Tài liệu Chính sách đối ngoại của hoa kỳ đối với nước nga dưới thời tổng thống barack obama (2009 2012)

Header Page 1 of 128. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA LỊCH SỬ ********** NGUYỄN THỊ THU TRANG CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI NƯỚC NGA DƯỚI THỜI TỔNG THỐNG BARACK OBAMA (2009 - 2012) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Người hướng dẫn khoa học ThS. NGUYỄN THỊ BÍCH HÀ NỘI – 2013 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 1 of 128. Header Page 2 of 128. LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu nhất đến cô giáo Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích – Người đã tận tâm nhiệt tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm khóa luận. Tôi xin cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong khoa Lịch Sử – Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội 2, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, hướng dẫn giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin gửi lời tri ân đến gia đình, bạn bè đã luôn động viên, khích lệ giúp đỡ tôi trong thời gian học tập. Là một sinh viên lần đầu nghiên cứu khoa học, chắc chắn đề tài của tôi không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và các bạn sinh viên. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 05 năm 2013 Sinh Viên Nguyễn Thị Thu Trang luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 2 of 128. Header Page 3 of 128. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những kết quả nghiên cứu trong khóa luận tốt nghiệp này là thành quả của riêng tôi dưới sự hướng dẫn và giúp đỡ của cô giáo – Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích. Nội dung khóa luận không trùng với bất cứ một công trình nghiên cứu nào, nếu sai tôi xin chịu trách nhiệm. Hà Nội, tháng 05 năm 2013 Sinh Viên Nguyễn Thị Thu Trang luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 3 of 128. Header Page 4 of 128. BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT ABM: Anti Ballistic Missile Systems (Hiệp ước phòng thủ tên lửa) ASEAN: Association of Southest Asian Natons (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) ARF: ASEAN Regional Forum (Diễn đàn khu vực ASEAN) APEC: Asia – Pacific Economic Cooperation Forum (Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương) AFTA: ASEAN Free Trade Agriment (Khu vực thương mại tự do ASEAN) BRIC: Brazil – India – Russia – China (Braxin, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc – Các nước mới nổi) BTA: Bilateral Trade Agreement (Hiệp định thương mại song phương) CIA: Central Intelligence Agency (Cục tình báo trung ương Hoa Kỳ) EU: European Union: Liên minh châu Âu FED: Federal Reserve System (Cục dự trữ Liên bang Hoa Kỳ) FTAA: Free Trade Area of the Americas (Khu vực thương mại tự do châu Mỹ) GDP: Gross domestic product (Tổng sản phẩm quốc nội) IAEA: International Atomic Energy Agency (cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế) IMF: International Monetary Fund (Quỹ tiền tệ quốc tế) NAFTA: North American Free Trade Agreement (Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ) NATO: North Alantic Treaty Organization (Tổ chức hiệp ước Bắc Đại Tây Dương) NIC: National Intelligence Council (Hội đồng tình báo Quốc gia Mỹ) luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 4 of 128. Header Page 5 of 128. NMD: National missile defense (Hệ thống phòng thủ tên lửa quốc gia) NPT: Nuclear Non Proliferation Treaty (Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân) OAS: Organization of American States (Tổ chức các quốc gia châu Mỹ) ODA: Official development assistance (Hỗ trợ phát triển chính thức) START: Strategic Arms Reduction Treaty (Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược) TAC: Treaty of Amity and Cooperation (Hiệp ước thân thiện và hợp tác) UNAMA: United Nations Assistance Mission in Afghanistan (Phái bộ Hỗ trợ Liên hợp quốc ở Afghanistan) USAID: US Agency of International Development (Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ) UNCTAD: United Nations Conferences of Trade and Development (Hội nghị Liên Hợp Quốc về thương mại và phát triển) WB: World Bank (Ngân hàng thế giới) WTO: World Trade Organization (Tổ chức thương mại quốc tế) luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 5 of 128. Header Page 6 of 128. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI NƯỚC NGA DƯỚI THỜI TỔNG THỐNG BARACK OBAMA (2009 – 2012) ............................................... 8 1.1. Tình hình thế giới .................................................................................... 8 1.1.1. Xu hướng toàn cầu hóa và khu vực hóa ................................................ 8 1.1.2. Khủng bố quốc tế, nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân ......................... 10 1.1.3. Sự suy giảm sức mạnh Mỹ và sự nổi lên của các trung tâm quyền lực trong quan hệ quốc tế ....................................................................................... 13 1.1.4. Tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2008 – 2009 .... 16 1.2. Tình hình nước Mỹ từ khi Barack Obama lên cầm quyền (2009 – 2012).... 18 1.2.1. Thuận lợi. ........................................................................................... 18 1.2.2. Thách thức. ......................................................................................... 23 1.3. Vai trò của nướcNga đối với Hoa Kỳ (2009 – 2012) ............................. 28 1.3.1. Sức mạnh và vị trí quốc tế của Nga .................................................... 28 1.3.2. Lợi ích của Hoa Kỳ trong quan hệ với Nga......................................... 29 1.4. Khái quát chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga trước năm 2009...................................................................................................... 32 Tiểu kết : ...................................................................................................... 34 Chương 2 : QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI NƯỚC NGA (2009 – 2012) .............................. 37 2.1. Quá trình lên cầm quyền của Tổng thống Barack Obama ...................... 37 2.2. Nội dung và mục tiêu của Hoa Kỳ trong quan hệ với nước Nga dưới thời Tổng thống Obama (2009 – 2012)......................................................... 38 2.2.1. Nội dung............................................................................................. 38 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 6 of 128. Header Page 7 of 128. 2.2.2. Mục tiêu ............................................................................................. 40 2.3. Quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga (2009 – 2012). ...................................................................................... 43 2.3.1. Trong lĩnh vực an ninh – quân sự ....................................................... 43 2.3.1.1.Tạo dựng khuôn khổ pháp lý cho quá trình hợp tác .......................... 43 2.3.1.2. Cắt giảm kho vũ khí hạt nhân .......................................................... 43 2.3.1.3. Chống tàn quân Taliban ................................................................... 48 2.3.1.4. Hợp tác quân sự giữa 2 nước .......................................................... 52 2.3.2. Trong lĩnh vực kinh tế. ....................................................................... 54 2.3.2.1. Cải thiện thương mại – đầu tư vào Nga............................................ 54 2.3.2.2. Hỗ trợ Nga tham gia vào các cơ chế kinh tế thế giới ........................ 57 2.3.3. Trong lĩnh vực chính trị, dân chủ và nhân quyền ................................ 59 2.4. Đặc điểm và tác động của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với Nga dưới thời tổng thống Barack Obama (2009 – 2012) .............................. 66 2.4.1. Đặc điểm ............................................................................................ 66 2.4.2. Tác động............................................................................................. 71 2.4.3. Dự đoán xu thế phát triển trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 –2012). .............. 80 Tiểu kết : ...................................................................................................... 