Lêi më ®Çu
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét chÝnh s¸ch lín cña
§¶ng vµ Nhµ níc ®èi víi ngêi lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o
cuèc sèng vËt chÊt, æn ®Þnh ®êi sèng cho ngêi lao ®éng
vµ gia ®×nh hä trong c¸c trêng hîp bÞ èm ®au, thai s¶n,
suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, hÕt tuæi lao
®éng hoÆc chÕt. ChÝnh s¸ch BHXH ë níc ta ®îc thùc hiÖn
ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu míi thµnh lËp níc, 60 n¨m qua,
trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn, chÝnh s¸ch BHXH ngµy
cµng ®îc hoµn thiÖn vµ kh«ng ngõng ®æi míi, bæ xung cho
phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña ®Êt níc. Cïng víi qu¸
tr×nh ®æi míi cña nÒn kinh tÕ tõ sau §¹i héi ®¹i biÓu toµn
quèc lÇn thø VI cña §¶ng (12/1986), chÝnh s¸ch BHXH vµ
tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng còng cã nhiÒu ®æi míi tÝch cùc.
Tõ viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®æi míi cña BHXH t«i
nhËn thÊy BHXH thùc sù lµ mét chÝnh s¸ch quan träng
trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña ®Êt níc. BHXH
kh«ng nh÷ng gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña ngêi lao
®éng mµ cßn khuyÕn khÝch hä tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt
t¹o ra cña c¶i cho x· héi, x©y dùng ®Êt níc. Trong qu¸
tr×nh thùc hiÖn BHXH ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn c¶ vÒ
chÊt lîng lÉn sè lîng. Sè ngêi tham gia ngµy cµng t¨ng lªn,
më réng cho c¸c ®èi tîng tham gia, hoµn thiÖn dÇn hÖ
thèng chÝnh s¸ch BHXH tiÕn tíi thùc hiÖn ®ñ c¸c chÕ ®é
cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO). §Æc biÖt lµ sù ®æi
míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lÝ tõ c¬ chÕ qu¶n lÝ kÕ ho¹ch ho¸, tËp
chung, bao cÊp, hoµn toµn do NSNN ®¶m b¶o ®· chuyÓn
sang c¬ chÕ thùc hiÖn cã thu vµ quü ho¹t ®éng trªn
nguyªn t¾c c©n b»ng thu chi. C¸ch thùc hiÖn nh vËy kh«ng
nh÷ng gi¶m ®îc g¸nh nÆng cho NSNN mµ cßn thÓ hiÖn
tr¸ch nhiÖm cña c¶ ngêi sö dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao
®éng. Nhµ níc níc ®ãng vai trß tæ chøc thùc hiÖn vµ qu¶n
lÝ th«ng qua BHXH ViÖt Nam, lµ hÖ thèng ngµnh däc ®îc
tæ chøc tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng.
Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®¹t ®îc, BHXH ViÖt Nam còng
cßn rÊt nhiÒu tån t¹i cÇn sím ®îc kh¾c phôc c¶ vÒ néi dung
chÝnh s¸ch, tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng. §©y lµ nh÷ng ®ßi
hái cÊp thiÕt cÇn ®îc nghiªn cøu ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn
chÝnh s¸ch vµ tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng cña BHXH ViÖt
Nam. Trong ®ã qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam lµ mét
m¶ng lín, cÇn ®îc chó träng vµ quan t©m v× tµi chÝnh
BHXH cã v÷ng th× c¸c chÕ ®é trî cÊp míi ®îc ®¶m b¶o
thùc hiÖn tèt mµ kh«ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng th©m hôt
NSNN. ChÝnh v× vËy víi ngµnh häc ®îc ®µo t¹o, sau khi vÒ
thùc tËp t¹i BHXH ViÖt Nam, t«i ®· chän ®Ò tµi: “C«ng t¸c
qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam- Thùc tr¹ng vµ gi¶i
ph¸p” ®Ó nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt
Nam, víi môc ®Ých lµ rót ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc ®Ó
ph¸t huy, nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc. H¬n n÷a th«ng
qua ®ã cã thÓ ®a ra nh÷ng ®ãng gãp, gãp phÇn hoµn
thiÖn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam, ph¸t huy tèi ®a chøc n¨ng
cña BHXH trong thêi ®¹i míi.
KÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm ba ch¬ng:
Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ qu¶n lÝ tµi chÝnh
BHXH.
Ch¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH
t¹i ViÖt Nam hiÖn nay.
Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lÝ
tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam trong thêi k× tíi.
Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ
qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH
I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH.
1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña BHXH.
Sù ra ®êi cña BHXH còng gièng nh c¸c chÝnh s¸ch x·
héi kh¸c lu«n b¾t nguån tõ yªu cÇu thùc tiÔn cña cuéc
sèng ®Æt ra.Tõ thêi xa xa, con ngêi ®Ó chèng l¹i nh÷ng rñi
ro, thiªn tai cña cuéc sèng ®· biÕt ®oµn kÕt t¬ng trî lÉn
nhau, gióp ®ì lÉn nhau. Nhng sù gióp ®ì nµy chØ mang
tÝnh tù ph¸t vµ víi quy m« nhá, thêng lµ trong mét nhãm
ngêi chung quan hÖ huyÕt thèng.
