Header Page 1 of Kho¸
75.
luËn tèt nghiÖp
Môc lôc
Trang
A: PhÇn më ®Çu ....................................................................................... 2
1. LÝ do chän ®Ò tµi ..................................................................................... 2
2. LÞch sö vÊn ®Ò......................................................................................... 5
3. Môc ®Ých nghiªn cøu .............................................................................. 8
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ........................................................... 9
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. ........................................................................ 9
B: PHÇN NéI DUNG ................................................................................. 10
Ch¬ng 1: C¬ së t©m lý cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng
"§¨ng cao" trong th¬ Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ.......... 10
1. 1. C¬ së t©m lý chung cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng "§¨ng cao"trong
th¬ trung ®¹i ............................................................................................. 10
1. 1. 1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ c¶m thô kh«ng gian
trong th¬ trung ®¹i ................................................................................ 10
1. 1. 2. C¬ së t©m lý cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng "§¨ng cao"
trong v¨n häc trung ®¹i. ........................................................................ 11
1. 2. C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao”
trong th¬ Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ. ................................................ 16
1. 2. 1. C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao”
trong th¬ Lý B¹ch. ................................................................................ 16
1. 2. 2 C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao”
trong th¬ §ç Phñ. ................................................................................. 20
1. 2. 3. C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao”
trong th¬ B¹ch C DÞ ............................................................................ 22
1. 2. 4. TiÓu kÕt ..................................................................................... 22
Ch¬ng 2: C¶m høng "§¨ng cao" trong mét sè bµi th¬
tiªu biÓu cña ba nhµ th¬ Lý B¹ch- §ç Phñ-B¹ch C DÞ....... 24
2.1. Thèng kª, ph©n lo¹i nh÷ng bµi th¬ ®îc viÕt bëi
c¶m høng "§¨ng cao". .............................................................................. 24
2. 1. 1. Tiªu chÝ ph©n lo¹i...................................................................... 24
2. 1. 2 Ph©n lo¹i .................................................................................... 26
2. 2. §iÓm nh×n nghÖ thuËt tõ kh«ng gian trªn cao. ................................... 27
2. 2. 1. §¨ng cao viÔn väng- bøc tranh ngo¹i giíi nh×n tõ
kh«ng gian trªn cao. ............................................................................. 27
2. 2. 2. "§¨ng cao" tõ híng ngo¹i ®Õn híng néi (Kh«ng gian "§¨ng
cao" víi thÕ giíi t©m tr¹ng ngêi nghÖ sÜ) ............................................. 37
C: KÕT LUËN ............................................................................................. 42
Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................ 44
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
1
Footer Page 1 of 75.
Header Page 2 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
A: PhÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
1. 1. LÝ do khoa häc
Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng c¸i n«i cña v¨n minh, v¨n hãa nh©n lo¹i.
LÞch sö Trung Quèc lµ lÞch sö cña nh÷ng triÒu ®¹i phong kiÕn tån t¹i liªn tiÕp
hµng ngµn n¨m. Trªn l·nh ®Þa réng lín tr¶i dµi tõ T©y Vùc víi d·y Hymalaya
hïng vÜ ra biÓn ®«ng ®Çy sãng vµ giã, t©m hån ngêi Trung Hoa tù cæ xa ®·
®îc båi ®¾p bëi c¸i hiÖn thùc cña lÞch sö x· héi víi nh÷ng th¨ng trÇm biÕn
®æi vµ c¸i l·ng m¹n cña tù nhiªn t¬i ®Ñp. Cã lÏ ®ã lµ mét phÇn lÝ do v× sao
Trung Quèc còng lµ c¸i n«i cña thi vµ häa. Ngêi Trung Quèc vÉn lu«n tù hµo
vÒ ®Êt níc cña hä lµ”thi ca chi bang”. Qu¶ vËy, tõ”Kinh thi”®Õn v¨n häc hiÖn
®¹i, th¬ ca Trung Quèc cã lÞch sö 2500 n¨m, ë mçi thêi k× ®Òu cã nh÷ng thµnh
tùu nhÊt ®Þnh, trong ®ã Th¬ §êng ®îc xem lµ mét ®Ønh cao chãi läi cña v¨n
häc Trung Quèc nãi riªng còng nh cña v¨n häc nh©n lo¹i nãi chung.
Trung Quèc ®êi §êng (618-907) lµ mét quèc gia tiªn tiÕn vµ v¨n minh
trªn thÕ giíi ®¬ng thêi. Víi gÇn 300 n¨m phong kiÕn nhµ §êng, ®Êt níc
Trung Hoa ®· s¸ng t¹o nªn mét nÒn th¬ ca vÜ ®¹i hiÕm cã víi sè lîng ®å sé:
gÇn 48 000 bµi th¬ cña h¬n 2300 nhµ th¬. Nhng c¸i lµm nªn gi¸ trÞ vµ søc
sèng cña §êng thi chÝnh lµ néi dung ý nghÜa vµ vÎ ®Ñp tù th©n cña nã. Th¬
§êng ph¶n ¸nh mét c¸ch toµn diÖn x· héi ®êi §êng, thÓ hiÖn quan niÖm,
nhËn thøc, t©m t…cña con ngêi ®êi §êng mét c¸ch s©u s¾c. Néi dung
phong phó Êy ®îc thÓ hiÖn b»ng h×nh thøc hoµn mÜ, thµnh tùu trªn c¸c
ph¬ng diÖn cña th¬ §êng ®Òu ®¹t ®Õn ®Ønh cao.
H¬n 10 thÕ kØ ®· tr«i qua, th¬ §êng vÉn tån t¹i ®êng bÖ vµ uy nghi nh
mét tßa l©u ®µi mÜ lÖ vµ ®Çy bÝ Èn, lu«n th¸ch thøc sù t×m kiÕm vµ kh¸m ph¸
cña ngêi ®äc. Cã lÏ, ®Õn mu«n ®êi §êng thi vÉn lu«n lµ míi mÎ ®èi víi ®éc
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
2
Footer Page 2 of 75.
Header Page 3 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
gi¶. Bíc vµo thÕ giíi §êng thi, chóng ta bíc vµo mét vên hoa s¾c sì, ®Çy
mµu s¾c víi tªn tuæi næi bËt cña ba t¸c gi¶ tiªu biÓu: Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch
C DÞ. Mét “thi tiªn”Lý B¹ch cuång phãng, bay bæng vµ l·ng man; mét “thi
th¸nh” §ç Phñ hiÖn thùc ®Õn xãt xa, u uÊt mµ «m nÆng mèi ©n t×nh víi cuéc
®êi; vµ mét B¹ch C DÞ s¾c s¶o, tinh tÕ trong ph¸t hiÖn nhng còng rÊt ®a c¶m
vµ tµi hoa trong c¸ch thÓ hiÖn. Bªn c¹nh ®ã, ë mçi thêi k× ch©u tuÇn quanh
mçi nhµ th¬ lín lµ nh÷ng nhµ th¬ kh¸c, mçi ngêi mét giäng ®iÖu, mét d¸ng
vÎ riªng, ®éc ®¸o nh V¬ng Duy víi ph¸i “®iÒn viªn s¬n thñy”, V¬ng
X¬ng Linh víi trêng th¬ biªn t¸i hay, Th«i Hé, Th«i HiÖu… ®îc Nµng th¬
u ¸i d©ng tÆng cho mét bµi th¬ bÊt tö. TÊt c¶ nh÷ng g¬ng mÆt ®ã lµm nªn
diÖn m¹o phong phó cña th¬ §êng
1. 2. LÝ do s ph¹m
Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña sù ph¸t triÓn v¨n häc lµ tÝnh giao thoa vµ
sù ¶nh hëng qua l¹i lÉn nhau. Kh«ng cã nÒn v¨n häc nµo tån t¹i c« ®éc vµ
khÐp kÝn. Lµ sù kÕt tinh mÉu mùc th¬ ca cæ ®iÓn Trung Quèc h¬n mêi thÕ kØ,
Th¬ §êng cã ¶nh hëng s©u réng tíi th¬ ca Trung Quèc còng nh th¬ ca
ViÖt Nam sau nµy. Th¬ §êng vµ th¬ ViÖt Nam ®· cã mèi bang giao tõ rÊt l©u
®êi, vµ cho ®Õn h«m nay hån th¬ §êng vÉn bµng b¹c trong mçi hån th¬ ViÖt
Nam. Trong “Th¬ §êng ë nhµ trêng phæ th«ng”, TrÇn Thanh §¹m cã viÕt:
”Cã thÓ nãi kh«ng mét nhµ th¬ lín ViÖt Nam nµo l¹i kh«ng mang mét mãn nî
t©m hån Ýt nhiÒu s©u nÆng víi th¬ §êng”.
