LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Khu hÖ ®éng vËt ®Êt, trong ®ã nhãm ®éng vËt Ch©n khíp bÐ
(Microarthropoda) víi kÝch th−íc c¬ thÓ nhá bÐ (tõ 0,1-0,2 ®Õn 2-3 mm)
th−êng chiÕm −u thÕ vÒ sè l−îng. Microarthropoda ë ®Êt gåm chñ yÕu lµ c¸c
®¹i diÖn cña Ve bÐt (Acarina) vµ Bä nh¶y (Collembola). Ngoµi ra, cßn cã rÕt
t¬ (Myriapoda: Symphyla), c«n trïng ®u«i nguyªn thuû, bä hai ®u«i vµ bä ba
®u«i (Insecta: Protura, Diplura, Thysanura). Chóng tham gia tÝch cùc vµo c¸c
qu¸ tr×nh sinh häc cña ®Êt, qu¸ tr×nh vËn chuyÓn n¨ng l−îng vµ vËt chÊt, qu¸
tr×nh lµm s¹ch ®Êt khái c¸c « nhiÔm chÊt th¶i (h÷u c¬ vµ ho¸ häc), chÊt phãng
x¹. Chóng lµm gia t¨ng ®é mµu mì cña ®Êt th«ng qua c¸c ho¹t ®éng sèng cña
m×nh [10].
Ve bÐt vµ Bä nh¶y ®−îc ®Æc biÖt quan t©m, bëi chóng rÊt nh¹y c¶m víi
c¸c s¶n phÈm ho¸ chÊt sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, víi sù thay ®æi
c¸c yÕu tè khÝ hËu m«i tr−êng vµ tÝnh chÊt ®Êt, ®ång thêi lµ vÐc t¬ lan truyÒn
nhiÒu nhãm kÝ sinh trïng, mÇm bÖnh vµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong m«i
tr−êng ®Êt. Do cã sè l−îng nhiÒu, nªn Ve bÐt lµ ®èi t−îng thÝch hîp cho c¸c
nghiªn cøu chØ thÞ sinh häc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. HÖ sinh th¸i ®Êt rõng, bao
gåm c¶ líp th¶m l¸ phñ vµ th©n c©y gç môc, th¶m rªu quanh th©n gç, lµ nh÷ng
sinh c¶nh sèng ®a d¹ng vµ thÝch hîp cho nhiÒu nhãm Ve gi¸p vµ Ch©n khíp bÐ
kh¸c. Do cã cÊu tróc dinh d−ìng phong phó, bao gåm nh÷ng nhãm chuyªn ho¸,
ph©n huû vµ ¨n x¸c c©y gç môc, ph©n huû c¬ häc x¸c mïn thùc vËt, hay nh÷ng
nhãm ¨n nÊm, nªn chóng cã vai trß quan träng ®¶m b¶o sù c©n b»ng trong cÊu
tróc hÖ vi nÊm vµ vi khuÈn [6, 8, 12].
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng cña m×nh, Bä nh¶y hoµn tr¶ l¹i cho ®Êt
c¸c nguyªn tè nh− canxi, cacbon,… gãp phÇn thay ®æi chÊt l−îng axit mïn,
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-1-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
c¶i t¹o chÊt l−îng ®Êt. Do cã kÝch th−íc nhá, sè l−îng lín, vßng ®êi ng¾n,
sinh sèng ë kh¾p lo¹i h×nh sinh c¶nh, kh¾p mäi ®Þa h×nh tõ sa m¹c ®Õn vïng
b¨ng tuyÕt, tõ B¾c cùc ®Õn xÝch ®¹o, cã ®é thÝch nghi sinh th¸i cao, ph−¬ng
ph¸p thu b¾t dÔ dµng nªn Bä nh¶y lµ ®èi t−îng nghiªn cøu thÝch hîp phôc vô
cho viÖc nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i, sinh th¸i c¸ thÓ vµ quÇn thÓ, lµ vËt chØ thÞ
sinh häc tèt trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng yÕu tè m«i tr−êng (KiÒu ThÞ
BÝch Thuû, 1998) [20].
V−ên Quèc gia Xu©n S¬n lµ mét trong nh÷ng ®Þa ®iÓm cã tÝnh ®a d¹ng
sinh häc cao. T¹i ®©y, m«i tr−êng tù nhiªn vµ th¶m thùc vËt cßn gi÷ ®−îc kh¸
tèt. §· cã nh÷ng nghiªn cøu t−¬ng ®èi ®ång ®Òu vÒ khu hÖ ®éng thùc vËt cña
v−ên nh−: Thó, chim, l−ìng c−, bß s¸t… nh−ng riªng vÒ khu hÖ c«n trïng vµ
®éng vËt Ch©n khíp bÐ ch−a ®−îc quan t©m [17].
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn chóng t«i chän ®Ò tµi: “CÊu tróc mËt
®é vµ tØ lÖ thµnh phÇn c¸c nhãm Ch©n khíp bÐ (Microarthropoda) ë ®ai cao
800-900 m cña v−ên Quèc gia Xu©n S¬n, tØnh Phó Thä”.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Môc ®Ých cña ®Ò tµi: Nh»m cung cÊp, bæ sung thªm dÉn liÖu míi vÒ cÊu
tróc mËt ®é vµ tØ lÖ thµnh phÇn c¸c nhãm Ch©n khíp bÐ (Microarthropoda)
theo tÇng ph©n bè ë ®ai cao 800-900 m cña v−ên Quèc gia Xu©n S¬n, tØnh Phó
Thä.
Môc ®Ých trªn cña ®Ò tµi ®−îc cô thÓ hãa trong nh÷ng néi dung sau:
1. Nghiªn cøu cÊu tróc mËt ®é vµ tØ lÖ thµnh phÇn cña quÇn x· Ch©n
khíp bÐ (Microarthropoda) bao gåm 2 nhãm chñ yÕu lµ Acarina vµ
Collembola ë 3 tÇng ph©n bè: tÇng rªu, th¶m l¸ vµ tÇng ®Êt (0-10 cm).
2. Nghiªn cøu cÊu tróc mËt ®é vµ tØ lÖ thµnh phÇn c¸c nhãm ph©n lo¹i
cña Acarina vµ Collembola ë 3 tÇng ph©n bè nªu trªn.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-2-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
Ch−¬ng 1
TæNG QUAN TμI LIÖU
1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu nhãm ®éng vËt Ch©n khíp bÐ trªn thÕ giíi
Sù ph¸t triÓn cña thùc vËt cã ý nghÜa lín lao ®èi víi sù tån t¹i cña ®êi
sèng con ng−êi vµ ®éng vËt. Trong khi ®ã, sù ph¸t triÓn cña thùc vËt l¹i phô
thuéc vµo dinh d−ìng kho¸ng trong ®Êt mµ chñ yÕu phô thuéc vµo qu¸ tr×nh
ph©n huû líp x¸c thùc vËt vµ ®éng vËt. Th¶m thùc vËt kh«ng chØ lµ mét kho
chøa dinh d−ìng cho c¶ hÖ sinh th¸i mµ cßn lµ thµnh phÇn b¾t buéc ph¶i cã
cña hÖ sinh th¸i ®ã. §é ®a d¹ng cña th¶m thùc vËt quyÕt ®Þnh ®é ®a d¹ng cña
c¶ phøc hÖ sinh th¸i. Qu¸ tr×nh ph©n hñy chÊt h÷u c¬ trong ®Êt bao gåm lµ x¸c
thùc vËt, x¸c ®éng vËt phÇn lín phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña ®éng vËt ®Êt.
