LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
trêng ®¹i häc s ph¹m hµ néi 2
khoa ng÷ v¨n
------
§µo thÞ hëng
c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi
vµ c¸ch sö dông
kho¸ luËn tèt nghiÖp
Chuyªn Ngµnh: ng«n ng÷
Hµ néi - 2007
Gi¸o viªn híng dÉn
1
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
môC LôC.
PhÇn më ®Çu. Nh÷ng vÊn ®Ò chung .
1.
2.
3.
4.
Lý do chän ®Ò tµi.
LÞch sö vÊn ®Ò.
Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu.
Giíi h¹n néi dung nghiªn cøu.
phÇn néi dung
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi.
1.1
1.2
1.3
1.4
Quan niÖm vÒ c©u.
Chøc n¨ng cña c©u.
Ph©n biÖt c©u vµ ph¸t ng«n.
Ba b×nh diÖn nghiªn cøu c©u.
Ch¬ng 2. C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
2.1
2.2
2.3
2.4
C©u trÇn thuËt.
C©u nghi vÊn.
C©u c¶m th¸n.
C©u cÇu khiÕn.
Ch¬ng 3. C¸ch sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
3.1
3.2
3.2.1
3.2.2
3.2.2.1
3.2.2.2
3.2.2.3
3.2.2.4
3.2.2.5
3.2.2.6
tiÕp.
C¬ së nghiªn cøu c¸ch dïng c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
C¸ch sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
Sö dông c©u ph©n theo môc ®Ých nãi theo lèi trùc tiÕp.
Sö dông c©u ph©n theo môc ®Ých nãi theo lèi gi¸n tiÕp.
ThÕ nµo lµ sö dông c©u ph©n theo môc ®Ých nãi theo lèi gi¸n tiÕp?
Sö dông c©u nghi vÊn theo lèi gi¸n tiÕp.
Sö dông c©u trÇn thuËt theo lèi gi¸n tiÕp.
Sö dông c©u cÇu khiÕn theo lèi gi¸n tiÕp.
Sö dông c©u c¶m th¸n theo lèi gi¸n tiÕp.
T¸c dông cña viÖc sö dông c©u ph©n theo môc ®Ých nãi theo låi gi¸n
PhÇn kÕt luËn
Gi¸o viªn híng dÉn
2
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Lêi c¶m ¬n
Lµ sinh viªn ai còng cã m¬ íc ®îc nghiªn cøu, t×m tßi híng theo
¸nh s¸ng cña khoa häc. §Ó hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy em ®· nhËn ®îc sù gióp
®ì tËn t×nh cña c« gi¸o NguyÔn ThÞ Thøc cïng c¸c thÇy, c« gi¸o trong tæ bé
m«n. ChÝnh v× vËy, qua tËp luËn v¨n tèt nghiÖp §¹i häc em xin ch©n thµnh
c¶m ¬n c« gi¸o NguyÔn ThÞ Thøc cïng c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ®· gióp em
hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.
Do thêi gian vµ tr×nh ®é nghiªn cøu cßn cã h¹n nªn luËn v¨n cña em
kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. ChÝnh v× vËy, em rÊt mong nhËn ®îc sù
®ãng gãp cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o cïng b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®Ó luËn v¨n
cña em ®îc hoµn thiÖn.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Hµ Néi, ngµy .... th¸ng .... n¨m 2007
Sinh viªn
§µo ThÞ Hëng
Gi¸o viªn híng dÉn
3
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi.
Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, bao giê con ngêi còng ph¶i sö dông ng«n ng÷
®Ó lµm c«ng cô nh»m ®¹t tíi ®Ých giao tiÕp nhÊt ®Þnh.
§Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ giao tiÕp cao nhÊt, ngêi ta cã thÓ sö dông c¸c kiÓu
c©u ph©n theo môc ®Ých nãi theo 2 c¸ch: Trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp.
Môc ®Ých cña 2 c¸ch sö dông nµy kh«ng ®¬n thuÇn lµ t¹o ra mét ph¸t ng«n
mµ môc ®Ých lín h¬n lµ b»ng viÖc sö dông hai lèi nãi nµy sÏ t¹o ra tÝnh sinh ®éng
cho lêi nãi, t¹o søc hÊp dÉn cho cuéc giao tiÕp.
Thªm vµo ®ã, lµ mét ngêi gi¸o viªn d¹y Ng÷ V¨n trong t¬ng lai viÖc tiÕp
cËn, t×m hiÓu c¸c kiÓu c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi vµ c¸ch sö dông lµ yªu
cÇu bøc thiÕt cho viÖc d¹y c©u tiÕng ViÖt ë trêng phæ th«ng. HiÖn nay khi vÊn
®Ò d¹y c©u ë c¸c cÊp häc vÉn ®ang lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i, g©y nhiÒu khã kh¨n
cho c¶ ngêi d¹y lÉn ngêi häc mµ nguyªn nh©n chñ yÕu lµ sù thiÕu nhÊt qu¸n
trong néi dung gi¶ng daþ c©u tiÕng ViÖt ë c¸c cÊp.
Trªn ®©y lµ nh÷ng lý do quan träng ®Ó ngêi viÕt chän nghiªn cøu ®Ò tµi:
"C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi vµ c¸ch sö dông".
2. LÞch sö vÊn ®Ò.
Sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi lµ vÊn ®Ò ®îc nhiÒu nhµ nghiªn
cøu quan t©m. Bëi khi nãi n¨ng, con ngêi ®· sö dông nh÷ng c©u ng«n ng÷ lµm
ph¬ng tiÖn cho môc ®Ých nãi n¨ng, giao tiÕp cña m×nh. Thùc tiÔn cho thÊy,
muèn hiÓu ®îc ngêi nµy hay ngêi kia nãi g× chóng ta ph¶i xem xÐt c©u trong
hoµn c¶nh sö dông cña nã.
Quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy cã chuyªn ngµnh ng÷ ph¸p, ng÷ dông häc vµ mét
sè chuyªn ngµnh kh¸c thuéc ng«n ng÷ häc.
Nghiªn cøu viÖc sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi tøc lµ nghiªn cøu
ë bíc tiÒn ®Ò, c¬ së khi ®a c©u vµo giao tiÕp.
§ç H÷u Ch©u nghiªn cøu vÊn ®Ò sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi ë
nh÷ng ph¸t ng«n ng÷ vi, biÓu thøc ng÷ vi vµ ®éng tõ ng÷ vi.
C¸ch nh×n nhËn nµy t¬ng ®¬ng víi c¸ch nh×n nhËn c©u theo ®óng chøc
n¨ng cña nã. Bªn c¹nh ®ã, lý thuyÕt hµnh vi ng«n ng÷ còng chØ ra viÖc sö dông
c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi trong giao tiÕp cßn xuÊt ph¸t trong hµnh vi ë lêi
gi¸n tiÕp, nghÜa lµ ®èi víi hµnh vi ë lêi gi¸n tiÕp, c©u kh«ng cßn xuÊt hiÖn víi
®óng chøc n¨ng cña nã mµ qua l¨ng kÝnh khóc x¹, kh¶ n¨ng "Sµng läc" cña t
duy, con ngêi míi hiÓu ®îc ý nghÜa ®»ng sau ý nghÜa c©u ch÷ cña mét ph¸t
ng«n. ë ®©y, c©u ®· ®îc sö dông theo lèi nãi gi¸n tiÕp.
