Tài liệu Chương iv hệ sinh thái, sinh quyển và hệ sinh thái với quản lý tài nguyên thiên nhiên. thí điểm soạn một số giáo án điện tử thuộc chương iii và chương iv phần sinh thái họ

LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c Lêi c¶m ¬n Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ThÇy c« gi¸o ë khoa, c¸c ThÇy c« gi¸o tæ bé m«n ph­¬ng ph¸p d¹y sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp tr­êng §¹i häc s­ ph¹m Hµ Néi 2 ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt tíi thÇy gi¸o Tr­¬ng §øc B×nh, ng­êi ®· tËn t×nh h­íng dÉn, chØ b¶o vµ truyÒn ®¹t kinh nghiÖm trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi cña em. LÇn ®Çu lµm quen víi c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc, ®Ò tµi cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, rÊt mong ®­îc sù chØ b¶o, ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c ThÇy c« vµ c¸c b¹n sinh viªn ®Ó ®Ò tµi cña em ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Sinh viªn Ph¹m ThÞ Hång H¹nh Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 1 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c Lêi cam §oan Kho¸ luËn tèt nghiªp nµy ®­îc h×nh thµnh d­íi sù h­íng dÉn cña Th.S Tr­¬ng §øc B×nh. T«i xin cam ®oan r»ng ®©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t«i. NÕu sai t«i hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm. Sinh viªn: Ph¹m ThÞ Hång H¹nh Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 2 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c Môc lôc Trang PhÇn më ®Çu........................................................................................................ 5 1. Lý do trän ®Ò tµi ..................................................................................... 6 2. Môc ®Ých nghiªn cøu .............................................................................. 6 3. NhiÖm vô nghiªn cøu ............................................................................. 7 4. §èi t­îng nghiªn cøu ............................................................................. 7 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ........................................................................ 8 6.ý nghÜa khoa häc……………………………………………..………... 9 Néi dung .............................................................................................................. 9 1. C¬ së lý luËn .......................................................................................... 9 2. Néi dung nghiªn cøu .............................................................................13 Ch­¬ng III: QuÇn x· sinh vËt Bµi 56. Kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x· ...........................13 Bµi 57. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c loµi trong quÇn x· ......................................27 Bµi 58. Mèi quan hÖ dinh d­ìng ...............................................................31 Bµi 59. DiÔn thÕ sinh th¸i ..........................................................................42 Ch­¬ng IV: HÖ sinh th¸i, sinh quyÓn vµ sinh th¸i häc víi qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Bµi 60. HÖ sinh th¸i ...................................................................................45 Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 3 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c Bµi 61. Sù