Khi x· héi cµng ngµy cµng tiÕn bé, ®Æc biÖt lµ khi
chuyÓn sang giai ®o¹n cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi,
nÒn s¶n xuÊt x· héi lóc nµy ®· ph¸t triÓn. Cïng víi nã lµ
quan hÖ x· héi gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸c céng ®ång còng
ph¸t triÓn h¬n. Khi ®ã t«n gi¸o b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, nã
kh«ng chØ víi ý nghÜa gi¸o dôc con ngêi híng thiÖn mµ cßn
cã c¸c tr¹i b¶o dìng, héi cøu tÕ víi môc ®Ých tõ thiÖn, trî
gióp nhau trong cuéc sèng. Nh vËy xÐt vÒ b¶n chÊt th×
h×nh thøc t¬ng trî trong thêi k× nµy ®· mang tÝnh cã tæ
chøc vµ quy m« réng r·i h¬n.
Tõ thÕ kØ thø XVI ë Ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn ngµnh
c«ng nghiÖp, nh÷ng ngêi n«ng d©n kh«ng cã ®Êt ph¶i di c
ra thµnh phè lµm thuª cho c¸c nhµ m¸y ngµy cµng nhiÒu vµ
dÇn trë thµnh c«ng nh©n. §Æc biÖt ®Õn thêi k× c¸ch
m¹ng c«ng nghiÖp th× lùc lîng ngµy cµng ®«ng ®¶o vµ trë
thµnh giai cÊp c«ng nh©n. Nh×n chung hä sèng kh«ng æn
®Þnh, cuéc sèng chØ dùa vµo c«ng viÖc víi ®ång l¬ng Ýt
ái, mÊt viÖc lµm, èm ®au, tai n¹n lao ®éng ... ®Òu cã thÓ
®e do¹ cuéc sèng cña hä. T×nh ®oµn kÕt t¬ng th©n t¬ng
¸i gi÷a hä ®· n¶y në, cïng víi ®ã lµ sù ra ®êi cña c¸c
nghiÖp ®oµn, c¸c hiÖp héi gióp ®ì c¸c thµnh viªn khi bÞ
èm ®au bÖnh tËt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bªn c¹nh Héi t¬ng tÕ cßn cã Quü tiÕt kiÖm ®îc Nhµ níc khuyÕn khÝch
thµnh lËp. TiÕp ®ã nh÷ng quy ®Þnh b¾t buéc ngêi sö dông
lao ®éng ph¶i chu cÊp cho ngêi lao ®éng thuéc quyÒn qu¶n
lÝ khi hä gÆp ph¶i èm ®au, tai n¹n lao ®éng, mÊt viÖc...
Giai cÊp c«ng nh©n cµng ®«ng ®¶o th× søc Ðp ®èi víi
nh÷ng ®ßi hái ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä ngµy cµng ¶nh
hëng ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ cña mçi níc. Tríc t×nh c¶nh
®ã ChÝnh Phñ mçi níc kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn
t×nh c¶nh cña ngêi lao ®éng. Nh÷ng yªu cÇu gi¶m giê lµm,
c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng, ®¶m b¶o cuéc sèng cña ngêi
lao ®éng dÇn ®îc quy ®Þnh thµnh c¸c chÝnh s¸ch b¾t
buéc ®èi víi mçi níc.
§iÓn h×nh lµ vµo n¨m 1850, díi thêi Thñ tíng Bismark
cña §øc ®· gióp c¸c ®Þa ph¬ng thµnh lËp quü do ngêi c«ng
nh©n ®ãng gãp ®Ó ®îc trî cÊp lóc rñi ro. Nguyªn t¾c b¶o
hiÓm b¾t buéc b¾t nguån tõ ®©y, ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i
tham gia ®ãng phÝ. Sau ®ã s¸ng kiÕn nµy ®îc ¸p dông
réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi. BHXH ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn,
thùc hiÖn réng kh¾p c¸c níc vµ ®îc Tæ chøc Lao ®éng
Quèc tÕ ( ILO) th«ng qua trong C«ng íc sè 102 vµo th¸ng 4
n¨m 1952. BHXH ë níc ta ®· manh nha h×nh thµnh tõ thêi
thùc d©n Ph¸p thèng trÞ. Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ChÝnh
phñ níc ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hoµ ®· ban hµnh s¾c
lÖnh 29/ SL ngµy 12/3/1947 vÒ viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm
èm ®au, tai n¹n lao ®éng, hu trÝ. §©y lµ nh÷ng viªn g¹ch
®Çu tiªn x©y dùng nªn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam nh hiÖn
nay.
2. Kh¸i niÖm BHXH.
Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh chóng ta cã thÓ nhËn
thÊy, lóc khëi ®Çu, BHXH chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t,
ph¹m vi ho¹t ®éng nhá hÑp, tríc nhu cÇu cña thùc tiÔn th×
chÝnh s¸ch BHXH ®· nhanh chãng ra ®êi vµ tõng bíc ph¸t
triÓn réng kh¾p. BHXH ®· ®îc tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt
Nam ®Þnh nghÜa nh sau:
“ BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét
phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m
thu nhËp do bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng hoÆc
bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, tö tuÊt
dùa trªn c¬ së mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c
bªn tham gia BHXH, cã sù b¶o hé cña Nhµ níc theo ph¸p
luËt, nh»m b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng cho ngêi lao ®éng
vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x·
héi.”
Qua kh¸i niÖm trªn,
b¶n sau:
cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm c¬
- §èi tîng cña BHXH chÝnh lµ phÇn thu nhËp cña ngêi lao
®éng bÞ biÕn ®éng, gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m
hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng do c¸c biÕn cè nh ®· nªu
trªn tõ ®ã ®Ó gióp æ ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. ChÝnh v× yÕu tè nµy mµ
BHXH ®îc coi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña mçi quèc gia vµ
®îc Nhµ níc quan t©m qu¶n lÝ chÆt chÏ. Còng tïy vµo
®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi níc mµ c¸c quy ®Þnh vÒ ®èi
tîng nµy lµ cã sù kh¸c nhau nhng cïng b¶o ®¶m æn
®×nh ®êi sèng cña ngêi lao ®éng.