ChÝnh sù ho¹t ®éng cña hÖ ®éng vËt ®Êt l¹i cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh tíi ®é s©u
cña tÇng ®Êt th«ng qua sù t¹o ®é Èm, sù kho¸ng ho¸ vµ tõ ®ã ¶nh h−ëng tíi ®é
tho¸ng khÝ, ®é thÊm cña ®Êt. Nh− vËy, cã thÓ nãi chÝnh hÖ ®éng vËt ®Êt ®· ¶nh
h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn thµnh phÇn, tÝnh chÊt cña ®Êt vµ gãp phÇn hoµn thµnh
chu tr×nh tuÇn hoµn vËt chÊt trong tù nhiªn [10].
ChiÕm sinh khèi chñ yÕu trong ®Êt lµ nhãm Ch©n khíp nhá mµ thµnh
phÇn chñ yÕu lµ hai nhãm Collembola vµ Acarina. Trªn thÕ giíi, nhãm ®éng
vËt Ch©n khíp bÐ ®· ®−îc nghiªn cøu vµ m« t¶ vµo kho¶ng gi÷a thÕ kØ XVIII.
Nghiªn cøu cña Krivolutsky (1978) cho thÊy ë vïng ®Êt th¶o nguyªn
cña Liªn X« cò, phøc hîp Oribatida thay ®æi vÒ thµnh phÇn loµi vµ ®é phong
phó theo sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh trång rõng, ®iÒu nµy chøng tá cã sù thay
®æi nhÊt ®Þnh ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng ë ®Êt vµ tÇng th¶m l¸ rõng (Vò
Quang M¹nh, 2004) [10].
Nhãm ®éng vËt Collembola lµ nh÷ng Ch©n khíp nguyªn thuû ®· ®−îc
biÕt ®Õn c¸ch ®©y rÊt l©u. D¹ng ho¸ th¹ch cña chóng thuéc kû DÒ Von ®· ®−îc
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-3-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
ph¸t hiÖn t¹i vïng ®Çm lÇy Thôy §iÓn cã tuæi c¸ch ®©y 400 triÖu n¨m. Mét
d¹ng ho¸ th¹ch kh¸c: Protentomobrya walkeri Folsom, 1937 ®−îc ph¸t hiÖn ë
vïng Ban tÝch vµo kû Paleozoi. C¶ hai d¹ng nµy ®Òu thuéc vÒ nh÷ng hä ngµy
nay [21]. NhiÒu c«ng tr×nh ®· t×m hiÓu sù thÝch nghi cña Collembola víi thµnh
phÇn kh«ng khÝ vµ tÝnh chÊt ho¸ häc cña n¬i c− tró. Gièng nh− c¸c ®éng vËt
sèng c− tró trong ph©n ®éng vËt vµ phÇn thùc vËt bÞ thèi r÷a, nhiÒu loµi
Collembola bÒn v÷ng víi nång ®é cao cña mét sè khÝ ®éc vµ hµng lo¹t
Collembola sèng trong ®Êt nhiÔm mÆn nÆng hay vïng triÒu. Nh÷ng
Collembola tr−ëng thµnh ¨n nÊm, t¶o, vi khuÈn, c¸c vôn thùc vËt thèi r÷a,
thËm chÝ cã tr−êng hîp chóng ¨n thÞt lÉn nhau (dÉn theo KiÒu ThÞ BÝch Thuû,
1998) [20].
Trªn thÕ giíi, loµi Collembola ®Çu tiªn ®−îc Linne m« t¶ vµo n¨m 1758
t¹i Thôy §iÓn vµ sau ®ã lµ hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ
Collembola ë c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c nhau thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau cña c¸c
ch©u lôc ra ®êi bëi c¸c t¸c gi¶ nh−: Muller 1876; Templeton 1835; Boheman
1865; Brause 1869; Labbok 1898; Schaffer 1899 (NguyÔn TrÝ TiÕn, 1995)
[21].
Cho ®Õn nay, c«ng tr×nh nghiªn cøu “Khu hÖ Collembola Ch©u ¢u” cña
t¸c gi¶ Gisin, 1960 vµ “Collembola Ba Lan trong mèi liªn quan víi khu hÖ
Collembola thÕ giíi” cña Stach (1947 - 1963) ®−îc coi lµ c¬ b¶n vµ ®Çy ®ñ
nhÊt (NguyÔn TrÝ TiÕn, 1995) [21].
Nghiªn cøu cña Chernova (1988) cho thÊy vÒ sè l−îng, nhãm
Collembola chØ ®øng sau Oribatida, chóng cã mÆt ë kh¾p n¬i trªn tr¸i ®Êt, liªn
quan tíi tÊt c¶ c¸c kiÓu ®Êt, c¸c kiÓu th¶m thùc vËt tõ vïng ®µi nguyªn l¹nh
gi¸, ®Õn vïng xÝch ®¹o rËm r¹p. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña Stebaeva (1988) kh¼ng
®Þnh trong mäi tr−êng hîp, sù ph©n bè theo chiÒu th¼ng ®øng cña Bä nh¶y
t−¬ng øng vµ chÆt chÏ víi cÊu tróc vµ chÕ ®é n−íc, kh«ng khÝ cña ®Êt vµ rÊt dÔ
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-4-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
bÞ thay ®æi d−íi ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè bÊt k×. V× vËy, Collembola cã thÓ
lµm chØ thÞ chÝnh x¸c cho ®iÒu kiÖn cña ®Êt (NguyÔn TrÝ TiÕn, 1995) [21].
Ngµy nay, ®· cã h¬n 7000 loµi Collembola ®· ®−îc ph¸t hiÖn vµ ngµy
cµng cã thªm nhiÒu loµi míi ®−îc bæ sung. NhiÒu nhµ khoa häc n−íc ngoµi ®·
tËp trung ®i s©u vµo nghiªn cøu sinh th¸i, sinh häc, khu hÖ Collembola.
1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu nhãm ®éng vËt Ch©n khíp bÐ ë ViÖt Nam
§éng vËt Ch©n khíp bÐ ë ViÖt Nam ®· ®−îc b−íc ®Çu nghiªn cøu tõ
nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, ban ®Çu chØ lµ nh÷ng nghiªn cøu lÎ tÎ cña c¸c
t¸c gi¶ n−íc ngoµi khi kÕt hîp víi c¸c nhãm sinh vËt kh¸c. Sau nµy chóng
®−îc nghiªn cøu kü vµ cã réng h¬n ë nhiÒu kiÓu sinh c¶nh kh¸c nhau bëi
nhãm mét sè t¸c gi¶ trong n−íc. NhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ Ve bÐt, Bä nh¶y
ViÖt Nam ®· ®−îc c«ng bè ë mét sè héi nghÞ, héi th¶o trong n−íc vµ quèc tÕ
còng nh− trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh.