chuyÓn ho¸ vËt chÊt trong hÖ sinh th¸i .....................................49 Bµi 62. Sù chuyÓn ho¸ vËt chÊt trong hÖ sinh th¸i (tiÕp theo)...................51 Bµi 63. Dßng n¨ng l­îng trong hÖ sinh th¸i ..............................................53 Bµi 64. Sinh quyÓn ....................................................................................55 Bµi 65. Sinh th¸i häc vµ viÖc qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ....................64 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ .......................................................................................67 Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................................69 Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 4 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. Trong t­¬ng lai, lîi thÕ sÏ thuéc vÒ c¸c Quèc gia cã lùc l­îng lao ®éng ®­îc ®µo t¹o ngang tÇm quèc tÕ víi nh÷ng yªu cÇu cao cña nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Trong ®ã, khoa häc c«ng nghÖ lµ lùc l­îng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi. V× thÕ ®ßi hái cÇn ph¶i cã ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é khoa häc hiÓu biÕt s©u réng, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, tiÕp cËn nhanh chãng víi sù tiÕn bé v­ît bËc cña khoa häc kü thuËt. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã ®ßi hái ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nãi chung vµ tr­êng phæ th«ng nãi riªng ph¶i ®æi míi. HiÖn nay §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®ang tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn vÒ gi¸o dôc ë c¸c cÊp häc trong ®ã cã cÊp trung häc phæ th«ng nh»m n©ng cao chÊt l­îng hiÖu qu¶ ®µo t¹o. C«ng cuéc ®æi míi nµy cã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc nh­ ®æi míi ch­¬ng tr×nh s¸ch giao khoa, ®æi míi thiÕt bÞ d¹y häc, ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc. N¨m häc 2003- 2004, lÇn ®Çu tiªn tµi liÖu s¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm dµnh cho khèi líp 12 ®­îc ®­a vµo gi¶ng d¹y vµ häc tËp ë mét sè tr­êng trung häc phæ th«ng ë c¸c tØnh thµnh trong c¶ n­íc. Tµi liÖu gi¸o khoa líp 12 thÝ ®iÓm gåm 2 bé s¸ch (bé s¸ch thø nhÊt vµ bé s¸ch thø 2), mçi bé s¸ch ®­îc biªn so¹n gåm 2 quyÓn dµnh cho 2 ban: Ban khoa häc tù nhiªn vµ ban khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. Ch­¬ng tr×nh ®­a vµo trong nh÷ng bé s¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm nµy cã sù ®æi míi vÒ néi dung kiÕn thøc vµ h×nh thøc tr×nh bµy. Trong ®ã, vÒ néi dung cã sù c¾t gi¶m nh÷ng kiÕn th­c th«ng b¸o, t¨ng c­êng néi dung kiÕn thøc b¶n chÊt vµ kiÕn thøc øng dông. Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 5 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c Do ®©y lµ mét tµi liÖu s¸ch gi¸o khoa míi võa ®­îc ®­a vµo gi¶ng d¹y thÝ ®iÓm mµ thÕ hÖ sinh viªn s¾p ra tr­êng chóng t«i cã thÓ xÏ ®­îc tiÕp c©n ngay nªn nã còng ®ßi hái ph¶i cã sù nhËn thøc vµ chuÈn bÞ nhÊt ®Þnh. Tr­íc t×nh h×nh thùc tÕ, lµ mét sinh viªn s­ ph¹m t«i rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®æi míi néi dung, ph­¬ng ph¸p d¹y häc ë tr­êng phæ th«ng, ®Æc biÖt lµ sù ®æi míi néi dung vµ ph­¬ng ph¸p thÓ hiÖn trong s¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm líp 12, nªn em ®· m¹nh d¹n nghiªn cøu ®Ò tµi: "Ph©n tÝch néi dung ch­¬ng III quÇn x· sinh vËt; ch­¬ng IV