Tài liệu Chuyên đề luyện thi đại học bài thơ - đàn ghi ta của lor-ca

CHUYÊN ĐỀ LUYỆN THI ĐẠI HỌC BÀI THƠ: Đ ÀN GHI TA CỦA LOR-CA - THANH THẢO - GV: Hoàng Quyết - Tổ Ngữ văn Trường THPT chuyên Vĩnh Phúc A. MỤC ĐÍCH – YÊU CẦU 1. Nội dung - Nắm chắc kiến thức cơ bản về tác giả Thanh Thảo. - Nắm chắc và phân tích được giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ trên cái nhìn nhiều chiều, kể cả so sánh với những tác phẩm khác trong chương trình. 2. Kĩ năng Ôn luyện và hình thành cho học sinh các dạng đề: - Tái hiện kiến thức về tác giả, tác phẩm. - Phân tích, bình giảng một đoạn thơ. - Phân tích một khía cạnh nội dung của một bài thơ. - Phân tích một khía cạnh nghệ thuật của một bài thơ. - Phân tích hình tượng nhân vật trữ tình trong thơ. - kiểu bài so sánh. 3. Phương pháp - Phát phiếu học tập cho học sinh, yêu cầu học sinh làm đề cương theo nhóm. - Tổ chức ôn luyện và trả bài trên lớp. 1 B. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ I. HỆ THỐNG ĐỀ 02 ĐIỂM Đề 1: trình bày những hiểu biết cơ bản của anh, chị về nhà thơ Thanh Thảo 1. Tiểu sử - Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Công, sinh năm 1946, quê ở xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Tốt nghiệp Khoa Văn trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, ông trực tiếp tham gia chiến đấu ở chiến trường miền Nam. - Từ 1975, Thanh Thảo hoạt động văn nghệ và báo chí. Ông là phó Chủ tịch Hội đồng thơ Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Quảng Ngãi. Năm 1979 ông được nhận Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam với tập thơ Dấu chân qua trảng cỏ. 2. Văn nghiệp a. Vị trí - Thanh Thảo là lứa nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ - Với ngót 40 năm cầm bút, Thanh Thảo vừa là một nhà báo kì cựu và một nhà thơ sinh ra để cách tân thơ và viết trường ca. “Trong các nhà thơ chống Mỹ, Thu Bồn là người hùng về trường ca với số lượng lớn và sức vạm vỡ của nó. Nhưng Thanh Thảo mới thực là ông “vua trường ca”. Anh viết dễ có đến cả chục bản trường ca” (Chu Văn Sơn) b. Tác phẩm tiêu biểu + Những người đi tới biển (1977 - trường ca). + Dấu chân qua trảng cỏ (1978 - thơ). + Khối vuông ru-bích (1985 - thơ). + Từ một đến một trăm (1988 - thơ). + Những ngọn sóng mặt trời (1994 - trường ca). + Cỏ vẫn mọc (2002 - trường ca)… c. Những nét đặc điểm chính của thơ Thanh Thảo. * Nội dung: 2 - Tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. Thơ Thanh Thảo viết về đề tài nào cũng đều đậm chất triết lí. - Có người bảo Thanh Thảo là nhà thơ công dân, chỉ trăn trở chuyện bổn phận với dân nước, thời cuộc. Tuy nhiên, chất người chính là nỗi trăn trở, niềm day dứt cả đời Thanh Thảo ! “tôi yêu chất người đầu tiên những giọt sương lặn vào lá cỏ qua nắng gắt qua bão tố vẫn giữ lại cái mát lành đầy sức mạnh vẫn long lanh bình thản trước vầng dương” Bùng nổ của mùa xuân) nơi vỡ vụn dưới chân ta những mảng đêm hèn nhát những gương mặt ngẩng lên lấp lánh chất người. (Thử nói về Hạnh Phúc) đất nước đẹp mênh mang đất nước thấm tự nhiên đến tận cùng máu thịt chỉ riêng cho Người, chúng tôi dám chết ! đêm nay ai cầm tay nhau vào tiệc cưới ai thức trắng lội sình ai trầm ngâm viết những câu thơ thông minh ai trả nghĩa đời mình bằng máu màu đỏ thật không ồn ào máu lặng lẽ ướt đầm ngực áo ( Một người lính nói về thế hệ mình ) - Như thế, quan tâm đến chất người viết hoa là tiếp cận con người trên tinh thần nhân văn chủ nghĩa. Mạch trữ tình trong thơ ông đều hướng tới những vẻ đẹp của nhân cách: nhân ái, bao dung, can đảm, trung thực và yêu tự do 3 - Đặc biệt, Thanh Thảo luôn kiếm tìm “chất người” ở những nhân cách thanh cao, bất khuất, tâm hồn phóng khoáng và yêu tự do như: Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Ê-xê-nhin, Lor-ca…Hay những vẻ đẹp vô danh, lặng thầm mà bất diệt. Thanh Thảo miệt mài viết về cả những nghĩa sĩ Cần Giuộc (Những nghĩa sĩ Cần Giuộc), nghĩa sĩ Ba Tơ (Bùng nổ của mùa xuân), về Trương Công Định, Nguyễn Trung Trực (Cỏ vẫn mọc), về Nguyễn Đình Chiểu (Trò chuyện với nhân vật của mình), Cao Bá Quát (Đêm trên cát)... Cho nên, sẽ chẳng có gì là quá lời khi bảo rằng: viết về nghĩa khí và viết bằng nghĩa khí là