Nh ®· nãi, Th¬ §êng ph¶n ¸nh quan niÖm, t tëng, t×nh c¶m vµ nhËn
thøc cña con ngêi ®êi §êng. §Ò tµi cña Th¬ §êng rÊt ®a d¹ng vµ phong
phó, sù phong phó Êy b¾t nguån tõ chÝnh b¶n th©n ®êi sèng. C¸c nhµ th¬
§êng thêng t×m c¸ch khai th¸c nh÷ng ®Ò tµi vµ nguån c¶m xóc kh¸ quen
thuéc, trong ®ã “®¨ng cao” ®îc xem lµ mét nguån c¶m høng lín. §ã kh«ng
ph¶i lµ mét ®iÒu ngÉu nhiªn, còng kh«ng ph¶i lµ ®iÒu hoµn toµn kh«ng thÓ lÝ
gi¶i, c¶m høng “®¨ng cao”xuÊt ph¸t s©u xa tõ quan niÖm nh©n sinh, quan niÖm
vò trô, nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n cña ngêi d©n Trung Hoa, vµ ®Æc biÖt nã
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
3
Footer Page 3 of 75.
Header Page 4 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vÒ mÆt nhËn thøc vµ gi·i bµy t tëng, t×nh c¶m cña con
ngêi thêi §êng. H¬n n÷a, trong sù giao thoa, tiÕp xóc cña v¨n hãa ViÖtTrung, th¬ ViÖt Nam ®· s¶n sinh ra mét nguån th¬ ”§¨ng cao” còng rÊt phong
phó vµ s©u s¾c, rÊt “§êng”. Trong th¬ ThiÒn, Kh«ng Lé thiÒn s tõng m¬
íc:
“Cã khi ®Ønh nói trÌo lªn th¼ng
Mét tiÕng kªu vang l¹nh c¶ trêi”
(Ng«n hoµi)
Vµ sau nµy, Hå ChÝ Minh trong “Thîng s¬n” l¹i më ra mét vÎ ®Ñp
kh¸c cña th¬ “§¨ng cao”:
“Hai m¬i t th¸ng s¸u
Lªn ngän nói nµy ch¬i
NgÈng ®Çu mÆt trêi mäc
Bªn suèi mét nhµnh mai”
V× tÊt c¶ nh÷ng lÝ do trªn, thiÕt nghÜ viÖc t×m hiÓu vÒ c¶m høng “®¨ng
cao” mang mét ý nghÜa to lín vµ còng cã tÝnh chÊt thêi sù. Trong khãa luËn
nµy, do giíi h¹n bëi tr×nh ®é vµ ph¹m vi nghiªn cøu, chóng t«i chØ t×m hiÓu vÒ
c¶m høng ”®¨ng cao” trong mét sè bµi th¬ cña ba nhµ th¬ lín Lý B¹ch - §ç
Phñ - B¹ch C DÞ.
Th¬ §êng lµ tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i. Víi viÖc ®i t×m hiÓu, ph©n
tÝch mét sè bµi th¬ cña Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ hy väng cã thÓ nh×n
thÊy vÎ ®Ñp cña c¶ ®¹i d¬ng qua sù lÊp l¸nh cña mét giät níc. Víi ph¬ng
ch©m t×m hiÓu tinh hoa v¨n hãa, v¨n häc níc ngoµi ®Ó phôc vô cho c¸ch ®¸nh
gi¸ v¨n häc d©n téc chóng t«i mong muèn ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu thëng
thøc thÈm mÜ cña ngêi ®äc, gãp phÇn t×m ra nh÷ng kiÕn gi¶i míi mÎ cho
viÖc gi¶ng d¹y th¬ §êng ë nhµ trêng phæ th«ng. Vµ, ®Æc biÖt gióp chóng ta
hiÓu râ h¬n vÒ nÒn v¨n häc d©n téc trong mèi t¬ng quan víi mét nÒn v¨n häc
lín quen thuéc:V¨n häc Trung Quèc.
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
4
Footer Page 4 of 75.
Header Page 5 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Th¬ §êng ph¸t triÓn lªn ®Õn ®Ønh cao ë mäi ph¬ng diÖn, víi mçi
ph¬ng diÖn ®ßi hái mét híng tiÕp cËn t¬ng øng phï hîp . Nghiªn cøu th¬
§êng ë ViÖt Nam còng nh trªn toµn thÕ giíi ®· cã lÞch sö tõ l©u ®êi vµ ®·
®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Mçi híng nghiªn cøu ®i vµo mét khÝa c¹nh
tiªu biÓu cña th¬ §êng vµ ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng vÎ ®Ñp kh¸c nhau cña nÒn
th¬ nµy.
Nh ®· nãi, do bÞ giíi h¹n bëi tr×nh ®é vµ ph¹m vi nghiªn cøu, trong khãa
luËn nµy chóng t«i ®i t×m hiÓu §êng thi tõ mét gãc ®é rÊt nhá, Êy lµ “C¶m
høng “§¨ng cao” trong mét sè bµi th¬ tiªu biÓu cña ba nhµ th¬ Lý B¹ch - §ç
Phñ - B¹ch C DÞ”. VÊn ®Ò nµy nh×n chung tõ xa ®Õn nay cha cã mét c«ng
tr×nh nghiªn cøu riªng, cô thÓ vµ trän vÑn nµo.
Trong “Thi ph¸p th¬ §êng”, NguyÔn ThÞ BÝch H¶i ë ch¬ng “Kh«ng gian
nghÖ thuËt” ®· Ýt nhiÒu dõng l¹i ®Ó ph©n tÝch gi¸ trÞ thÈm mÜ vµ t tëng cña
mét sè bµi th¬ “§¨ng cao” vµ ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÓm s¸ng thÈm mÜ chøa
®ùng trong ®ã.
T¸c gi¶ ®· xuÊt ph¸t tõ quan niÖm con ngêi vò trô vèn chiÕm vÞ trÝ trung t©m
trong quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi cña th¬ §êng ®Ó nh×n nhËn. Con
ngêi vò trô ®ã l¹i bÞ giíi h¹n trong mét kh«ng gian h÷u h¹n nªn kh«ng
ngõng khao kh¸t v¬n lªn. Vµ “§¨ng cao” trë thµnh mét ®éng t¸c mang tÝnh
quan niÖm ®Ó con ngêi vò trô tháa m·n kh¸t väng chiÕm lÜnh cña m×nh.
“Dôc cïng thiªn lÝ môc
C¸nh thíng nhÊt t»ng l©u”
(“§¨ng Qu¸n Tíc l©u” - V¬ng Chi Hãan)
“Bíc lªn lÇu Qu¸n Tíc, con ngêi cã thÓ b»ng c¸i nh×n cña m×nh thu
vµo tÇm m¾t mu«n trïng níc non, biÓn réng trêi cao. Cø thÕ, nÕu tiÕp tôc, nã
sÏ më réng tÇm m¾t ra v« tËn. Víi bµi th¬ nµy, V¬ng Chi Ho¸n ®· tr¶i ra
chiÒu réng (s¬n h¶i), thÓ hiÖn ®îc c¸i khÝ thÕ v¬n lªn cña con ngêi thêi
ThÞnh §êng, mét thêi ®¹i mµ con ngêi íc m¬ vµ cã thÓ thùc hiÖn íc m¬
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
5
Footer Page 5 of 75.