- §èi tîng tham gia BHXH lµ gåm ngêi lao ®éng vµ c¶ ngêi
sö dông lao ®éng. Së dÜ ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ
v× chÝnh hä lµ ®èi tîng ®îc hëng BHXH khi gÆp rñi ro.
Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng phÝ lµ thÓ hiÖn sù quan
t©m, tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi ngêi lao ®éng. Vµ sù
®ãng gãp trªn lµ b¾t buéc, ngoµi ra cßn cã sù hç trî cña
Nhµ níc.
- §Ó ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng, ®Ó g¾n bã lîi Ých gi÷a hä, Nhµ níc ®·
®øng ra yªu cÇu c¶ hai bªn cïng ®ãng gãp vµ ®©y còng
lµ chÝnh s¸ch x· héi ®îc thùc hiÖn gãp phÇn æn ®Þnh
cuéc sèng mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt.
Dùa vµo b¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH mµ Tæ chøc
Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) còng ®· ®a ra mét ®Þnh nghÜa
kh¸c nh sau:
“ BHXH lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn
cña m×nh th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng
(b»ng ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ) ®Ó chèng l¹i
t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ mÊt hoÆc
gi¶m mÊt thu nhËp g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng, tuæi giµ, tµn tËt vµ chÕt. H¬n n÷a, BHXH cßn ph¶i
b¶o vÖ cho viÖc ch¨m sãc y tÕ, søc khoÎ vµ trî cÊp cho c¸c
gia ®×nh khi cÇn thiÕt.”
Tõ ®Þnh nghÜa trªn chóng ta thÊy môc tiªu cña BHXH
lµ híng tíi sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ toµn x· héi.
BHXH thÓ hiÖn sù ®¶m b¶o lîi Ých cña x· héi ®èi víi mçi
thµnh viªn tõ ®ã g¾n kÕt mçi c¸ nh©n víi x· héi ®ã.
3. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH.
3.1. B¶n chÊt cña BHXH.
Cã thÓ hiÓu BHXH lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ
mÊt cña ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè nh èm
®au, tai nan lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hoÆc tuæi giµ
lµm mÊt, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, tõ ®ã gióp æn ®Þnh
cuéc sèng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä.
BHXH hiÖn nay ®îc coi lµ mét chÝnh s¸ch x· héi lín cña mçi
quèc gia, ®îc nhµ níc quan t©m vµ qu¶n lÝ chÆt chÏ. BHXH
xÐt vÒ b¶n chÊt bao gåm nh÷ng néi dung sau ®©y:
BHXH lµ sù cÇn thiÕt tÊt yÕu kh¸ch quan g¾n liÒn víi
sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi quan hÖ
gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ngµy cµng
ph¸t triÓn. Do vËy tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ
quyÕt ®Þnh ®Õn sù ®a d¹ng vµ tÝnh hoµn thiÖn cña
BHXH. V× vËy cã thÓ nãi kinh tÕ lµ yÕu tè quan träng
quyÕt ®Þnh tíi hÖ thèng BHXH cña mçi níc.
BHXH, bªn tham gia BHXH, bªn ®îc BHXH lµ ba chñ thÓ
trong mèi quan hÖ cña BHXH. Bªn tham gia BHXH gåm ngêi
lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng (bªn ®ãng gãp), bªn
BHXH lµ bªn nhËn nhiÖm vô BHXH, th«ng thêng th× do c¬
quan chuyªn tr¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî, bªn ®îc
BHXH chÝnh lµ ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Tõ ®ã hä ®îc ®¶m b¶o nh÷ng nhu
cÇu thiÕt yÕu, gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng, gãp phÇn æn
®×nh x· héi.
Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng
cña ngêi lao ®éng cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn( tai
n¹n, èm ®au, bÖnh nghÒ nghiÖp...), còng cã thÓ lµ c¸c rñi
ro kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn( tuæi giµ, thai s¶n, ...).
§ång thêi c¸c biÕn cè nµy cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh lao
®éng hoÆc ngoµi lao ®éng. PhÇn thu nhËp cña ngêi lao
®éng bÞ gi¶m hay mÊt ®i tõ c¸c rñi ro trªn sÏ ®îc thay thÕ
hoÆc bï ®¾p tõ nguån quü tËp trung ®îc tån tÝch l¹i do
bªn tham gia BHXH ®ãng gãp vµ cã thªm sù hç trî cña
NSNN.
3.2. Chøc n¨ng cña BHXH.
Chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH lµ thay thÕ, bï ®¾p
phÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng khi hä gÆp nh÷ng rñi ro
lµm mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc
lµm. Rñi ro nµy cã thÓ lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng tam thêi
hay dµi h¹n th× møc trî cÊp sÏ ®îc quy ®Þnh cho tõng trêng
hîp. Chøc n¨ng nµy quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶
c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH.
§èi tîng tham gia BHXH cã c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng vµ cïng ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH. Quü
nµy dïng ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i rñi ro,
sè ngêi nµy thêng chiÕm sè Ýt. BHXH thùc hiÖn c¶ ph©n
phèi l¹i thu nhËp theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang, gi÷a ngêi
lao ®éng khoÎ m¹nh víi ngêi lao ®éng èm ®au, giµ yÕu...,
gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao ph¶i ®ãng nhiÒu víi ngêi
cã thu nhËp thÊp ph¶i ®ãng Ýt. Nh vËy thùc hiÖn chøc n¨ng
nµy BHXH cßn cã ý nghÜa gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x·
héi, mét môc tiªu quan träng trong chÝnh s¸ch kinh tÕ -x·
héi cña mçi quèc gia.