84 KẾT LUẬN.................................................................................................. 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 88 PHỤ LỤC .................................................................................................... 96 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 7 of 128. Header Page 8 of 128. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Năm 2008 đánh dấu cuộc chạy đua quyết liệt vào Nhà Trắng giữa các ứng cử viên hai Đảng Cộng hòa và Dân chủ. Người dân Mỹ kỳ vọng vào một vị tân Tổng thống có đủ bản lĩnh đưa đất nước Mỹ thoát khỏi giai đoạn suy thoái kinh tế, được coi là giai đoạn khó khăn nhất trong lịch sử nước này, và làm thay đổi hình ảnh hiện tại của nước Mỹ, vốn đang ngày càng xấu đi sau cuộc chiến tranh Iraq. Ngày 20/1/2009, Thượng nghị sĩ của Đảng Dân Chủ Barack Obama giơ tay tuyên thệ nhậm chức, trở thành vị Tổng thống thứ 44 của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ. Lần đầu tiên sau hơn 200 năm hình thành và phát triển, nước Mỹ có một vị tổng thống da màu, điều mà cách đây 10 năm, thậm chí 5 năm người ta chưa hề nghĩ đến. Vượt lên định kiến về chủng tộc, màu da, người dân Mỹ đã lựa chọn một nhà lãnh đạo có thể giúp họ “thay đổi”. Chiến thắng của B.Obama phản ánh sự chán ngán của đa số người Mỹ trước một đất nước từ một nền kinh tế hùng mạnh nhất thế giới nay chìm trong khủng hoảng, suy thoái, dễ bị tổn thương dưới chính quyền Bush trong tám năm qua. Khẩu hiệu tranh cử “thay đổi – chúng ta có thể tin tưởng” của Barack Obama đã đánh trúng lòng mong mỏi của cử tri, mang lại cho họ những luồng gió mới. Không chỉ nước Mỹ mà cả thế giới đều hy vọng vào một sự đổi thay thực sự khi vị tổng thống này bước chân vào Nhà Trắng. Lên nắm quyền khi nước Mỹ đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức cùng với những biến động to lớn của thế giới, Tổng thống B.Obama đã phải nỗ lực rất nhiều trong việc xác định chiến lược, chính sách nhằm khắc phục cuộc “khủng hoảng kép” của nước Mỹ, khẳng định nước Mỹ “lại lần nữa nhận trách nhiệm lãnh đạo thế giới”. Thách thức cũng chính là cơ hội để B.Obama 1 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 8 of 128. Header Page 9 of 128. chứng tỏ mình là một vị lãnh đạo mà người Mỹ đang trông đợi, đồng thời có thể là nấc thang đưa ông lên hàng những tổng thống vĩ đại của nước Mỹ dù con đường phía trước con gian truân. Đối với B.Obama, ngày 20 tháng 1 là một ngày mới nhưng đối nước Mỹ, có thể mở ra một kỷ nguyên mới. Biết bao người dân trên thế giới đã vui mừng khi nghe tin Barack Obama đắc cử. Sau khi bước chân vào nhà trắng vị tân tổng thống da màu này đã tạo nên một sự thay đổi rất lớn trong chính sách đối ngoại của Mỹ với các nước đặc biệt là đối với nước Nga. Bởi chủ nghĩa đơn phương của Mỹ trong hai nhiệm kỳ của Tổng thống G.W. Bush đã làm cho quan hệ Mỹ – Nga nguội lạnh, ảnh hưởng tới không chỉ lợi ích của Mỹ – Nga, mà ở một mức độ nhất định còn ảnh hưởng đến tình hình an ninh khu vực châu Âu và thế giới. Tuy nhiên, tác động ngày càng mạnh của quá trình toàn cầu hóa cũng như phổ biến vũ khí hạt nhân, khủng bố quốc tế… đòi hỏi cần phải có sự hợp tác toàn cầu, khi mà một quốc gia dù mạnh như Mỹ cũng không đủ sức để giải quyết một mình. Do đó, điều chỉnh chính sách đối ngoại, đặc biệt là cải thiện quan hệ với Nga đã trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền Tổng thống Obama. Vậy câu hỏi đặt ra là “Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012)” như thế nào? Theo đó, vấn đề mà khóa luận giải quyết có ý nghĩa to lớn trong việc trong việc phân tích sự cải thiện trong quan hệ giữa Mỹ và Nga kể từ khi ông Obama lên cầm quyền. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Có thể nói từ trước đến nay “Chính sách đối ngoại” của Hoa Kỳ vẫn luôn là đề tài nóng bỏng thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều học giả trong và ngoài nước. Nhiều công trình, tác phẩm đi sâu nghiên cứu vấn đề này song mỗi tác giả, mỗi trường phái và ở mỗi quốc gia, lại có những quan điểm khác nhau. 2 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 9 of 128. Header Page 10 of 128. Về sách chuyên khảo: Cho đến nay, chưa có tác phẩm chuyên khảo nào viết về chính sách đối ngoại của Tổng thống Barack Obama, mà chỉ có một số sách viết về cuộc đời, sự nghiệp và quan điểm chính trị cũng như lập trường của ông về các vấn đề kinh tế, chính trị, ngoại giao. Các tác phẩm phải kể đến như: “Quan hệ Nga – Mỹ vừa là đối tác – vừa là đối thủ” của tác giả Nguyễn Văn Lập do nhà xuất bản thông tấn, Hà Nội, 2002, hay tác giả Lisa Rogak với tác phẩm “Barack Obama hiện tượng của thế giới” (Nxb Công an Nhân dân, Hà Nội, 2009)… Về tạp chí: Một số tạp chí có những bài viết về chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama đối với một số nước, khu vực và những vấn đề nóng bỏng trên toàn cầu. Tiêu biểu nhất là các tạp chí: * Tạp chí “Châu Mỹ ngày nay” là một trong những tạp chí tập hợp nhiều nhất những bài viết về sự điều chỉnh chiến lược của Tổng thống Obama cả về đối nội và đối ngoại.“Chính sách đối ngoại của Mỹ hiện nay” của Th.S. Nguyễn Anh Hùng, số tháng 1/2010. Bài viết nêu lên những thách thức, tác động của tình hình thế giới đối với nước Mỹ và những điều chỉnh bước đầu trong chính sách đối ngoại của Chính quyền Obama. Bài viết của Trần Thị Thu Hà (2010), “Hoa Kỳ và những định hướng lại quan hệ với Nga”, Châu Mỹ ngày nay, (2), tr. 33 – 38. Bài viết nói về sự điều chỉnh chính sách đối ngoại, trong đó cải thiện trong quan hệ với Nga là một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền Tổng thống Obama. “Điều chỉnh chính sách đối ngoại của chính quyền Obama hiện nay” của PGS.TSKH Trần Nguyễn Tuyên Vụ trưởng Ban đối ngoại Trung ương Th.S Nguyễn Kỳ Sơn, nói về bối cảnh và nội dung điều chỉnh chính sách đối ngoại của chính quyền Obama và nêu lên những kết quả bước đầu sau gần một năm điều chỉnh chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama. 3 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 10 of 128. Header Page 11 of 128. * “Tạp chí cộng sản”: với rất nhiều bài viết như “Quan hệ Mỹ – Nga một năm nhìn lại ” (2010) của Lê Minh Quang, số 4(196) phân tích sự điều chỉnh quan hệ với Mỹ dưới thời Tổng thống Obama, đánh giá những thành tựu đạt được cũng như những bất đồng còn tồn tại giữa hai cường quốc này. * Tạp chí “Nghiên cứu quốc tế” cũng có nhiều bài viết như: “Việc triển khai chính sách đối ngoại của chính quyền Obama sáu tháng đầu năm 2009” (6/2009) của tác giả Mỹ Châu nêu lên những mục tiêu trong chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama và sự điều chỉnh chính sách ngoại giao của Mỹ trong sáu tháng đầu cầm quyền; Phan Doãn Nam (2009), “Nga – Mỹ: Một sự khởi động lại tốt đẹp”, Nghiên cứu Quốc tế, 2 (77), tr. 11 – 18 nói về sự hợp tác của Mỹ với Nga trong giai đoạn hiện nay; “Điều chỉnh chính sách đối ngoại của Chính quyền Obama hiện nay” của Trần Nguyễn Tuyên, Nguyễn Kỳ Sơn, số tháng 3/2010, nói về bối cảnh điều chỉnh, nội dung điều chỉnh chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama và những đánh giá sơ bộ về việc triển khai chính sách đối ngoại đó trong hơn một năm cầm quyền của ông; “Chuyển biến trong quan hệ Mỹ – Nga dưới Chính quyền Obama: Nguyên nhân và triển vọng” của Lê Linh Lan, số tháng 2/2012, chủ yếu nói về những chuyển biến tích cực trong quan hệ Nga – Mỹ dưới thời chính quyền Obama, nguyên nhân của những chuyển biến đó và triển vọng của mối quan hệ Nga – Mỹ trong thời gian sắp tới… * Tạp chí “Quan hệ quốc phòng và an ninh” có bài “Nhìn lại sự điều chỉnh chiến lược của Tổng thống Obama sau hơn một năm cầm quyền” tháng 2/2010 của Nguyễn Nhâm đã khái quát những thay đổi cơ bản về định hướng chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama, đặc biệt chú trọng đến quan hệ Mỹ và một số nước lớn như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ… Đồng thời nêu lên một số vấn đề tồn tại trong chính quyền mới. Ngoài ra, còn một số báo, tạp chí khác cũng đề cập đến chính sách đối ngoại của chính quyền Obama đối với các nước lớn, các tổ chức và khu vực 4 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 11 of 128. Header Page 12 of 128. trên thế giới như: “Những vấn đề kinh tế – chính trị thế giới”, “Sự kiện và nhân vật nước ngoài”; “Hồ sơ sự kiện”; “Tạp chí Cộng Sản”; “Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông”; “Tạp chí nghiên cứu Việt – Mỹ”… * Tài liệu Thông tấn xã Việt Nam. Thông tấn xã Việt