Header Page 6 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
lªn cao - lªn cao ®Ó më réng ch©n trêi tri thøc, ch©n trêi c¶m xóc. Lªn cao ®Ó
hßa hîp víi ®Êt trêi. "
Theo NguyÔn ThÞ BÝch H¶i, quan niÖm vÒ con ngêi vò trô cã ý nghÜa
tiªn quyÕt trong viÖc lÝ gi¶i c¶m høng"§¨ng cao"cña con ngêi thêi §êng.
H×nh tîng con ngêi vò trô thÓ hiÖn kh¸t väng ®îc sèng trong mét thÕ giíi
th¸i b×nh, thÞnh trÞ, ®îc më réng tÇm m¾t ra ®Õn v« cïng, më réng nhËn thøc
ra v« tËn, ®îc tån t¹i trong mèi quan hÖ thèng nhÊt, t¬ng giao víi cuéc ®êi,
con ngêi, thiªn nhiªn, vò trô. V× thÕ hä kh«ng ngõng"§¨ng cao", vµ ®ã lµ
nh÷ng kho¶nh kh¾c trë nªn bÊt tö, vÜnh h¼ng cïng víi nh÷ng kiÖt t¸c :"§¨ng
U Ch©u ®µi ca"(TrÇn Tö Ngang)'"§¨ng Qu¸n Tíc l©u"(V¬ng Chi Ho¸n),
"§¨ng Kim L¨ng Phîng Hoµng ®µi"(Lý B¹ch), "§¨ng l©u", "§¨ng cao"(§ç
Phñ). . . . §Æc biÖt, khi ph©n tÝch"§¨ng U Ch©u ®µi ca", t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng
ph¸t hiÖn míi mÎ, ®· dùng lªn thÕ giíi tinh thÇn kh«ng tÜnh lÆng cña thi nh©n
trong kho¶nh kh¾c Êy.
Nh vËy, NguyÔn ThÞ BÝch H¶i ®· ®i vµo lý gi¶i th¬ "§¨ng cao" tõ gãc
®é con ngêi vò trô, thiÕt nghÜ ®iÒu ®ã ®óng nhng cha ®ñ. ë mét sè bµi th¬
t¸c gi¶ ®· cã c¸i nh×n s©u s¾c vµ míi mÎ, c¸ch lý gi¶i phï hîp víi nh÷ng quy
luËt néi t¹i cña t©m lÝ ngêi trung ®¹i, tuy nhiªn trªn tæng thÓ chuyªn luËn
cha ®i vµo thèng kª, ph©n lo¹i vµ lý gi¶i hiÖn tîng nµy mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ
toµn diÖn.
Nh×n nhËn, lý gi¶i tõ gãc ®é v¨n hãa, TrÇn Lª B¶o trong bµi viÕt "§¨ng
cao - mét truyÒn thèng v¨n häc cña ngêi ph¬ng §«ng"®· t×m vÒ gèc rÔ cña
"§¨ng cao" - mét ®éng t¸c mang tÝnh quan niÖm cña ngêi Trung Hoa. Theo
t¸c gi¶, "§¨ng cao" kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ quan niÖm con ngêi vò trô mµ
cßn cã nguån céi s©u xa tõ nh÷ng nghi thøc tÕ lÔ nói s«ng cña t«n gi¸o cæ ®¹i,
tõ triÕt häc, tõ mÜ tôc "trïng cöu ®¨ng cao"cña ngêi Trung Hoa, vµ tõ nÒn v¨n
minh n«ng nghiÖp lóa níc. ¤ng cho r»ng c¶m høng chñ ®¹o, xuyªn suèt
nguån th¬ nµy lµ t×nh ®iÖu bi th¬ng. T¸c gi¶ còng ®i s©u vµo nçi buån th¬ng
cña thi nh©n ®êi §êng, lý gi¶i tõ quan niÖm nh©n sinh, vò trô:Nçi buån
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
6
Footer Page 6 of 75.
Header Page 7 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
th¬ng nhËp thÕ xuÊt ph¸t tõ nh©n c¸ch Nho gia, buån th¬ng xuÊt thÕ xuÊt
ph¸t tõ nh©n c¸ch §¹o gia vµ t©m thÕ hoµi cæ cña th¬ "§¨ng cao". Ngoµi ra,
mét ®iÒu míi mÎ t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn sù chuyÓn biÕn vÒ chÊt cña nguån th¬
"§¨ng cao" c¸ch m¹ng trong th¬ Mao Tr¹ch §«ng, Hå ChÝ Minh so víi t×nh
®iÖu bi th¬ng vµ néi dung hoµi cæ trong th¬ "§¨ng cao"®êi §êng. Nãi
chung ®©y lµ mét bµi viÕt dån nÐn ®îc nhiÒu lîng th«ng tin phong phó vµ
x¸c ®¸ng, tuy nhiªn t¸c gi¶ cha lµm s¸ng tá yÕu tè nghÖ thuËt thÓ hiÖn"®¨ng
cao" vµ hµm chøa trong th¬ "®¨ng cao".
Trong phÇn"Thêi gian, kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ §êng"("VÒ thi
ph¸p th¬ §êng" - NguyÔn Kh¾c Phi, TrÇn §×nh Sö), GS TrÇn §×nh Sö còng
xuÊt ph¸t tõ quan niÖm kh«ng gian vò trô, con ngêi vò trô cña ngêi Trung
Quèc ®Ó nh×n nhËn "§¨ng cao". "§äc v¨n th¬ Trung Quèc, nhÊt lµ th¬ §êng,
ta cã thÓ thÊy con ngêi muèn hßa vµo kh«ng gian. C¸c ®éng t¸c "phñ"(cói),
"ngìng"(ngÈng), "tø cè", "cè väng"(nh×n quanh), "®¨ng cao"(lªn cao). . . lµm
cho con ngêi gi÷ ®îc mèi liªn hÖ h÷u c¬ bÒn chÆt. Mäi c¶m thøc vÒ nh©n
sinh ®Òu g¾n víi kh«ng gian"("VÒ thi ph¸p th¬ §êng"-trang 21). §¨ng cao lµ
mét ®éng t¸c mang tÝnh quan niÖm - mét m«tÝp nghÖ thuËt quen thuéc trong
th¬ §êng, nã thÓ hiÖn kh¸t väng giao hßa gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn. Lªn
cao, con ngêi ®øng trªn ®Ønh cao ®Êt trêi ®Ó cã thÓ nh×n vÒ tø phÝa, nh×n ®Õn
tËn kh¶ n¨ng cña m×nh mµ kh«ng bÞ mét trë ng¹i nµo, cã thÓ "thu vµo tÇm m¾t
mu«n trïng níc non". Qua kh¸t väng chiÕm lÜnh kh«ng gian, thi nh©n ®êi
§êng ®· hßa m×nh vµo víi vò trô, víi thiªn nhiªn. Ph©n tÝch bµi"Väng
nh¹c"("Tr«ng nói Th¸i" - §ç Phñ) t¸c gi¶ cho thÊy ngêi xa míi chØ tr«ng
lªn nói Th¸i S¬n cao ngÊt mµ ®· hµm ý muèn leo lªn chãt ®Ønh ®Ó cã thÓ ng¹o
nghÔ nh nói Th¸i, nh×n ®¸m nói díi thµnh nhá bÐ. Nh vËy lªn cao ®Ó vît
lªn mäi thø tÇm thêng.