GÇn ®©y, ®· cã c¸c nghiªn cøu vÒ cÊu tróc nhãm Microarthropoda theo
c¸c sinh c¶nh, c¸c ®ai cao khÝ hËu, theo c¸c tÇng th¼ng ®øng trong ®Êt (Vò
Quang M¹nh 1982, 1989, 1990, 1993; V−¬ng ThÞ Hßa 1996; Vò Quang
M¹nh, V−¬ng ThÞ Hoµ, NguyÔn TrÝ TiÕn, §ç Huy Tr×nh 2002; Hµ Hoµi Nam
2003; NguyÔn Träng N¨m 2003; Vò Quang M¹nh, NguyÔn Xu©n L©m, KhiÕu
ThÞ Nhµn 2005; §µo Duy Trinh 2006…) [3, 5, 6, 7, 8, 16, 18, 19, 27].
Vò Quang M¹nh (1990) ®· tæng kÕt tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ
Microarthropoda ë ViÖt Nam cho ®Õn thêi ®iÓm ®ã. T¸c gi¶ rót ra kÕt luËn vÒ
thµnh phÇn, ®Æc ®iÓm ph©n bè vµ sè l−îng Microarthropoda, nªu mét sè quy
luËt sinh th¸i quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh cÊu tróc ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng cña
quÇn x· Oribatida ë ®Êt. §ång thêi t¸c gi¶ dÉn ra danh s¸ch 117 loµi Oribatida
®· biÕt ë ViÖt Nam, cïng ®Æc ®iÓm ph©n bè cña chóng theo vïng ®Þa lý, lo¹i
®Êt vµ hÖ sinh th¸i [7].
N¨m 1967, lÇn ®Çu tiªn trong c«ng tr×nh “New Oribatids from Viet
Nam”, hai t¸c gi¶ Hungari lµ J. Balogh vµ S. Mahunka ®· giíi thiÖu khu hÖ,
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-5-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
danh ph¸p häc vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña 33 loµi Ve gi¸p, trong ®ã ®· m« t¶ tíi
29 loµi vµ 4 gièng míi cho khoa häc. TiÕp theo ®ã lµ khu hÖ Ve gi¸p cña ViÖt
Nam ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi nh−: TiÖp Kh¾c (tr−íc ®©y), Liªn X«
(cò), Bungari, Canada, T©y Ban Nha, Ukaraina vµ NhËt B¶n nghiªn cøu [29,
30, 31, 32].
Vò Quang M¹nh (1994) giíi thiÖu danh s¸ch gåm 28 loµi Oribatida
sèng ë ®Êt vïng ven biÓn Yªn H−ng (Qu¶ng Ninh), ®¶o C¸t Bµ (H¶i Phßng) vµ
®ång b»ng S«ng Hång (Tõ Liªm - Hµ Néi) cïng ph©n bè cña chóng theo sinh
c¶nh, theo ®é cao so víi mÆt n−íc biÓn, trong ®ã t¸c gi¶ nªu mèi liªn hÖ gi÷a
Oribatida vïng ®¶o C¸t Bµ, vïng ven biÓn víi Oribatida ë s©u trong ®Êt liÒn
[9].
Vò Quang M¹nh, V−¬ng ThÞ Hoµ (2002) cã nhËn xÐt cÊu tróc quÇn x·
Ve gi¸p ë hÖ sinh th¸i ®Êt cã liªn quan râ rÖt víi sù suy gi¶m cña c©y gç rõng.
Nã cã thÓ ®−îc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ nh− mét ®Æc ®iÓm sinh häc, chØ thÞ qu¸
tr×nh diÔn thÕ cña th¶m rõng Tam §¶o nãi riªng vµ cña ViÖt Nam nãi chung.
MÆt kh¸c cã sù thay ®æi ®Æc ®iÓm ®a d¹ng thµnh phÇn loµi cña quÇn x· Ve
gi¸p theo chiÒu th¼ng ®øng, tõ th¶m rªu quanh th©n c©y vµ vôn thùc vËt, n»m
trªn mÆt ®Êt tõ 0+100 cm, cho ®Õn líp th¶m l¸ rõng phñ trªn mÆt ®Êt, líp ®Êt
mÆt 0-10 cm vµ líp ®Êt s©u 11-20 cm ë hÖ sinh th¸i rõng Tam §¶o. ChØ sè nµy
cã thÓ ®−îc xem xÐt nh− mét yÕu tè chØ thÞ sinh häc c¸c diÔn thÕ ë hÖ sinh th¸i
rõng ViÖt Nam [12].
N¨m 2004, Vò Quang M¹nh, NguyÔn Xu©n L©m nghiªn cøu quÇn x·
®éng vËt ch©n khíp bÐ ë c¸c ®ai cao cña v−ên quèc gia Tam §¶o, kh«ng ph¸t
hiÖn sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ trong cÊu tróc nhãm, trong ph©n bè th¼ng ®øng cña
nhãm Microarthropoda vµ cña Acarina. Khi nghiªn cøu vÒ ®ai cao khÝ hËu cña
hÖ sinh th¸i ®Êt rõng, ph¸t hiÖn thÊy sù kh¸c biÖt vÒ mËt ®é quÇn x·
Microarthropoda vµ Acarina. MËt ®é cña Acarina ®¹t lín nhÊt ë hÖ sinh th¸i
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-6-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
rõng cña ®ai cao 900 m, cßn ë ®ai cao 1300 m vµ 450 m, sè l−îng c¸ thÓ ®ång
®Òu [13].
Vò Quang M¹nh, NguyÔn Xu©n L©m (2005) nghiªn cøu ®Æc tr−ng ph©n
bè vµ tÝnh chÊt ®Þa ®éng vËt cña khu hÖ Ve gi¸p (Acarina: Oribatida) ë ViÖt
Nam. Khu hÖ nµy hiÖn biÕt víi 158 loµi, thuéc 46 hä, mang tÝnh chÊt Ên §éM· Lai vµ thuéc vïng ®Þa ®éng vËt ®«ng ph−¬ng. Khu hÖ cã nhiÒu ®éng vËt
chung víi khu hÖ Th¸i Lan, In®«nªxia, Malaixia, Philipin, cïng NhËt B¶n vµ
c¸c ®¶o vïng nam Th¸i B×nh D−¬ng. Khu hÖ Ve gi¸p ViÖt Nam cã tÝnh
chuyªn biÖt cao, víi 76 loµi (chiÕm 48,10%) chØ míi ph¸t hiÖn ë riªng l·nh
thæ ViÖt Nam. T¹i mét sè vïng nói phÝa b¾c khu hÖ ®éng vËt Ve gi¸p ®· gÆp
mét sè yÕu tè ®éng vËt Cæ B¾c, thuéc c¸c gièng Nothrus C.L. Koch, 1836;
Metabelba Grandjean, 1956; Tectocepheus Berlese, 1913; Oppia C.L. Kock,
1836; Xylobates Jacot, 1929; Scheloribates Berlese, 1908; Orbatella Bank,
1895; Achipteria Berlese, 1885 vµ Galumna Heyden, 1826 [14].