Nam có rất nhiều các bài viết trên tài liệu tham khảo, tài liệu Tham khảo đặc biệt, Tin thế giới, Tin tham khảo thế giới, Tin nhanh … cập nhật những chính sách mới nhất của Tổng thống Obama tiêu biểu như “TTXVN (2012), “Học thuyết chiến tranh của Barack Obama”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, (073), ngày 18/3/2012, tr. 1 – 25. TTXVN (2010), “Ý nghĩa START mới với quan hệ Nga – Mỹ”, Tin tham khảo thế giới, ngày 25/10/2010. TTXVN (2009), “Sự khởi đầu trong chính sách đối ngoại của Tổng thống Barack Obama”, Tài liệu tham khảo, (10 – 11). * Tạp chí nước ngoài: Viết về chiến lược mới của Tổng thống Obama, trên các tạp chí nước ngoài như Foreign Affairs, Foreign Policy, International Affairs cũng có rất nhiều bài viết “Christian Brose (2009), “The making of George W. Obama”, Foreign Policy, (January/February, 2009), pp. 53 – 55. Fareed Zakaria (2008), The Post American world, WW Norton & Company. Nhìn chung, tất cả những nguồn tài liệu trên chỉ để cập đến những mảng vấn đề riêng lẻ, những sự kiện cụ thể còn đang tiếp diễn, mang tính thời sự mà chưa có tác phẩm, bài viết nào đề cập một cách chi tiết và có hệ thống về chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời cầm quyền của Tổng thống Barack Obama đối với nước Nga trên các bình diện: những yếu tố tác động đến sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của chính quyền Obama, nội dung chính, quá trình triển khai và những đánh giá sơ bộ về chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama. Tuy nhiên, các nguồn tài liệu nêu trên là cơ sở để tôi tham khảo trong khi thực hiện đề tài: “Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012)” 5 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 12 of 128. Header Page 13 of 128. 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của khóa luận nhằm làm rõ chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống Obama (2009 – 2012) Để đạt được mục đích trên, khóa luận tập trung giải quyết những nhiệm vụ chủ yếu sau: - Phân tích những nhân tố tác động đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012) - Làm rõ nội dung và quá trình thực hiện chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với nước Nga dưới thời Obama (2009 – 2012) - Đồng thời làm rõ những đặc điểm và tác động của chính sách đó đối với Hoa Kỳ và nước Nga, cũng như với thế giới. Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga thời kỳ cầm quyền của Tổng thống Obama và phân tích nét chính trong chính sách đối ngoại, trong đó, tập trung làm rõ những chính sách của Hoa Kỳ đối với nước Nga. Trên cơ sở đó, đề tài phân tích những kết quả, những hạn chế và tác động của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với nước Nga (2009 – 2012) đến tình hình thế giới, với Hoa Kỳ cũng như nước Nga. Từ đó, đề tài đưa ra những dự đoán xu thế phát triển trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống B.Obama (2009 – 2012). - Phạm vi không gian chủ yếu bao gồm nước Mỹ và nước Nga. - Phạm vi thời gian chủ yếu đề tài nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012). Ngoài ra, để làm rõ hơn nội dung của khóa luận, ở một số phần tác giả còn mở rộng thêm phạm vi thời gian về phía trước hoặc phía tiếp sau phạm vi thời gian chủ yếu trên. 6 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 13 of 128. Header Page 14 of 128. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong khóa luận này, tác giả sử dụng chủ yếu các phương pháp sau : phương pháp lịch sử, phương pháp logic và phương pháp nghiên cứu quốc tế. Bên cạnh việc sử dụng phối hợp nhuần nhuyễn tất cả các phương pháp này xuyên suốt khóa luận, ở những phần, đoạn cụ thể, tác giả đều lựa chọn một phương pháp chủ đạo nhằm đạt tới hiệu quả nghiên cứu một cách tối đa. 5. Đóng góp của khóa luận Khóa luận có thể coi là công trình nghiên cứu có hệ thống về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012) Đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy về lịch sử nước Mỹ thời hiện đại, bổ sung nguồn tài liệu cập nhật về chính sách đối ngoại Mỹ với nước Nga, đặc biệt là dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012) 6. Bố cục khóa luận Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và