Kh«ng gian lµ m«i trêng ®Ó con ngêi tån t¹i. "Kh«ng gian nghÖ thuËt
trong th¬ §êng kh«ng chØ g¾n liÒn víi ý thøc vÒ kh«ng gian tån t¹i cña con
ngêi mµ cßn g¾n víi c¸ch chiªm nghiÖm, c¸ch thëng thøc vµ c¸ch øng xö
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
7
Footer Page 7 of 75.
Header Page 8 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
cña con ngêi trong m« h×nh kh«ng gian"("VÒ thi ph¸p th¬ §êng" - trang
20). "§¨ng cao" víi t c¸ch lµ mét tÝn hiÖu nghÖ thuËt tiªu biÓu ®· kÕt tinh
trong ®ã c¸ch chiªm nghiÖm, c¸ch øng xö cña con ngêi. Kh¸t väng "®¨ng
cao"®Ó më réng tÇm nh×n, më réng nhËn thøc, ®em l¹i vÎ ®Ñp hïng tr¸ng cña
kh«ng gian vò trô trong th¬ §êng. Nh vËy GS TrÇn §×nh Sö, trong bµi viÕt
cña m×nh còng chØ lít qua "®¨ng cao" ®Ó minh häa cho quan niÖm kh«ng
gian vò trô cña con ngêi thêi §êng vµ coi "®¨ng cao"lµ tÝn hiÖu nghÖ thuËt
thÓ hiÖn sù t¬ng giao gi÷a ®Êt trêi vµ con ngêi.
Nh×n chung l¹i cã thÓ nãi r»ng cha cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo
cã tÝnh chÊt toµn diÖn, hÖ thèng vµ dµi h¬i vÒ c¶m høng "®¨ng cao "trong th¬
§êng. "§¨ng cao" lµ mét mÜ tôc, mét truyÒn thèng cña thi nh©n ®êi §êng
nãi riªng vµ thi nh©n Trung Hoa nãi chung. Nã ®îc biÓu hiÖn mét c¸ch
kh«ng ngÉu nhiªn mµ cã tÝnh hÖ thèng, bÒn v÷ng ë mçi nhµ th¬ vµ trong c¶
nÒn th¬. §iÒu ®ã chøng tá ®éng t¸c "®¨ng cao", th¬ "®¨ng cao" vµ c¶m høng
"®¨ng cao" trong th¬ cã nguån gèc s©u xa tõ trong t©m thøc vµ trong quan
niÖm vÒ nh©n sinh, vò trô cña ngêi Trung Hoa. VËy b¾t nguån tõ nh÷ng h¹t
nh©n c¬ b¶n trong ®êi sèng tinh thÇn cña con ngêi, khi ®i vµo thÕ giíi nghÖ
thuËt cña c¸c nhµ th¬ vµ ®îc thÓ hiÖn trong tõng t¸c phÈm cô thÓ"®¨ng cao"
thÓ hiÖn néi dung ý nghÜa g×?H×nh thøc nghÖ thuËt nµo thÓ hiÖn néi dung ý
nghÜa ®ã?. Trong khãa luËn nµy chóng t«i xin ®îc lµm s¸ng tá ®«i chót vÒ
nh÷ng vÊn ®Ò trªn qua mét sè bµi th¬ "®¨ng cao" tiªu biÓu cña ba ®Ønh cao th¬
Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ.
§Ó viÕt khãa luËn nµy, chóng t«i dùa trªn c¬ së lµ nh÷ng gîi ý trong c¸c
bµi viÕt cña ngêi ®i tríc. §ã lµ bµi viÕt cña GS TrÇn §×nh Sö("VÒ thi ph¸p
th¬ §êng"), phÇn viÕt vÒ kh«ng gian nghÖ thuËt ("Thi ph¸p th¬ §êng") PGS NguyÔn ThÞ BÝch H¶i, vµ mét sè s¸ch kh¸c nghiªn cøu vÒ thi ph¸p th¬ vµ
th¬ §êng.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
Tri thøc lµ v« h¹n, khoa häc më ra tríc m¾t con ngêi nh÷ng c¸nh cöa
liªn tiÕp cña sù kh¸m ph¸, mµ ®i hÕt c¸nh cöa nµy ngêi ta ®Õn ®îc víi
nh÷ng c¸nh cöa kh¸c s©u xa, vi diÖu h¬n. Trong c¸c m«n KHXH vµ NV th×
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
8
Footer Page 8 of 75.
Header Page 9 of Khãa
75. luËn tèt nghiÖp
v¨n ch¬ng l¹i lµ m«n cã tÝnh chÊt më, nã kh«ng bao giê cã ®¸p ¸n cuèi cïng.
Víi ®Ò tµi “C¶m høng “§¨ng cao” trong mét sè bµi th¬ tiªu biÓu cña Lý B¹ch
- §ç Phñ - B¹ch C DÞ” chóng t«i mong muèn gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc lÝ
gi¶i vÎ ®Ñp th¬ “§¨ng cao” trong diÖn m¹o th¬ §êng, tõ ®ã gióp b¹n ®äc
hiÓu ®îc vai trß, vÞ trÝ vµ tr¸ch nhiÖm cña con ngêi trong cuéc ®êi vµ víi
chÝnh m×nh. Bëi t thÕ “§¨ng cao”mang l¹i cho chóng ta c¸i nh×n míi mÎ cã
tÝnh chÊt kh¸m ph¸ vÒ ngo¹i giíi vµ vÒ thÕ giíi bªn trong con ngêi
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4. 1. §èi tîng nghiªn cøu
C¶m høng “§¨ng cao” trong mét sè bµi th¬ “§¨ng cao” tiªu biÓu cña
ba nhµ th¬ Lý B¹ch - §çp Phñ - B¹ch C DÞ.
4. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Víi tr×nh ®é cã h¹n, trong kho¸ luËn nµy chóng t«i kh«ng cã ®iÒu kiÖn
®Ó kh¶o s¸t toµn bé th¬ “§¨ng cao” cña ba nhµ th¬ Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch
C DÞ mµ chØ ®i vµo ph©n tÝch mét sè bµi th¬ “§¨ng cao” tiªu biÓu.
Chóng t«i còng chØ nh×n nhËn, lý gi¶i c¶m høng “§¨ng cao” trong th¬
cña ba ®Ønh cao nµy tõ gãc ®é t©m lý vµ gi¶i m· nghÖ thuËt, ®ång thêi ph©n
tÝch mét sè bµi th¬ tiªu biÓu qua ®ã gióp ®i s©u h¬n vµo thÕ giíi nghÖ thuËt
cña ba nhµ th¬, lµm s¸ng tá nh÷ng gi¸ trÞ t tëng, thÈm mÜ trong th¬.
Nh÷ng bµi th¬ §êng kh¶o s¸t trong kho¸ luËn nµy ®îc rót tõ “§êng
thi tuyÓn dÞch” (2 tËp) - DÞch gi¶ Lª NguyÔn Lu, NXB ThuËn Ho¸. 1997.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn khãa luËn chóng t«i chñ yÕu sö dông nh÷ng
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau:
- Ph¬ng ph¸p thèng kª ph©n lo¹i
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp
- Ph¬ng ph¸p hÖ thèng
- Ph¬ng ph¸p so s¸nh
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
9
Footer Page 9 of 75.