N¨m 1994 - 1997, khi ®iÒu tra t¸c ®éng cña thuèc trõ s©u (Vofatox,
Moniror, Padan...) ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë vïng trång rau,
c©y c¶nh thuéc §«ng Anh, Thanh Tr×, Tõ Liªm (Hµ Néi), Th−êng TÝn (Hµ
T©y), NguyÔn TrÝ TiÕn (2000) ®· nhËn thÊy t¸c ®éng cña c¸c hãa chÊt b¶o vÖ
thùc vËt nãi chung (trong ®ã cã thuèc trõ s©u vµ diÖt cá), ®Æc biÖt lµ nhãm l©n
h÷u c¬, cacbonat ®· lµm gi¶m sè l−îng loµi, gi¶m tÝnh ®a d¹ng cña Bä nh¶y
nãi riªng vµ khu hÖ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng nãi chung, khi so s¸nh ®èi
chøng. Thuèc trõ s©u thÓ hiÖn nh÷ng møc ®é t¸c ®éng kh¸c nhau ®Õn ®éng vËt
®Êt: nÕu phun ë nång ®é thÝch hîp (0,02%) th× thuèc cã t¸c dông kÝch thÝch sù
ph¸t triÓn cña mét sè nhãm Bä nh¶y vµ Ch©n khíp kh¸c. Trong tr−êng hîp
ng−îc l¹i, thuèc sÏ g©y t¸c ®éng xÊu tiªu diÖt nhiÒu loµi mÉn c¶m vèn lµ
nh÷ng loµi cã sè l−îng Ýt nh−ng tham gia quyÕt ®Þnh vµo ®é ®a d¹ng cña quÇn
x·. §ång thêi lµm x¸o trén cÊu tróc néi t¹i, lµm thay ®æi tØ lÖ thµnh phÇn
nhãm, lµm thay ®æi cÊu tróc −u thÕ... (Vò Quang M¹nh, 2004) [10].
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-7-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
Trong thêi gian tõ 1998 - 2005, NguyÔn TrÝ TiÕn ®· m« t¶ vµ c«ng bè
28 loµi Bä nh¶y míi cho khoa häc ®· bæ sung thªm hµng tr¨m loµi cho khu hÖ
Collembola ë ViÖt Nam.
NguyÔn TrÝ TiÕn (2003) khi nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña ph©n
bãn víi c«ng thøc kh¸c nhau ®Õn nhãm Bä nh¶y ë ®Êt b¹c mµu (HiÖp Hßa,
B¾c Giang) ®· ghi nhËn ®−îc cã 44 loµi Bä nh¶y thuéc 27 gièng, 12 hä. Bä
nh¶y ph©n bè t−¬ng ®èi ®ång ®Òu ë c¶ 2 ®é s©u ®Êt (0-10cm vµ 11-20cm). MËt
®é trung b×nh (con/m2) Bä nh¶y dao ®éng tõ 26570 con/m2 ®Õn 30000 con/m2
cã 5 loµi Bä nh¶y cã kh¶ n¨ng sèng thÝch hîp trong ®Êt b¹c mµu lµ: L.
punctiferus, X. humicola, C. thermophilus, S. bothrium vµ B. parvula. Trªn
®Êt b¹c mµu, khi ®Êt ®−îc ®Çu t− c¸c lo¹i ph©n bãn vµ s¶n phÈm phô nãi
chung ®Òu lµm t¨ng sè l−îng loµi, mËt ®é vµ thay ®æi sù ph©n bè cña Bä nh¶y
theo ®é s©u ®Êt, thay ®æi c¸c nhãm loµi −u thÕ vµ phæ biÕn [22].
¶nh h−ëng cña ph©n bãn vi sinh ®Õn sù ®a d¹ng cña ®éng vËt ®Êt ®·
®−îc NguyÔn TrÝ TiÕn vµ céng sù ®iÒu tra ë vïng trång chuyªn canh rau Gia
Xuyªn, Gia Léc, H¶i D−¬ng (2004-2006), ë vïng chuyªn trång lóa cña 5
huyÖn (Nam §Þnh) (2005-2007), ë ®Êt trång ®Ëu t−¬ng x· B¶o HiÖu, Yªn
Thñy (Hßa B×nh) (2004-2005) cña Ph¹m §øc TiÕn cïng céng sù còng ®i ®Õn
kÕt luËn: ph©n bãn vi sinh cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi hÖ sinh vËt ®Êt, tíi Bä nh¶y,
lµm sè l−îng loµi −a thÝch víi lo¹i ph©n nµy gia t¨ng sè l−îng (Gia Xuyªn,
B¶o HiÖu), nh−ng mÆt kh¸c th× ph©n vi sinh vµ c¸ch ch¨m sãc c©y trång theo
IBM còng lµm gi¶m tÝnh ®a d¹ng loµi, gi¶m tÝnh ®ång ®Òu cña c¶ quÇn x·
(B¶o HiÖu). (NguyÔn TrÝ TiÕn, NguyÔn ThÞ Thu Anh, 2006; 2008; NguyÔn TrÝ
TiÕn vµ céng sù, 2007; Ph¹m §øc TiÕn cïng céng sù, 2007) [23, 24, 25, 26].
Nh×n chung trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Ch©n khíp bÐ ®· ®−îc ®iÒu tra
nghiªn cøu ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc, c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu thuéc
nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau, tËp trung chñ yÕu vµo c¸c v−ên Quèc gia, khu
b¶o tån thiªn nhiªn. Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm c− tró ph©n t¸n, g¾n bã chÆt chÏ
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-8-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña n¬i sèng cô thÓ, nªn viÖc ®iÒu tra nghiªn cøu vÒ
khu hÖ, sinh th¸i cña nhãm nµy cÇn ®−îc tiÕn hµnh liªn tôc, réng kh¾p nh»m
ngµy cµng ®−îc bæ sung ®Çy ®ñ h¬n nh÷ng dÉn liÖu míi vÒ thµnh phÇn loµi
còng nh− ®Æc ®iÓm c− tró cña chóng, më ra kh¶ n¨ng khai th¸c nh÷ng mÆt lîi
Ých tõ chóng phôc vô cho khoa häc vµ thùc tiÔn.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
-9-
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
Ch−¬ng 2
§èi t−îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm
vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1.