Gi¸o viªn híng dÉn
4
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Ngµy nay, ng÷ ph¸p häc hiÖn ®¹i ®ang cã nh÷ng tÝn hÖu ®¸ng mõng. §ã lµ
nh÷ng thµnh tùu míi xuÊt hiÖn g¾n víi nh÷ng khuynh híng hiÖn ®¹i cña ng«n
ng÷ häc thÕ giíi. Mét sè vÊn ®Ò có ph¸p truyÒn thèng ®· ®îc xem xÐt l¹i díi
¸ng s¸ng míi. §iÒu nµy ®· khiÕn cho viÖc nghiªn cøu c©u ph©n lo¹i theo môc
®Ých nãi theo lèi mßn gi¸n tiÕp cã nh÷ng híng ®i míi.
Gi¸o s §ç H÷u Ch©u ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy dùa vµo c¸ch tr¶ lêi c©u hái
mµ nhµ triÕt häc ngêi Anh Austin ®· ®Æt ra (1) "Lµm thÕ nµo mµ mét ngêi nãi
c¸i g× ®ã lµ muèn nãi vÒ ®iÒu ®ã vµ ®ång thêi muèn nãi thªm ®iÒu g× n÷a? Vµ
lµm thÕ nµo mµ mét ngêi nghe cã thÓ hiÓu ®îc hµnh vi ng«n ng÷ gi¸n tiÕp
trong khi ®iÒu mµ anh ta nghe ®îc l¹i lµ c¸i kh¸c".
Gi¸o s NguyÔn ThiÖn Gi¸p, thay v× c¸ch nãi: Sö dông c©u ph©n lo¹i môc
®Ých nãi theo lèi gi¸n tiÕp, l¹i dïng c¸ch nãi: "Cïng mét ph¸t ng«n cã thÓ tiÒm
tµng nhiÒu hµnh ®éng ngoµi lêi" (2).
TiÕn sÜ NguyÔn ThÞ Th×n ®· ®Æt ra c¸ch sö dông c¸c kiÓu c©u ph©n lo¹i theo
môc ®Ých nãi theo lèi nãi trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp (3). T¸c gi¶n ®a ra c¸ch sö dông
dùa trªn c¬ së cña ng÷ dông häc.
Môc ®Ých nãi còng nh hiÖu lùc ë lêi cô thÓ cña c©u nãi ®îc x¸c ®Þnh dùa
vµo ng÷ c¶nh cô thÓ mµ c¸c c©u xuÊt hiÖn chø kh«ng ph¶i dùa vµo kiÓu cÊu t¹o
c©u. KiÓu cÊu t¹o c©u còng nh kiÓu cÊu t¹o cña c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn mµ con
ngêi t¹o ra, thêng phï hîp víi môc ®Ých sö dông th«ng dông, phæ biÕn cña nã.
Nh vËy, tuy ®· ®îc nghiªn cøu tõ rÊt sím nhng ®Ó t×m ra mét gi¶i ph¸p
h÷u hiÖu nhÊt vÒ vÊn ®Ò ®Æt ra c¸c c¸ch sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi
lu«n cã nh÷ng bæ xung ®óng chøc n¨ng, ®óng môc ®Ých vµ hiÖu qu¶.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu.
3.1. Môc ®Ých:
- Nghiªn cøu c¸c d¹ng c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi víi môc ®Ých n¾m
ch¾c c¸c vÊn ®Ò vÒ c©y vµ ®Æc biÖt lµ c¸ch sö dông c©u.
- Träng t©m t×m hiÓu c¸c d¹ng c©u nghi vÊn vµ c¸ch sö dông c©u nghi vÊn
®¹t hiÖu qu¶.
3.2. NhiÖm vô:
- X¸c ®Þnh c¬ së lý luËn cho ®Ò tµi.
- Tæng thuËt nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu.
(1) "Ng÷ dông häc" - NguyÔn §øc D©n - NXBGD 1986 Tr.66.
(2) "Dông häc ViÖt Ng÷" - NguyÔn ThiÖn Gi¸p - NXB§HQG. tr.47.
(3) "C©u TiÕng ViÖt vµ néi dung d¹y - häc c©u ë trêng PT3 NguyÔn ThÞ Th×n.
Gi¸o viªn híng dÉn
5
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
- T×m hiÓu c¸c d¹ng c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi vµ c¸ch sö dông c©u
ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi trong mét sè v¨n b¶n nghÖ thuËt.
Cô thÓ: T×m hiÓu kh¸i niÖm, chøc n¨ng, ®Æc ®iÓm .... (LÊy VD cô thÓ) cña
tõng d¹ng c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
4. Giíi h¹n vÒ néi dung nghiªn cøu.
4.1. Nghiªn cøu c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
4.2. Nghiªn cøu c¸ch sö dông c©u ph©n theo môc ®Ých nãi.
4.3. Mét sè bµi häc vÒ viÖc d¹y c©u.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: TËp trung vµo c¸c ph¬ng ph¸p sau:
5.1. Ph¬ng ph¸p thèng kª.
5.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch.
5.3. Ph¬ng ph¸p miÓu t¶.
5.4. Ph¬ng ph¸p hÖ thèng.
Gi¸o viªn híng dÉn
6
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Néi dung
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi
1. Quan niÖm vÒ c©u.
C©u lµ mét hiÖn tîng ®a d¹ng, phøc t¹p trong viÖc nghiªn cøu ng«n ng÷.
Tõ nh÷ng gãc nh×n kh¸c nhau c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®a ra nh÷ng tiªu chuÈn x¸c
®Þnh c©u kh¸c nhau. Nhng c©u lµ mét hiÖn thùc vµ tån t¹i tÊt nhiªn trong cuéc
sèng loµi ngêi. V× vËy, c¸c nhµ nghiªn cøu vÉn cè g¾ng ®a ra mét ®Þnh nghÜa
chung nhÊt víi hy väng nãi ®îc c¸c thuéc tÝnh cña c©u trong ®iÒu kiÖn b×nh
thêng.