Header Page 10 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
B: PHÇN NéI DUNG
Ch¬ng 1
C¬ së t©m lý cña viÖc h×nh thµnh
c¶m høng "§¨ng cao" trong th¬
Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ
1. 1. C¬ së t©m lý chung cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng "§¨ng cao"trong
th¬ trung ®¹i
1. 1. 1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ c¶m thô kh«ng gian trong th¬
trung ®¹i
Do nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ thêi ®¹i quy ®Þnh, c¸ch c¶m thô kh«ng gian
trong th¬ trung ®¹i mang nhiÒu dÊu Ên ®Æc biÖt. NÒn v¨n minh n«ng nghiÖp
lóa níc víi thãi quen quan s¸t thiªn v¨n, c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ cha ph¸t
triÓn lµ mét trong nh÷ng lÝ do gi¶i thÝch v× sao kh«ng gian vò trô chiÕm mét vÞ
trÝ ®Æc biÖt trong th¬ trung ®¹i. H¬n n÷a, trong thêi trung ®¹i, do ph¹m vi
th«ng th¬ng cßn h¹n chÕ, ®iÒu kiÖn giao th«ng cha ph¸t triÓn nªn ngêi
trung ®¹i cha cã quan niÖm vÒ thÕ giíi nh lµ tæng thÓ cña c¸c níc. Hä h×nh
dung thÕ giíi lµ thiªn h¹, quèc gia còng lµ thiªn h¹, hoÆc h×nh dung qua m«
h×nh sinh tån"non níc", "giang s¬n", "s¬n hµ" . . . do ®ã, dï muèn hay
kh«ng, kh«ng gian ®· ®îc c¶m nhËn qua n¨ng lùc chiÕm lÜnh kh«ng gian cña
ngêi trung ®¹i vµ nã mang tÝnh chÊt chñ quan.
Cã thÓ thÊy trong v¨n häc trung ®¹i, kh«ng gian ®îc nh×n trªn hai b×nh
diÖn c¬ b¶n lµ kh«ng gian trong v¨n häc b×nh d©n - kh«ng gian v¨n hãa lµng
x· vµ kh«ng gian trong v¨n häc b¸c häc - víi kiÓu kh«ng gian v¾ng vÎ, u trÇm,
nhµn dËt. . . "§¨ng cao"thuéc kiÓu kh«ng gian nµy. Sù thÓ hiÖn cña kh«ng
gian trong v¨n häc trung ®¹i rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, tùu chung l¹i cã thÓ
x©y dùng mét vµi m« h×nh kh«ng gian trong v¨n häc trung ®¹i nh sau:
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
10
Footer Page 10 of 75.
Header Page 11 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
M« h×nh kh«ng gian ®îc x©y dùng theo c¸ch con ngêi c¶m thô lµ
trung t©m:"phñ"(cói), "ngìng"(ngÈng), "tø cè"(bèn phÝa). . .
M« h×nh kh«ng gian ®îc x©y dùng theo h×nh dung vÒ thø bËc trªn díi: thîng giíi - trÇn gian - ®Þa phñ.
Mét ®Æc ®iÓm n÷a cña m« hinh kh«ng gian trung ®¹i lµ kh«ng gian
®îc x©y dùng trong ý thøc cña con ng¬× vÒ vÞ trÝ cña m×nh trªn câi
®êi t¬ng quan víi m«i trêng xung quanh (theo kiÓu "¨n xem nåi, ngåi
xem híng", "quan trªn tr«ng xuèng, ngêi ta tr«ng vµo". . . )
TÊt c¶ h×nh thµnh mét ®iÓm nh×n siªu c¸ thÓ mang tÝnh kh¸ch quan,
nh×n thÕ giíi vµ b¶n th©n trong toµn c¶nh cña con ngêi trung ®¹i.
1. 1. 2. C¬ së t©m lý cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng "§¨ng cao" trong
v¨n häc trung ®¹i.
Nh×n tõ gãc ®é v¨n hãa, "§¨ng cao" lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh lÞch sö
x· héi.
Tríc hÕt, "§¨ng cao" b¾t nguån tõ nghi thøc tÕ lÔ nói s«ng cña t«n
gi¸o cæ ®¹i. Theo P. ¡nghen:"T«n gi¸o ra ®êi tõ sù sî h·i, nghÖ thuËt ra ®êi tõ
nçi ®au". Thña xa xa, nh÷ng c d©n ®Çu tiªn cña ®Êt níc Trung Hoa sèng
r¶i r¸c trªn lu vùc nh÷ng con s«ng lín Trêng Giang vµ Hoµng Hµ mµ ngµy
nay lµ ®ång b»ng Hoa H¹. Cuéc sèng cña hä hoµn toµn phô thuéc vµo tù
nhiªn, thiªn nhiªn võa lµ b¹n, võa lµ kÎ thï: tù nhiªn ®em ®Õn cho hä l¬ng
thùc vµ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng nhng còng cã thÓ cíp ®i
cña hä tÊt c¶. §«i khi cã nh÷ng hiÖn tîng tù nhiªn thÇn bÝ hä kh«ng thÓ lý
gi¶i. Tríc søc m¹nh cña tù nhiªn, víi tr×nh ®é nhËn thøc Êu trÜ, c¸c c d©n cæ
®¹i ®· g¸n cho v¹n vËt, c©y cá, nói s«ng nh÷ng linh hån. Vµ hä b¾t ®Çu thê
cóng thiªn nhiªn, böi g¾m vµo ®ã kh¸t väng vÒ mét cuéc sèng b×nh yªn, no
Êm. Nh thÕ, nghi thøc tÕ lÔ cña t«n gi¸o cæ ®¹i thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con
ngêi vµ thiªn nhiªn. VÒ sau rõng nói kh«ng chØ lµ b¹n cña tÇng líp b×nh d©n
mµ cßn lµ th¸nh ®Þa ®Ó tÇng líp quý téc ®Õn tÕ lÔ. Còng nh d©n thêng, hä tÕ
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
11
Footer Page 11 of 75.
Header Page 12 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
lÔ ®Ó cÇu xin ®Êt trêi phï hé, gióp ®ì, nhng lµ cÇu xin nh÷ng viÖc to lín: tÕ lÔ
bèn mïa, tÕ khi ®i xa, tÕ khi xuÊt qu©n. . .
Nhng v× sao tÕ väng ph¶i lªn cao? Trong quan niÖm cña ngêi cæ ®¹i,
trêi lµ vÞ thÇn cã quyÒn lùc nhÊt trong tÊt c¶ c¸c vÞ thÇn, mµ trêi th× ph¶i ë trªn
cao, ph¶i "ngíc nh×n" míi thÊy . Do ®ã, trong suy nghÜ ng©y th¬ cña hä, cµng
lªn cao th× lêi cÇu nguyÖn cµng thÊu ®¹t ®Õn trêi.
Nguån gèc cã tÝnh chÊt triÕt häc cña "§¨ng cao":
"§¨ng cao" g¾n víi mét ho¹t ®éng mang tÝnh duy t©m thÇn bÝ cña
ngêi Trung Hoa xa lµ"§¨ng cao chiªm phong"(Lªn cao bãi giã). Tõ kh¸t
väng muèn nhËn biÕt c¸c biÕn ®æi cã thÓ ®e däa c¸ nh©n hay xung quanh m×nh
trong mét t¬ng lai gÇn, ngêi Trung Quèc s¶n sinh ra phong tôc boÝ giã .
Quan niÖm phong thñy cña ngêi Trung Hoa xa còng cho r»ng: trêi lµ câi
d¬ng, ®Êt lµ câi ©m. Cµng lªn cao, con ngêi cµng hÊp thô ®îc nhiÒu d¬ng
khÝ nªn m¹nh kháe. Ngêi Trung Quèc cã tôc ch«n cÊt ngêi chÕt ë gß cao ®Ó
d¬ng khÝ tiÕp thªm cho c©y ph¶ hÖ, con ch¸u ®îc hng vîng l©u dµi . C¸c
bËc vua chóa thÝch x©y dùng l©u ®µi, thµnh qu¸ch cµng cao cµng tèt . Cµng lªn
cao cµng phãng xa ®îc tÇm m¾t, biÕt ®îc nhiÒu vµ biÕt sím nh÷ng ®iÒu h¬n
lÏ thiÖt ë ®êi. ChÝnh ë trªn cao, con ngêi míi cã thÓ chiªm nghiÖm mét c¸ch
tæng thÓ câi nh©n gian, thÊy ®îc bao hng phÕ, th¨ng trÇm chØ lµ h ¶o, cuéc
®êi con ngêi chØ lµ h÷u h¹n trong c¸i dßng ch¶y v« h¹n cña thêi gian. Tù ý
thøc vÒ b¶n th©n, chiªm nghiÖm qu¸ khø ®Ó cã c¸i nh×n ®óng ®¾n h¬n ë hiÖn
t¹i vµ trong t¬ng lai, kh«ng gian "§¨ng cao" thêng gîi nçi lßng hoµi cæ lµ v×
thÕ.