tư liệu tham khảo, nội dung khóa luận được trình bày theo hai chương: Chương 1 : Những nhân tố tác động đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với nước Nga dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2012) Chương 2 : Quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với nước Nga (2009 – 2012) 7 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 14 of 128. Header Page 15 of 128. Chương 1: NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI NƯỚC NGA DƯỚI THỜI TỔNG THỐNG BARACK OBAMA (2009 – 2012) 1.1. Tình hình thế giới 1.1.1. Xu hướng toàn cầu hóa và khu vực hóa Trong những năm gần đây, quá trình toàn cầu hóa và cuộc cách mạng khoa học – công nghệ đã tạo ra những biến đổi sâu sắc trên toàn thế giới. Nhiều quan điểm cho rằng, toàn cầu hóa và cuộc cách mạng khoa học công nghệ là nguyên nhân gây nên những vấn đề bất ổn ngày nay như khủng hoảng chính trị, biến động về kinh tế, những biến động về xã hội và tình trạng mất an ninh... Điều này đã gây ảnh hưởng đến an ninh quốc gia của mỗi nước, từ đó, ảnh hưởng đến việc hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại của các nước mà Hoa Kỳ cũng không là một ngoại lệ. Trước hết, những tác động tích cực của toàn cầu hóa, khu vực hóa đã tạo không gian cho sức mạnh Mỹ. Mỹ được đánh giá là nước có ưu thế nổi bật nhất trong nền kinh tế toàn cầu. Trong sự cạnh tranh kinh tế mang tính toàn cầu của nền kinh tế thông tin, Mỹ có đầy đủ ưu thế về chất lượng và tính sáng tạo của nguồn nhân lực để có thể duy trì vai trò chi phối nền kinh tế thế giới trong tiến trình toàn cầu hóa, góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp của Mỹ hiện nay. Toàn cầu hóa thúc đẩy liên kết giữa các nước trên phạm vi toàn thế giới, làm tăng tính phụ thuộc và ảnh hưởng lẫn nhau của các quốc gia thông qua hoạt động giao lưu kinh tế, văn hóa. Các nước đều chuyển sang nền kinh tế thị trường và trở thành những thành viên mới của các tổ chức tài chính, thương mại thế giới như WB, IMF, WTO, hoặc các tổ chức khu vực như 8 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 15 of 128. Header Page 16 of 128. APEC, AFTA, NAFTA… Tuy nhiên, bên cạnh tích cực thì toàn cầu hóa và khu vực hóa cũng tạo ra những thách thức lớn. Toàn cầu hóa làm cho sự cạnh tranh giữa các nước và các khu vực trở nên hết sức khốc liệt và đã làm cho tất cả các nước tuy có lợi ích dân tộc khác nhau nhưng muốn hay không đều phải lệ thuộc vào nhau, phải hợp tác với nhau để đối phó với những vấn đề đe dọa đến sự sinh tồn của mỗi nước và của thế giới mà không một nước nào dù có sức mạnh phi thường đến đâu cũng không thể một mình đảm nhận được. Toàn cầu hóa đang làm cho quá trình “phi tập trung hóa quyền lực” diễn ra nhanh hơn thông qua các hình thức tập hợp lực lượng mới... “và là một trong những thách thức lớn nhất phải đối mặt với chính sách đối ngoại” [44]. Đồng thời sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia về an ninh và phát triển cũng ngày càng gia tăng và “khi lợi ích giữa các quốc gia đan xen vào nhau và ngày càng phụ thuộc lẫn nhau thì tư duy về đối ngoại và phương thức quan hệ quốc tế cũng thay đổi mạnh mẽ” [9;13]. Đó cũng là một trong những yếu tố quan trọng buộc Mỹ phải quan tâm khi hoạch định chính sách đối ngoại. Bởi “Chủ nghĩa đơn phương của Mỹ trong hai nhiệm kỳ của Tổng thống G.W. Bush đã làm cho quan hệ Mỹ hệ Mỹ – Nga trở nên nguội lạnh, ảnh hưởng không chỉ lợi ích của Mỹ, Nga, mà ở một mức độ nhất định còn ảnh hưởng đến tình hình an ninh khu vực châu Âu và thế giới” [18;33]. Vì vậy, cải thiện quan hệ với nước Nga là một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền của Tổng thống Obama. “Định hướng trong quan hệ với Nga cũng là nội dung quan trọng sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Mỹ” [18;33]. Như vậy, dưới tác động của toàn cầu hóa và cuộc cách mạng khoa học – công nghệ, các nước trong đó có Mỹ, phải có những thay đổi, điều chỉnh về chính sách đối ngoại cho phù hợp với xu thế chung của thế giới. 9 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 16 of 128. Header Page 17 of 128. 