§Õn nay sè lîng ®Þnh nghÜa vÒ c©u rÊt nhiÒu. Tuy nhiªn, ngµy nay ngêi
thêng ®a ra nh÷ng yÕu tè ®¶m b¶o viÖc t¹o c©u nh sau:
a- YÕu tè h×nh thøc: C©u cã cÊu t¹o ng÷ ph¸p bªn trong vµ bªn ngoµi cã tÝnh
chÊt tù lËp vµ cã mét ng÷ ®iÖu kÕt thóc.
b- YÕu tè néi dung: C©u cã néi dung lµ mét t tëng t¬ng ®èi träng vÑn vµ
cã thÓ lµm th¸i ®é cña ngêi nãi hay néi dung lµ th¸i ®é, t×nh c¶m cña ngêi nãi.
c- YÕu tè chøc n¨ng: C©u cã chøc n¨ng h×nh thµnh vµ biÓu hiÖn, truyÒn ®¹t
t tëng, t×nh c¶m. Nã lµ ®¬n vÞ th«ng b¸o nhá nhÊt.
d- LÜnh vùc nghiªn cøu: C©u lµ ®¬n vÞ nghiªn cøu ng«n ng÷. Nh vËy, cã
thÓ ®Þnh nghÜa vÒ c©u cô thÓ nh sau:
"C©u lµ ®¬n vÞ ng÷ ph¸p ®îc cÊu t¹o trong khi suy nghÜ, nãi, viÕt; gåm 1
tõ, 1 côm tõ, ®Õn mét tæ hîp c¸c côm tõ chøc ®ùng mét nßng cèt, diÔn ®¹t mét
néi dung th«ng b¸o hoµn chØnh cã mèi quan hÖ víi hiÖn thùc kh¸ch quan, xuÊt
hiÖn trong c¬ së kÕt cÊu C - V nßng cèt hoÆc nh÷ng kÕt cÊu có ph¸p nßng cèt
kh¸c, t¸ch khái nhau b»ng ng÷ ®iÖu kÕt thóc" (1).
1.2. Chøc n¨ng cña c©u.
1.2.1. Chøc n¨ng giao tiÕp.
C©u lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt cã thÓ dïng vµo viÖc giao tiÕp hµng ngµy.
Trong giao tiÕp hµng ngµy, th«ng b¸o mét hµnh vi quan träng vµ phæ biÕn
nhng kh«ng ph¶i lµ hµnh vi duy nhÊt. Ngêi ta cßn dïng c©u ®Ó thùc hiÖn nhiÒu
hµnh vi giao tiÕp kh¸c nh:
Chµo: Chµo em!
Hái: Khu tËp thÓ nhµ 5 ë ®©u h¶ Thu?
1) Gi¸o tr×nh NRTV - §HSPHN 1
Gi¸o viªn híng dÉn
7
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
C¶m ¬n! Em c¶m ¬n c«
Høa: NhÊt ®Þnh thø hai em sÏ xèng H¶i Phßng.
CÇu khiÕn: C« cè g¾ng gióp ch¸u c« nhÐ!
1.2.2. Chøc n¨ng biÓu thÞ ph¸n ®o¸n.
C©u lµ h×nh thøc ng«n ng÷ biÓu thÞ ph¸n ®o¸n. Mäi ph¸n ®o¸n ®iÒu cã thÓ
biÓu thÞ b»ng c©u.
Ph¸n ®o¸n lµ mét h×nh thøc t duy nh»m ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan.
Mçi ph¸n ®o¸n ®¬n lµ sù liªn hÖ gi÷a mét kh¸i niÖm vÒ ®èi tîng ®îc ph¶n ¸nh
víi mét kh¸i niÖm vÒ thuéc tÝnh cña ®èi tîng ®ã.
VÝ dô: Ma r¬i.
TÊt c¶ c¸c dßng s«ng ®Òu ch¶y.
Ph¸n ®o¸n phøc lµ ph¸n ®o¸n ®îc t¹o thµnh nhê sù liªn kÕt cña hai hay
mét sè ph¸n ®o¸n ®¬n.
VÝ dô: Trêi ma to vµ giã lín.
Häc tËp lµ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña mäi ngêi.
Tuy nhiªn, còng cÇn lu ý r»ng: TÊt c¶ c¸c ph¸n ®o¸n ®Òu ®îc biÓu thÞ
b»ng c©u nhng kh«ng ph¶i c©u nµo còng biÓu thÞ ph¸n ®¸on. Ch¼ng h¹n, mét sè
c©u sau ®©y ®îc dïng ®Ó biÓu thÞ hµnh vi ng«n ng÷ chø kh«ng ph¶i biÓu thÞ
ph¸n ®o¸n.
VÝ dô:
(1) Bµ ¬i!.
(2) ¥i.
(3) õ.
(4) ¤i
C©u (1): Thùc hiÖn hµnh vi h« gäi.
C©u (2):Thùc hiÖn hµnh vi ®¸p l¹i.
C©u (3):Thùc hiÖn hµnh vi chÊp thuËn, ®ång ý.
C©u (4): Thùc hiÖn hµnh vi c¶m th¸n.
Nh vËy, viÖc sö dông c©u ®óng môc ®Ých, sö dông c©u ®óng chøc n¨ng sÏ
ph¸t huy tèi ®a vai trß cña c©u trong viÖc trao ®æi th«ng tin.
1.3. Ph©n biÖt c©u vµ ph¸t ng«n.
1.3.1. C©u.
Trªn c¬ së t×m hiÓu vÒ c©u, theo nghÜa th«ng thêng c©u ®îc hiÓu lµ mét
c©u nãi cô thÓ, cã thÓ ®îc g¾n liÒn víi ng÷ c¶nh, còng cã thÓ t¸ch rêi ng÷ c¶nh.
C©u cßn ®îc dïng víi nghÜa thuËt ng÷ khoa häc ®îc hiÓu lµ c©u nãi cô
thÓ ®îc t¸ch rêi khái ng÷ c¶nh vµ chøa ®ùng néi dung mÖnh ®Ò.
Gi¸o viªn híng dÉn
8
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
1.3.2. Ph¸t ng«n.
Ph¸t ng«n thêng ®îc dïng víi hai nghÜa.
Ph¸t ng«n ®îc hiÓu lµ sù ph¸t ng«n nghÜa lµ nã ®îc coi lµ hµnh vi ng«n
ng÷ nãi n¨ng cña con ngêi, lµ hµnh ®éng t¹o ra lêi nãi vµ hµnh ®éng ®îc thùc
hiÖn b»ng chÝnh viÖc nãi ra c©u nãi ®ã, nã kh«ng cã ranh giíi x¸c ®Þnh.
Ph¸t ng«n cßn ®îc coi lµ lêi ph¸t ng«n, lµ chuçi tõ ng÷ ®îc t¸ch ra, lµ s¶n
phÈm cña sù ph¸t ng«n vµ ranh giíi x¸c ®Þnh gi÷a hai qu·ng ng¾t h¬i.
1.3.3. Ph©n biÖt c©u vµ ph¸t ng«n.
C©u lµ mét ®¬n vÞ cña ng«n ng÷, cã cã tÝnh t¸i sinh, ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i
trong lêi nãi. Nã lµ mét khu«n h×nh ng÷ ph¸p chung ®Ó tõ ®ã cã thÓ cÊu t¹o ra
nhiÒu ph¸t ng«n cô thÓ.
(VÝ dô: M« h×nh S - V - O - trong ®ã S lµ chñ ng÷, V lµ vÞ ng÷, O lµ bæ ng÷).
C©u lµ c¸i t¬ng ®èi æn ®Þnh n»m trong c¸c ph¸t ng«n cô thÓ vµ chØ ®îc rót ra
nh÷ng ph¸t ng«n cô thÓ qua viÖc nghiªn cøu chóng. Nã lµ kÕt qu¶ ®îc rót ra tõ
qu¸ tr×nh ph©n tÝch c¸c ph¸t ng«n.