Ngoµi ra, nh×n tõ gãc ®é lÞch sö x· héi, "§¨ng cao" cßn xuÊt ph¸t tõ mÜ
tôc"trïng cöu ®¨ng cao" cña con ngêi thêi trung ®¹i. Thêi §«ng H¸n cã
truyÒn thuyÕt ®îc kÓ l¹i:"Mét h«m PhÝ Trêng Phßng nãi víi Hoµn C¶nh, ®Ö
tö häc ®¹o lµ: "Ngêi nhµ cËu s¾p bÞ tai häa, cÇn dêi nhµ lªn cao, tay ®eo hét
thï du, uèng rîu cóc míi cã thÓ tr¸nh ®îc tai häa". §iÒu x¶y ra øng víi lêi
d¹y". Tõ ®ã "trïng cöu ®¨ng cao" dÇn trë thµnh phong tôc cña d©n.
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
12
Footer Page 12 of 75.
Header Page 13 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
Nh vËy, khi mới xuất hiện, phong tục này thể hiện sự yªu th¬ng
g¾n bã trong gia ®×nh - quan t©m ®Õn sù b»ng an cña ngêi th©n. VÒ sau, theo
thêi gian mÜ tôc nµy mang thªm nhiÒu mµu s¾c míi . Ngµy trïng cöu trë thµnh
ngµy héi ®oµn tô. . . . SÇm Tham trong "T Trêng An cè viªn " ®· viÕt :
"Cìng dôc ®¨ng cao khø
V« nh©n tèng töu lai
Dao l©n cè viªn cóc
¦ng bang chiÕn trêng khai"
(Muèn gîng lªn ch¬i nói cao,
Nhng kh«ng ai ®em rîu ®Õn
Th¬ng hµng cóc n¬i vên cò c¸ch xa,
VÉn në hoa c¹nh b·i chiÕn trêng)
Trong cuéc hµnh qu©n, gÆp ngµy trïng cöu, dï lµ chiÕn tranh lo¹n l¹c,
nhng nh©n vËt tr÷ t×nh vÉn cè gîng lªn cao. "Trïng cöu ®¨ng cao" xen vµo
gi÷a cuéc chiÕn nh mét nèt lÆng. Nhng chiÕn tranh vÉn lµ chiÕn tranh, lªn
cao mµ ch¼ng cã ai ®a rîu cho. Nçi nhí quª ngËp trµn trong t©m hån nhµ
th¬. V× kh«ng cã rîu hoa cóc nªn nhµ th¬ chît nhí ®Õn cóc vên cò ("cè viªn
cóc") vµ h×nh dung cã lÏ giê nµy cóc ®ang në hoa trong chiÕn trêng, cóc lÆng
lÏ në mµ ch¼ng cã ai ng¾m hoa vµ ñ rîu. T¹o hãa sao mµ v« t×nh. Tha h¬ng
®· buån, l¹i nghÜ ®Õn quª h¬ng ®ang ch×m trong chiÕn tranh nªn cµng buån
gÊp béi .
Cã thÓ thÊy "trïng cöu ®¨ng cao" ®îc b¾t nguån tõ t×nh c¶m tèt ®Ñp
cña nh÷ng ngêi th©n dµnh cho nhau vµ tõ kh¸t väng vÒ mét cuéc sèng th¸i
b×nh. ChÝnh ý nghÜa tèt ®Ñp nµy ®· lµm cho phong tôc ®îc lu truyÒn m·i vÒ
sau. Lªn nói cao, cµi cµnh thï du lªn ®Çu, uèng rîu hoa cóc, gi÷a c¶nh vui
vÎ, sum vÇy cña ngµy héi ngêi ta lµm th¬ mong lu l¹i cuéc vui dµi l©u. Khi
®i xa, n¬i ®Êt kh¸ch ngËm ngïi nhí l¹i ngµy vui thña tríc l¹i ch¹nh lßng nhí
quª, ngêi ta lªn cao ®Ó ngãng väng, ®Ó göi t©m hån vÒ víi cè h¬ng. Th¬
®¨ng cao hoµi viÔn b¾t nguån tõ ®ã.
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
13
Footer Page 13 of 75.
Header Page 14 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
Nh×n tõ gãc ®é v¨n hãa, "§¨ng cao"cßn g¾n liÒn víi t©m th¸i hoµi cæ
cña ngêi Trung Hoa. V¨n minh Trung Hoa cæ lµ nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp,
viÖc trång trät cña con ngêi g¾n liÒn víi thiªn nhiªn. Qua viÖc quan s¸t thiªn
nhiªn ®Ó dù b¸o, con ngêi nhËn thÊy sù lÆp l¹i tuÇn hoµn theo chu k× cña c¸c
hiÖn tîng tù nhiªn: tr¨ng trßn råi tr¨ng khuyÕt lµ hÕt mét th¸ng; xu©n sinh,
h¹ trëng, thu tµn, ®«ng diÖt lµ hÕt mét n¨m. Vßng tuÇn hoµn Êy khiÕn ngêi
trung ®¹i tëng lµ thêi gian quay trßn. ChÝnh v× quan niÖm thêi gian tuÇn hoµn
nªn ngêi ta kh«ng mÊy quan t©m ®Õn t¬ng lai mµ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn qu¸
khø. H¬n n÷a, ë Trung Quèc chÕ ®é phong kiÕn tån t¹i tõ n¨m 221TCN ®Õn
1911, ®ã lµ ®Êt níc cã chÕ ®é phong kiÕn l©u dµi vµ bÒn v÷ng nhÊt trªn thÕ
giíi, mµ b¶n chÊt cña chÕ ®é nµy lµ b¶o thñ. Nh vËy, hoµi cæ lµ ®Æc ®iÓm cña
kiÓu t duy n«ng nghiÖp l¹i ®îc cñng cè b»ng ý thøc hÖ Nho gi¸o
Cã thÓ nãi, t©m th¸i hoµi cæ võa lµ nguyªn nh©n võa lµ hÖ qu¶ cña
"®¨ng cao". "§¨ng cao" lµ c¸i cí ®Ó hoµi cæ vµ ®Ó tháa m·n t©m th¸i hoµi cæ.
Ngêi ta lªn cao ®Ó tr«ng xa, ®Ó nh×n l¹i chÝnh m×nh, nh×n vµo m×nh, ®èi diÖn
víi qu¸ khø, chiªm nghiÖm vÒ c¸i cßn, c¸i mÊt trong câi ®êi. §øng trªn ®Ønh
cao nh×n ra bèn phÝa réng mªnh mang, s©u th¨m th¼m, con ngêi míi chît
nhËn ra c¸i bÐ nhá, h÷u h¹n cña m×nh tríc cuéc ®êi. NghÜ vÒ t¬ng lai thÊy
xa x«i vµ rîn ngîp, v× thÕ qu¸ khø trë thµnh mét ®iÓm tùa, mét chç neo ®Ëu
cho con ngêi trong dßng ch¶y bÊt tËn cña thêi gian
Ngêi trung ®¹i "®¨ng cao" cßn ®Ó mang theo kh¸t väng chiÕm lÜnh
kh«ng gian. Ngêi Trung Quèc cæ lu«n ®Æt m×nh trong mèi quan hÖ t¬ng
th«ng, t¬ng hîp víi thiªn nhiªn. Ngêi ta quan niÖm "thiªn nh©n hîp nhÊt ".