một mãnh lực của ngòi bút Thanh Thảo. * Nghệ thuật: - Thanh Thảo không ngừng suy ngẫm khôn nguôi về lẽ đời, cả những chiêm nghiệm khôn cùng về cái đẹp, nghệ thuật “Bài hát của hôm nay Thô sơ mà hực sáng Mang lẽ đời đơn giản Nói được tới ngày mai” - Thanh Thảo đã là một ngòi bút ham cách tân. Dù biết rằng phải đương đầu, trả giá. Và đến nay, dấu ấn mạnh mẽ anh gieo vào lòng người đọc cũng là những táo bạo của một bản lĩnh dám dấn thân, dám tiên phong. Đó không phải là những dấu chân in trên trảng cỏ thời gian hiền lành, mà những dấu chân mở lối giữa chông gai nhiều khi rớm máu. - Thanh Thảo đã thành thi sĩ say mê tìm kiếm cái trật tự trong cái hỗn loạn. Rubich - đó là cấu trúc của thơ ! Các bài thơ Thanh Thảo, do liên kết theo kiểu cấu trúc như thế, thường có vẻ lỏng hơn, cảm xúc thơ, chất thơ (theo quan niệm truyền thống) như mờ hơn, chìm hơn, lạnh hơn. Nhưng thực ra đó là thứ thơ nhiều tiết chế về cảm xúc. Thứ thơ không bỏ cảm xúc thay bằng cảm giác, mà dùng chất nghĩ tạo một kiểu cảm xúc gói kín trong cảm giác. Hệ quả là : nó gợi cảm (gián tiếp) chứ không theo lối truyền cảm (trực tiếp). => Thanh Thảo đã tạo nên những bản giao hưởng thơ và những khối ru-bích thơ. 4 Đề 2: Những hiểu biết của anh, chị về Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca. - Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca (1898-1936), quê ở tỉnh Gra-na-đa miền Nam Tây Ban Nha. - Gar-xi-a Lor-ca được tôn vinh là con hoạ mi của thơ ca Tây Ban Nha. Thơ ông giàu nhạc điệu dân gian. Tình yêu đất nước, nhân dân và thơ ca, âm nhạc, cùng với chất nghệ sĩ tài tử đã khiến Gar-xi-a Lor-ca tự nguyện làm người du ca cùng với cây đàn ghi ta, hát những bản nhạc - thơ của mình. cây đàn ghi ta cất tiếng thở than…. ….nó van vỉ như dòng nước sâu thổn thức như gió thở dài trên đỉnh tuyết lạnh băng ơi! ghi ta trái tim người tử thương dưới năm đầu kiếm sắc. - Gar-xi-a Lor-ca là một tâm hồn trong trắng, một thi sĩ giàu mộng mơ, yêu tha thiết tự do và cái đẹp, một chiến sĩ kiên cường đã chết dưới tay bọn phát xít. - “Lorca là nhà thơ của những giấc mơ, của những linh cảm nhoi nhói, một nhà thơ có thể biến những giấc mơ thành nhịp điệu, có thể biến những linh cảm thành ngôn ngữ. Lorca siêu thực một cách tự nhiên, và hiện thực một cách tự nhiên”. (Thanh Thảo) 5 Đề 3: Nêu xuất xứ, trình bày giá trị nội dung và nghệ thuật cơ bản của bài thơ. 1. Xuất xứ bài thơ - Rút từ tập thơ Khối vuông Ru- bích (1985). - Rubich thuần là một trò chơi, thơ là một chuyện nghiêm túc ; rubich là của vật lí, cơ học, còn thơ là của tâm thức, tâm hồn. Làm sao lại có mối liên hệ giữa chúng ? Dù bề mặt các ô màu có hỗn loạn nhưng tất cả vẫn phải tuân theo quy luật về vận hành của nó ! Đó là trật tự của vũ trụ, trật tự của sự sống. Thiết lập được trật tự cho sự hỗn loạn. Đó là diện mạo căn bản của chất nghĩ ở thơ Thanh Thảo. Và đó cũng chính là tinh thần của nguyên lí rubich: mô hình mở phá bỏ khuôn mẫu, giải phóng cảm xúc và tưởng tượng. 2. Giá trị nội dung - Bài thơ khắc họa thành công hình tượng Lor-ca, một nghệ sĩ du ca lãng tử, một chiến sĩ yêu tự do. Người nghệ sĩ, chiến sĩ ấy suốt cả đời mình đã đấu tranh đòi công lí cho nhân dân và những cách tân trong nghệ thuật. Lor-ca là một tâm hồn bất diệt, một nghệ sĩ chân chính. Nhân cách và tài năng nghệ thuật của ông sẽ sống mãi với muôn đời. - Qua bài thơ, Thanh Thảo bày tỏ tấm lòng tri âm, ngưỡng vọng sâu sắc tới Lor-ca. Nhà thơ cũng gửi tới người đọc một thông điệp đầy tiến bộ: cái đẹp của nhân cách con người, cái đẹp của sự sáng tạo nghệ thuật chân chính sẽ có sức sống bất diệt. Đây cũng là con đường mà Thanh Thảo hằng theo đuổi. 3. Một số đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ a. Thể thơ - Thơ tự do mang phong cách tượng trưng - siêu thực - Quan điểm thẩm mĩ của chủ nghĩa siêu thực và tượng trưng là đề cao cái ngẫu hứng trong thế giới vô thức, đề cao vai trò của cái hỗn độn, phi lôgíc, đề cao sự liên tưởng cá nhân, thơ cần được làm bằng thị giác chứ không chỉ có thính giác. Thể thơ tự do với những câu thơ dài, ngắn không đều số lượng từ co dãn, linh hoạt. Có câu dài 6,7 từ những có câu chỉ có một từ duy nhất. Thanh Thảo đã thoát 6 khỏi