Ph¸t ng«n lµ ®¬n vÞ cña lêi nãi kh«ng cã tÝnh t¸i sinh ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng néi
dung míi, lµ nh÷ng néi dung míi, lµ nh÷ng biÕn thÓ lêi nãi cña c©u, lµ biÓu hiÖn
cô thÓ trùc tiÕp cña c©u trong tõng hoµn c¶nh giao tiÕp nhÊt ®Þnh. Nã lµ mét hµnh
®éng giao tiÕp, mét ®¬n vÞ th«ng b¸o mµ ngêi nghe cã thÓ tiÕp nhËn trong ho¹t
®éng giao tiÕp.
Quan hÖ gi÷a c©u vµ ph¸t ng«n lµ quan hÖ gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng, gi÷a
c¸i kh¸i qu¸t vµ c¸i cô thÓ.
1.4. Ba b×nh diÖn nghiªn cøu c©u.
GÇn ®©y, díi ¸nh s¸ng cña ng÷ ph¸p chøc n¨ng vµ ng÷ dông häc hiÖn ®¹i,
c¸c nhµ khoa häc thÊy râ sù cÇn thiÕt ph¶i dùa vµo lý thuyÕt ba b×nh diÖn cña
ng«n ng÷ häc ®Ó nghiªn cøu c©u nghiªn cøu c¸c thñ ph¸p, c¸c biÖn ph¸p sö dông
ng«n ng÷ trong c©u, trong v¨n b¶n. Ba b×nh diÖn ®ã lµ: KÕt häc, nghÜa häc vµ
dông häc.
1.4.1. KÕt häc (Syntax).
Theo Charles Sanders Peirce vµ Chales William Monries, kÕt häc lµ ph¬ng
diÖn liªn kÕt tÝn hiÖ víi tÝn hiÖu trong mét th«ng ®iÖp.
Trong ng«n ng÷ häc - khoa häc nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp tõ, theo
nh÷ng quan hÖ ng÷ ph¸p ®Ó t¹o c©u.
C©u lµ mét ®¬n vÞ cña cÊu tróc (mét tæ chøc h×nh thøc ®éc lËp) bao gåm c¸c
yÕu tè tõ (tæ hîp tõ) vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè quy ®Þnh chøc n¨ng cña tõng
Gi¸o viªn híng dÉn
9
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
yÕu tè (1). Xem xÐt c©u theo b×nh diÖn kÕt häc, chóng ta kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc
t×m hiÓu cÊu tróc có ph¸p cña c©u mµ cÇn ®i xem xÐt kh¶ n¨ng kÕt hîp cña c©u
®ã víi nh÷ng c©u kh¸c xung quanh nã trong qu¸ tr×nh t¹o lËp ®o¹n v¨n b¶n hoÆc
v¨n b¶n. NghÜa lµ chóng ta cÇn chó träng h¬n ®Õn viÖc xem xÐt chøc n¨ng ng÷
ph¸p cña cÊu víi vai trß lµ nh©n tè tham gia tæ chøc v¨n b¶n, ®o¹n v¨n b¶n.
1.4.2. NghÜa häc (Semantics).
Ng÷ häc lµ ph¬ng diÖn cña nh÷ng quan hÖ gi÷ tÝn hiÖu víi hiÖn thùc ®îc
nãi tíi trong th«ng ®iÖp, nãi ®óng h¬n lµ gi÷ tªn hiÖu víi vËt ®îc quy chiÕu
trong th«ng ®iÖp. §©y lµ lÜnh vùc cña chøc n¨ng miªu t¶, cña nh÷ng th«ng tin
miªu t¶, th«ng tin sù vËt.
C©u lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn ph¶n ¸nh t duy cña con ngêi. Nã cã
chøc n¨ng biÓu ®¹t mét néi dung t tëng t¬ng ®èi träng vÑn, nãi kh¸c ®i c©u cã
kh¶ n¨ng truyÒn ®i mét th«ng b¸o vÒ néi dung ý nghÜa mÖnh ®Ò ®îc ph¶n ¸nh
trong ®ã. ViÖc xem xÐt ý nghÜa mÖnh ®Ò (cßn gäi lµ ý nghÜa miªu t¶ cña c©u)
thuéc b×nh diÖn nghÜa häc.(2)
1.4.3. Dông häc (Pragmatics).
Ch.W.Morris ®Þnh nghÜa: "Dông häc nghiªn cøu quan hÖ gi÷a tÝn hiÖu víi
ngêi lý gi¶i chóng? vµ A.G Sunirth nãi râ h¬n: "... KÕt häc nghiªn cøu quan hÖ
gi÷a c¸c tÝn hiÖu, nghÜa häc nghiªn cøu quan hÖ gi÷a tÝn hiÖu víi ngêi dïng".
T¬ng ®èi víi dông häc, trong tÝn hiÖu häc lµ ng÷ dông häc trong ng«n ng÷
häc.
ë ViÖt Nam c¸c nhµ ng÷ dông häc ®· giíi thiÖu: Nh÷ng quy t¾c, ph¬ng
ch©m héi tho¹i, nh÷ng lo¹i hµnh ®éng ng«n ng÷, ®Æc biÖt lµ hai lo¹i hµnh ®éng
ng«n ng÷ ë lêi (hµnh ®éng ng«n ng÷ trùc tiÕp vµ hµnh ®éng ng«n ng÷ gi¸n tiÕp);
c¸c lo¹i ý nghÜa (ý nghÜa têng minh vµ ý nghÜa hµm Èn); c¸c c¸ch lËp luËn.
C©u (ph¸t ng«n) lµ lo¹i ®¬n vÞ ®îc h×nh thµnh trong giao tiÕp, tøc lµ ®îc
h×nh hµnh th«ng qua chñ thÓ nãi n¨ng ®èi víi hiÖn thùc. V× thÕ, ngoµi chøc n¨ng
ng÷ ph¸p, chøc n¨ng ng÷ nghÜa, c©u cßn cã chøc n¨ng ng÷ dông. Nã lµ ph¬ng
tiÖn ®Ó ngêi nãi (ngêi viÕt) thùc hiÖn mét hµnh ®éng ng«n ng÷ ë lêi. Nã gióp
cho ngêi nãi béc lé th¸i ®é chñ quan cña m×nh víi hiÖn thùc ®îc ph¶n ¸nh
hoÆc víi ngêi tiÕp nhËn. ViÖc xem xÐt c¸c néi dung trªn cña c©u thuéc b×nh
diÖn cña ng÷ dông häc.
(1) Xem §µo Thanh Lan 2004 Tr.12.
(2)Xem §ç H÷u Ch©u “§¹i c¬ng ng«n ng÷ häc”,tËp 2, tr.10
Gi¸o viªn híng dÉn
10
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Ch¬ng 2. C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
Ph©n lo¹i c©u theo môc ®Ých nãi lµ c¸ch nh×n cã tÝnh chÊt truyÒn thèng vÒ
c©u trong ho¹t ®éng cña nãi. Ph©n lo¹i c©u theo môc ®Ých nãi kh«ng chØ lµ c¸ch
ph©n lo¹i theo c«ng dông ®¬n thuÇn mµ lµ c¸ch ph©n lo¹i theo c«ng dông vµ ng÷
ph¸p.