Häc thuyÕt cña L·o Trang cho r»ng :"Thiªn ®Þa d÷ ng· tinh sinh, v¹n vËt d÷
ng· vi nhÊt "(Trêi ®Êt cïng sinh ra víi ta, v¹n vËt víi ta lµ mét). Häc thuyÕt
cña Khæng M¹nh l¹i nãi :"V¹n vËt giai bÞ ng· "(V¹n vËt ®Òu cã ®Çy ®ñ ë
trong ta). C¸c quan niÖm trªn ®Òu thèng nhÊt ë chç coi con ngêi lµ mét tiÓu
vò trô trong lßng ®¹i vò trô, con ngêi cã mèi liªn quan mËt thiÕt víi ®Êt trêi.
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
14
Footer Page 14 of 75.
Header Page 15 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
Quan niÖm con ngêi vò trô ®îc h×nh thµnh tõ thêi cæ ®¹i, ®Õn ®êi
§êng nã ®îc hoµn chØnh vµ kÕt tinh rùc rì. Con ngêi vò trô chiÕm vÞ trÝ
trung t©m trong quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi ®êi §êng trong th¬. Coi
con ngêi nh mét m« h×nh ®ång d¹ng, thu nhá cña thiªn nhiªn, cho nªn con
ngêi Êy lu«n mang trong m×nh kh¸t väng hßa hîp, chiÕm lÜnh thiªn nhiªn
réng lín.
Lªn cao vµ ®i xa lµ hai c¸ch thøc ®Ó con ngêi vò trô chiÕm lÜnh kh«ng
gian. §i xa ®Ó thÊy ®îc nhiÒu, nhng ®i xa con ngêi ®i vµo n¬i ®Êt kh¸ch xa
l¹, c« ®éc. H¬n n÷a, víi ph¬ng thøc nµy con ngêi chØ chiÕm lÜnh ®îc bÒ
réng cña thiªn nhiªn mµ th«i. §¨ng cao" míi chÝnh lµ ph¬ng thøc h÷u hiÖu
nhÊt ®Ó tháa m·n kh¸t väng chiÕm lÜnh kh«ng gian cña con ngêi vò trô:
"Dôc cïng thiªn lÝ môc
C¸nh thíng nhÊt t»ng l©u"
("§¨ng Qu¸n Tíc l©u" - V¬ng Chi Ho¸n)
(Muèn phãng xa ®Õn tËn cïng tÇm m¾t
Nªn l¹i bíc lªn mét tÇng lÇu n÷a)
Víi "®¨ng cao", con ngêi chiÕm lÜnh kh«ng gian trong tÝnh thèng nhÊt,
toµn vÑn cña nã: chiÒu cao - réng - s©u. Tõ vÞ trÝ trung t©m cña m×nh, con
ngêi chiÕm lÜnh thiªn nhiªn víi ba chiÒu cã thùc vµ më réng thªm mét chiÒu
thø t: chiÒu h - chiÒu cao t©m linh. Êy lµ khi con ngêi lªn cao ®Ó bõng ngé
nh÷ng ®iÒu mµ tríc ®ã cha tõng nhËn ra vÒ chÝnh t©m hån m×nh.
Ngoµi ra "®¨ng cao"cßn lµ mét ®éng t¸c mang tÝnh quan niÖm, thÈm mÜ
phï hîp víi quan niÖm con ng¬i vò trô vµ khÝ thÕ v¬n lªn trong mét x· héi
phån thÞnh .
Tãm l¹i, "§¨ng cao"lµ tæng hoµ nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau cña ngêi
Trung Hoa cæ vÒ thÕ giíi. Cã thÓ nãi t tëng triÕt häc vµ nh÷ng phong tôc tËp
qu¸n ®· h×nh thµnh nªn "®¨ng cao" tõ nhËn thøc bÞ ®éng cña con ngêi thêi
th¬ Êu tríc thiªn nhiªn hïng vÜ. Quan niÖm con ngêi vò trô vµ khÝ thÕ v¬n
lªn trong mét x· héi phån thÞnh l¹i kÕt tinh nh÷ng tÇng nghÜa vi diÖu kh¸c cña
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
15
Footer Page 15 of 75.
Header Page 16 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
"§¨ng cao". Tõ quan niÖm con ngêi vò trô, con ngêi chñ ®éng giao hßa,
kh¸m ph¸ thiªn nhiªn, xuÊt ph¸t tõ khÝ thÕ v¬n lªn cña con ngêi ThÞnh
§êng, con ngêi muèn tù kh¼ng ®Þnh b¶n lÜnh, tµi n¨ng, khÝ ph¸ch cña m×nh.
Cã thÓ nãi, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã "§¨ng cao" lµ sù tù nhËn thøc cña
con ngêi vÒ chÝnh m×nh, vµ lµ sù kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ trÝ cña con ngêi
trong cuéc ®êi, nã phï hîp víi t©m lÝ, ý thøc ngêi trung ®¹i. C¬ së t©m lÝ cña
viÖc h×nh thµnh c¶m høng "®¨ng cao" trong th¬ Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C
DÞ.
1. 2. C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao” trong th¬ Lý
B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ.
T©m lý, ý thøc cña mçi c¸ nh©n ®îc h×nh thµnh tõ ®Æc ®iÓm vÒ con
ngêi c¸ nh©n, tõ m«i trêng sèng cña c¸ nh©n mçi ngêi. T©m lý ý thøc cã
vai trß quyÕt ®Þnh hÖ t tëng cña c¸ nh©n ®ã. §èi víi thi nh©n t tëng ®îc
béc lé qua s¸ng t¸c, gi¸ trÞ vµ søc sèng cña sù nghiÖp c¶ ®êi hä theo ®uæi phô
thuéc vµo c¸i mµ hä ®Ó l¹i cho mai hËu lµ g×?. Trong khãa luËn nµy chóng t«i
xin ph©n tÝch c¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng "§¨ng cao" trong th¬
Lý B¹ch - §ç Phñ - B¹ch C DÞ chñ yÕu ë ph¬ng diÖn ®Æc ®iÓm vÒ con
ngêi c¸ nh©n vµ ®Æc ®iÓm thêi ®¹i bÊt nh ý.
1. 2. 1. C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao”trong
th¬ Lý B¹ch.
"Thi tiªn" Lý B¹ch ®îc xem lµ nhµ th¬ §êng cã t tëng phøc t¹p
nhÊt . Lý B¹ch (701 - 762) trong mét gia ®×nh thuéc tÇng líp trªn trong x· héi.
¤ng mang trong m×nh c¸i tù do phãng tóng cña dßng m¸u Trung ¸ vµ c¸i l·ng
m¹n bay bæng thõa hëng tõ huyÕt qu¶n H¸n téc. Khi cßn rÊt trÎ «ng ®· thÝch
móa kiÕm, khinh tµi träng nghÜa, thÝch lµm hiÖp kh¸ch vµ giái th¬ phó. ¤ng
®i rÊt nhiÒu n¬i, thêng lªn nói ®äc s¸ch vµ móa kiÕm, n¨m hai m¬i l¨m tuæi,
«ng"®eo kiÕm rêi níc, tõ biÖt cha mÑ ®i xa". Cuéc ®êi Lý B¹ch ®· cã ba lÇn
"nhËp thÕ "víi ba dÊu mèc lín ®ã lµ: n¨m 742, Lý B¹ch vÒ kinh ®« Trêng An
mang theo kh¸t väng thi thè tµi n¨ng chÝnh trÞ nhng thÊt b¹i. ¤ng nhËn ra
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
16
Footer Page 16 of 75.