những rằng buộc của câu chữ để giải phóng nguồn cảm xúc. Tất cả được tạo bởi sự liên kết bên trong. Đó là sự liên kết suy tường. Bắt đầu bằng tiếng đàn, kết thúc cũng bằng âm hưởng của tiếng đàn tưởng như không bao giờ rứt. Có thể thấy mạch liên tưởng hết sức phóng túng đã giúp những hình ảnh thơ gắn kết thành một thể hoàn chỉnh. Từ hình ảnh người nghệ sĩ với tấm áo choàng đỏ gắt đến tiếng hát “nghêu ngao”, từ ánh mắt hướng về bầu trời cô gái ấy đến nỗi niềm lặng im bất chợt. Tất cả đều hướng vào thể hiện hình tượng người nghệ sĩ Tây Ban Nha đầy bi kịch nhưng bất tử. b. Xây dựng hình ảnh thơ độc đáo - Sáng tạo hình ảnh thơ theo lối lạ hoá, tài hoa bằng việc kết hợp với nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác khiến hình ảnh thơ trở nên sinh động, mang tính biểu trưng mà lại cụ thể hóa, hữu hình: Tiếng đàn bọt nước, tiếng ghi ta nâu, xanh, tròn bọt nước…, giọt nước mắt vằng trăng… - Kết hợp những hình ảnh vốn xa cách nhau trong thực tại để cùng khắc hoạ một hình tượng nghệ thuật. c. Ngôn ngữ và giọng điệu: Thanh Thảo xoá bỏ những liên từ trong thơ. Bài thơ không dấu câu, không viết hoa đầu mỗi dòng thơ tạo nờn cấu trú ngữ pháp độc đáo, nhịp bất thường. Cả bài thơ như một mạch tâm cảm nối liền bởi những hình ảnh đầy tính tượng trưng. Đây cũng là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo là giàu chất suy tư, triết lí, ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực. d. Thanh Thảo đưa chất nhạc vào thơ - Những từ mô phỏng âm thanh của các nốt ghi-ta ( li-la) được “cấy” vào bài thơ một cách tự nhiên. - Cũng cần nhấn mạnh thêm một tính chất khác biệt nũa mà bài thơ mang lại, đó là ngoài cấu trúc tự sự kể về cuộc đời và cái chết của Lor-ca, bài thơ mang dáng dấp cấu trúc của một bản giao hưởng có phần dạo đầu êm ái du dương (khổ 1); có phần phát triển cao trào, gấp gáp (khổ 2,3); có phần kết sâu lắng, trầm lặng (khổ 4-7). Chính chuỗi âm thanh được tao qua cụm từ li la…trở thành hợp âm của khúc mở đầu và hợp âm sau các tấu khúc, tạo ra hình thức vĩ thanh của bàn nhạc giao hưởng. 7 e. Kết cấu: bài thơ có bảy khổ, sáu khổ thơ đầu phải chăng là sáu mặt của khối rubích, khổ cuối chỉ có một câu là sợi dây gắn kết. Dẫu ta xoay như thế nào thì khối rubích thơ ấy vẫn khắc họa rõ nét hình tượng Lor-ca và tâm sự của Thanh Thảo Đề 4: Ý nghĩa nhan đề và lời đề từ của bài thơ “Đàn ghi-ta của Lor-ca” (Thanh Thảo) 1.Tên tác phẩm: - Nội dung chính của bài thơ được thể hiện ở ngay tên bài thơ. Nhiều khi tên tác phẩm có thể gợi mở cho độc giả nội dung chủ yếu, cốt lõi của tác phẩm. Nhan đề bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor-ca” cũng thuộc trường hợp ấy. - Ý nghĩa nhan đề: + Đàn ghi-ta được coi là nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha. Vì thế, ngoài tên gọi chính, ghi-ta còn được nhiều người gọi bằng cái tên khác là Tây Ban Cầm. + Đàn ghi-ta gắn bó thân thiết với Lor-ca trên những nẻo đường ca hát và sáng tạo. Theo nhà thơ Thanh Thảo: cây đàn ghi-ta ở đây là biểu tượng của thơ ca. Như vậy, bài thơ của Thanh Thảo trước hết viết về thơ ca (nghệ thuật) của Lor-ca, là sự suy tư, cảm nhận của Thanh Thảo về thơ Lor-ca. + Đàn ghi ta là biểu tượng cho tình yêu của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha, cho con đường nghệ thuật của tác giả, cho khát vọng cao cả mà Lor-ca nguyện phấn đấu suốt đời. + “Thơ tức là người”, thơ Lor-ca là phần tinh hoa, tinh túy nhất của tâm hồn Lor-ca: “dường như không thể phân biệt được cuộc đời của Lor-ca với thơ ông bởi chúng quện chặt vào nhau và thơ Lor-ca chính là cuộc đời của ông, đúng đến từng câu, từng giây phút một” (Thanh Thảo). cho nên nhan đề bài thơ không chỉ dừng lại ở một nhạc cụ Tây Ban Nha, về thơ của Lor-ca mà sâu thẳm hơn nhan đề bài thơ ấy còn là viết về chính con người Lor-ca. 8 2. Lời đề từ: “khi tôi chết hãy chon tôi với cây đàn” - Lời đề từ của thi phẩm nhiều khi là chiếc chìa khóa mà tác giả trao cho bạn đọc nhằm mở cánh cửa tìm được con đường khai phá, thâm nhập vào tác phẩm. Nó giúp độc giả giải mã những ý nghĩa sâu kín của tác phẩm: - Lời đề từ có xuất xứ từ bài thơ “Ghi nhớ” của Lor-ca. Đây là di chúc sớm của nhà thơ. Sinh thời Lor-ca