Khi xem xÐt c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi cÇn ph©n biÖt 2 trêng hîp sau
®©y:
- C©u ®Ých thùc: Lµ c©u cã h×nh thøc cÊu t¹o phï hîp víi môc ®Ých nãi.
- C©u gi¶: Lµ c©u cã h×nh thøc cña kiÓu c©u môc ®Ých nãi nµy nhng l¹i
dïng cho môc ®Ých nãi kh¸c.
Còng nh trong ng÷ ph¸p truyÒn thèng, ë ®©y chóng ta chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn
c¸c kiÓu c©u ®Ých thùc.
Tiªu chÝ ph©n lo¹i:
C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi lµ hiÖn tîng n»m trªn ®êng biªn giíi cña
c©u xÐt theo cÊu t¹o h×nh thøc vµ c©u xÐt ë ph¬ng diÖn sö dông.
VÝ dô: Phßng häc cã ba bãng ®Ìn ®ang s¸ng.
+ CÊu t¹o ng÷ ph¸p: §©y lµ c©u ®¬n cã m« h×nh C -V
+ Ph¬ng diÖn sö dông: §©y lµ mét c©u miªu t¶ trÇn thuËt.
+ Néi dung miªu t¶ ®îc bäc trong cÊu tróc C - V.
C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi lµ sù giao thoa gi÷a hai ph¬ng diÖn trªn.
V× vËy, viÖc ph©n lo¹i c©u xÐt theo môc ®Ých ph¸t ng«n ph¶i sö dông tíi 2 lo¹i
tiªu chuÈn.
+ Môc ®Ých sö dông c©u.
+ Tiªu chuÈn vÒ h×nh thøc (Ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ dïng ®Ó cÊu t¹o. Lo¹i c©u
nµy ®· lÊy h×nh thøc lµm c¬ së ph©n lo¹i c©u), lÊy môc ®Ých nãi lµm tªn gäi.
Tãm l¹i, cã rÊt nhiÒu c¸ch ®Ó ph©n lo¹i c©u. Nhng vÒ c¬ b¶n, cã hai c¬ së
®Ó ph©n lo¹i c©u lµ: Dùa vµo cÊu t¹o ng÷ ph¸p vµ dùa vµo môc ®Ých ph¸t ng«n.
Dùa vµo cÊu t¹o ng÷ ph¸p:
Trªn c¬ së cña tiªu chÝ nµy ngêi ta chia c©u thµnh c¸c kiÓu c©u sau:
- C©u ®¬n.
- C©u phøc.
- C©u ghÐp.
Gi¸o viªn híng dÉn
11
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy, ngêi viÕt kh«ng ®Ò cÊp ®Õn c¸c kiÓu c©u ph©n
theo tiªu chÝ nµy mµ xem xÐt c©u ë tiªu chÝ kh¸c: C©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých
ph¸t ng«n.
Dùa vµo môc ®Ých ph¸t ng«n:
Dùa vµo môc ®Ých ph¸t ng«n, ngêi ta chia c©u thµnh nh÷ng kiÓu c©u sau:
- C©u trÇn thuËt.
- C©u nghi vÊn.
- C©u c¶m th¸n.
- C©u cÇu khiÕn.
2.1. C©u trÇn thuËt. (C©u miªu t¶, c©u tr×nh bµy, c©u kÓ).
2.1.1. Kh¸i niÖm.
C©u trÇn thuËt lµ c©u cã môc ®Ých kÓ, nªu, miªu t¶ sù vËt, ®èi tîng trong
nh÷ng ®Æc trng vÒ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i hoÆc quan hÖ cña nã.
VÝ dô: - Hai c¸i ®Ìn ®ang s¸ng.
- Líp K29E ®ang häc ng÷ ph¸p.
2.1.2. §Æc ®iÓm.
C©u trÇn thuËt lµ h×nh thøc biÓu hiÖn thêng gÆp cña mét ph¸n ®o¸n l«gic
(l«gic häc cæ ®iÓn coi kiÓu c©u trÇn thuËt lµ h×nh thøc duy nhÊt cã kh¶ n¨ng biÓu
thÞ mét ph¸n ®o¸n l«gic víi tÝnh ch©n thùc hay kh«ng ch©n thùc. Ba kiÓu c©u cßn
l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng nµy).
Trong c©u tr×nh bµy ngoµi c¸c thùc tõ vµ h tõ cßn cã c¸c h×nh th¸i tõ ®îc
dïng ®Ó bµy tá th¸i ®é víi néi dung c©u nãi hoÆc ®èi víi ngêi nghe, hoÆc cã khi
chØ nh»m hoµn chØnh mét c©u gióp cho mét tæ hîp tõ trë thµnh c©u.
VÝ dô: (1) Con ®i
Muèn thµnh c©u ph¶i thªm vµo ®ã hoÆc mét ng÷ ®iÖu ®Æc thï, hoÆc, râ h¬n,
mét tõ nµo ®ã thÝch hîp. Trong sè nhòng tõ cã thÓ thªm, nãi riªng ta thêng gÆp
c¸c tiÓu tõ t×nh th¸i võa cã t¸c dông lµm cho c©u ®øng ®îc võa cã t¸c dông biÓu
thÞ th¸i ®é cña ngêi nãi. Ch¼ng h¹n:
(2) Con ®i ¹. ( KÝnh träng)
(3) Con ®i nhÐ ( hay: ®©y). ( Th©n mËt).
Cã nh÷ng trêng hîp mét sè phô tõ còng ®îc dïng vµo chøc n¨ng nµy. VÝ
dô:
(4) Em cõ l¾m. ( HoÆc :!)
(5) Em rÊt kh¸ .( HoÆc: !)
Gi¸o viªn híng dÉn
12
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Nh÷ng tõ l¾m, rÊt trong trêng hîp nµy kh«ng h¼n chØ møc ®é cao cña tÝnh
chÊt mµ ®óng h¬n lµ gióp cho c©u ®øng ®îc víi t c¸ch lµ c©u têng thuËt.
( D©u ! ë ®©y chØ ý khen, ®¸nh gi¸, cha ®Õn møc ®é c¶m th¸n ).
Ngoµi ra, trong c©u trÇn thuËt còng cã mét sè côm tõ lµm cho tæ hîp tõ
thµnh mét c©u râ rµng.
VÝ dô: - Em th«ng minh l¾m!
- Em rÊt xuÊt s¾c.
- Em khoÎ qu¸!
- ViÖc miªu t¶ cÊu t¹o cña c©u trÇn thuËt khã cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét
c¸ch toµn diÖn, chu ®¸o bëi lÏ ®éng tõ tiÕng ViÖt kh«ng biÕn ®æi h×nh th¸i theo
ng«i, thêi, thÓ, thøc nh ng«n ng÷ biÕn h×nh tõ. Nãi mét c¸ch chung nhÊt vÒ
ph¬ng diÖn cÊu t¹o th× c©u tr×nh bµy kh«ng chøa dÊu hiÖu h×nh thøc cña nh÷ng
kiÓu c©u ghi vÊn, c©u cÇu khiÕn, c©u c¶m th¸n.