§èi t−îng nghiªn cøu
Chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ nhãm ®éng vËt Ch©n khíp bÐ
(Microarthropoda ) ë ®Êt thuéc V−ên quèc gia Xu©n S¬n, tØnh Phó Thä, trong
®ã ph©n tÝch chñ yÕu lµ c¸c ®¹i diÖn thuéc 2 nhãm:
Nhãm Ve bÐt (Acarina) thuéc líp H×nh nhÖn (Arachnida), ph©n ngµnh
Cã k×m (Chelicerata), ngµnh Ch©n khíp (Arthropoda) gåm c¸c nhãm ph©n
lo¹i nhá sau: Oribatida, Gamasina, Uropodina, Acarina kh¸c.
Nhãm Bä nh¶y (Collembola) thuéc ph©n líp S©u bä hµm Èn
(Entognatha), líp S©u bä (Insecta), ph©n ngµnh Cã èng khÝ (Tracheata), ngµnh
Ch©n khíp (Arthropoda) gåm c¸c nhãm ph©n lo¹i nhá sau: Poduromorpha,
Entomobryomorpha, Symphypleona.
2.2.
§Þa ®iÓm nghiªn cøu
C¨n cø vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh cña v−ên Quèc gia
Xu©n S¬n, chóng t«i ®· tiÕn hµnh thu mÉu t¹i ®ai cao 800-900 m: YÕu tè khÝ
hËu cña vïng nµy cã ®Æc ®iÓm nhiÖt ®íi Èm giã mïa víi mïa hÌ th−êng nãng
Èm, m−a nhiÒu cßn mïa ®«ng m−a Ýt vµ l¹nh do ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng
B¾c, v× thÕ chu kú mïa vÒ nhiÖt ®é vµ ®é Èm thÓ hiÖn t−¬ng ®èi râ rÖt. Sù ph©n
ho¸ ®é cao còng ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn tÝnh chÊt thæ nh−ìng, khÝ hËu vµ quyÕt
®Þnh sù kh¸c biÖt trong cÊu tróc hÖ thùc b× cña ®ai cao ®Þa lý nµy [4, 17].
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 10 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
H×nh 1: §Þa ®iÓm thu mÉu ®ai cao 800-900m ®Ønh nói Ten
2.3.
Thêi gian nghiªn cøu.
Chóng t«i ®· tiÕn hµnh thu 3 ®ît mÉu tõ th¸ng 11 n¨m 2007 ®Õn th¸ng 9
n¨m 2008. TÊt c¶ c¸c mÉu ®−îc thu sau khi ®· kh¶o s¸t m«i tr−êng, chän ®Þa
®iÓm thu mÉu vµ thu theo ph−¬ng ph¸p chuÈn cña Ghilarov, 1975 [2].
MÉu sau khi thu ®Òu ®−îc xö lý vµ ph©n tÝch ®ång bé. MÉu ®Êt ®−îc läc
vµ t¸ch Microarthropoda t¹i phßng thÝ nghiÖm bé m«n §éng vËt cña tr−êng
§¹i Häc S− Ph¹m Hµ Néi 2.
2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.
MÉu ®Þnh l−îng cña Ch©n khíp bÐ ®−îc thu ë 3 tÇng ph©n bè: tÇng rªu,
tÇng th¶m l¸ vµ tÇng ®Êt cña sinh c¶nh rõng tù nhiªn thuéc ®ai cao ®Þa lý 800 900 m.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 11 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
2.4.1. Thu mÉu ®Þnh l−îng ë ®Êt, th¶m l¸ vµ rªu
MÉu ®Êt ®Þnh l−îng ®−îc lÊy ë ®é s©u 0-10 cm (kÝ hiÖu 0-10). KÝch
th−íc cña mçi mÉu thu lµ 5x5x10 cm. MÉu ®Êt ®−îc thu b»ng hép s¾t cã diÖn
tÝch bÒ mÆt c¾t t−¬ng øng 25 cm2.
§èi víi th¶m l¸ rõng phñ trªn mÆt ®Êt (ký hiÖu 0), mÉu ®Þnh l−îng lµ tÊt
c¶ l¸ môc, cµnh c©y, x¸c h÷u c¬ phñ trªn mÆt ®Êt cã diÖn tÝch 20cm x 20cm.
§èi víi c¸c mÉu lµ th¶m rªu b¸m trªn th©n c©y gç rõng, x¸c vôn thùc
vËt ë trªn mÆt ®Êt n»m ë ®é cao tõ 0 + 100 cm trªn mÆt ®Êt (ký hiÖu 0+100),
mÉu ®Þnh l−îng lµ sè l−îng rªu thu gom trung b×nh tõ 250 gr ®Õn 500 gr/mÉu.
TÊt c¶ c¸c mÉu sau khi thu ®−îc ë thùc ®Þa ®Òu ®−îc cho ngay vµo tói
nilon riªng, bªn trong cã nh·n, ghi nh÷ng th«ng sè cÇn thiÕt (ngµy, th¸ng lÊy
mÉu, sinh c¶nh, tÇng ph©n bè…) råi buéc chÆt l¹i. C¸c mÉu thu ®−îc trong
cïng mét tÇng ®−îc ®Ó vµo mét tói nilon to, ®Ó khái lÉn vµ ®ì mÊt thêi gian
khi t¸ch läc.
C¶ 3 lo¹i mÉu: tÇng ®Êt, th¶m l¸, tÇng rªu ®Òu ®−îc thu nh¾c l¹i 5 lÇn
cho mçi ®ît ®iÒu tra.
2.4.2. T¸ch läc mÉu ®éng vËt ch©n khíp bÐ
Nhãm Ch©n khíp bÐ ®−îc t¸ch ra khái ®Êt theo ph−¬ng ph¸p phÔu läc
“Berlese- Tullgren”, dùa theo tËp tÝnh h−íng ®Êt d−¬ng vµ h−íng s¸ng ©m cña
®éng vËt ®Êt. MÉu ®Êt trong phÔu läc sÏ kh« dÇn, sau ®ã Microarthropoda chui
s©u dÇn xuèng líp ®Êt phÝa d−íi, qua l−íi läc vµ r¬i xuèng ®¸y phÔu, vµo èng
nghiÖm cã ®ùng dung dÞch ®Þnh h×nh lµ formol 4%.
C¸c phÔu läc “Berlese- Tullgren” cã cÊu t¹o nh− sau: PhÔu ®−îc lµm
b»ng thuû tinh hoÆc giÊy cøng, cã chiÒu cao 30 cm, ®−êng kÝnh miÖng 20 cm,
®−êng kÝnh vßi 1,5 cm. Bé ®−îc ®Æt trªn gi¸ gç, vßi phÔu g¾n víi èng nghiÖm
chøa dung dÞch formon 4% bªn trong cã etiket ghi gièng nh·n tói nilon. MÉu
®Êt ®Æt trong c¸c r©y läc h×nh trô, cã l−íi läc b»ng nilon, ®−êng kÝnh lç d−íi
1x1mm, ®−êng kÝnh r©y läc 15 cm víi thµnh b»ng kim lo¹i cao 5 cm. Tr−íc
khi ®Æt mÉu vµo r©y, ®Êt hay x¸c thùc vËt ®−îc bÎ nhá, vôn vµ r¶i ®Òu trªn mÆt
l−íi, phÇn ®Êt hoÆc l¸ vôn lät qua lç l−íi sÏ ®−îc ®æ trë l¹i sau khi ®Æt r©y vµo
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 12 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
phÔu. C¸c mÉu ®−îc läc liªn tôc trong 7 ngµy ®ªm trong ®iÒu kiÖn phßng thÝ
nghiÖm [6].