hÖ sinh th¸i, sinh quyÓn vµ hÖ sinh th¸i víi qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. ThÝ ®iÓm so¹n mét sè gi¸o ¸n ®iÖn tö thuéc ch­¬ng III vµ ch­¬ng IV phÇn sinh th¸i häc (Sinh häc 12- s¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm- BKHTN - bé 1) ". T«i mong r»ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña m×nh sÏ gióp Ých cho nh÷ng gi¸o viªn míi ra tr­êng ®Æc biÖt lµ c¸c b¹n sinh viªn n¨m cuèi lµm tµi liÖu tham kh¶o n©ng cao tay nghÒ trong tr­êng §¹i häc vµ sau khi rêi tr­êng b­íc vµo nghÒ. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu - Ph©n tÝch lµm râ néi dung tõng bµi trong ch­¬ng III vµ ch­¬ng IV phÇn sinh th¸i häc: Nh÷ng kiÕn thøc träng t©m, nh÷ng vÊn ®Ò cÇn lµm s¸ng tá, tr×nh tù néi dung sao cho hîp lý, logic. - So¹n mét sè gi¸o ¸n ®iÖn tö thÓ hiÖn ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tÝch cùc nh»m gîi më ë häc sinh lèi t­ duy l«gic, s¸ng t¹o, chñ ®éng kh¸m ph¸ kiÕn thøc míi vµ øng dông kiÕn thøc vµo ®êi sèng s¶n xuÊt. 3. nhiÖm vô nghiªn cøu. - Ph©n tÝch néi dung s¸ch gi¸o khoa, tham kh¶o tµi liÖu ®Ó lµm s¸ng tá vµ ®Çy ®ñ bè côc vµ néi dung cña mçi bµi, hoµn thµnh tèt b­íc chuÈn bÞ cho mçi bµi so¹n, bµi gi¶ng. Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 6 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c - Trªn c¬ së ®· x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ, râ rµng néi dung kiÕn thøc, tham kh¶o c¸c tµi liÖu vÒ gi¶ng d¹y theo h­íng lÊy ng­êi häc lµm trung t©m, x©y dùng mét sè gi¸o ¸n ®iÖn tö. 4. ®èi t­îng nghiªn cøu. Nghiªn cøu ph©n tÝch néi dung ch­¬ng III quÇn x· sinh vËt; ch­¬ng IV hÖ sinh th¸i, sinh quyÓn vµ hÖ sinh th¸i víi qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn (sinh häc 12- s¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm - BKHTN - bé). 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 5.1 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ thuyÕt Nghiªn cøu lý thuyÕt trªn c¬ së tham kh¶o ph©n tÝch, tæng hîp c¸c tµi liÖu: - S¸ch gi¸o khoa sinh häc líp 12 (Ban KHTN- bé 1). - S¸ch tham kh¶o vÒ sinh th¸i häc. - LuËn d¹y häc sinh häc. - C¸c tµi liÖu vÒ ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc. 5.2 Ph­¬ng ph¸p quan s¸t s­ ph¹m Dù giê trao ®æi víi gi¸o viªn phæ th«ng vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y b»ng gi¸o ¸n ®iÖn tö 5.3 Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia Xin ý kiÕn, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn vÒ néi dung ®Ò tµi nghiªn cøu Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 7 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c 6. ý nghÜa cña ®Ò tµi 6.1 ý nghÜa lý luËn Lµm s¸ng tá c¬ së lÝ luËn trong ph­¬ng ph¸p d¹y häc 6.2 ý nghÜa thùc tiÔn Lµm t¸i liÖu tham kh¶o Gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 8 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c Néi dung 1. c¬ së lý luËn. 1.1 S¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña khoa häc kü thuËt l­îng th«ng tin ngµy cµng nhiÒu vµ hiÖn ®¹i, nh­ng néi dung ®­¬c in trong s¸ch gi¸o khoa sau mét thêi gian sÏ trë thµnh l¹c hËu. Do vËy cø sau 10 n¨m, s¸ch gi¸o khoa l¹i ph¶i biªn so¹n l¹i mét lÇn theo h­íng cËp nhËt nh÷ng th«ng tin hiÖn ®¹i. Bªn c¹nh ®ã, do m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ th«ng tin kiÕn thøc ngµy mét nhiÒu víi mét bªn lµ thêi gian häc tËp cã h¹n cña hoc sinh, s¸ch gi¸o khoa