-VÒ néi dung: C©u kÓ cã néi dung rÊt phong phó bëi nã cã kh¶ n¨ng th«ng
b¸o vÒ nhiÒu mÆt.
- CÊu tróc cña c©u kÓ phô thuéc vµo néi dung vµ tÝnh chÊt cña nã. NÕu miªu
t¶ ho¹t ®éng tr¹ng th¸i th× vÞ ng÷ sÏ lµ ®éng tõ biÓu thÞ ho¹t ®éng tr¹ng th¸i.
NÕu miªu t¶ ®Æc ®iÓm tÝnh chÊt cña sù vËt, hiÖn tîng th× chñ ng÷ lµ danh
tõ, vÞ ng÷ lµ tÝnh tõ.
2.1..3. Ph©n lo¹i.
C¨n cø vµo th¸i ®é cña ngêi nãi ®èi víi hiÖn thùc ®îc nãi tíi trong c©u,
ngêi ra chia thµnh c©u phñ ®Þnh vµ c©u kh¼ng ®Þnh.
VÝ dô: Nã rÊt tèt (C©u kÓ kh¼ng ®Þnh).
Nã kh«ng tèt (C©u kÓ phñ ®Þnh).
2.1.3.1. C©u kÓ kh¼ng ®Þnh lµ lo¹i c©u dïng ®Ó x¸c nhËn ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i,
®Æc trng, tÝnh chÊt cña ®èi tîng. C©u trÇn thuËt kh¼ng ®Þnh kh«ng dÊu hiÖu
h×nh thøc riªng.
VÝ dô: QuyÓn s¸ch nµy rÊt hay.
C©u kÓ kh¼ng ®Þnh nh×n chung kh«ng cã h×nh thøc riªng cho nã mµ trong
nhiÒu trêng hîp ®Òu thÓ hiÖn cÊu t¹o chung cña c©u ®¬n b×nh thêng.
Khi cÇn nhËn m¹nh ý nghÜa kh¼ng ®Þnh, trong cÊu tróc c©u cã kÕt hîp víi
mét sè nhãm tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh. §ã lµ c¸c nhãm nh: Kh«ng thÓ kh«ng,
kh«ng ai mµ kh«ng, kh«ng khái hoÆc trong cÊu tróc cã thªm "Cã".
VÝ dô:
C« ta ®Õn ®©y.
Gi¸o viªn híng dÉn
13
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
C« ta nhÊt ®Þnh ®Õn ®©y.
C« ta kh«ng thÓ kh«ng ®Õn ®©y.
Mäi ngêi ®Òu ®éng lßng.
Kh«ng ai kh«ng khái ®éng lßng.
Thùc t×nh em cã nãi dèi.
2.1.3.2. C©u kÓ phñ nhËn, xÐt vÒ mÆt nghÜa, c©u phñ ®Þnh ghi nhËn sù v¾ng mÆt
cña sù vËt, hiÖn tîng, ®Æc trng, tÝnh chÊt cña quan hÖ trong hiÖn thùc hoÆc
trong tëng tîng.
VÝ dô:
- Nã kh«ng ch¨m häc.
- Nã cha ch¨m häc.
Trong cÊu tróc cña c©u phñ ®Þnh thêng chøa c¸c phô tõ phñ ®Þnh: kh«ng,
cha, ch¼ng, tr¶, ®©u cã, lµm g× cã ....
§øng tríc c¸c ®¬n vÞ bÞ phñ ®Þnh, th«ng thêng cã hai kh¶ n¨ng phñ ®Þnh:
C©u phñ ®Þnh toµn bé vµ c©u p hñ ®Þnh bé phËn.
C©u phñ ®Þnh toµn bé lµ sù phñ ®Þnh liªn quan tíi c¶ c©u hoÆc thµnh phÇn
chÝnh chñ ng÷, vÞ ng÷.
VÝ dô: Kh«ng ai ®Õn líp c¶.
Kh«ng ngêi nµo ®Ó anh ra ®i.
ChÞ ¸y kh«ng th¸o v¸t.
C©u phñ ®Þnh bé phËn lµ phñ ®Þnh cã liªn quan tíi thµnh phÇn phô cña c©u
hoÆc thµnh tæ phô cña tõ: Bæ ng÷, tr¹ng ng÷, ®Þnh ng÷.
VÝ dô: SÏ kh«ng bao giê t«i gÆp l¹i anh.
Tõ phñ ®Þnh "Kh«ng bao giê" n»m trong thµnh phÇn tr¹ng ng÷ nªn nã cã t¸c
dông phñ ®Þnh, tr¹ng ng÷.
§Ó t¨ng thªm møc ®é phñ ®Þnh ngêi ta cã thÓ dïng kÌm c¸c phô tõ chØ
møc ®é tuyÖt ®èi nh: TuyÖt nhiªn, nhÊt ®Þnh, hoµn toµn,...
VÝ dô: TuyÖt nhiªn t«i kh«ng muèn phiÒn anh.
Chó ý: Ranh giíi gi÷a c©u kÓ phô ®Þnh vµ c©u kÓ kh¼ng ®Þnh, gi÷a ý nghÜa
kh¼ng ®Þnh vµ ý nghÜa phñ ®Þnh trong nhiÒu trêng hîp rÊt khã x¸c ®Þnh. Muèn
hiÓu ®îc b¶n chÊt cña nã ph¶i c¨n cø vµo hoµn c¶nh sö dông vµ c¨n cø vµo môc
®Ých ph¸t ng«n.
VÝ dô: Kh«ng g× vui b»ng ¸nh m¾t B¸c Hå cêi.
Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp tù do.
Gi¸o viªn híng dÉn
14
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
2.2. C©u ghi vÊn.
2.2.1. Kh¸i niÖm.
C©u nghi vÊn lµ lo¹i c©u nªn ra ®iÒu th¾c m¾c yªu cÇu ®îc tr¶ lêi.
C©u nghi vÊn xuÊt hiÖn khi cã hai ®iÒu kiÖn sau.
- Cã c¸i cha râ hay c¸i kh«ng biÕt.
- Cã nhu cÇu vµ ý ®Þnh hái.
2.2.2. Chøc n¨ng.
Môc ®Ých c¬ b¶n cña c©u nghi vÊn lµ dïng ®Ó hái vµ cã nhu cÇu ®îc gi¶i
®¸p, song trong ho¹t ®éng giao tiÕp c©u nghi vÊn con thùc hiÖn ®îc rÊt nhiÒu
môc ®Ých nãi kh¸c.
2.2.3 . Ph©n lo¹i.
2.2.3.1. C©u hái ch©n chÝnh (C©u hái chÝnh danh) lµ lo¹i c©u hái thùc sù vµ ®ßi
hái ngêi nghe ph¶i tr¶ lêi thùc sù.
§èi víi c©u hái ch©n chÝnh bao giê trong cÊu tróc cña nã còng sö dông c¸c
®¹i tõ ghi vÊn nh: ai, g×, sao, thÕ nµo ...
VÝ dô: Ai ®ã?
Ai lµm viÖc nµy?
