembola t¨ng h¬n, chiÕm 32,8% tæng sè Microarthropoda [17]. Vò Quang M¹nh (1994) giíi thiÖu danh s¸ch 28 loµi Oribatei, sèng ë ®Êt vïng ven biÓn Yªn H−ng (Qu¶ng Ninh), ®¶o C¸t Bµ (H¶i Phßng) vµ ®ång b»ng S«ng Hång (Tõ Liªm- Hµ Néi) cïng ph©n bè cña chóng theo ®é sinh c¶nh, theo ®é cao so víi mÆt biÓn, theo ®Þa ®iÓm vµ kho¶ng c¸ch ®Õn biÓn, nªu mèi quan hÖ gi÷a Oribatei vïng ®¶o C¸t Bµ, vïng ven biÓn víi Oribatei ë s©u trong ®Êt liÒn [12]. Vò Quang M¹nh, V−¬ng ThÞ Hoµ (1995) ®· giíi thiÖu danh s¸ch 146 loµi vµ ph©n loµi Oribatei ë ViÖt Nam vµ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm thµnh phÇn loµi cña chóng [18]. Cïng víi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ Acarina, c¸c nghiªn cøu vÒ Collembola còng ®−îc thùc hiÖn. N¨m 1995, c«ng tr×nh “Mét sè ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña Bä nh¶y (Collembola) ë c¸c hÖ sinh th¸i B¾c ViÖt Nam” lµ sù tæng kÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu ®ång bé c¶ vÒ khu hÖ sinh th¸i Bä nh¶y trong thêi gian gÇn 15 n¨m cña NguyÔn TrÝ TiÕn ®· hoµn thµnh. Trong ®ã liÖt kª 113 loµi Bä nh¶y thuéc 61 gièng, 16 hä cña 4 ph©n bé (gåm 30 loµi ®· ®−îc ph¸t hiÖn tr−íc n¨m 1979, bæ sung 83 loµi míi cho khu hÖ Bä nh¶y ViÖt Nam, m« t¶ 8 loµi míi cho khoa häc). §ång thêi, ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ ph©n bè cña Bä nh¶y theo NguyÔn ThÞ Nghiªn 14 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp d¶i ®é cao, theo lo¹i ®Êt, theo kiÓu hÖ sinh th¸i, lËp b¶ng ph©n lo¹i 4 nhãm Bä nh¶y: sèng trªn bÒ mÆt th¶m l¸ vµ kh«ng gian, nhãm th¶m ®Êt, nhãm ë ®Êt chÝnh thøc vµ nhãm chuyªn ho¸. Ph©n tÝch mèi quan hÖ cña Bä nh¶y víi c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng kh¸c ë ®Êt, t¸c gi¶ ®· sö dông Collembola nh− mét c«ng cô kiÓm tra sinh th¸i khi ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ®Êt vµ nh− chØ thÞ sinh häc tèt ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn m«i tr−êng ®Êt vµ møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh [21]. Trong thêi gian 1995 – 2005, NguyÔn TrÝ TiÕn ®· m« t¶ vµ c«ng bè 28 loµi Bä nh¶y míi cho khoa häc, bæ sung hµng tr¨m loµi cho khu hÖ Bä nh¶y ViÖt Nam. VÒ ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc Bä nh¶y: B−íc ®Çu ®· nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè nh−: pH, chÊt ®éc Dioxin, mét sè ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬ ®Õn cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng cña Bä nh¶y. Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c ph¶n øng cña Bä nh¶y thÓ hiÖn qua c¸c gi¸ trÞ cña chØ sè: thµnh phÇn vµ sè l−îng loµi, tØ lÖ c¸c nhãm −u thÕ, ®é phong phó vµ chØ sè ®a d¹ng H’, ®· ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nguyªn nh©n vµ møc ®é ¶nh h−ëng cña yÕu tè m«i tr−êng ®Õn Bä nh¶y, ®Õn chÊt ®Êt n¬i nghiªn cøu, ®ång thêi ®Ò xuÊt kh¶ n¨ng sö dông Bä nh¶y nh− mét c«ng cô trong gi¸m s¸t sinh häc vµ kiÓm tra sinh th¸i [1], [2], [20], [22]. Nghiªn cøu vÒ vai trß chØ thÞ sinh häc cña Collembola, n¨m 1998 c¸n bé phßng sinh th¸i m«i tr−êng ®Êt ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra ¶nh h−ëng cña mét sè thuèc trõ s©u nh− Wofatox, Monitor, Bassa ®Õn Collembola trong ®Êt canh t¸c ngo¹i thµnh Hµ Néi (NguyÔn TrÝ TiÕn, 1998). Khi t×m hiÓu ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè m«i tr−êng ®Õn ®Æc tÝnh ph©n bè, mËt ®é cña Collembola trong ®iÒu kiÖn ®« thÞ ho¸, t¸c gi¶ KiÒu BÝch Thuû (1998) ®· nhËn xÐt lµ cã thÓ sö dông Collembola nh− mét chØ thÞ trong viÖc ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c ®éng cña ¸p lùc ®« thÞ lªn m«i tr−êng ®Êt khi ph©n tÝch c¸c tham sè: ®é giµu loµi, ®é phong phó, chØ sè ®a d¹ng loµi, c¸c nhãm −u thÕ, phæ biÕn…[20],[ 22]. NguyÔn ThÞ Nghiªn 15 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp N¨m 2005, V−¬ng ThÞ Hoµ vµ c¸c céng sù ®· nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè thuèc sö dông trong n«ng nghiÖp nh−: Shachong Shuang 200SL, Butavi 60EC lªn cÊu tróc quÇn x· ®éng vËt ch©n khíp bÐ Microarthropoda ®· cho thÊy: chØ víi 50ml céng víi kho¶ng 10 -20 lÝt n−íc còng g©y ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu tíi sè l−îng cña nhãm Microarthropoda. §ång thêi cho thÊy trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh¸c nhau, kÓ c¶ t¸c ®éng cña hai lo¹i thuèc trªn th× nhãm Oribatei lu«n chiÕm tû lÖ cao nhÊt trong cÊu tróc cña nhãm Microarthropoda [6], [7]. TiÕp ®Õn n¨m 2006 – 2007 cã nghiªn cøu cña NguyÔn ThÞ Thu Anh vµ c¸c céng sù vÒ ¶nh h−ëng cña ph©n l©n, kali víi liÒu l−îng kh¸c nhau ®Õn nhãm Bä nh¶y trªn ®Êt trång mµu ë Gia L©m vµ ®i ®Õn nhËn xÐt: víi c¸c liÒu l−îng l©n bãn kh¸c nhau tõ thÊp ®Õn cao, nh×n chung ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn khu hÖ sinh vËt ®Êt, lµm thay ®æi cÊu tróc −u thÕ cña ®éng vËt ch©n khíp bÐ ë ®Êt. Bãn l©n víi liÒu l−îng 60kg P2O5/ 1ha vµ bãn kali víi liÒu l−îng 90kg/1ha lµ thÝch hîp nhÊt, võa gi÷ ®−îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña khu hÖ ®éng vËt ®Êt mµ c©y trång còng cho n¨ng suÊt cao [1], [2]. N¨m 2006 Vò Quang M¹nh, §µo Duy Trinh ®· nghiªn cøu Ve gi¸p trong cÊu tróc cña nhãm ch©n khíp bÐ Microarthropoda ë c¸c ®ai cao ®Þa lý cña