Sau thêi gian läc, chóng t«i dïng d©y chun bã c¸c èng nghiÖm ®· ®−îc
nót b«ng cã cïng tÇng ph©n bè víi nhau, råi lÇn l−ît ®Æt vµo b×nh miÖng réng
cã chøa dung dÞch formon 4% ®Ó khi tiÕn hµnh ph©n tÝch th× c¸c mÉu kh«ng bÞ
nhÇm lÉn vµ háng.
2.4.3. Ph©n tÝch mÉu ®éng vËt Ch©n khíp bÐ vµ xö lÝ sè liÖu
§Ó cã thÓ ph©n tÝch vµ tÝnh ®Õm sè l−îng c¸c mÉu ®éng vËt Ch©n khíp
bÐ, chóng t«i ®Æt giÊy läc cã chia « lªn phÔu thuû tinh, råi ®æ riªng mçi èng
nghiÖm ®· thu mÉu lªn trªn giÊy läc. Sau khi ®· läc hÕt n−íc, ®Æt tê giÊy läc
cã chøa c¸c ®éng vËt vµo hép lång Petri ®Ó ph©n tÝch d−íi kÝnh lóp 2 m¾t.
Dïng kim nhÆt riªng tõng nhãm ph©n lo¹i vµ tÝnh ®Õm sè l−îng, ®èi víi Ve
bÐt vµ Bä nh¶y chóng t«i chØ t¸ch riªng thµnh c¸c nhãm sau:
Ve bÐt: T¸ch thµnh 4 nhãm chÝnh bao gåm: Oribatida, Gamasina,
Uropodina vµ c¸c Acarina kh¸c.
Bä nh¶y: T¸ch thµnh 3 nhãm chÝnh bao gåm: Poduromorpha,
Entomobryomorpha, Symphypleona.
Mçi èng nghiÖm ®ùng mÉu ®Òu cã nh·n ghi l¹i c¸c th«ng sè cÇn thiÕt
vµ nót b»ng b«ng kh«ng thÊm n−íc. §Ó gi÷ mÉu ®−îc l©u kh«ng bÞ gißn, n¸t
cÇn bæ sung vµo dung dÞch ®Þnh h×nh mét vµi giät Glixerin.
TÊt c¶ c¸c mÉu ®· ph©n tÝch, sau khi ®−îc Ths. §µo Duy Trinh kiÓm tra,
sÏ ®−îc cho vµo èng nghiÖm nhá chøa dung dÞch ®Þnh h×nh trong cã nh·n ghi
®Þa ®iÓm, thêi gian, sinh c¶nh, tÇng ph©n bè råi nót b»ng nót b«ng kh«ng thÊm
n−íc.
Sè liÖu trong phÇn kÕt qu¶ nghiªn cøu, ®−îc qui ®æi ra: sè l−îng c¸
thÓ/1m2 th¶m l¸ hay 1m2 ®Êt vµ sè l−îng c¸ thÓ/1kg rªu.
2.5. VÞ trÝ ph©n lo¹i, mét vµi nÐt vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc vµ dÊu hiÖu chuÈn
lo¹i Bä nh¶y (Collembola)
- VÞ trÝ ph©n lo¹i (theo Th¸i TrÇn B¸i, 2001) [1]:
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 13 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
Bä nh¶y (Collembola) thuéc: Ph©n giíi ®éng vËt ®a bµo (Metazoa)
§éng vËt ®a bµo chÝnh thøc (Eumetazoa)
§éng vËt cã miÖng nguyªn sinh (Protostomia)
Ngµnh Ch©n khíp (Arthropoda)
Ph©n ngµnh Cã èng khÝ (Tracheata)
Líp S©u bä (Insecta)
Ph©n líp S©u bä hµm Èn (Entognatha).
- Vµi nÐt vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc cña Bä nh¶y (Collembola) (theo NguyÔn
TrÝ TiÕn, 1995) [21]:
+ KÝch th−íc vµ h×nh th¸i ngoµi: §a sè Bä nh¶y cã kÝch th−íc kho¶ng
0,3-8 mm chiÒu dµi th©n. Cã mét sè ®¹i diÖn cã chiÒu dµi ®Õn 5-9 mm
(Morulila, Tomocerus…) vµ mét sè loµi kh¸c cã kÝch th−íc rÊt nhá 0,2-0,7
mm (Neelidae). C¬ thÓ chia 3 phÇn: ®Çu, 3 ®èt ngùc vµ 6 ®èt bông. §Çu cã c¬
quan thô c¶m ë ®èt r©u thø 3 vµ ë gèc r©u, tr−íc vÕt m¾t, 3 ®èt ngùc mang 3
®«i ch©n. §èt ngùc 1 mang phÇn phô (gäi lµ èng bông). PhÇn phô ë ®èt bông
3 lµ quai mãc (gåm mét sè r¨ng vµ mét l«ng ë gèc), ®èt bông 4 mang ch¹c
nh¶y (c¬ quan gióp Bä nh¶y vËn ®éng).
+ VÒ sinh häc: Bä nh¶y lµ nhãm ®éng vËt cßn mang mét sè ®Æc ®iÓm
nguyªn thñy, thÓ hiÖn ë thô tinh ngoµi, kh«ng cã sù giao phèi bªn trong c¬
thÓ. Trøng Bä nh¶y rÊt nh¹y c¶m víi sù kh« hanh. §−êng kÝnh tõ 0,15 - 0,3
mm. Bä nh¶y lét x¸c ë tÊt c¶ c¸c tuæi cña giai ®o¹n tr−ëng thµnh. Sè lÇn lét
x¸c rÊt lín, ë mét sè loµi tíi 50 lÇn. Sù ph¸t triÓn tõ lóc në ®Õn lóc chÕt cña Bä
nh¶y chØ ph©n biÖt ë 2 giai ®o¹n: giai ®o¹n non (tõ lóc trøng në ®Õn khi thµnh
thôc sinh dôc), giai ®o¹n tr−ëng thµnh (tõ lóc thµnh thôc sinh dôc ®Õn cuèi
®êi).
- §Æc ®iÓm chuÈn lo¹i: nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh th¸i chÝnh ®−îc sö dông
trong ®Þnh lo¹i Bä nh¶y: h×nh d¹ng c¬ thÓ, sù ph©n chia c¸c ®èt, h×nh d¹ng líp
vá da, sù cã mÆt vµ c¸ch s¾p xÕp m¾t gi¶ trªn th©n. D¹ng v¶y, l«ng vµ sù cã
mÆt cña chóng trªn mét sè phÇn cña c¬ thÓ.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 14 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
- §Ó ph©n biÖt Bä nh¶y víi c¸c ®¹i diÖn ch©n khíp kh¸c, chñ yÕu dùa vµo
mét sè ®Æc ®iÓm:
+ KÝch th−íc: th−êng tõ 0,3-3 mm.