2.2.3.2. C©u nghi vÊn tu tõ lµ lo¹i c©u hái kh«ng yªu cÇu tr¶ lêi. Nã ®îc dïng
nh mét ph¬ng tiÖn ®Ó truyÒn c¶m, ®Ó minh häa, ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c¶m xóc
kh¸c nhau.
VÝ dô:
Khi sao phong gèm rñ lµ,
Giê sao tan tan nh hoa gi÷a ®êng?
MÆt sao dµy giã d¹n s¬ng,
Th©n sao bím ch¸n ong chêng bÊy th©n?
Bèn dßng th¬ lµ hai c©u hái tu tõ Thuý KiÒu tù hái chÝnh m×nh trong t©m
tr¹ng ®au ®ãn, xãt xa ë hiÖn t¹i ®èi lËp víi qu¸ khø "£m ®Òm tríng rñ mµn che,
têng ®«ng ong bím ®i vÒ mÆc ai". C©u hái kh«ng cã ai tr¶ lêi, Thuý KiÒu r¬i
vµo tr¹ng th¸i ®au ®ín tét cïng.
2.2.3.3 . C©u nghi vÊn phñ ®Þnh: Lµ lo¹i c©u mµ h×nh thøc lµ c©u hái nhng môc
®Ých diÔn ®¹t thùc chÝnh lµ phñ ®Þnh.
VÝ dô: + Cã ai tr¶ lêi t«i ®©u?
+ Cã thó vÞ g× c¸i lèi sèng c¸ nh©n?
Gi¸o viªn híng dÉn
15
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
+ Nµo cã ra g× c¸i ch÷ Nho?
+ Cã ai kh¶o ®©u mµ xng?
2.2.3.4. C©u nghi vÊn kh¼ng ®Þnh: Lµ lo¹i c©u hái h×nh thøc lµ c©u hái nhng ý
nghÜa thùc l¹i lµ kh¼ng ®Þnh.
VÝ dô: + Ai ch¼ng biÕt? (Kh¼ng ®Þnh tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu biÕt).
+ Ch¼ng ai tr¶ lêi µ? (Kh¼ng ®Þnh kh«ng cã ai tr¶ lêi).
2.2.3.5. C©u hái cÇu khiÕn mÖnh lÖnh: VÒ h×nh thøc vÉn lµ c©u hái nhng vÒ ý
nghÜa thùc l¹i lµ yªu cÇu mÖnh lÖnh thËm chÝ lêi ®e do¹ vµ cã thÓ lµ lêi khuyªn
b¶o.
VÝ dô: + Cã tr¶ lêi kh«ng th× b¶o?
+ Con kh«ng lµm ®æ th× cßn ai vµo ®©y?
Chó ý: Khi ®Æt c©u hái th× ngêi sö dông ph¶i chó ý tíi t×nh huèng hái ®Ó
lùa chän c©u hái, cã thÓ hái mét c¸ch kh¸i qu¸t hoÆc hái mét c¸ch cô thÓ tõng
chi tiÕt.
VÝ dô: + Ai tõ ®©u tíi thÕ nµy? (hái chung)
+ Thu lµm g× thÕ? (hái cô thÓ)
2.3.C©u c¶m th¸n.
2.3.1. Kh¸i niÖm .
C©u c¶m th¸n lµ lo¹i c©u dïng ®Ó biÓu thÞ nh÷ng c¶m xóc .Lo¹i c©u nµy
ng÷ ®iÖu lµ mét ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn rÊt quan träng . Ngoµi ra, c©u c¶m th¸n
cßn cã dÊu chÊm than vµ tiÓu tõ t×nh th¸i : qu¸, l¾m, h¶, hö, chao «i, eo ¬i, a,
«.....
VÝ dô:-C« Êy hiÒn sao!
-¤i vui qu¸!
2.3.2. C¸ch dïng .
C©u c¶m th¸n ®îc dïng khi cÇn thÓ hiÖn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nh÷ng
t×nh c¶m kh¸c nhau, th¸i ®é ®¸nh gi¸, nh÷ng tr¹ng th¸i tinh thÇn kh¸c thêng cña
ngêi nãi ®èi víi sù vËt hay sù kiÖn mµ c©u nãi ®Ò cËp hoÆc ¸m chØ. C©u c¶m
th¸n còng cã nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thøc cña m×nh.
C©u c¶m th¸n tiÕng ViÖt ®îc cÊu t¹o nhê nh÷ng ph¬ng tiÖn sau ®©y:
-Th¸n tõ (tù m×nh lµm thµnh c©u, hoÆc kÕt hîp vãi tõ kh¸c, hoÆc lµm
thµnh thµnh phÇn phô cña c©u).
Gi¸o viªn híng dÉn
16
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
VÝ dô:
- ¤ hay!Bµ cø tëng con ®ïa (Nam Cao )
- ¤i søc trÎ!(Tè H÷u )
- §êi!....¤i chao ®êi!(Nam Cao)
- ¤i, buæi tra nay, tuyÖt trÇn n¾ng ®Ñp .(Tè H÷u)
Lèi kÕt hîp th¸n tõ víi thùc tõ cã thÓ lµm thµnh khu«n h×nh "x ¬i lµ x!"
-Buån (vui) ¬i lµ buån( vui )
-Con ¬i lµ con! (tiÕng kªu khãc )
-TiÓu t õ thay (®øng sau vÞ tõ ),nhØ (®øng cuèi c©u )
VÝ dô:Th¬ng thay còng mét kiÕp ngêi!
H¹i thay mang lÊy s¾c tµi lam chi!
(NguyÔn Du)
C©u c¶m th¸n cã tiÓu tõ thay nhiÒu khi ®îc cÊu t¹o theo lèi danh tõ chØ chñ thÓ
®øng sau vÞ tõ.
VÝ dô :-Vinh quang thay nh÷ng vÞ anh hïng d©n téc!
- Bè mµy kh«n nhØ! (NguyÔn C«ng Hoan)
-Phã tõ l¹, thËt, qu¸, ghª, thÕ dêng nµo, biÕt bao....thêng ®øng sauvÞ tõ v·iÕt,
bao,biÕt bao...cã thÓ®øng sau hay ®øng trø¬cvÞ tõ tuú trêng hîp.
VÝ dô:-ThÕ th× tèt qu¸!(Nam Cao)
-CËu lµ ngêi tØnh mµ ch¼ng hiÓu häc lám ë ®©u ®îc nhiÒu c©u h¸t
nhµ quª thÕ! (Nam Cao)
-Con nµy gím thËt!(Nguyªn Hång)
-Mµ lßng träng nghÜa khinh tµi xiÕt bao.(NguyÔn Du)
Khu«n h×nh kh«ng chøa th¸n tõ: sao mµ,....chÕt ®i ®îc.
VÝ dô:
-Sao mµ c¸i ®êi nã tï tóng,nã chËt hÑp, nã bÇn tiÖn thÕ.(Nam Cao)
-Mõng chÕt ®i ®îc!
Gi¸o viªn híng dÉn
17
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Ng÷ ®iÖu.
VÝ dô:
GÆp ai, ngêi ta cha kÞp tr«ng thÊy cËu, cËu ®· chµo ngêi ta tríc b« b«.