V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä, kÕt qu¶ cho thÊy: ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt lªn sù ph©n bè cña nhãm Microarthropoda theo tÇng lµ rÊt cao vµ ph¸t hiÖn ®−îc 8 hä [19]. Tuy nhiªn nh÷ng kÕt qu¶ trªn míi chØ lµ nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu, cßn h¹n chÕ vÒ néi dung vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu, mang tÝnh chÊt th¨m dß, ®Þnh h−íng. RÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chØ thÞ sinh häc vµ sö dông ®éng vËt ®Êt nãi chung Microarthropoda nãi riªng lµm sinh vËt chØ thÞ ®ßi hái ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu trong thêi gian tíi. NguyÔn ThÞ Nghiªn 16 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ch−¬ng 2: §èi t−îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu Ch©n khíp bÐ thuéc ngµnh Ch©n khíp (Arthropoda) sèng trong m«i tr−êng ®Êt, víi c¸c ®¹i diÖn chÝnh: Acarina thuéc líp H×nh nhÖn (Arachnida), Collembola thuéc ph©n líp Kh«ng c¸nh nguyªn thuû (Apterygota) vµ mét sè ch©n khíp bÐ kh¸c: NhiÒu ch©n (Myriapoda), Ch©n ®Òu (Isopoda), NhÖn (Aranei), C«n trïng vµ Êu trïng c«n trïng (Insecta, Larva)…(Theo Th¸i TrÇn B¸i, 1998) [3]. 2.2. Thêi gian nghiªn cøu Tõ th¸ng 11 n¨m 2007 ®Õn th¸ng 9 n¨m 2008, ®· tiÕn hµnh 3 ®ît thùc ®Þa thu mÉu (vµo th¸ng 11 n¨m 2007, th¸ng 3 n¨m 2008, th¸ng 9 n¨m 2008). ViÖc xö lý mÉu thu tõ thùc ®Þa ®−îc thùc hiÖn trong phßng thÝ nghiÖm cña phßng §éng vËt Tr−êng §H S− Ph¹m Hµ Néi 2. 2.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu C¸c ®ît thùc ®Þa thu mÉu ®−îc thùc hiÖn t¹i V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä. MÉu ®−îc thu ë sinh c¶nh rõng tù nhiªn, víi tæng 45 mÉu, mçi ®ît tiÕn hµnh thu 15 mÉu ë c¸c tÇng: rªu, th¶m l¸, tÇng ®Êt s©u tõ 0 – 10cm. 2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu ë thùc ®Þa MÉu ®Êt ®−îc thu tõ ®é s©u 0 – 10 cm (tõ mÆt ®Êt) víi kÝch th−íc mçi mÉu lµ (5x5x10) cm. MÉu th¶m l¸ (tÇng 0): Thu tÊt c¶ c¸c th¶m l¸, vôn l¸ trªn mÆt ®Êt víi kÝch th−íc (20 x 20) cm. MÉu rªu thu ë ®é cao tõ 0 – 100 cm (tõ mÆt ®Êt): thu tÊt c¶ c¸c th¶m rªu tõ ®é cao 0 – 100 cm trªn th©n c©y hay quanh gèc c©y, víi mçi mÉu cã träng l−îng tõ 250 g ®Õn 500 g. C¸c mÉu ®Þnh l−îng cña ®Êt, l¸, rªu ®Òu ®−îc thu lÆp l¹i 5 lÇn cho mçi ®ît ®iÒu tra vµ cho vµo tói polyetylen, bªn trong cã ghi ®Çy ®ñ c¸c th«ng sè: ngµy th¸ng, ®Þa ®iÓm, kiÒu sinh c¶nh… vµ buéc chÆt. NguyÔn ThÞ Nghiªn 17 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Trong khi thu mÉu, cßn mang theo sæ thùc ®Þa ghi nhËt kÝ thu mÉu. 2.4.2. Ph−¬ng ph¸p t¸ch läc mÉu ®éng vËt. Chóng t«i ®· tiÕn hµnh t¸ch nhãm ®éng vËt Ch©n khíp bÐ theo ph−¬ng ph¸p phÔu läc “Berlese – Tullgren” dùa theo tËp tÝnh h−íng ®Êt d−¬ng vµ h−íng s¸ng ©m cña ®éng vËt ®Êt. MÉu ®Êt, l¸, rªu, trong phÔu läc sÏ kh« dÇn, theo ®ã Microarthropoda sÏ chui s©u xuèng líp ®Êt phÝa d−íi, qua l−íi läc vµ r¬i xuèng ®¸y phÔu. CÊu t¹o cña phÔu nh− sau: phÔu b»ng thuû tinh (hay b»ng giÊy cøng), cao 30 cm, ®−êng kÝnh miÖng lµ 18 cm, ®−êng kÝnh vßi lµ 1,5 cm. Bé phÔu ®−îc ®Æt trong gi¸ gç, vßi phÔu g¾n víi èng nghiÖm chøa dung dÞch formon 4% (th−êng pha lªn 5%) bªn trong cã etiket ghi c¸c th«ng sè gièng nh− tói polyetylen. §Æt trªn phÔu lµ r©y läc h×nh trô, thµnh lµ vµnh kim lo¹i, ®−êng kÝnh 15 cm, cao 4 cm, l−íi läc b»ng sîi nilon, kÝch th−íc m¾t l−íi kho¶ng (1,0 x 1,0) mm. Tr−íc khi cho mÉu ®Êt vµo r©y läc, ®Êt ®−îc bãp nhá vµ r¶i ®Òu trªn mÆt l−íi, phÇn vôn lät qua m¾t l−íi sÏ ®−îc ®æ trë l¹i tr−íc khi ®Æt r©y vµo phÔu. Thêi gian läc lµ 7 ngµy ®ªm liªn tôc trong ®iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm. Sau khi läc, dïng b«ng kh«ng thÊm n−íc nót kÝn èng nghiÖm vµ dïng d©y chun bã c¸c èng nghiÖm cïng c«ng thøc víi nhau råi cho vµo lä nhùa cã formon, cã nh·n chung ®Ó khi ph©n tÝch kh«ng bÞ nhÇm lÉn vµ háng mÉu. 2.4.3. Xö lý, ph©n tÝch mÉu vµ sè liÖu §Æt giÊy läc cã chia « lªn phÔu läc, ®æ dung dÞch cã chøa trong èng nghiÖm lªn tê giÊy läc ®ã. Tr¸ng l¹i nhiÒu lÇn b»ng n−íc cÊt ®Ó tr¸nh sãt mÉu. Sau khi ®· läc hÕt n−íc, ®Æt c¸c tê cã chøa mÉu vµo ®Üa petri vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch d−íi kÝnh hiÓn vi. Dïng kim ph©n tÝch nhÆt tõng c¸ thÓ ®éng vËt ®Ó tËp trung l¹i mét gãc cña ®Üa petri, nhËn d¹ng vµ ghi sè l−îng tõng nhãm vµo sæ b¶o tµng. TÊt c¶ c¸c mÉu ph©n tÝch sau khi ®−îc PGS. TS. NguyÔn TrÝ TiÕn kiÓm tra, sÏ ®−îc cho vµo èng nghiÖm nhá cã chøa dung dÞch ®Þnh h×nh, trong NguyÔn ThÞ Nghiªn 18 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp cã etket ghi ®Þa ®iÓm, thêi gian, sinh c¶nh tÇng ®Êt råi nót b»ng b«ng kh«ng thÊm n−íc. Trong khi ph©n tÝch mÉu chóng t«i ®· t¸ch riªng mét sè nhãm ®éng vËt vµ tÝnh to¸n sè l−îng cña tõng nhãm, cô thÓ nh− sau: - Víi Acarina, chóng t«i t¸ch ra 4 nhãm ph©n lo¹i: + Oribatei (kÝ hiÖu lµ: O) + Gamasina (kÝ hiÖu lµ: G) + Uropodina (kÝ hiÖu lµ: U) + Acarina kh¸c ( bao gåm c¸c nhãm Ve bÐt cßn l¹i, ngoµi 3 nhãm trªn, kÝ hiÖu lµ: A#) - Víi Collembola, chóng t«i t¸ch ra 3 nhãm ph©n lo¹i: + Poduromorpha (kÝ hiÖu lµ: P) + Entomobryomorpha (kÝ hiÖu lµ: E) + Symphypleona (kÝ hiÖu lµ: S) - Víi Microarthropoda kh¸c, chóng t«i t¸ch thµnh 4 nhãm ph©n lo¹i: + Ch©n ®Òu (kÝ hiÖu lµ: C®) + NhiÒu ch©n (kÝ hiÖu lµ: Nc) + NhÖn (kÝ hiÖu lµ: N) + C«n trïng vµ Êu trïng c«n trïng (kÝ hiÖu lµ: Atct). Sè liÖu trong c¸c b¶ng ®· ®−îc tÝnh to¸n, quy ra tÝnh mËt ®é trung b×nh cña tõng nhãm trªn 1m2 (hay sè l−îng c¸ thÓ trung b×nh/m2) ®èi víi mÉu ®Êt, mÉu th¶m l¸ vµ mËt ®é trung b×nh cña tõng nhãm trªn 1kg (hay sè l−îng c¸ thÓ trung b×nh/kg) ®èi víi mÉu rªu. 2.5. Vµi nÐt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña vïng nghiªn cøu 2.5.1. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, ®Êt ®ai V−ên Quèc gia Xu©n S¬n cã tæng diÖn tÝch lµ 15048 ha, trong ®ã khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt 11148 ha, ph©n khu phôc håi sinh th¸i: 3000 ha vµ 900 ha dµnh cho ph©n khu hµnh chÝnh, dÞch vô (www.vqgxuanson.com.vn). NguyÔn ThÞ Nghiªn 19 K31C – Khoa sinh - KTNN Tr−êng §HSP Hµ Néi 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp V−ên Quèc gia Xu©n S¬n n»m chñ yÕu trªn ®Þa bµn x· Xu©n S¬n, thuéc huyÖn Thanh S¬n cña tØnh Phó Thä, tiÕp gi¸p víi hai tØnh Hoµ B×nh vµ S¬n La. Cã to¹ ®é ®Þa lý 2105 – 21011 vÜ ®é B¾c, 104050 – 104058 kinh ®é §«ng. V−ên Quèc gia Xu©n S¬n n»m ë cuèi d·y nói Pul«ng, víi kho¶ng 40% tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai ph©n bè ®é cao trªn 700 m. PhÝa T©y B¾c khu b¶o tån thiªn nhiªn lµ d·y nói cÊm, víi ®Ønh cao kho¶ng 1140 m, cßn phÝa T©y Nam lµ d·y nói Voi víi hai ®Ønh Voi vµ Ten, t−¬ng øng cao kho¶ng 1390 m vµ 1250 m, däc §«ng B¾c lµ d·y nói ®Êt, n»m cao trung b×nh 0 – 700 m, víi hai hÖ thèng s«ng suèi chÝnh lµ Thanh vµ ChiÒng. 2.5.2. KhÝ hËu §Æc ®iÓm næi bËt cña khÝ hËu ViÖt Nam lµ nãng Èm vµ m−a nhiÒu theo mïa. KhÝ hËu nhiÖt ®íi Èm giã mïa. MiÒn B¾c cña ViÖt Nam cã mïa hÌ nãng, Èm vµ l−îng m−a lín, mïa ®«ng Ýt m−a vµ kh¸ l¹nh do chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng B¾c mïa xu©n cã m−a phïn. D−íi ®©y lµ chØ sè khÝ hËu chÝnh cña V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä: • NhiÖt ®é trung b×nh h»ng n¨m (0 C) 22,2 • NhiÖt ®é thÊp t−¬ng ®èi (0C) 15,3 • L−îng m−a trung b×nh (mm) 1826 • §é Èm trung b×nh (%) 86 2.5.3. Tµi nguyªn sinh vËt - Tµi nguyªn thùc vËt V−ên Quèc gia Xu©n S¬n mang nhiÒu ®Æc ®iÓm cña rõng nhiÖt ®íi ViÖt Nam, cã rÊt nhiÒu thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sinh vËt. V−ên Quèc gia Xu©n S¬n tuy cã diÖn tÝch kh«ng lín, nh−ng cã møc ®é ®a d¹ng cao c¶ vÒ c¸c kiÓu th¶m thùc vËt còng nh− hÖ thùc vËt. Cã thÓ coi ®©y lµ sù thu hÑp cña tÊt c¶ c¸c vïng thiªn nhiªn võa lµ phæ biÕn ®Æc tr−ng, võa lµ ®éc ®¸o, ®Æc s¾c ch¼ng nh÷ng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa §«ng Nam Ch©u NguyÔn ThÞ Nghiªn 20 K31C – Khoa sinh - KTNN