+ H×nh d¹ng: Ph©n biÖt ®Çu, ngùc, bông. Bông gåm 6 ®èt. PhÇn kÕt thóc
th©n th−êng cã l«ng d¹ng gai nhän, ch¹c nh¶y ng¾n hoÆc dµi. Cã ®ñ 3 cÆp
ch©n ë phÇn ngùc. Th©n th−êng phñ l«ng hay v¶y. Kh«ng cã c¸nh, gi÷a ngùc
vµ bông kh«ng th¾t l¹i. R©u th¼ng, cã tõ 4-6 ®èt.
2.6. VÞ trÝ ph©n lo¹i, h×nh th¸i chung, ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt c¸c nhãm
Ve, bÐt víi c¸c nhãm kh¸c cña líp H×nh nhÖn (Arachnida) vµ ®Æc ®iÓm
ph©n biÖt c¸c nhãm Ve, bÐt chÝnh (Oribatida, Gamasina, Uropodina vµ
Acarina kh¸c)
- VÞ trÝ ph©n lo¹i (theo Vò Quang M¹nh, 2004) [10]:
Ve bÐt (Acarina) thuéc: Ngµnh Ch©n khíp (Arthropoda)
Ph©n ngµnh Cã k×m (Chelicerata)
Líp H×nh nhÖn (Arachnida)
- H×nh th¸i chung cña Ve, bÐt (Acarina):
+ ë ®a sè ®¹i diÖn, th©n nèi liÒn thµnh mét khèi, kh«ng t¸ch thµnh c¸c
phÇn riªng biÖt. Tuy nhiªn, ë mét sè ®¹i diÖn kh¸c phÇn ngùc vµ phÇn bông
dÝnh liÒn thµnh mét khèi, phÇn ®Çu t¸ch riªng khái th©n.
+ Th©n cã ch©n xóc gi¸c (Pedipaldi) t−¬ng ®èi ng¾n. §Çu mang 2 ®«i
phÇn phô (k×m vµ ch©n xóc gi¸c), t¸ch riªng khái c¬ thÓ. §èt bµn ch©n cã l«ng
cøng hoÆc mÒm, ph©n biÖt râ rµng.
- §Æc ®iÓm chÝnh ®Ó ph©n biÖt Ve, bÐt (Acarina) víi c¸c nhãm kh¸c cña
líp H×nh nhÖn (Arachnida):
+ C¸c ®èt liÒn nhau, kh«ng cã ranh giíi. NÕu cã sù ph©n ®èt th× nã kh«ng
t−¬ng øng víi c¸c ®èt th©n.
+ PhÇn tr−íc c¬ thÓ (Gnathosoma) rÊt linh ho¹t, gåm cã ®«i k×m vµ ®«i
ch©n xóc gi¸c.
+ Tõ trøng në ra Êu trïng cã 6 ®èt råi thµnh Êu trïng 8 ®èt.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 15 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
- §Æc ®iÓm ph©n biÖt c¸c nhãm Ve, bÐt chÝnh: Oribatida, Gamasina,
Uropodina vµ Acarina kh¸c.
+ Nhãm Oribatida (Crytostigmata): Vá c¬ thÓ chuyÓn thµnh cøng hoÆc
t¹o thµnh vá bäc cøng. Cã ®«i l«ng ®Æc biÖt tr−íc c¬ thÓ (gäi lµ Trichobotri).
Kh«ng cã gai cøng ë ®èt bµn ch©n, c¬ thÓ th−êng sÉm mµu.
+ Nhãm Gamasina: Vá c¬ thÓ mÒm, th−êng kh«ng cã mµu s¾c, cã 4 cÆp
ch©n dµi, cã 1 ®«i lç thë n»m gi÷a c¬ thÓ, 1 ®«i lç thë n»m gi÷a gèc ch©n 2 vµ
3. C¬ thÓ cã h×nh Ovan.
+ Nhãm Uropodina: Vá c¬ thÓ mÒm, h×nh d¹ng th©n dÑp theo h−íng l−ng
bông. C¬ thÓ cã d¹ng h×nh ®Üa bay hay h×nh con rïa.
+ Nhãm Acarina kh¸c: tÊt c¶ c¸c d¹ng Ve, bÐt kh¸c cßn l¹i, ngoµi 3
nhãm trªn (O, G, U) chóng t«i xÕp chung vµo nhãm nµy.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 16 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
CH¦¥NG 3
Vμi nÐt kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
khu vùc nghiªn cøu
3.1. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh vµ ®Êt ®ai
V−ên Quèc gia Xu©n S¬n cã tæng diÖn tÝch lµ: 15048 ha. Trong ®ã,
ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt: 11148 ha, ph©n khu phôc håi sinh th¸i: 3000 ha
vµ 900 ha dµnh cho ph©n khu hµnh chÝnh, dÞch vô (h×nh 1) [28].
V−ên Quèc gia Xu©n S¬n n»m chñ yÕu trªn ®Þa bµn x· Xu©n S¬n, thuéc
huyÖn Thanh S¬n, cña tØnh Phó Thä, tiÕp gi¸p víi hai tØnh Hßa B×nh vµ S¬n La.
Cã täa ®é ®Þa lý 2105- 21011 vÜ ®é B¾c, 104050- 104058 kinh ®é §«ng.
V−ên Quèc gia Xu©n S¬n n»m ë cuèi d·y nói Pulu«ng, víi kho¶ng 40%
tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai ph©n bè ®é cao trªn 700 mÐt. PhÝa T©y b¾c khu b¶o tån
thiªn nhiªn lµ d·y nói CÊm, víi ®Ønh cao kho¶ng 1140 mÐt; cßn T©y nam lµ
d·y nói Voi víi hai ®Ønh Voi vµ Ten, t−¬ng øng cao kho¶ng 1390 vµ 1250
mÐt; däc §«ng b¾c lµ d·y nói ®Êt, n»m cao trung b×nh 0-700 mÐt; víi hai hÖ
thèng s«ng suèi chÝnh, lµ Thang vµ ChiÒng.
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 17 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
H×nh 1: V−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä
3.2. KhÝ hËu
§Æc ®iÓm næi bËt cña khÝ hËu ViÖt Nam nãi chung, cña khu vùc §«ng
B¾c (trong ®ã cã Phó Thä nãi riªng lµ nãng, Èm vµ m−a nhiÒu theo mïa - khÝ
hËu nhiÖt ®íi Èm giã mïa. MiÒn B¾c cña ViÖt Nam cã mïa hÌ nãng, Èm vµ l−îng
m−a lín, mïa ®«ng Ýt m−a vµ kh¸ l¹nh do chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng
B¾c, mïa xu©n cã m−a phïn.