luôn linh cảm về “một cái chết được báo trước”. khi nào tôi chết hãy vùi xác tôi cùng với cây đàn dới lớp cát. khi nào tôi chết hãy vùi xác tôi giữa rặng cây cam và đám bạc hà. khi nào tôi chết hãy vùi xác tôi, tôi xin các người đó nơi một chiếc chong chóng gió. khi nào tôi chết! - “Hãy chôn tôi với cây đàn” thể hiện tình yêu Tổ quốc nồng nàn và cũng là tình yêu nghệ thuật say đắm của Lor-ca. - “Hãy chôn tôi với cây đàn” còn biểu trưng cho sự nghiệp của Lor-ca, ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật. Nhưng ông sợ một lúc nào đó, thơ ca của mình sẽ là bước cản đối với những người đến sau. Vì vậy, lời đề từ còn là mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới. Đây là một nhân cách cao đẹp. Thông điệp của Lor ca có sự gặp gỡ với Booc ghết, biểu tượng vĩ đại của văn học Acghentina, ông đã nói khi xuống tàu giã biệt bạn bè: “Hỡi tuổi trẻ hãy giết chết Booc ghết”. Hay Trần Dần cũng từng tuyên bố: “Hãy chôn thơ mới”. 9 II. HỆ THỐNG ĐỀ 05 ĐIỂM Đề 5: Phân tích bài thơ “Đàn ghi-ta của Lor-ca” (Thanh Thảo) A. MỞ BÀI - Tác giả: Thanh Thảo là nhà thơ sinh ra để cách tân thơ Việt, một hồn thơ giàu chất triết lí, luôn tìm đến với những vẻ đẹp nhân cách cao cả bằng hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ. Thơ Thanh Thảo vừa có sức lắng đọng, vừa có khả năng lan tỏa kì lạ trong hồn người. Đọc thơ ông, không thể đọc lướt, đọc qua mà cần chậm rãi, nghiền ngẫm và suy tư cùng nhà thơ như nhâm nhi một thứ trà đặc biệt để cảm nhận được vị ngọt sau cùng. - Tác phẩm: Đàn Ghi ta của Lorca rút từ tập thơ Khối vuông Ru- bích (1985) là thi phẩm tiêu biểu của Thanh Thảo. Bài thơ đã chạm đến những giá trị cao cả, thiêng liêng, là triết lí về cái đẹp, về sức sống của nghệ thuật chân chính bằng tiếng nói tri âm của Thanh Thảo đối với người nghệ sĩ Tây Ban Nha Gar-xi-a Lor-ca. B. THÂN BÀI 1. Nhan đề và lời đề từ. (Xem đề 4 – phần I) 2. Khổ 1: Chân dung người nghệ sĩ thiên tài Lor-ca qua cái nhìn ngưỡng vọng của Thanh Thảo. a. Khái quát - Bài thơ có cùng đề tài tri âm, tương ngộ với thi phẩm Kính gửi cụ Nguyễn Du của Tố Hữu. Người đọc dễ nhận thấy lòng tri âm muôn đời của người nhệ sĩ có nét đồng hành khi khai mở con đường thơ. - Trong Kính gửi cụ Nguyễn Du của Tố Hữu – không gian gợi nhớ, gợi thương để dẫn mạch cảm xúc thơ của Tố Hữu cũng bắt nguồn từ Nghi Xuân - quê hương của Tố Như để từ đó mà “bâng khuâng nhớ cụ thương thân nàng Kiều”. Thanh Thảo cũng vậy, nhà thơ đã làm một cuộc hành trình tâm tưởng đến với xứ sở Tây Ba Nha, quê hương Lor-ca. Từ đó vừa khắc hoạ được không gian văn hoá Tây Ba Nha, vừa giới thiệu được hình ảnh của Lor-ca nổi bật trên nền không gian văn hoá đó. 10 b. Hình ảnh Tây Ba Nha - Tây Ba Nha hiện nên qua những hình ảnh mang đậm tính dân tộc: + ¸o choàng đỏ gắt -gợi đấu trường với các đấu sĩ choàng áo đỏ để đấu với bò tót, môn thể thao của Tây Ba Nha đã nổi tiếng trên toàn thế giới. Đồng thời, áo choàng đỏ được đặc tả qua tính từ “gắt” còn gợi nên không gian chính trị - xã hội của Tây Ba Nha lúc bấy giờ thậy oi nồng, tù đọng cùng với nền nghệ thuật già nua, cằn cỗi và thể chế chính trị độc tài thân Phát xít. + Hình ảnh Những tiếng đàn bọt nước và âm thanh li-la, li-la, li-la –> âm thanh tiếng đàn ghi ta – nhạc cụ truyền thống thấm đẫm điệu hồn của. Mặt khác, Li la còn là tên loài hoa Tử đinh hương đầy sức sống của xứ sở Tây Ba Nha. + Vầng trăng, yên ngựa => không gian thảo nguyên bát ngát, mênh mông. Đó là vẻ đẹp của thiên nhiên, tâm hồn con người Tây Ba Nha hết sức tươi đẹp, tự do, phóng khoáng. - Như vậy, Thanh Thảo đã khắc họa thành công bối cảnh văn hóa, chính trị, xã hội đa sắc màu của Tây Ba Nha. Đây là cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành nên tài năng của Lor ca. Đó cũng thời đại đầy dữ dội để xuất hiện một thiên tài. c. Bức chân dung Lor-ca - Trong Kính gửi cụ Nguyễn Du của Tố Hữu dựng lại bức chân dung của Nguỷễn Du qua chân dung Thuý Kiều – nhân vật đặc sắc gắn với thành công nổi bật của đời thơ Nguỷễn Du. Với Thanh Thảo, khi ngưỡng vọng về Lor ca, nhà thơ dùng hình ảnh cây đàn, biểu tượng nghệ thuật của Lor ca và những hình ảnh tượng trưng giàu sức gợi. - Những tiếng đàn bọt nước: + Thanh Thảo đã góp cho nền thơ ca hiện đại Việt Nam một tứ thơ lạ, một hình ảnh độc đáo. Nhệ thuật – ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, âm thanh của tiếng ghi ta được cụ thể hóa qua hình hài của những bọt nước -> gợi âm thanh và hình ảnh. + Trong tương quan với nền nghệ thuật già nua, cằn cỗi của Tây Ba Nha lúc bấy giờ, tiếng đàn bọt nước là biểu trưng cho sự cách tân nghệ thuật hoàn hảo của Lor ca. 11 hình ảnh này xuất hiện ở phần mở đầu đã gợi nhớ Lor ca là một nghệ sĩ rất yêu nhạc dân gian. Ông như một người nghệ sĩ du ca, thơ ông giàu chất nhạc An-đa-lu-xi-a. + Cũng có thể hiểu, hình ảnh tiếng đàn bọt nước tượng trưng cho nghệ thuật cách tân của Lor ca đã nổi lên tròn trịa, trẻ trung, nhảy nhót, thổi bùng lên rồi lại tan biến đi. Hình ảnh thơ gợi ấn tượng về sự trong trẻo như mong manh, dễ vỡ của nghệ thuật cũng như số phận của người nghệ sĩ trước những thế lực bạo tàn. + Nhưng có lẽ, cần hiểu thêm hình ảnh tiếng đàn bọt nước nghiêng về phía những cách tân táo bạo, mới lạ mà Lor ca đóng góp cho nền thơ ca Tây Ba Nha. Nó là âm thanh, sắc điệu, là phong cách riêng, bản lĩnh riêng của Lor ca. - Hình ảnh Lo-ca lồng trong hình ảnh “Tây Ba Nha áo choàng đỏ gắt” + Nơi đấu trường của người đấu sĩ là nơi thể hiện tài năng, dũng khí trong bối cảnh khắc nghiệt nhất. Nó gắn liền với chuyện sinh tử. Hình ảnh thơ không đơn giản kể về chuyện dũng sĩ đấu bò tót mà còn có sức gợi, dựng lên không gian Tây Ba Nha như một đấu trường khổng lồ. + Đó là cuộc đấu quyết tử giữa một bên là khát vọng dân chủ của người chiến sĩ Lor ca và nền chính trị độc tài thân Phát xít; giữa người nghệ sĩ mang khát vọng cách tân nghệ thuật với sự bảo thủ của nền nghệ thuật già nua. + Vì thế, áo choàng đỏ gắt vừa gợi được khí chất ngang tang của người nghệ sĩ yêu tự do, vừa gợi được tính chất quyết liệt trong cuộc đấu tranh giữa ánh sáng – bóng tối, chính – tà, cũ – mới trong nền chính trị và nghệ thuật Tây Ba Nha thời đó. - Hình ảnh vầng trăng, yên ngựa, những trạng thái của người thi sĩ: chếnh choáng, mỏi mòn khắc họa bức chân dung Lor ca người nghệ sĩ lãng tử, lãng du đang ngây ngất say đời, say nghệ thuật, say thơ, say lý tưởng. Tuy vậy, những cụm từ miền đơn độc, mỏi mòn lại gợi ra một hình ảnh khác của Lor ca. Xét ở góc độ nào, trong sáng tạo nghệ thuật cũng như trong tranh đấu Lor ca đều đơn độc. d. Cách thể hiện của Thanh Thảo - Đoạn thơ được viến theo lối tư duy tượng trưng, siêu thực, nghệ thuật tương phản, ngôn ngữ mới mẻ, giàu nhạc tính…đã khắc họa chân thực hình ảnh của Lor ca trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật đậm chất Tây Ba Nha. Qua đó, nhà thơ đã giúp 12 người đọc hình dung ra cuộc đời, thân phận, tính cách của Lor ca, một nghệ sĩ du ca lãng tử, hào hoa có tâm hồn phóng khoáng, khao khát cách tân nghệ thuật, khao khát chế độ dân chủ song Lor ca rất cô đơn. - Cảm xúc thơ của Thanh Thảo cho thấy ông là người am hiểu văn hoá Tây Ba Nha sâu rộng. Đồng thời có thấu hiểu và ngưỡng vọng sâu sắc chân dung và bản lĩnh người - thơ của Lor-ca. 3. Khổ 2, 3: Nỗi bi phẫn trước cái chết oan khuất của Lor ca a.Khái quát: Linh cảm về “một cái chết được báo trước” luôn ám ảnh Lorca và chính nó đã trở thành một trong những động lực lớn nhất của thơ ông. Tình yêu, cái chết và cái đẹp là ba nỗi ám ảnh lớn trong thơ Lor-ca, nó hoán đổi nhau, cái này là tiền đề cho cái kia, kết thành một vòng tròn vĩnh hằng. Lor-ca đã chấp nhận và tôn vinh sự chết như đã chấp nhận và tôn vinh tình yêu, cái đẹp. Giây phút bi phẫn nhất của Lor-ca đó là khi ông bị bọn phát xít Phrăng-cô giết, ném xác xuống giếng để phi tang. Báo chí Tây Ba Nha nói vụ giết Lor-ca vẫn là một trong những vết thương chưa lành ở Tây Ba Nha. b. Bối cảnh của cái chết Tây Ba nha hát nghêu ngao - Ý thơ có hai cách hiểu : + Người nghệ sĩ đấu tranh cho tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật Lor ca đang hát nghêu ngao hoặc Tây Ba Nha hát nghêu ngao qua lời Lor ca. Lor ca không chỉ cất lên tiếng nói, tiếng hát của mình mà còn cất lên tiếng nói của cả dân tộc. + Có thể hiểu mục đích đấu tranh chân chính của Lor-ca chưa được nhiều người thấu hiểu, cho nên Tây Ba Nha vẫn hát nghêu