1.1.2. Khủng bố quốc tế, nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân Hiện nay, vấn đề chống khủng bố quốc tế và nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân đang là mối quan tâm số 1 của nước Mỹ. Vì vậy, chiến lược, lực lượng và ngân sách chống khủng bố phải liên tục gia tăng do nguy cơ ngày càng nhiều. Cơ quan, quân đội và ngay cả công dân Mỹ vẫn là những đối tượng được bọn khủng bố nhắm vào nhiều nhất ở cả trong nước lẫn trên khắp thế giới [39;33]. Ngoài ra, một trong những vấn đề nổi bật hiện nay là việc sở hữu vũ khí hạt nhân và hoạt động phát triển sản xuất vũ khí hạt nhân của một số quốc gia trên thế giới. Chạy đua vũ trang giữa Ấn Độ và Pakistan đã vượt ra ngoài các khuôn khổ kiểm soát quốc tế. Gần đây, Trung Quốc tăng cường hiện đại hóa tên lửa đạn đạo, không chỉ chế tạo tên lửa tầm ngắm mà cả tên lửa xuyên lục địa. Bên cạnh đó, có những thông tin tình báo cho hay mạng lưới Al Qaeda ở Pakistan đang tích cực tuyển dụng những chuyên gia về chế tạo vũ khí nguyên tử và tìm kiếm các nguyên liệu hạt nhân cũng như công nghệ cho hoạt động đó. Nếu những hoạt động này không kịp thời ngăn chặn, thì đây sẽ là mầm mống cho nguy cơ khủng bố hạt nhân và nước Mỹ sẽ là mục tiêu đầu tiên. Vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên cũng là một trong những thách thức lớn của chính quyền Obama, đặc biệt là ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương – mục tiêu mà Mỹ đang chinh phục. Hoạt động hạt nhân của Bắc Triều Tiên ngày một trở nên khó kiểm soát. Bất chấp sự phản đối của Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và cộng đồng quốc tế, Bắc Triều Tiên đã thực hiện thử hạt nhân, gây ảnh hưởng tới an ninh của hai quốc gia láng giềng là Hàn Quốc và Nhật Bản. Vụ phóng thử vệ tinh gây nhiều tranh cãi vào tháng 4/2009 cùng với những tuyên bố Bình Nhưỡng sẽ tiếp tục theo đuổi chính sách hạt nhân, đã đẩy cuộc đám phán sáu bên rơi vào bế tắc. Đàm phán sáu bên có sự tham gia của Mỹ, Nhật, Nga, Trung Quốc, Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên được khởi 10 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 17 of 128. Header Page 18 of 128. động vào năm 2003, chỉ đạt được những thành công rất hạn chế trong việc ngăn cản các hoạt động hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Gần đây nhất, một vụ phóng tên lửa đạn đạo tầm xa của Bắc Triều Tiên cũng đã gây lên một sự phản đối kịch liệt của cộng đồng quốc tế, nhất là Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc. Theo phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Hàn Quốc Kim Minseok và các quan chức Mỹ cho biết, Triều Tiên đã phóng tên lửa mang vệ tinh viễn thông vào quỹ đạo lúc 7:39 ngày 13/4/2012 theo giờ địa phương [92], trong khi Chính quyền Bình Nhưỡng vẫn chưa tiết lộ thời gian cụ thể của việc phóng vệ tinh lần này. Vụ phóng tên lửa lần này của Triều Tiên là để chào mừng lễ kỉ niệm 100 năm ngày sinh của cố Chủ tịch Kim Nhật Thành. Trong khi trước đó, Bình Nhưỡng tuyên bố, nước này phóng tên lửa đưa vệ tinh “thời tiết” vào vũ trụ là vì các mục đích nghiên cứu mang tính hòa bình. Tuy nhiên, phương Tây không tin vào tuyên bố này mà khẳng định, vụ phóng vệ tinh của Triều Tiên chỉ là vỏ bọc che mắt để nước này tiến hành thử công nghệ tên lửa tầm xa, một hoạt động mà Triều Tiên đã bị cấm theo một nghị quyết được Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua cách đây vài năm. Dù được dự báo từ trước, các cường quốc như Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc không khỏi ngỡ ngàng, choáng váng khi Bình Nhưỡng thông báo kế hoạch phóng tên lửa chỉ một thời gian ngắn, sau khi nước này “đốt” lên ngọn lửa hy vọng về việc nối lại các cuộc đàm phán hạt nhân, bằng một thoả thuận ngừng làm giàu Uranium với Mỹ. Từ trạng thái “sốc”, các nước đã phản ứng gay gắt trước động thái mới của Triều Tiên. Không chỉ dùng những ngôn từ mạnh mẽ để lên án, chỉ trích kế hoạch phóng tên lửa của Triều Tiên, Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc còn tuyên bố sẽ bắn hạ vệ tinh cũng như đáp trả một cách tương xứng với hành động mà họ xem là mang tính khiêu khích của Bình Nhưỡng [93]. Khi tin tức về việc phóng tên lửa Triều Tiên vừa được tung ra, các quan chức Mỹ, Hàn Quốc và Nhật Bản đã ngay lập tức khẳng 11 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 18 of 