D−íi ®©y lµ c¸c chØ sè khÝ hËu chÝnh cña v−ên Quèc gia Xu©n S¬n, Phó Thä
[17, 28]:
NhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m (0C)
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 18 -
22,2
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
NhiÖt ®é thÊp t−¬ng ®èi (0C)
15,3
L−îng m−a trung b×nh (mm)
1826
§é Èm trung b×nh (%)
86
3.3. Tµi nguyªn thùc vËt
Rõng nhiÖt ®íi ViÖt Nam v« cïng ®a d¹ng vµ phong phó. §©y lµ mét
kho tµi nguyªn sinh vËt quý b¸u, g×n gi÷ trong lßng nã mét hÖ sinh vËt v«
cïng phong phó gåm nhiÒu loµi thùc vËt, ®éng vËt quý hiÕm trong ®ã cã hÖ
®éng vËt ®Êt. Rõng cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi m«i tr−êng sèng cña
con ng−êi. V−ên Quèc gia Xu©n S¬n còng mang nhiÒu ®Æc ®iÓm cña rõng
nhiÖt ®íi ViÖt nam, cã rÊt nhiÒu thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sinh vËt.
V−ên Quèc gia Xu©n S¬n tuy cã diÖn tÝch kh«ng lín, nh−ng cã møc ®é
®a d¹ng cao c¶ vÒ c¸c kiÓu th¶m thùc vËt còng nh− hÖ thùc vËt. Cã thÓ coi ®©y
lµ sù thu hÑp cña tÊt c¶ c¸c vïng thiªn nhiªn võa lµ phæ biÕn ®Æc tr−ng, võa lµ
®éc ®¸o, ®Æc s¾c ch¼ng nh÷ng cho khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa §«ng Nam ë
ch©u ¸ mµ cßn lµ mét trong sè rÊt Ýt vïng trªn thÕ giíi cßn gi÷ l¹i ®−îc c¸c
th¶m thùc vËt tù nhiªn trªn nói ®¸ v«i.
Trªn ®Þa bµn v−ên Quèc gia Xu©n S¬n ta cã thÓ gÆp c¸c lo¹i th¶m rõng
chÝnh: rõng kÝn th−êng xanh m−a mïa nhiÖt ®íi ph¸t triÓn trªn nói thÊp, rõng
kÝn th−êng xanh m−a mïa ¸ nhiÖt ®íi trªn nói cao, rõng lïn, rõng kÝn th−êng
xanh m−a mïa ph¸t triÓn trªn nói ®¸ v«i, rõng kÝn th−êng xanh m−a mïa nhiÖt
®íi trªn nói trung b×nh, tr¶ng c©y trªn nói ®¸ vµ rõng tre nøa…
3.4. Tµi nguyªn ®éng vËt
V−ên Quèc gia Xu©n S¬n l−u gi÷ trong nã mét hÖ ®éng vËt t−¬ng ®èi
phong phó, ®a d¹ng, th−êng gÆp, víi hÇu hÕt ®¹i diÖn cña c¸c líp ®éng vËt,
bao gåm tõ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®Õn c¸c ®éng vËt cã x−¬ng sèng thuéc
c¸c nhãm cao trong thang tiÕn ho¸. T¹i khu b¶o tån nµy chóng ta th−êng gÆp
mét sè c¸c nhãm ®éng vËt chÝnh víi c¸c hÖ sinh th¸i chñ ®¹o sau:
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 19 -
Khoa Sinh - KTNN
LuËn v¨n tèt nghiÖp
Tr−êng §HSP Hμ Néi 2
Nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng trong hÖ sinh th¸i thuû vùc. §éng
vËt kh«ng x−¬ng sèng hay gÆp lµ th©n mÒm nh− èc, trai; gi¸p x¸c nh− t«m,
cua; giun ®èt nh− giun nhiÒu t¬, Ýt t¬ vµ ®Øa; s©u bä nh− phï du, c¸nh l«ng,
c¸nh óp, c¸nh cøng, hai c¸.
Nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng trong hÖ sinh th¸i ®Êt. Trong c¸c
nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®a bµo nhá trong ®Êt, tr−íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn
giun trßn thùc vËt (Nematoda), lµ nhãm g©y h¹i thùc vËt, cã thÓ tËp trung ®Õn
hµng triÖu c¸ thÓ trªn 1 mÐt vu«ng mÆt ®Êt quanh vïng rÔ c©y. Bªn c¹nh ®ã lµ
rÊt nhiÒu loµi ®éng vËt ®Êt cã Ých, chóng tham gia vµo qu¸ tr×nh t¸i t¹o, h×nh
thµnh kÕt cÊu ®Êt lµm t¨ng ®é ph× nhiªu cho ®Êt, thùc hiÖn qu¸ tr×nh tuÇn hoµn
vËt chÊt, lµm s¹ch m«i tr−êng ®Êt.
Nhãm ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ë hÖ sinh th¸i c¹n. §©y lµ nhãm
®éng vËt v« cïng ®a d¹ng gåm rÊt nhiÒu loµi kh¸c nhau nh− ch©u chÊu, cµo
cµo, dÕ, c¸nh nöa nh− bä xÝt nhiÒu nhãm c¸nh cøng vµ c¸nh phÊn. §©y kh«ng
chØ lµ nh÷ng nhãm s©u bä sè l−îng nhiÒu, thµnh phÇn loµi ®a d¹ng mµ cßn cã
vai trß quan träng trong viÖc ¨n ph¸ ho¹i c©y xanh, nh− l¸ hoa, cñ qu¶ cña hÖ
sinh th¸i trªn c¹n, ®ång thêi l¹i lµ nh÷ng m¾t xÝch quan träng trong chuçi vµ
l−íi thøc ¨n cña hÖ sinh th¸i nµy.
Nhãm ®éng vËt cã x−¬ng sèng trong v−ên Quèc gia Xu©n s¬n còng rÊt
®a d¹ng. Bao gåm nhiÒu loµi kh¸c nhau, thuéc c¸c chi, c¸c hä, c¸c bé vµ c¸c
líp kh¸c nhau.
L−ìng c− vµ bß s¸t ®· thèng kª ®−îc tíi 53 loµi. Chóng gåm cã 23 loµi
l−ìng c− thuéc 7 hä kh¸c nhau nh−: Cãc bïn (Pelobatidae), Cãc (Bufonidae),
Nh¸i bÐn (Hylidae), Õch (Ranidae), Õch c©y (Phacophoridae), Nh¸i bÇu
(Microhylidae) vµ Õch giun (Coeciliidae). ë ®©y hiÖn ®· biÕt ®Õn 30 loµi Bß s¸t
thuéc 11 hä kh¸c nhau nh−: T¾c kÌ (Gekkonidae), Nh«ng (Agamidae), Th»n l»n
NguyÔn §×nh H¶i _K31C
- 20 -
Khoa Sinh - KTNN
- Xem thêm -
.PDF 
47 
23 
81 