Nhê cã BHXH mµ ngêi lao ®éng lu«n yªn t©m lao
®éng, g¾n bã víi c«ng viÖc, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.
Tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, t¹o ra
cña c¶i vËt chÊt ngµy cµng nhiÒu h¬n, n©ng cao ®êi sèng
toµn x· héi. NÕu tríc ®©y, sù trî gióp lµ mang tÝnh tù ph¸t,
th× hiÖn nay khi x· héi ®· ph¸t triÓn, viÖc trî gióp ®· ®îc
cô thÓ ho¸ b»ng c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña Nhµ níc. Sù
b¶o ®¶m nµy gióp g¾n bã mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng
vµ x· héi vµ cµng thóc ®Èy h¬n nghÜa vô cña hä ®èi víi x·
héi.
Trong thùc tÕ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, thêi gian lao ®éng... BHXH ®· g¾n bã lîi
Ých gi÷a hä, ®· ®iÒu hoµ ®îc nh÷ng m©u thuÉn gi÷a hä,
lµm cho hä hiÓu nhau h¬n. §©y còng lµ mèi quan hÖ biÖn
chøng hai bªn ®Òu cã lîi, ngêi lao ®éng th× ®îc ®¶m b¶o
cuéc sèng, ngêi sö dông th× sÏ cã mét ®éi ngò c«ng nh©n
h¨ng h¸i, tÝch cùc trong s¶n xuÊt. §èi víi Nhµ níc th× BHXH
lµ c¸ch chi Ýt nhÊt song hiÖu qu¶ nhÊt v× ®· gi¶i quyÕt
nh÷ng khã kh¨n vÒ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gãp
phÇn æn ®Þnh s¶n suÊt, æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi.
4. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña BHXH.
Nh×n chung hÖ thèng BHXH ®îc thùc hiÖn dùa trªn
c¸c nguyªn t¾c sau:
Thø nhÊt lµ nguyªn t¾c ®ãng hëng chia sÎ rñi ro; lÊy
sè ®«ng bï sè Ýt, lÊy cña ngêi ®ang lµm viÖc bï ®¾p cho
ngêi nghØ hëng chÕ ®é BHXH. §©y lµ nguyªn t¾c ho¹t
®éng chung cña ngµnh b¶o hiÓm lµ quü gãp chung cña sè
®«ng bï cho sè Ýt lµ nh÷ng ngêi thiÕu may m¾n gÆp ph¶i
nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng, trong lao ®éng s¶n xuÊt.
PhÇn thÓ hiÖn tÝnh chÝnh s¸ch cña Nhµ níc lµ viÖc rñi ro
trong BHXH kh«ng chØ lµ nh÷ng rñi ro thuÇn tuý nh trong
b¶o hiÓm th¬ng m¹i mµ cßn cã c¶ nh÷ng rñi ro kh«ng
mang tÝnh ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ, thai s¶n,...
Thø hai lµ møc hëng ph¶i thÊp h¬n tiÒn l¬ng lµm c¨n
cø ®ãng BHXH, nhng ph¶i ®¶m b¶o ®îc møc sèng tèi thiÓu
cho ngêi hëng kho¶n trî cÊp ®ã. ViÖc quy ®Þnh trªn lµ
hoµn toµn hîp lÝ vµ còng lµ quy ®Þnh chung cho tÊt c¶ c¸c
níc, song thÊp bao nhiªu cßn tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh
tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi níc trong mçi thêi k× kh¸c
nhau.
Thø ba lµ ph¶i tù chñ vÒ tµi chÝnh, ®©y lµ nguyªn
t¾c quan träng trong chÝnh s¸ch BHXH cña c¸c níc. NÕu
chØ hoµn toµn phô thuéc vµo Ng©n s¸ch Nhµ níc (NSNN)
gièng nh giai ®o¹n tríc c¶i c¸ch n¨m 1995 cña níc ta th×
®©y thùc sù lµ mét g¸nh nÆng lín cña ®Êt níc. ViÖc thµnh
lËp quü BHXH do c¸c bªn tham gia BHXH ®ãng gãp vµ cã sù
hç trî cña Nhµ níc lµ hoµn toµn phï hîp. Quü nµy cã thÓ
qu¶n lÝ theo c¸c c¸ch thøc kh¸c nhau song ®éc lËp víi
NSNN , NSNN chØ bï thiÕu hoÆc tµi trî mét phÇn tuú thuéc
vµo quy ®Þnh cña mçi níc kh¸c nhau.
5. C¸c chÕ ®é cña BHXH.
§èi víi mçi níc cã nh÷ng hoµn c¶nh kinh tÕ, chÝnh trÞ,
x· héi kh¸c nhau nªn BHXH ®îc tæ chøc thùc hiÖn theo
nh÷ng quy ®Þnh riªng kh¸c nhau. BHXH ®îc x©y dùng dùa
vµo c¸c nguyªn t¾c trªn mét c¸ch thèng nhÊt trªn toµn thÕ
giíi vµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh sau cña tæ chøc Lao
®éng Quèc tÕ (ILO) vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch BHXH. Trong
C«ng íc 102 ®îc ILO th«ng qua ngµy 4/6/1952 cã quy ®Þnh
nh÷ng quy ph¹m tèi thiÓu vÒ an toµn x· héi ®· ®a ra 9 chÕ
®é sau:
- Ch¨m sãc y tÕ.
- Trî cÊp èm ®au.
- Trî cÊp thÊt nghiÖp.
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp.
- Trî cÊp tuæi giµ.
- Trî cÊp thai s¶n.
- Trî cÊp tµn tËt.
- Trî cÊp v× mÊt ngêi trô cét gia ®×nh.