liªn tôc cã sù ®iÒu chØnh cho hîp lý: T¨ng c­êng nh÷ng kiÕn thøc b¶n chÊt, kiÕn thøc øng dông, gi¶m t¶i nh÷ng kiÕn thøc th«ng b¸o. MÆt kh¸c, khi ®­a nh÷ng kiÕn thøc hiªn ®¹i vµo gi¶ng d¹y sÏ thu hót ®­îc häc sinh, t¨ng c­êng nhu cÇu tù häc vµ tÝnh tÝch cùc häc tËp cña hoc sinh trong viÖc n¾m b¾t nh÷ng c¸i míi ®Ó gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c vÒ cu«c sèng hiÖn ®¹i xung quanh c¸c em. HiÖn nay bé gi¸o dôc dù ®Þnh ®­a vµo gi¶ng d¹y trong tr­êng phæ th«ng hai bé s¸ch gi¸o khoa thÝ ®iÓm dµnh cho hai ban KHTN vµ ban KHXH&NV. Néi dung kiÕn thøc phong phó, ®Ò cao tÝnh øng dông cña khoa häc vµo thôc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng; ®Æc biÖt nh÷ng kiÕn thøc ®­a vµo t­¬ng ®èi hiÖn ®¹i, cËp nhËt ®­îc nh÷ng th«ng tin khoa häc míi mÎ, phï h¬p víi nhu cÇu hiÓu biÕt thùc tiÔn cña häc sinh. §éi ngò gi¸o viªn cÇn sím tiÕp cËn víi s¸ch gi¸o khoa míi, cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o vÒ mÆt néi dung, ®Æc biÖt lµ néi dung kiÕn thøc hiÖn ®¹i - kÓ c¶ nh÷ng th«ng tin kiÕn thøc cßn mang tÝnh thêi sù. Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 9 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c 1.2 Ph­¬ng tiÖn d¹y häc vµ gi¸o ¸n ®iÖn tö ThiÕt bÞ d¹y häc lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong triÓn khai ch­¬ng tr×nh SGK nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ triÓn khai ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc h­íng vµo ho¹t ®éng tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh. §¸p øng yªu cÇu nµy ph­¬ng tiÖn d¹y häc ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho häc sinh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp ho¹t ®éng nhãm ViÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i ph¶i nh»m vµo ®æi míi c¸ch tæ chøc d¹y häc theo h­íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ viÖc thay ®æi c¸c h×nh thøc d¹y häc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, m¸y vi tÝnh ®­îc sö dông réng r·i trong nhµ tr­êng víi t­ c¸ch lµ ph­¬ng tiÖn d¹y häc cïng nhiÒu lo¹i phÇn mÒm ®­îc thiÕt kÕ d­íi c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau. H×nh thøc sö dông m¸y vi tÝnh vµo d¹y häc rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy nhiªn bµi gi¶ng ®iÖn tö lµ mét h×nh thøc sö dông phæ biÕn hiÖn nay. Bµi gi¶ng ®iÖn tö cã thÓ ®­îc viÕt d­íi bÊt k× ng«n ng÷ lËp tr×nh nµo tuú vµo tr×nh ®é c«ng nghÖ th«ng tin cña ng­êi viÕt hoÆc dùa vµo c¸c phÇn mÒm tr×nh diÔn cã s½n nh­ Front page, Publisher, Power point. Trong ®ã thiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö trªn Microsoft power point lµ ®¬n gi¶n nhÊt 1.2.1 PhÇn mÒm power point Power point lµ ch­¬ng tr×nh øng dông trong bé s¶n phÈm næi tiÕng cña Microsoft mang tªn Microsoft office. Power point víi c¸c c«ng cô tinh s¶o, biÓu mÉu, biÓu ®å cã s½n vµ tù thiÕt kÕ còng nh­ mét lo¹t c¸c chøc n¨ng tù ®éng ho¸ c¸c qu¸ tr×nh nµy dïng ®Ó t¹o c¸c ¸p phÝch, tê r¬i, qu¶ng c¸o c¸c biÓu mÉu ®å trang trÝ ®Ñp m¾t vµ c¸c phim d­¬ng b¶n ®­îc kÕt nèi t¹o nªn c¸c tr×nh phim biÓu diÔn c¸c c¬ chÕ, c¸c qu¸ tr×nh… ®­îc øng dông rÊt nhiÒu trong viÖc thiÕt kÕ c¸c bµi gi¶ng, c¸c thuyÕt minh khoa häc, c¸c b¸o c¸o rÊt sinh ®éng. Nhê ®ã, Power Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 10 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c point thùc sù mang l¹i hiÖu qu¶ cho nh÷ng øng dông nh»m tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y – häc theo h­íng tÝch cùc 1.2.2 Kh¸i niÖm bµi gi¶ng ®iÖn tö Bµi gi¶ng ®iÖn tö lµ mét h×nh thøc bµi lªn líp mµ ë ®ã toµn bé kÕ ho¹ch ho¹t ®éng d¹y häc ®Òu ®­îc ch­¬ng tr×nh ho¸ do ng­êi d¹y ®iÒu khiÓn th«ng qua m«i tr­êng multimedia do m¸y tÝnh t¹o ra. CÇn l­u ý bµi gi¶ng ®iÖn tö kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ c¸c kiÕn thøc mµ ng­êi häc ghi vµo vë mµ ®ã lµ toµn bé ho¹t ®éng d¹y vµ häc – tÊt c¶ c¸c t×nh huèng sÏ x¶y ra trong qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t vµ tiÕp thu kiÕn thøc cña ng­êi häc. Bµi gi¶ng ®iÖn tö cµng kh«ng ph¶i lµ mét c«ng cô ®Ó thay thÕ “b¶ng ®en phÊn tr¾ng” mµ nã ph¶i ®ãng vai trß ®Þnh h­íng trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn líp. Gi¸o ¸n ®iÖn tö lµ b¶n thiÕt kÕ cô thÓ toµn bé kÕ ho¹ch ho¹t ®éng d¹y häc cña ng­êi d¹y trªn giê lªn líp, toµn bé ho¹t ®éng d¹y häc ®ã ®· ®­îc multimedia ho¸ mét c¸nh chi tiÕt, cã cÊu tróc chÆt chÏ vµ logic ®­îc quy ®Þnh bëi cÊu tróc cña bµi häc. Gi¸o ¸n ®iÖn tö lµ mét s¶n phÈm cña ho¹t ®éng thiÕt kÕ bµi d¹y ®­îc thÓ hiÖn b»ng vËt chÊt tr­íc khi bµi d¹y häc ®­îc tiÕn hµnh. Gi¸o ¸n ®iÖn tö chÝnh lµ b¶n thiÕt kÕ cña bµi gi¶ng ®iÖn tö, chÝnh v× vËy x©y dùng gi¸o ¸n ®iÖn tö hay thiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö lµ hai c¸ch gäi kh¸c nhau cho mét ho¹t ®éng cô thÓ ®Ó cã ®­îc bµi gi¶ng ®iÖn tö. 1.2.3 Quy tr×nh thiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö Gi¸o ¸n ®iÖn tö cã thÓ ®­îc x©y dùng theo quy tr×nh gåm 6 b­íc sau: - X¸c ®Þnh môc tiªu bµi häc - Lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n, x¸c ®Þnh ®óng nh÷ng néi dung träng t©m - Multimedia ho¸ tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 11 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c - X©y dùng th­ viÖn t­ liÖu - Lùa chän ng«n ng÷ hoÆc c¸c phÇn mÒm tr×nh diÔn ®Ó x©y dùng tiÕn tr×nh d¹y häc th«ng qua ho¹t ®éng cô thÓ - Ch¹y thö ch­¬ng tr×nh, söa ch÷a vµ hoµn thiÖn 1.2.4 C¸c b­íc thiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö trªn Powerpoint - Khëi ®éng ch­¬ng tr×nh Powerpoint, ®Þnh d¹ng vµ t¹o File míi - NhËp néi dung v¨n b¶n, ®å häa cho tõng slide - Chän d¹ng mµu nÒn phÇn tr×nh diÔn - ChÌn h×nh ¶nh, ®å ho¹ ©m thanh, video clip vµo slide - Sö dông c¸c hiÖu øng trong Powerpoint ®Ó hoµn thiÖn néi dung vµ h×nh thøc cña mét bµi gi¶ng - Thùc hiÖn liªn kÕt gi÷a c¸c slide, c¸c file, ch­¬ng tr×nh - Ch¹y thö ch­¬ng tr×nh vµ söa ch÷a - §ãng gãi tËp tin - Gi¶i nÐn t©p tin 1.2.5 ¦u nh­îc ®iÓm cña gi¸o ¸n ®iÖn tö Sö dông phÇn mÒm Powerpoint ®Ó thiÕt kÕ bµi gi¶ng trªn m¸y tÝnh thËt sù ®¬n gi¶n vµ tiÖn Ých, kh«ng tèn kÐm nh­ng kh¶ n¨ng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh l¹i ®¹t hiÖu qu¶ cao. C¸c h×nh thøc sö dông h×nh ¶nh, biÓu b¶ng, s¬ ®å trong gi¶ng d¹y linh ho¹t, phong phó cho phÐp gi¸o viªn dÉn d¾t häc sinh ®i tõ c¸c chi tiÕt cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t vµ ng­îc l¹i. H¬n thÕ n÷a kiÕn thøc quan träng cÇn nhÊn m¹nh vµ ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian h¬n th× khi thiÕt kÕ, ta cã thÓ hoµn Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 12 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c toµn chñ ®«ng ®iÒu chØnh b»ng c¸ch ®Æt chÕ ®é tù ®éng vÒ thêi gian, hay ®iÒu khiÓn c¸c slide b»ng bµn phÝm hoÆc con chuét. NÕu tr­êng nµo ch­a cã ®iÒu kiÖn trang bÞ m¸y tÝnh, cã