128. Header Page 19 of 128. định, vụ phóng tên lửa chào mừng lễ kỷ niệm lần sinh nhật thứ 100 của cố Chủ tịch Kim Nhật Thành này đã thất bại. Mặc dù thất bại, vụ phóng tên lửa vừa rồi của Triều Tiên cũng là một sự kiện khiến cả thế giới phải “náo loạn”. Sau sự kiện này, dường như khả năng phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên còn rất xa vời. Không chỉ vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, Mỹ còn gặp phải thất bại trong việc giải quyết vấn đề hạt nhân ở Iran. Trong hơn ba thập kỉ qua, quan hệ Mỹ – Iran luôn “nóng”, phần lớn là do vấn đề hạt nhân. Vào tháng 2/2012 vừa qua, Iran và các chuyên gia Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã tập trung đàm phán về chương trình vũ khí hạt nhân bị đồn đoán của nước này – vấn đề mà xưa nay Tehran luôn chống đối. Vòng đàm phán đầu tiên giữa Iran với nhóm P5+1 (hay nhóm “Iran 6”) tại Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ) hôm 14/4/2012, đã khép lại với kết quả được tất cả các bên cùng gọi là “tích cực”, “xây dựng”, “có tiến bộ”. Chỉ có một “bên” quan tâm đến vấn đề này mà không chấp nhận là Israel. Nhiều ý kiến lo ngại rằng, sự phá bĩnh của Israel có thể sẽ là mối đe dọa lớn nhất đến thành bại của đàm phán sắp tới [94]. Vấn đề hạt nhân ở Iran vẫn còn rất nhiều trông gai phía trước. Vậy, những cuộc đàm phán tiếp theo có đi đến giải pháp nào hay không vẫn còn đang là một dấu “?”, và vấn đề này có được giải quyết hay không, cần có sự nỗ lực của cả cộng đồng quốc tế, đặc biệt là những động thái của Mỹ. Bên cạnh đó, về ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân nước Mỹ còn lưỡng lự và chưa tìm được giải pháp hiệu quả nhất. Một là, Mỹ vẫn chưa tìm được những giải pháp tối ưu và chưa có cách nào làm giảm sự gia tăng thành viên của “câu lạc bộ hạt nhân” [1;67]. Hai là, chính quyền Obama vẫn hủy bỏ cam kết tham gia Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) vô thời hạn như chính quyền Bush, hay ngược lại. Ba là, Mỹ vẫn dùng biện pháp ngoại giao để giải quyết việc Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên và Iran 12 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 19 of 128. Header Page 20 of 128. chế tạo vũ khí hạt nhân hay phải dùng ngay tới biện pháp quân sự. Bốn là, Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí tiến công chiến lược (có cả vũ khí hạt nhân) START – I ký với Nga kết thúc hiệu lực ngày 5/12/2009, có ký tiếp START – II hay không và nếu ký thì mức cắt giảm trong tình hình mới là bao nhiêu [39;33]. Như vậy, để giữ vững nền hòa bình tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển đất nước, Hoa Kỳ và Nga cần phải những hợp tác với nhau để đối phó với chủ nghĩa khủng bố quốc tế và nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân. 1.1.3. Sự suy giảm sức mạnh Mỹ và sự nổi lên của các trung tâm quyền lực trong quan hệ quốc tế Tổng thống Obama lên nắm quyền khi “tình hình thế giới đã có những thay đổi lớn, phản ánh tương quan lực lượng đang thay đổi giữa các nước lớn dưới tác động của các xu thế vận động trong quan hệ quốc tế và sự phát triển của cuộc khủng hoảng tài chính – kinh tế đang diễn ra theo hướng bất lợi hơn đối với Mỹ; chính sách đối ngoại của chính quyền Bush đã tỏ rõ những hạn chế lớn trong việc đảm bảo an ninh và vị thế của Mỹ trên thế giới”[2]. Có thể nói không một vị nguyên thủ nào của Mỹ lại phải đương đầu với nhiều khó khăn cùng một lúc khi nắm quyền như vậy. Khi sức mạnh kinh tế của Mỹ suy yếu thì nhiều trung tâm quyền lực khác nổi lên thách thức vị thế đơn cực của Mỹ điển hình là sự nổi lên của các nước thuộc nhóm BRIC (gồm các nước Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc). Chiếm 26% diện tích, 42% dân số và 16% GDP của thế giới (năm 2009), 33% dự trữ ngoại tệ và 12,8% khối lượng giao dịch thương mại thế giới [40;3]. BRIC không chỉ là một động lực thúc đẩy kinh tế thế giới phát triển mà còn có vai trò ngày càng lớn trên bàn cờ địa – chính trị toàn cầu. Chính tình báo Quốc gia, tổ chức tư vấn của chính phủ Mỹ cũng đã từng dự đoán đến năm 2025, Trung Quốc và Ấn Độ sẽ là nền kinh tế đứng thứ hai và thứ tư thế giới. 13 luan van thac si - luan van kinh te - khoa luan - tai lieu -Footer Page 20 of 128.