C¸c thµnh viªn tham gia C«ng íc ph¶i thùc hiÖn Ýt
nhÊt lµ 3 trong 9 chÕ ®é nãi trªn, trong ®ã ph¶i cã nhÊt
thiÕt 1 trong n¨m chÕ ®é sau ®©y:
- Trî cÊp tuæi giµ.
- Trî cÊp thÊt nghiÖp.
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp.
- Trî cÊp tµn tËt.
- Trî cÊp v× mÊt ngêi trô cét gia ®×nh.
Mçi chÕ ®é trong hÖ thèng BHXH khi x©y dùng ph¶i
dùa trªn c¸c c¬ së ®iÒu kiÖn kinh tÕ, thu nhËp, tiÒn l¬ng, ... §ång thêi, tuú tõng chÕ ®é mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn
c¸c yÕu tè sinh häc, tuæi thä b×nh qu©n, nhu cÇu dinh dìng, ... ®Ó quy ®Þnh c¸c møc ®ãng, møc hëng, thêi gian hëng vµ ®èi tîng hëng cho hîp lÝ. C¸c chÕ ®é BHXH cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y:
+ C¸c chÕ ®é ®îc x©y dùng theo luËt ph¸p cña mçi níc.
+ HÖ thèng c¸c chÕ ®é mang tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro,
chia sÎ tµi chÝnh.
+ Mçi chÕ ®é ®îc chi tr¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc
®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH.
+ PhÇn lín c¸c chÕ ®é lµ chi tr¶ ®Þnh k×.
+ §ång tiÒn ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn chi tr¶ vµ
thanh quyÕt to¸n.
+ Chi tr¶ BHXH nh lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ ®é BHXH.
+ Møc chi tr¶ cßn phô thuéc vµo quü dù tr÷. NÕu quü
dù tr÷ ®îc ®Çu t cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ
cao vµ æn ®Þnh.
+ C¸c chÕ ®é BHXH cÇn ph¶i ®îc ®iÒu chØnh ®Þnh
k× ®Ó ph¶n ¸nh hÕt sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ
-x· héi.
6. Quü BHXH vµ ph©n lo¹i quü BHXH.
6.1. Quü BHXH.
Nh chóng ta ®· t×m hiÓu trong phÇn 1 ë trªn th× sù
ra ®êi cña quü BHXH lµ mét bíc ngoÆt lín ®èi víi ngµnh
BHXH trªn toµn thÕ giíi. Quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh
®éc lËp, tËp chung n»m ngoµi NSNN vµ ®îc h×nh thµnh tõ
c¸c nguån sau ®©y:
- Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp,
- Ngêi lao ®éng ®ãng gãp,
- Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm,
- C¸c nguån kh¸c (nh c¸ nh©n vµ tæ chøc tõ thiÖn
ñng hé, l·i tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t quü nhµn rçi).
Tr¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp BHXH cho ngêi lao
®éng ®îc ph©n chia cho c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông
lao ®éng trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng. §iÒu nµy kh«ng
ph¶i sù chia sÎ rñi ro, mµ lµ lîi Ých gi÷a hai bªn. Sù ®ãng
gãp mét phÇn quü cña ngêi sö dông lao ®éng cho ngêi lao
®éng sÏ tr¸nh ®îc nh÷ng thiÖt h¹i kinh tÕ do ph¶i chi ra
mét kho¶n tiÒn lín khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng
mµ m×nh thuª mín. §ång thêi, nã cßn gãp phÇn gi¶m bít
m©u thuÉn, kiÕn t¹o mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a chñ- thî.
VÒ phÝa ngêi lao ®éng, sù ®ãng gãp cña hä võa thÓ hiÖn
sù tù g¸nh chÞu chÝnh nh÷ng rñi ro cña chÝnh m×nh, võa
cã ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch chÆt
chÏ.
PhÇn lín c¸c níc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®îc h×nh
thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn. Tuy nhiªn, ph¬ng thøc ®ãng
gãp vµ møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH cã kh¸c
nhau tuú thuéc quy ®Þnh cña mçi níc. HiÖn nay møc ®ãng
gãp BHXH cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng hiÖn
vÉn cßn hai quan ®iÓm. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng,
ph¶i c¨n cø vµo møc l¬ng c¸ nh©n vµ quü l¬ng c¬ quan,
doanh nghiÖp. Quan ®iÓm thø hai l¹i cho r»ng, ph¶i c¨n cø
vµo møc thu nhËp c¬ b¶n cña ngêi lao ®éng ®îc c©n ®èi
chung trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó x¸c ®Þnh
møc ®ãng gãp. VÒ møc ®ãng gãp BHXH, mçi níc l¹i cã
nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau. Mét sè níc quy ®Þnh ngêi sö
dông lao ®éng ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai
n¹n lao ®éng, ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia
®×nh, c¸c chÕ ®é cßn l¹i c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông
lao ®éng cïng ®ãng gãp mçi bªn mét phÇn b»ng nhau.
Trong ®ã, mét sè níc kh¸c l¹i quy ®Þnh, ChÝnh phñ bï thiÕu
cho quü BHXH hoÆc chÞu toµn bé chi qu¶n lÝ BHXH ....
Quü BHXH ®îc sö dông ®Ó chi tr¶ chñ yÕu cho hai
môc ®Ých sau: thø nhÊt lµ chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é
BHXH nh ®· nªu ë môc 5, cßn l¹i lµ chi tr¶ cho chi phÝ sù
nghiÖp qu¶n lÝ BHXH. Trong hai kho¶n chi ®ã th× kho¶n
chi thø nhÊt lµ quan träng vµ chiÕm phÇn lín trong quü
BHXH. C¸c kho¶n trî cÊp nµy còng ®îc quy ®Þnh vÒ møc trî
cÊp vµ thêi gian hëng mét c¸ch cô thÓ vµ cã sù kh¸c biÖt
®èi víi tõng chÕ ®é. T¹i nh÷ng níc kh¸c nhau th× c¸c
kho¶n trî cÊp nµy còng ®îc quy ®Þnh kh¸c nhau.