ngao, vẫn cất lên những âm thanh không cùng mục đích với Lor-ca, vẫn tán lạc, vẫn giải sầu bằng thứ âm điệu cổ lỗ mà không có sự liên kết nào, dường như tất cả chưa sẵn sàng nhập cuộc, chưa sẵn sàng chia sẻ, mặc dầu nỗi bất hạnh của cuộc đời họ thì ai cũng cảm thấy. Tất cả 13 dường như vẫn ngóng chờ điều gì đó ở Lor-ca. Vì thế, Tây Ba Nha trở nên kinh hoàng khi nghe tin Lor-ca bị giết hại. c. Giây phút Lor-ca bị sát hại: - Câu thơ bỗng khinh hoành mang tính tự sự, diễn tả chân xác thời điểm cũng như tâm trạng kinh ngạc, bàng hoàng của Lor-ca khi bất ngờ bị bắt, bị điệu về bãi bắn. Chữ “bỗng” cho thấy cái chết đột ngột và đau thương. Con người trong sạch và vô tội Lor-ca dù luôn ám ảnh về cái chết vẫn không thể tin là nó đến sớm thế và bất ngờ đến thế. Cả Tây Ba Nha cũng kinh hoàng khi nghe tin Lor-ca bị sát hại. - Từ “Tây Ba Nha - hát nghêu ngao” đến “bỗng kinh hoàng” là một sự đổ vỡ ghê gớm. Tội ác của các thế lực tàn bạo là kẻ thù đối nghịch của cái đẹp gây nên nỗi kinh hoàng trong lòng người. - Hình ảnh Lor-ca bị hành hình được diễn tả qua nghệ thuật hoán dụ: áo choàng bê bết đỏ. Câu thơ nói đến những giây phút ngỡ ngàng, đau đớn trong cuộc đời của Lorca được miêu tả bằng nghệ thật đối lập. Sự đối lập giữa hát nghêu ngao và áo choàng bê bết đỏ, đó là sự đối lập giữa tự do của người nghệ sĩ với thế lực bạo tàn, giữa tiếng hát yêu đời, vô tư với hành động dã man, tàn bạo. Sự đố lập đã tô đậm cái chết oan khuất của Lor-ca . - Hình ảnh Lor-ca đi về bãi bắn được miêu tả trong tâm thế “như người mộng du” gợi nhiều liên tưởng: + Người mộng du là người ở trong trạng thái vô thức, không hề biết mọi chuyện diễn ra xung quanh mình. + Câu thơ diễn tả tâm trạng ngỡ ngàng, ngơ ngác của Lor-ca, không thể hiểu nổi lý do cái chết của mình. + Hơn thế, ở đây cần hiểu những bước đi của Lor-ca về bãi bắn không phải là sự u muội vì sợ hãi, trái lại nó thể hiện thái độ của người nghệ sĩ dám coi thường, không thèm để tâm đến những thế lực tàn bạo đang cướp đi cuộc sống của mình. Lor-ca chấp nhận cái chết, Lor-ca đã chết một cách nghệ sĩ, Lor-ca chập chờn bước vào cõi tử coi thường mọi đau đớn. d. Cái chết của Lor-ca gắn với tiếng đàn ghita. 14 - Tiếng đàn mang ý nghĩa biểu tượng cho cuộc đời, thơ ca và tâm hồn của Lor-ca . Trong một bài thơ của mình Lor-ca từng miêu tả về tiếng đàn như một sinh mệnh biết buồn, vui và biết nếm trải cả cái chết. Cây đàn ghi ta cất tiếng thở than…. ….nó van vỉ như dòng nước sâu thổn thức như gió thở dài trên đỉnh tuyết lạnh băng ơi! ghi ta trái tim người tử thương dưới năm đầu kiếm sắc. - Khổ thơ thứ 3, Thanh Thảo miêu tả tiếng đàn trên hai bình diện: âm thanh và màu sắc. Bằng những hình ảnh thơ mang phong cách tượng trưng siêu thực được viết với nghệ thật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Dưới bút thơ tài hoa của Thanh Thảo, tiếng đàn ghita đã vỡ ra thành hình, thành sắc để phục sinh cái chết oan khuất của Lor-ca . - Tiếng ghita nâu: màu nâu vốn là màu quen thuộc của vỏ đàn ghita, màu da của cô gái Di-Gan, màu của đất mẹ gợi nỗi buồn da diết, bi thương. Đồng thời,”tiếng ghita nâu” còn là tiếng lòng của Lor-ca trầm tĩnh, nghĩ suy trước cái chết trên con đường chàng bị điệu về bãi bắn. - Tiếng ghita la xanh gắn liền với hình ảnh bầu trời cô gái ấy. Màu xanh là màu của sự sống, hi vọng. Tiếng ghita lá xanh là tiếng đàn hoài niệm về bầu trời tự do cùng tình yêu cao đẹp mà Lor-ca tôn thờ. Có thể hiểu “tiếng ghita lá xanh” chính là tiếng lòng của Lor-ca rất đỗi trẻ trung, tha thiết yêu cuộc sống, yêu con người. Hơn thế, đó phải chăng còn là biểu tượng cho sự sống bất diệt của Lor-ca. Tiếng ghita xanh đối lập với màu đỏ gắt đang bao phủ khắp đất nước Tây Ba Nha. Bọn Phát xít giết Lorca là giết một bài ca về sự sống. - Tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan 15 + Câu thơ của Thanh Thảo như gãy ra làm hai, tiếng đàn như gãy ra, cuộc sống như bỗng bị chấm dứt. + Ta có cảm giác kẻ thù bắn Lor-ca là bắn luôn cây đàn của thi sĩ. Sự hoài niệm của Lor-ca về một tình yêu đẹp đẽ, về bầu trời tự do bị cắt đứt: vỡ tan - một cách đột ngột, tô đậm sự mất mát, choáng váng. Tiếng đàn vỡ tan, bầu trời và tình yêu cũng vỡ tan, những cách tân nghệ thật của Lor-ca cũng dang dở. + Tiếng ghita ở đây mang ý nghĩa tượng trưng cho số phận mong manh, bạch mệnh của người nghệ sĩ khi được ví với hình ảnh “tròn bọt nước vỡ tan”. Đó cũng là số phận của khiếp người nói chung. - “Tiếng ghita ròng ròng máu chảy”: + Tiếng đàn ở đây được Thanh Thảo cảm nhận bằng một hình ảnh thị giác: ròng ròng máu chảy. Nghệ thật nhân hóa đã tạo nên một sức ám ảnh đặc biệt, âm nhạc đã trở thành thân phận, tiếng đàn trở thành một linh hồn, một sinh thể. Tiếng đàn cũng có nỗi đau của nó, cũng chịu nỗi bất hạnh như chính người sáng tạo ra nó. Hình ảnh thơ khiến ta liên tưởng tới tiếng đàn của nàng Kiều xưa bị ép buộc đàn cho Hồ Tôn Hiến: Một cung gió thảm mưa sầu Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay Hay “Nguyệt cầm” của Xuân Diệu: Trăng nhập vào dây cung nguyệt lạnh Trăng thương,trăng nhớ hỡi trăng ngần Đàn buồn,đàn chậm ôi đàn lặng Mỗi giọt rơi tàn như lệ ngân. Với những chi tiết như Giọt rơi tàn, bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay, Xuân Diệu và Nguyễn Du nghiêng về cái thực còn Thanh Thảo thiên về cái ảo. “tiếng ghita ròng ròng máu chảy” như đang động cựa, hấp hối, máu chảy biểu tượng cho tội ác của bọn Phát xít và sự tiếc xót lớn lao của nhà thơ. 16 - Qua vệc phục sinh lại cái chết oan khuất của Lor-ca, Thanh Thảo đã thể hiện nỗi đau với “những vết thương bốc cháy như mặt trời”, đồng thời thể hiện niềm căm phẫn trước tội ác của các thế lực phát xít tàn bạo. 3. Khổ 4 - 7: Tấc lòng xót thương và suy tư về cuộc giã từ của Lor-ca . a. Khổ 4: Tấc l òng xót thương chuyển hóa thành niềm tin bất diệt. * Niềm tiếc xót trước những cách tân nghệ thuật của Lor-ca không có ai nối tiếp: không ai chôn cất tiếng đàn tiếng đàn như cỏ mọc hoang - Hai câu thơ vẫn được viết theo lối tượng trưng để diễn tả cái chết bi thảm của Lorca . - Ý thơ nhắc lại lời di chúc của Lor-ca: “Khi tôi chết hãy chon tôi với cây đàn”. Như thế, ở đây nên hiểu tiếng đàn tượng trưng cho những cách tân nghệ thuật thơ ca của Lor-ca và khát vọng tự do mà ông hằng theo đuổi. - Thanh Thảo đã so sánh “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”. + Có vốn là một hình ảnh quen thuộc trong thơ Thanh Thảo, nó tượng trưng cho sự đơn sơ, khiêm nhường, dân dã, cho sức sống trường tồn, mãnh liệt. + So sánh âm thanh tiếng đàn - vô hình với cỏ - hữu hình, đó là một điều đặc biệt. Thanh Thảo đã hình tượng hóa âm thanh làm cho hình ảnh thơ mở ra nhiều tầng nghĩa: Thứ nhất, hình ảnh thơ biểu trưng cho sự bất diệt của người nghệ sĩ và nghệ thuật chân chính. Lor-ca ra đi nhưng nghệ thuật, vẻ đẹp tâm hồn của ông sẽ sống mãi kiên cường, mọi sự tàn ác không thể hủy diệt được. Thứ hai, có thể hiểu hình ảnh thơ biểu hiện nỗi xót thương trước cái chết đoản mệnh của một thiên tài, nỗi nuối tiếc hành trình cách tân nghệ thuật còn dang dở của Lor-ca và cả của nền văn chương Tây Ba Nha thời đó. *Hình ảnh: “giọt nước mắt vầng trăng lonh lanh trong đáy giếng” - Ý thơ gợi đến cái chết bi thảm của Lor-ca . Theo nhiều tài liệu, ông bị chế độ phát xít giết hại rồi ném xác xuống giếng để phi tang. 17 - “giọt nước mắt” là hình ảnh biểu trưng cho nỗi đau xót, tiếc thương, khóc cho người nghệ sĩ đã xả thân cho tự do, cho nghệ thuật. Đó là nước mắt của những người ngưỡng mộ, của người thân, của Tây Ba Nha và của cả nhân loại tiến bộ đã nhỏ xuống kết lại như vầng trăng. Hay cũng có thể hiểu vầng trăng khóc cho con người nghĩa khí, tài hoa ấy - tiếng khóc mang tầm vóc sử thi. -“ Giọt nước mắt vâng trăng”: câu thơ không có liên từ kết nối nên có một khoảng trống giữa hình ảnh giọt nước mắt với vầng trăng. Đây là một cách tân nghệ thuật độc đáo trong thơ Thanh Thảo. Chuỗi hình ảnh “giọt nước mắt” như, cùng, của, là…”vầng trăng” đã khẳng định tấm lòng tri âm đầy tin tưởng của Thanh Thảo về sự bất tử của Lor-ca. - Hai chữ “long lanh” có nhiều sức gợi. Thơ Thanh Thảo thường dùng những tính từ “lấp lánh”, “lóng lánh”, “long lanh” để gọi lên những “chất người” mà nhà thơ muốn ngợi ca. Hình ảnh “vầng trăng long lanh trong đáy giếng” là lời khẳng định cho vẻ đẹp đầy nhân tính, bất diệt của thơ và người Lor-ca sẽ tỏa sáng đến muôn đời, bất chấp