CËu hái ngêi ta "Cã ph¸t tµi kh«ng?","Lóa cã kh¸ kh«ng?", "Ch¸u cã chÞu ch¬i
kh«ng?",Con ngêi nhòn nhÆn! (Nam Cao)
Nh ®· nãi, mét sè ngêi kh«ng muèn chÊp nhËn c©u c¶m th¸n lµ mét
kiÓu riªng. ThÕ nhng, trong tiÕng ViÖt, nh c¸c vÝ dô cho thÊy, chóng ta cã
nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thøc kh¸ x¸c ®Þnh ®Ó nhËn biÕt c©u c¶m th¸n nh mét kiÓu
c©u cã ®Æc thï cña nã.DÉu sao còng kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng khã x¸c ®Þnh ®îc
c¸i møc ®é t×nh c¶m, t©m tr¹ng ®Ó b¾t ®Çu tõ ®ã ta cã c©u c¶m th¸n. Do vËy, gi÷a
c©u c¶m th¸n víi c©u têng thuËt hµm chØ sù chó ý, kh«ng cã ®êng ranh giíi râ
rÖt!
2.4. C©u cÇu khiÕn.
2.4.1. Kh¸i niÖm.
C©u cÇu khiÕn lµ lo¹i c©u nªu ý muèn mÖnh lÖnh cña ngêi truyÒn ®¹t,
môc ®Ých cña c©u cÇu khiÕn lµ híng tíi ngêi nghe, ®Ó ngêi nghe ph¶i thùc
hiÖn ®iÒu nªu ra trong c©u.
VÝ dô:- H·y cè g¾ng lªn!
2.4.2. §Æc ®iÓm cÊu t¹o.
CÊu t¹o cña c©u cÇu khiÕn chñ yÕu ®îc biÓu thÞ b»ng ng÷ ®iÖu vµ kÌm
theo hoÆc kh«ng kÌm theo mét trong nh÷ng t×nh th¸i tõ (nhØ, ®i, víi, nhÐ.....), cã
khi c©u cÇu khiÕn cßn ®îc cÊu t¹o b»ng g¾n mét ng÷ ®iÖu b»ng mét thùc tõ.
VÝ dô : -Im!
-NÝn!
Ngêi ta cã thÓ g¾n nh÷ng ®¬n vÞ chØ ý nghÜa cÇu khiÕn vµo trong cÊu tróc
c©u ®Ó biÕn c©u ®ã thµnh c©u cÇu khiÕn.
VÝ dô:Em lµm bµi (c©u kÓ).
Em lµm bµi ®i (c©u cÇu khiÕn).
Khi cÇu khiÕn ®îc cÊu t¹o theo lèi gi¸n tiÕp th× ý nghÜa cÇu khiÕn bÞ nh¹t
®i.
Gi¸o viªn híng dÉn
18
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
VÝ dô: - Mêi anh x¬i níc!
Ngêi ta sö dông c©u cÇu khiÕn trong khi mêi mäc, yªu cÇu:
VÝ dô:- T«i yªu cÇu mäi ng¬× trËt tù.
-Mêi bè mÑ x¬i c¬m!
Ngêi ta sö dông c©u cÇu khiÕn nh mét mªnh lÖnh, mét sù cÊm ®o¸n,
Trong trêng hîp nµy thêng sö dông c¸c tõ nh: h·y, ®õng, chí, ë trong cÊu
tróc c©u.
VÝ dô:- §õng lµm ån nhÐ!
Ngêi ta cßn sö dông trong c©u cÇu khiÕn ®Ó lµm mét lêi kªu gäi, lêi chóc
tông.
VÝ dô:- TiÕn lªn chiÕn sÜ ®ång bµo!
- Chóc anh thîng lé b×nh an!
Nh vËy, bèn lo¹i c©u nµy chÝnh lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn thùc hiÖn hµnh ®éng
nãi.
Gi¸o viªn híng dÉn
19
NguyÔn ThÞ Thøc
LuËn v¨n tèt nghiÖp
§µo ThÞ Hëng
Ch¬ng 3.C¸ch sö dông c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi
3.1. C¬ së nghiªn cøu c¸ch dïng c©u ph©n lo¹i theo môc ®Ých nãi.
3.1.1. Sù chi phèi cña nh©n tè giao tiÕp ®èi víi viÖc t¹o c©u.
c¸c nh©n tè giao tiÕp ®îc hiÓu lµ c¸c nh©n tè cã mÆt trong cuéc giao tiÕp,
chi phèi cuéc giao tiÕp ®ã vµ chi phèi diÔn ng«n vÒ h×nh thøc còng nh vÒ néi
dung.
C¸c nh©n tè giao tiÕp bao gåm: nh©n vËt giao tiÕp, hiÖn thùc ®îc nãi tíi,
hoµn c¶nh giao tiÕp, môc ®Ých giao tiÕp vµ nh©n tè ng«n ng÷.
3.1.1.1. Nh©n vËt giao tiÕp.
a.Kh¸i niÖm.
Nh©n vËt giao tiÕp lµ nh÷ng ngêi tham gia vµo cuéc giao tiÕp th«ng qua
diÔn ng«n ®Ó t¸c ®éng vµo nhau.
Nh©n vËt giao tiÕp gåm ngêi nãi vµ ngêi nghe, gäi chÝnh x¸c lµ vai nãi
vµ vai nghe.
b. §Æc ®iÓm.
C¶ ngêi nãi vµ ngêi nghe ®Òu lµ nh÷ng con ngêi lÞch sö cô thÓ cã
nghÜa lµ nh÷ng ngßi nµy cã ®Æc ®iÓm vÒ mÆt løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,
tr×nh ®é, ®Æc ®iÓm t©m -sinh lÝ, cã vèn sèng, vèn v¨n ho¸, vèn ng«n ng÷ cô thÓ.
TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm cã tÝnh x· lÞch sö nµy Ýt nhiÒu còng in dÊu vµo trong lêi
nãi vµ ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh nãi n¨ng.
Trong khi nãi n¨ng ph¶i cã ý ®Þnh tøc lµ ph¶i cã ®Ých giao tiÕp vµ ph¶i cã
niÒm tin vµo cuéc giao tiÕp. §ång thêi trong qu¸ tr×nh giao tiÕp ngêi nãi vµ
ngêi nghe cïng t¸c ®éng vµo nhau, rµng buéc lÉn nhau th«ng qua lêi nãi. Trong
qu¸ tr×nh t¬ng t¸c ®ã, kho¶ng c¸ch vÒ mÆt nhËn thøc, t tëng, tr×nh ®é, kh¶
n¨ng giao tiÕp còng nh t×nh c¶m sÏ ®îc rót ng¾n l¹i t¹o ra mèi quan hÖ hoµ
hîp. Nh vËy, nh©n vËt giao tiÕp lµ nh©n tè rÊt quan träng trong viÖc t¹o c©u vµ
®¹t hiÖu qu¶ giao tiÕp.
Gi¸o viªn híng dÉn
20
NguyÔn ThÞ Thøc
- Xem thêm -
.PDF 
46 
64 
106 