6.2. Ph©n lo¹i quü BHXH:
Tuú theo môc ®Ých vµ c¸ch tæ chøc cña nh÷ng hÖ
thèng BHXH trªn thÕ giíi mµ quü BHXH ®îc ph©n lo¹i kh¸c
nhau:
- Ph©n lo¹i theo c¸c chÕ ®é bao gåm: Quü hu trÝ, tö
tuÊt; Quü tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp; Quü
thÊt nghiÖp; Quü èm ®au thai s¶n.
- Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt sö dông bao gåm: Quü ng¾n
h¹n ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é ng¾n h¹n nh èm ®au,
thai s¶n, tai n¹n lao ®éng lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng
t¹m thêi; Quü dµi h¹n ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho c¸c chÕ
®é nh hu trÝ, tö tuÊt.
- Ph©n lo¹i theo ®èi tîng tham gia bao gåm: Quü cho
c«ng chøc Nhµ níc, quü cho lùc lîng vò trang, quü cho
lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp, quü cho c¸c ®èi tîng cßn l¹i.
ViÖc ph©n lo¹i quü nh trªn cÇn ®îc thùc hiÖn vµ c©n
nh¾c tr¸nh nh÷ng t×nh tr¹ng ph©n nhá quü dÔ g©y ra
t×nh tr¹ng mÊt tËp trung, kh«ng cã sù bæ xung vµ hç trî lÉn
nhau. ViÖc ph©n chia quü kh«ng hîp lÝ sÏ dÉn tíi nh÷ng ¶nh
hëng xÊu ®Õn viÖc chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng, ®Æc biÖt lµ
vÊn ®Ò qu¶n lÝ quü mét c¸ch hîp lÝ. Dùa trªn c¸c c¸ch tæ
chøc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é mµ mçi níc l¹i cã nh÷ng quy
®Þnh kh¸c nhau vÒ c¸c quü thµnh phÇn. C¸c quü thµnh
phÇn ph¶i thùc sù phï hîp víi hÖ thèng BHXH ®ã.
II. Qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH.
1. Kh¸i niÖm chung vÒ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH.
Tríc tiªn chóng ta cÇn hiÓu kh¸i niÖm vÒ qu¶n lÝ.
Qu¶n lÝ lµ nh÷ng ho¹t ®éng nh»m t¸c ®éng mét c¸ch cã
tæ chøc, cã ®Þnh híng cña chñ thÓ qu¶n lÝ vµo mét ®èi tîng qu¶n lÝ nhÊt ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh c¸c qu¸ tr×nh x·
héi vµ hµnh vi cña con ngêi tõ ®ã cã thÓ duy tr× ®îc tÝnh
æn ®Þnh cña ®èi tîng. §èi tîng cña qu¶n lÝ ë ®©y lµ tµi
chÝnh BHXH, tµi chÝnh BHXH lµ mét thuËt ng÷ thuéc ph¹m
trï tµi chÝnh chØ mét m¾t kh©u tµi chÝnh tån t¹i ®éc lËp
trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Tµi chÝnh BHXH tham
gia vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån tµi
chÝnh nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia
®×nh hä khi gÆp rñi ro tõ ®ã ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nh vËy, nh×n réng ra th× qu¶n lÝ
tµi chÝnh BHXH lµ viÖc sö dông tµi chÝnh BHXH nh mét
c«ng cô qu¶n lÝ x· héi cña Nhµ níc. Nhµ níc th«ng qua ho¹t
®éng tµi chÝnh BHXH ®Ó thùc hiÖn môc tiªu qu¶n lÝ x· héi
®ã lµ ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho nh©n d©n tríc
nh÷ng rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay
khi vÒ giµ, gióp ngêi lao ®éng yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt,
gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. BHXH thÓ hiÖn
tÝnh u viÖt cña mçi quèc gia, mçi thÓ chÕ x· héi . Cßn hiÓu
theo nghÜa hÑp th× qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH lµ qu¶n lÝ thu
chi BHXH. Nh vËy qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH chñ yÕu liªn quan
tíi viÖc lµm thÕ nµo ®Ó ho¹t ®éng thu chi quü BHXH ®îc
thùc hiÖn mét c¸ch b×nh thêng tríc nh÷ng biÕn ®éng cña
m«i trêng. BiÕn ®éng ë ®©y lµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ ®èi
tîng tham gia, ®èi tîng hëng, biÕn ®éng cña m«i trêng
sèng, m«i trêng kinh tÕ ..., nh÷ng biÕn ®éng t¸c ®éng trùc
tiÕp ®Õn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng, ®Õn viÖc thu chi
quü BHXH, ¶nh hëng tíi sù ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH. Néi
dung cña qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH chñ yÕu lµ sù lùa chän vµ
x¸c ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é, quy chÕ vÒ tµi chÝnh
BHXH mét c¸ch hîp lÝ vµ lÊy ®ã lµm c¨n cø ®Ó ra quyÕt
®Þnh cô thÓ cña thu chi BHXH thùc hiÖn môc tiªu cña Nhµ
níc ®Æt ra.