sự hủy diệt tàn bạo của các thế lực tàn ác. b. Khổ 5: Suy tư về cuộc giã từ của Lor ca * Vẫn trên mạch suy tưởng về sự vĩnh hằng, Thanh Thảo đã tạo ra những tương phản, đối lập và chuyển hoá giàu ý nghĩa. đường chỉ tay đã đứt dòng sông rộng vô cùng - Hình ảnh đường chỉ tay là những đường hiện lên thành nét, thành rãnh trong lòng bàn tay của mỗi người. Trên đó có một đường tượng trưng cho sinh mệnh, tượng trưng cho sự sống ngắn dài, hai chữ đã đứt dự báo cho số phận ngắn ngủi. - Hình ảnh dòng sông rộng vô cùng được hiểu theo hai nét nghĩa: + Theo quan niệm dân gian có một dòng sông ngăn cách giữa cõi sống và cõi chết. Mỗi ai khi chết phải đi qua dòng sông ấy mối được siêu sinh. + Dòng sông vô cùng còn biểu tượng cho cõi tạo hoá vô biên. Đó là một cõi khác, một thế giới khác, thế giới của sự vĩnh cửu. 18 - Hai câu thơ gợi sự đối lập giữa cái hữu hạn của cuộc đời với cái vô cùng của tạo hoá từ đó chuyền tải một ý nghĩa sâu sắc về cái chết của Lor ca . Lor ca chết đồng nghĩa với sự giã từ cái hữu hạn để bước sang cái vô cùng. Lời thơ là lời xót đau của tác giả trước sự bạc mệnh của một nghệ sĩ thiên tài. * Khẳng định sự bất diệt của Lor ca, Thanh Thảo đã viết: Lor-ca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc - Thay vì cưỡi trên ngựa như một người du ca, giờ Lor ca ngồi trên chiếc thuyền ghi ta. Chiếc ghi ta tượng trưng cho thơ ca và âm nhạc. Nó là một biến ảnh của tiếng ghi ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh khi sang cõi khác, cõi siêu sinh. Thi sĩ đã đi vào cõi tử bằng chiếc ghi ta mang vẻ đẹp của nghệ thuật cách tân, của khát vọng tự do. - Chiếc thuyền ghi ta có màu bạc. Màu bạc là màu của sự trong trắng, ngay thẳng không chịu quỳ gối trước bất công tàn bạo. Hình ảnh thơ mang vẻ đẹp thần thoại. * Hành động của Lor ca khi từ giã cuộc đời: - ném lá bùa của cô gái Di gan vào xoáy nước: +Lá bùa là vật làm bằng giấy hoặc vải có những dấu hiệu đặc biệt và được tin là có phép màu có thể tránh được những tai ương của số phận. + Lá bùa cô gái Di gan tặng cho Lor ca mong nhà thơ tránh được hiểm nguy. Lor-ca ném lá bùa cho thấy nó không đủ sức mạnh xua đi những rủi ro, hơn thế cho thấy Lor-ca không còn bị ám ảnh bởi cái chết. Thi sĩ đã vượt lên nỗi sợ cái chết thường tình. - ném trái tim vào lặng yên + Trái tim là biểu tượng cho sự sống. + Thanh Thảo hai lần dùng động từ ném diễn tả thái độ dứt khoát như một hành động giã từ, một sự lựa chọn giải thoát với những hệ luỵ ràng buộc trần gian. * Câu thơ cuối: Li la li la li la... - Được tách ra thành một khổ tạo nên kết túc mở cho thi phẩm gợi nhịp thời gian chảy mãi qua âm hưởng của tiếng đàn. 19 - Điệp âm li la gợi hình ảnh những bông hoa Tử đinh hương liên tiếp xoè nở như một cách khẳng định đầy tin tưởng về sự sống bất diệt, vĩnh hằng của Lor ca. Từ cuộc đời nhà thơ Tây Ba Nha đã nở ra những đoá hao li la. - Dòng cảm xúc tiếc xót của Thanh Thảo với Lor-ca là bất tận. C. KẾT BÀI - Bài thơ khắc họa thành công hình tượng Lor-ca, một nghệ sĩ du ca lãng tử, một chiến sĩ yêu tự do. Người nghệ sĩ, chiến sĩ ấy suốt cả đời mình đã đấu tranh đòi công lí cho nhân dân và những cách tân trong nghệ thuật. Lor-ca là một tâm hồn bất diệt, một nghệ sĩ chân chính. Nhân cách và tài năng nghệ thuật của ông sẽ sống mãi với muôn đời. - Qua bài thơ, Thanh Thảo bày tỏ tấm lòng tri âm, ngưỡng vọng sâu sắc tới Lor-ca. Nhà thơ cũng gửi tới người đọc một thông điệp đầy tiến bộ: cái đẹp của nhân cách con người, cái đẹp của sự sáng tạo nghệ thuật chân chính sẽ có sức sống bất diệt. Đây cũng là con đường mà Thanh Thảo hằng theo đuổi. - Với thơ tự do mang phong cách tượng trưng - siêu thực, sáng tạo hình ảnh thơ theo lối lạ hoá, tài hoa, xoá bỏ những liên từ trong thơ, bài thơ không dấu câu, khụng viết hoa đầu mỗi dòng thơ tạo nên cấu trú ngữ pháp độc đáo, nhịp bất thường, những từ mô phỏng âm thanh của các nốt ghi-ta ( li-la) được “cấy” vào bài thơ một cách tự nhiên… tất cả làm nên một kiệt tác. Đề 6: Cảm nhận về vẻ đẹp của bức chân dung người nghệ sĩ thiên tài Lor ca qua đoạn thơ sau: những tiếng đàn bọt nước ......................................... trên yên ngựa mỏi mòn  Hướng dẫn: Tham khảo mục 2 đề 5 20