thÓ ghi ra ®Üa CD ®Ó sö dông réng r·i h¬n. Tuy nhiªn nÕu l¹m dông qu¸ møc häc sinh chØ nghe vµ xem mµ kh«ng ghi ®­îc bµi vµ nÕu kh«ng më réng hoÆc kh¾c s©u b»ng lêi nãi th× häc sinh sÏ kh«ng hiÓu ®­îc bµi 2. néi dung nghiªn cøu Ch­¬ng 3: QuÇn x· sinh vËt Bµi 56: Kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x· 1. Ph©n tÝch n«i dung. 1.1 CÊu tróc cña bµi §èi víi bµi nµy, qua bµi gi¶ng cña m×nh gi¸o viªn cÇn lµm s¸ng tá ë häc sinh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau ®©y: Môc I: Kh¸i niÖm Môc II: C¸c ®¨c tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x· 1.TÝnh ®a d¹ng vÒ loµi cña quÇn x·. a. Kh¸i niÖm møc ®a d¹ng vÒ loµi cña quÇn x·. b. C¸c nh©n tè sinh th¸i ¶nh h­ëng ®Õn møc ®a d¹ng. 2. §Æc tr­ng vÒ sè l­îng cña c¸c nhãm loµi. a. C¸c nhãm loµi cña quÇn x·. Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 13 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c b. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vai trß sè l­îng cña c¸c loµi trong quÇn x·. 3. §Æc tr­ng vÒ chøc n¨ng cña c¸c nhãm loµi. a. Sinh v©t tù d­ìng. b. Sinh vËt dÞ d­ìng. 4. Sù ph©n bè cña c¸c loµi trong kh«ng gian. a. Ph©n bè theo chiÒu th¼ng ®øng. b. Ph©n bè theo chiÒu ngang. 1.2 Ph©n tÝch néi dung Kh¸i niÖm quÇn x· sinh vËt lµ mét kh¸i niÖm quan träng, cã n¾m v÷ng kh¸i niÖm nµy häc sinh míi cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc ®Æc ®iÓm cÊu tróc ®Ó ph©n biÖt c¸c quÇn x· víi nhau, ph©n biÖt quÇn x· víi quÇn thÓ. Tr­íc hÕt, cÇn x¸c ®Þnh dÊu hiÖu b¶n chÊt cÊu tróc nªn quÇn x· sinh vËt, ®ã lµ tËp hîp c¸c quÇn thÓ cña c¸c loµi. bëi v× c¸c quÇn thÓ sinh vËt lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o nªn loµi, mçi loµi cã Ýt nhÊt mét quÇn thÓ. VÝ dô tõ mét loµi s©u ban ®Çu sau ®ã ®· ph©n li thµnh nhãm ®a thùc vµ nhãm ®¬n thùc. Trong nhãm ®¬n thùc l¹i ph©n li thµnh nhãm ¨n l¸ non, nhãm ¨n l¸ b¸nh tÎ, nhãm ¨n l¸ giµ, v.v. Mçi nhãm l¹i cñng cè theo c¸ch riªng t¹o nªn c¸c quÇn thÓ kh¸c nhau. Vi vËy, quÇn x· sinh vËt kh«ng ph¶i lµ tËp hîp c¸c quÇn thÓ s©u nh­ ®· nãi mµ ph¶i lµ tËp hîp c¸c quÇn thÓ sinh vËt cña c¸c loµi. §©y lµ dÊu hiÖu chñ yÕu ®Ó ph©n biÖt quÇn thÓ sinh vËt víi quÇn x· sinh vËt. Tõ dÊu hiÖu nµy khi xÐt c¸c quÇn thÓ sinh vËt trong sinh c¶nh hay n¬i ë cña chóng sÏ xuÊt hiÖn c¸c ®Æc tr­ng cña quÇn x· sinh vËt. Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lÞch sö cña quÇn x· sinh vËt, nhê chän loc tù nhiªn mµ c¸c Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 14 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c quÇn thÓ sinh vËt h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ sinh th¸i g¾n bã víi nhau. §Õn bµi sau, häc sinh dÔ dµng hiªñ ®­îc c¸c loµi trong quÇn x· sinh vËt lµ nh÷ng t¸c nh©n vËn chuyÓn vµ lµ nh÷ng bé m¸y trao ®æi vËt chÊt vµ n¨ng l­îng tõ n¨ng l­îng ¸nh s¸ng mÆt trêi qua c¸c bËc dinh d­ìng th«ng qua c¸c chuçi thøc ¨n vµ l­íi thøc ¨n. Qua ®ã, häc sinh x¸c ®Þnh ®­îc c¸c mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a c¸c quÇn thÓ sinh ho¹t trong quÇn x· kh«ng thÓ cã (hoÆc kh«ng thÓ cã ngay) ë tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c quÇn thÓ sinh vËt. Sù ph©n biÖt nµy gióp cho viÖc hiÓu ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c kh¸i niÖm quÇn x· sinh vËt, gîi ý vµ ®Þnh h­íng cho viÖc bè trÝ thiÕt kÕ c¸c m« h×nh sinh th¸i n«ng nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng nh­ VAC, c¸c m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i n«ng- l©m- ng­ nghiÖp kÕt hîp; còng qua ®ã mµ häc sinh thÊy râ tÇm quan träng cña viÖc b¶o vÖ c¸c quÇn thÓ sinh vËt, b¶o vÖ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña quÇn x· sinh vËt, kÓ c¶ c¸c quÇn thÓ sinh vËt g©y h¹i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng kh«ng nªn tiªu diÖt hÕt v× ®ã lµ ®¬n vÞ cÊu tróc vµ chøc n¨ng sinh häc cña quÇn x· sinh vËt. Khi ®Þnh nghÜa quÇn x· sinh vËt cÇn chó ý nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr­ng ph©n biÖt gi÷a quÇn x· nµy víi quÇn x· kh¸c dùa vµo tªn gäi cña mét hay nhiÒu loµi ®Æc tr­ng, khu vùc ph©n bè, ®é ®a d¹ng, nhãm loµi ­u thÕ, kiÓu ph©n bè. V× quÇn x· sinh vËt gåm nhiÒu quÇn thÓ sinh vËt thuéc nhiÒu loµi nªn ®é ®a d¹ng vµ loµi ­u thÕ lµ ®Æc ®iÓm dÔ thÊy, cßn kiÓu ph©n bè lµ ®Æc ®iÓm thÝch nghi ®a d¹ng cña c¸c loµi trong quÇn x· sinh vËt tËn dông hîp lý c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng. MÆt kh¸c, mçi quÇn x· ®Òu tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong mét ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh t­¬ng thÝch nhÊt ®Þnh ®ã lµ kÕt qu¶ tæng hîp c¸c mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i c¶nh víi c¸c quÇn thÓ sinh vËt trong quÇn x· sinh vËt th«ng qua qu¸ tr×nh trän läc vµ ®µo th¶i nh÷ng loµi kÐm thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sinh c¶nh míi. Sinh c¶nh lµ mét phÇn cña ngo¹i c¶nh, ë ®ã c¸c yÕu tè sinh th¸i t­¬ng ®èi ®ång nhÊt. N¬i sèng cña quÇn Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 15 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c x· sinh vËt lµ sinh c¶nh, bao gåm c¸c nh©n tè vËt lý, ho¸ häc (NhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, ®ç Èm,..), c¸c chÊt v« c¬ (§Êt, n­íc). 2. Mét kiÓu thiÕt kÕ bµi so¹n Gi¸o ¸n ®iÖn tö I. Môc tiªu. 1. VÒ kiÕn thøc. Häc xong bµi nµy häc sinh ph¶i: - Ph¸t biÓu ®­îc kh¸i niÖm quÇn x·, hiÓu ®­îc b¶n chÊt kh¸i niÖm tõ ®ã x¸c ®Þnh ®­îc c¸c yÕu tè cÊu tróc nªn quÇn x·. Ph©n biÖt ®­îc quÇn x· vµ tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c quÇn thÓ sinh vËt. - Nªu ®­îc thµnh phÇn cÊu tróc cña quÇn x· sinh vËt theo vai trß cña c¸c nhãm loµi vµ theo ho¹t ®éng chøc n¨ng cña chóng. - Nªu ®­îc sù ph©n bè cña c¸c loµi trong quÇn x· sinh vËt, gi¶i thÝch ®­îc t¹i sao quÇn x· ë vÜ ®é cao l¹i cã møc ®a d¹ng vÒ loµi cao h¬n quÇn x· ph©n bè ë vÜ ®é thÊp. 2. VÒ kü n¨ng. RÌn ë häc sinh, kü n¨ng ph©n tÝch kh¸i niÖm vµ gi¶i thÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña quÇn x· trong tù nhiªn. 3. VÒ gi¸o dôc. Gi¸o dôc quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng cho häc sinh th«ng qua viÖc lµm s¸ng tá b¶n chÊt kh¸i niÖm quÇn x· sinh vËt vµ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x·. VËn dông lý thuyÕt vÒ quÇn x· sinh vËt vµo thùc tÕ s¶n xuÊt. Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 16 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c II. Ph­¬ng tiÖn vµ ph¸p gi¶ng gi¶ng d¹y: 1. Ph­¬ng tiÖn - Tranh vÒ c¸c quÇn x· sinh vËt. - S¬ ®å cÊu tróc mét quÇn x· sinh vËt. - Tranh vÒ s¬ ®å cÊu tróc ph©n tÇng th¼ng ®øng cña quÇn x· sinh vËt ë rõng m­a nhiÖt ®íi. 2. Ph­¬ng ph¸p - Trùc quan - VÊn ®¸p - DiÔn gi¶i III. TiÕn tr×nh bµi gi¶ng. 1. æn ®Þnh tæ chøc - æn ®Þnh trËt tù - KiÓm tra sÜ sè Slide 1 2. KiÓm tra bµi cò: - Nªu kh¸i niÖm biÕn ®éng sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ? cã mÊy d¹ng biÕn ®éng sè l­îng cña quÇn thÓ? Nguyªn nh©n cña c¸c d¹ng biÕn ®éng ®ã?. §¸p ¸n: - BiÕn ®éng sè l­îng lµ sù thay ®æi sè l­îng cña quÇn thÓ xung quanh mét gi¸ trÞ c©n b»ng - Cã 2 d¹ng biÕn ®éng sè l­îng: Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 17 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c + BiÕn ®éng kh«ng theo chu k×: X¶y ra do c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn, ch¼ng h¹n, b·o, lôt, ch¸y, « nhiÔm do con ng­êi g©y ra + BiÕn ®éng theo chu k×: X¶y ra do c¸c yÕu tè ho¹t ®éng cã chu k× nh­ chu k× ngµy ®ªm, chu k× mïa hay chu k× thuû triÒu 3. §Æt vÊn ®Ò: (GV nãi) ë ch­¬ng tr­íc chóng ta ®· biÕt thÕ nµo lµ quÇn thÓ vµ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nã. Sang ch­¬ng III chóng ta xÏ ®­îc häc vÒ mét cÊp ®é tæ chøc cao h¬n cña sinh th¸i häc ®ã lµ cÊp ®é quÇn x·. Ch­¬ng III: QuÇn x· sinh vËt. VËy quÇn x· lµ g×? Nã cã c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n nµo ? §Ó tr¶ lêi ®­îc c©u hái nµy chóng ta ®i nghiªn cøu bµi 56 kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x·. 4. Néi dung bµi míi Slide 2 Ch­¬ng 3: QuÇn x· sinh vËt Bµi 56: Kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x· Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung ghi b¶ng Slide 3 GV: Em h·y cho biÕt trong mét c¸nh rõng gåm cã nh÷ng quÇn thÓ nµo ? I. Kh¸i niÖm HS tr¶ lêi:………………………….. 1. vÝ dô: C¸nh rõng: - Gç lim Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 18 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c - Gç trß - Gç nghiÕn Slide 4 Trong mét vïng biÓn cã c¸c - C¸c con h­¬u quÇn thÓ nµo ? - C¸c con nai HS tr¶ lêi:.......................... Vïng biÓn - QuÇn thÓ dong - QuÇn thÓ h¶i quú - QuÇn thÓ t«m - QuÇn thÓ cua Slide 5 GV: c¸c quÇn thÓ trong mét - QuÇn thÓ c¸ c¸nh rõng hay trong mét ao c¸ lµ cïng - QuÇn thÓ chim h¶i ©u loµi hay kh¸c loµi? chóng cã mèi quan hÖ víi nhau kh«ng? HS tr¶ lêi:......................................... 2.NhËn xÐt: - Gåm c¸c quÇn thÓ cña c¸c loµ - Cã mèi quan hÖ víi nhau vÒ dinh d­ìng chç ë Slide 6 GV: Mét c¸nh rõng hay mét ao c¸ chÝnh lµ mét quÇn x·.VËy em h·y - Cïng chung sèng trong mét m«i tr­êng cho biÕt quÇn x· lµ g×? HS tr¶ lêi:.......................................... a. Kh¸i niÖm. GV: Cung cÊp cho häc sinh kh¸i niÖm QuÇn x· lµ m«t tËp hîp quÇn thÓ cña Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 19 LuËn v¨n tèt nghiÖp (Ghi b¶ng) Ph¹m ThÞ Hång H¹nh- k29c c¸c loµi sèng trong mét vïng x¸c ®Þnh (gäi lµ sinh c¶nh), ë ®ã chóng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ víi m«i tr­êng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn æn ®Þnh theo Slide 7 GV: Em h·y nªu thªm mét sè vÝ thêi gian. dô kh¸c vÒ quÇn x·? HS tr¶ lêi:………………….. GV: Tr×nh bµy vµ ghi b¶ng Trong tù nhiªn c¸c quÇn x· sinh vËt ®­îc gäi theo nhiÒu c¸ch: Gäi theo ®Þa ®iÓm ph©n bè nh­ qxsv b·i chiÒu, qxsv nói ®¸ v«i Gäi theo d¹ng sèng cña qu©n x· nh­ qxsv næi, qxsv tù b¬i Gäi tªn theo chñng lo¹i ph¸t sinh nh­ qxsv ven hå, qx®v sa m¹c… Gäi tªn theo loµi hay nhãm loµi sinh vËt ­u thÕ mh­ qxsv ®ång cá, quÇn x· GV: VËy quÇn x· cã nh÷ng ®Æc tr­ng c©y bôi... c¬ b¶n nµo? (GV nãi) II.c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn x·. 1.TÝnh ®a d¹ng vÒ loµi cña quÇn x· Slide 8 QuÇn x· rõng m­a nhiÖt ®íi vµ sa m¹c Slide 9 GV: c¸c quÇn x· kh¸c nhau th× Khoa sinh - kü thuËt n«ng nghiÖp 20