Khi thùc hiÖn qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH cÇn chó ý hai
nguyªn t¾c chñ yÕu sau:
- Qu¸ tr×nh qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ph¶i lu«n ®îc tÝnh to¸n, so s¸nh vµ c©n ®èi trong tr¹ng th¸i
®éng: Bëi v× lîng tiÒn mÆt cña quü biÕn ®éng theo tõng
chÕ ®é trî cÊp BHXH kh¸c nhau, lîng lao ®éng biÕn ®éng
mét c¸ch thêng xuyªn nªn trong qu¶n lÝ, ®Æc biÖt lµ kh©u
lËp kÕ ho¹ch ph¶i chó träng tíi vÊn ®Ò nµy. §©y còng lµ
mét ®Æc thï trong ngµnh B¶o hiÓm nãi chung vµ BHXH nãi
riªng v× tÝnh ®¶o ngîc chu k× kinh doanh tøc lµ thu phÝ tríc chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é sau. Tuy cã sù hç trî cña NSNN,
song qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ph¶i gãp phÇn gi¶m g¸nh
nÆng cho NSNN vµ vÉn thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi nµy
mét c¸ch tèt nhÊt.
- Quü BHXH ph¶i ®îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn: Nh
trªn ®· ®Ò cËp th× ngµnh B¶o hiÓm cã ®Æc thï thu phÝ tríc, chi tr¶ sau, thêi gian ®ãng vµ thêi gian hëng cã thÓ kÐo
dµi, ®ång tiÒn cã gi¸ trÞ vÒ mÆt thêi gian. Do vËy cÇn
®Çu t ®Ó b¶o tån vµ t¨ng trëng quü mét c¸ch hîp lÝ. §Ó
®¶m b¶o nguyªn t¾c nµy c¬ quan BHXH ph¶i t¨ng cêng
kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng thu chi vµ qu¶n lÝ quü thùc
hiÖn ®Çu t phÇn quü nhµn rçi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ
tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau:
+An toµn: Môc ®Ých cña quü lµ b¶o ®¶m chi tr¶ l¬ng hu
vµ c¸c trî cÊp BHXH cho ngêi lao ®éng. V× vËy, quü dï cã
®Çu t vµo lÜnh vùc nµo còng ph¶i ®¶m b¶o an toµn cho
kho¶n ®Çu t ®ã. §¶m b¶o an toµn lµ kh«ng chØ b¶o toµn
vèn ®Çu t vÒ danh nghÜa, mµ cßn lµ b¶o toµn vÒ c¶ gi¸ trÞ
thùc tÕ, ®iÒu nµy cµng cã ý nghÜa quan träng trong thêi
k× l¹m ph¸t. Nãi c¸ch kh¸c th× ®Çu t quü ph¶i lùa chän
lÜnh vùc ®Ó gi¶m thiÓu rñi ro.
+ HiÖu qu¶: §©y lµ môc tiªu cña viÖc ®Çu t t¨ng trëng
quü do vËy nguyªn t¾c nµy rÊt quan träng vµ ph¶i ®îc ®i
liÒn víi nguyªn t¾c thø nhÊt. L·i ®Çu t kh«ng chØ gãp phÇn
®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho c¸c kho¶n chi mµ cßn
gãp phÇn cho phÐp h¹ tØ lÖ ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng
vµ ngêi sö dông lao ®éng.
+ Kh¶ n¨ng thanh to¸n (tÝnh lu chuyÓn cña vèn): §©y
còng lµ yªu cÇu ®Æc thï cña nghµnh do c¸c kho¶n chi tr¶ lµ
ph¸t sinh sau vµ kÐo dµi nªn c¸c kho¶n ®Çu t ph¶i ®¶m
b¶o tÝnh thanh kho¶n ®Ó dÔ dµng chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng
kÞp thêi. §Æc biÖt tr¸nh nh÷ng kho¶n ®Çu t dÔ víng vµo
nh÷ng vÊn ®Ò tån kho¶n. C¸c h×nh thøc ®Çu t dÔ thanh
kho¶n vµ an toµn thêng ®îc u tiªn thùc hiÖn tríc.
+ Cã lîi Ých kinh tÕ, x· héi: Lµ mét quü tµi chÝnh ®Ó thùc
hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, do ®ã trong qu¸ tr×nh ®Çu t ph¶i
lu ý ®Õn viÖc n©ng cao phóc lîi cho ngêi d©n, ph¶i ra søc
c¶i thiÖn chÊt lîng chung cho ®êi sèng d©n c cña ®Êt níc.
C¸c h×nh thøc, h¹ng môc ®Çu t ph¶i ®Æt vÊn ®Ò hiÖu
qu¶ kinh tÕ x· héi lªn hµng ®Çu. Ho¹t ®éng ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH kh¸c víi c¸c ho¹t ®éng ®Çu t kh¸c víi môc
tiªu lîi nhuËn lµm ®Çu v× BHXH chÝnh lµ mét chÝnh s¸ch
quan träng trong hÖ thèng An sinh x· héi cña mçi níc.
2. Néi dung qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH.
Nh×n chung, qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH bao gåm bèn néi
dung c¬ b¶n sau:
- Qu¶n lÝ thu BHXH.
- Qu¶n lÝ chi BHXH.
- Qu¶n lÝ ho¹t ®éng ®Çu t t¨ng trëng quü.
- Qu¶n lÝ c©n ®èi quü BHXH.
2.1. Qu¶n lÝ thu BHXH.
Qu¶n lÝ thu gi÷ vai trß quan träng vµ quyÕt ®Þnh
®Õn sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh thu BHXH, tõ ®ã quyÕt
®Þnh ®Õn søc m¹nh quü BHXH ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc chi
tr¶ cho c¸c chÕ ®é trî cÊp. Tríc tiªn chóng ta ph¶i n¾m ®îc
néi dung thu gåm hai kho¶n thu tõ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng. §©y lµ kho¶n thu lín nhÊt vµ ®ãng vai trß
quan träng, quyÕt ®Þnh. C¸c kho¶n thu kh¸c nh: thu tõ c¸c
quü cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ thiÖn hay sù hç trî cña
NSNN lµ nhá, NSNN chØ bï ®¾p cho nh÷ng trêng hîp cÇn
thiÕt. H¬n n÷a ®©y lµ kho¶n thu mµ tæ chøc BHXH còng
kh«ng thÓ tù ®iÒu chØnh ®îc v× nã mang tÝnh thô ®éng.
Do vËy mµ c«ng t¸c qu¶n lÝ thu chØ tËp chung vµo nguån
thu tõ hai ®èi tîng chÝnh ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao
®éng. Néi dung cña qu¶n lÝ thu l¹i tËp chung vµo ba ®èi tîng chÝnh sau ®©y:
Qu¶n lÝ ®èi tîng tham gia BHXH: §©y lµ viÖc ®Çu
tiªn mµ mçi tæ chøc BHXH khi thùc hiÖn quan t©m ®Õn,
thêng c¸c ®èi tîng nµy ®îc quy ®Þnh râ trong c¸c v¨n b¶n
quy ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ níc. H¬n thÕ n÷a BHXH còng
ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c san sÎ rñi ro vµ tu©n theo quy
luËt sè ®«ng bï sè Ýt nªn viÖc tham gia ®Çy ®ñ cña c¸c
®èi tîng tham gia BHXH lµ viÖc rÊt quan träng. Qu¶n lÝ ®èi
tîng tham gia cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau:
+ Qu¶n lÝ sè lîng ®¨ng kÝ tham gia BHXH.
+ Qu¶n lÝ ®èi tîng b¾t buéc tham gia BHXH theo quy
®Þnh.
+ Qu¶n lÝ c«ng t¸c cÊp sæ BHXH: V× ®©y lµ c¨n cø
x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh ®ãng gãp, ngµnh nghÒ lao ®éng, thêi
gian lao ®éng, tªn ngêi lao ®éng vµ mét sè th«ng tin kh¸c.
Qu¶n lÝ quü l¬ng cña c¸c doanh nghiÖp: Theo
nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh nh ngµy nay th× phÝ thu BHXH
thêng ®îc tÝnh theo phÇn tr¨m tæng quü l¬ng cña doanh
nghiÖp vµ tiÒn l¬ng th¸ng cña ngêi lao ®éng nªn quü l¬ng
cßn lµ c¬ së ®Ó qu¶n lÝ thu mét c¸ch thuËn lîi. Dùa trªn
quü l¬ng cña doanh nghiÖp BHXH cã thÓ ®¶m b¶o thu
®óng, thu ®ñ vµ h¹n chÕ ®îc t×nh tr¹ng gian lËn trèn
®ãng BHXH. Bªn c¹nh ®ã chÝnh c¸c doanh nghiÖp trë
thµnh nh÷ng “®¹i lÝ” thùc hiÖn thu vµ chi tr¶ trùc tiÕp cho
mét vµi chÕ ®é lµ thùc sù thuËn lîi cho c«ng t¸c thu phÝ nãi
riªng vµ c«ng t¸c thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH nãi chung.
Qu¶n lÝ tiÒn thu BHXH: C¸c ®¬n vÞ, doanh nghiÖp
sÏ thùc hiÖn nép phÝ th«ng qua tµi kho¶n cña BHXH. Do
vËy, BHXH khã n¾m b¾t ®îc t×nh h×nh thu. §Ó ®¶m b¶o
thu ®óng, thu ®ñ, kÞp thêi cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng
vÒ thêi gian nép, hÖ thèng tµi kho¶n thu nép ph¶i thuËn lîi
vµ an toµn cho viÖc nép. ViÖc n¾m b¾t t×nh h×nh thu
BHXH gióp qu¶n lÝ quü dÔ dµng, kÞp thêi ®iÒu chØnh vµ
®¶m b¶o cho c«ng t¸c chi tr¶ ®îc thùc hiÖn mét c¸ch tèt
nhÊt. Trong néi dung qu¶n lÝ thu BHXH, tÊt c¶ c¸c ®ãng
gãp BHXH sÏ ®îc qu¶n lÝ chung mét c¸ch thèng nhÊt, d©n
chñ, c«ng khai trong toµn hÖ thèng.
2.2. Qu¶n lÝ chi BHXH.
C¸c kho¶n chi BHXH bao gåm c¸c kho¶n chi cho c¸c
chÕ ®é, chi qu¶n lÝ vµ chi kh¸c. Trong ®ã cã thÓ nãi hai
kho¶n chi ®Çu lµ rÊt lín ®Æc biÖt lµ chi cho c¸c chÕ ®é,
h¬n n÷a kho¶n chi nµy chÝnh lµ thÓ hiÖn sù b¶o ®¶m cuéc
sèng cña chÝnh s¸ch BHXH. V× vËy nh¾c ®Õn qu¶n lÝ chi
lµ nh¾c ®Õn hai néi dung chÝnh sau:
Qu¶n lÝ ho¹t ®éng chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é: Môc
tiªu cña ho¹t ®éng qu¶n lÝ chi kh«ng víi môc ®Ých gi¶m
kho¶n chi nµy mét c¸ch lín nhÊt cã thÓ mµ qu¶n lÝ ®Ó
tr¸nh t×nh tr¹ng chi sai chÕ ®é hoÆc chi kh«ng ®óng ®èi
tîng võa tr¸nh l·ng phÝ l¹i ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c ®èi
tîng tham gia BHXH. Do vËy, ®Ó ®¶m b¶o chi tr¶ trî cÊp
®óng chÕ ®é, ®óng ®èi tîng, kÞp thêi cÇn cã ph¬ng thøc
- Xem thêm -