Header Page 17 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
r»ng nhµ vua chØ xem tµi n¨ng cña «ng nh mét thø ®å trang søc ®Ó lµm phong
phó thªm ®êi sèng hëng l¹c cña m×nh . LÇn thø hai Lý B¹ch "nhËp thÕ" ®ã lµ
n¨m 756 khi «ng nhËn lêi lµm qu©n s cho VÜnh V¬ng Lý L©n. ¤ng ®©u ngê
L©n cã ©m mu ph¶n béi!. Khi viÖc b¹i lé Lý L©n bÞ giÕt, nh÷ng ngêi cã liªn
quan bÞ khÐp téi chÕt riªng Lý B¹ch, v× cã ngêi b¶o l·nh nªn ®îc gi¶m ¸n.
N¨m 761 tiÕp tôc tham gia ®Çu qu©n cña Lý Quang BËt truy quÐt tµn qu©n cña
An Léc S¬n ë biªn giíi, nhng lÇn nµy «ng l©m bÖnh vµ mÊt. VËy lµ c¶ ba
lÇn"nhËp thÕ" cña Lý B¹ch ®Òu thÊt b¹i. Nhng ba lÇn thö vËn may trªn con
®êng ho¹t ®éng chÝnh trÞ ®· thÓ hiÖn nç lùc cña nhµ th¬ trong hµnh tr×nh lËp
c«ng danh víi ®êi. Nãi c¸ch kh¸c, tuy ba lÇn thÊt b¹i nhng ®ã chÝnh lµ hµnh
tr×nh nhËp thÕ v¬Ý kh¸t väng lËp c«ng danh sù nghiÖp cña Lý B¹ch. Th¸i ®é
sèng "nhËp thÕ" cña Lý B¹ch chÞu ¶nh hëng tõ Nho gi¸o, bëi lÏ «ng lµ ngêi
cã lý tëng chÝnh trÞ râ rµng, cã kh¸t väng, cã ý trÝ, mong muèn ®ãng gãp tµi
n¨ng cña m×nh cho ®Êt níc, muèn ®em søc lùc vµ trÝ tuÖ phß gióp nhµ vua:
"Qua s«ng thÒ víi níc
ChÝ muèn yªn câi bê"
¤ng còng tõng bµy tá ý chÝ cña m×nh:
"T«i muèn lµm râ lêi bµn cña Qu¶n Träng, ¸n Anh, tÝnh mu tríc cña
bËc ®Õ v¬ng, gióp vua dùng nghiÖp lín lµm cho thiªn h¹ yªn æn, bèn biÓn
thanh b×nh ®Ó d©n ®en ®îc an c l¹c nghiÖp". ("§¹i Thä S¬n ®¸p M¹nh ThiÕu
Phñ di v¨n th").
Nhng cµng «m nhiÒu hoµi b·o bao nhiªu th× Lý B¹ch cµng r¬i vµo bÕ
t¾c, bëi cã thÓ coi «ng lµ ngêi sinh bÊt phïng thêi, thuéc kiÓu ngêi"hoµi tµi
bÊt ngé"(«m tµi mµ kh«ng gÆp ®îc ngêi biÕt ®Õn). ¤ng kh¸t khao nhËp thÕ,
kh¸t khao ®îc cèng hiÕn, tuy nhiªn con ®êng c«ng danh cña «ng kh«ng hÒ
thuËn lîi, v× lóc nµy nÒn chÝnh trÞ nhµ §êng b¾t ®Çu bíc vµo giai ®o¹n suy
tho¸i. Nh÷ng thÊt b¹i trªn con ®êng chÝnh trÞ trë thµnh mét nguyªn cí ®Ó ®Èy
«ng vÒ víi §¹o gia. Lèi sèng a tù do tù t¹i, v« vi thãat lôc cña c¸c ®¹o sÜ ®·
gÆp gì tÝnh t×nh a tù do phãng tóng cña Lý B¹ch. ¤ng g¾n bã víi §¹o gia
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
17
Footer Page 17 of 75.
Header Page 18 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
nh ®Ó cè g¾ng t×m nguån an ñi, lÊy nã ®Ó lµm dÞu ®i nçi ®au cña nh÷ng thÊt
b¹i trªn con ®êng nhËp thÕ. G¾n bã víi §¹o gia, nhiÒu khi «ng tá th¸i ®é coi
thêng Nho gia, «ng theo ®uæi nh÷ng g× kh«ng cã trong thùc tÕ (cè g¾ng t×m
®Õn n¬i tiªn ë, say sa luyÖn thuèc trêng sinh, «m Êp íc m¬ bÊt tö. . . ). MÆt
kh¸c, khi ph¸t triÓn ®Õn møc ®é cùc ®oan th× t tëng ®ã cã phÇn tiªu cùc, «ng
c«ng khai ca ngîi nh÷ng thó vui hµnh l¹c. Ch¼ng h¹n «ng kÓ vÒ c¸i thó vui
cña viÖc d¾t kÜ n÷ ®i ch¬i trong bµi "HuÒ kÜ":
"Khi lªn ®êi thùc síng sao
Rîu ngon cø uèng, lÇu cao cø chÌo
Con hÇu cÇm qu¹t ®i theo
Th¸ng n¨m mµ m¸t nh chiÒu thu sang"
To¸t lªn tõ nh÷ng c©u th¬ ®ã, ta thÊy cã mét c¸i g× ung dung, nhµn t¶n,
tù do, tù t¹i ®Õn møc hÓ h¶ m·n nguyÖn. NÕu nh Nho (nhËp thÕ) vµ §¹o (xuÊt
thÕ) gièng nh hai th¸i cùc lu«n d»ng xÐ, day døt trong t tëng Lý B¹ch th×
cã thÓ coi t tëng du hiÖp chÝnh lµ liÒu thuèc gióp «ng lÊy l¹i c©n b»ng: Nho
gi¸o thóc giôc «ng nhËp thÕ, l¨n x¶ vµo cuéc ®êi t¹o lËp c«ng danh sù nghiÖp,
t¹o lËp cho m×nh mét dÊu Ên ®Ó l¹i cho mai hËu: §¹o gi¸o thæi vµo «ng c¸i
nh×n ng¹o nghÔ, khinh b¹c, vît lªn vµ coi thêng tÊt c¶, l¾ng l¹i nh÷ng ®ua
chen, toan tÝnh, ®Ó l¹i sau lng c¸i ån ·, x« bå cña câi nh©n gian ®Ó tiªu dao
víi nh÷ng thó vui tho¸t tôc; VËy th× cuèi cïng, trong t tëng vÞ "trÝch
tiªn"nµy c¸i g× cßn ®Ëu l¹i? C¸i g× dÉn d¾t, chØ lèi gióp «ng ®i ®óng gi÷a ranh
giíi cña hai bê xuÊt - nhËp? §ã chÝnh lµ môc ®Ých sèng v× nghÜa vµ tù do cña
t tëng du hiÖp. C¸c hiÖp sÜ sèng b»ng hai nguyªn t¾c c¬ b¶n: ®Æc biÖt ®Ò cao
tù do vµ kh«ng chÊp nhËn sù bÊt c«ng trong x· héi. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n
nµy gÇn nh còng trë thµnh t«n chØ sèng cña Lý B¹ch bëi «ng lµ ngêi a tù
do vµ khao kh¸t sù c«ng b»ng. Cã rÊt nhiÒu c©u th¬ cña Lý B¹ch thÓ hiÖn t
tëng nµy:
"Mong ®îc gióp chóa hiÒn
C«ng thµnh vÒ rõng cò"
("Cæ phong")
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
18
Footer Page 18 of 75.
Header Page 19 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
Hay:
"ViÖc xong phñi ¸o bíc
Ch¼ng cho ®êi biÕt ai"
(Sù liÔu phÊt y khø
Th©m tµng th©n d÷ danh)
(“HiÖp kh¸ch hµnh”)
"H·y vui lóc sèng mét chÐn rîu
CÇn chi tªn tuæi ®Ó ngµn sau"
(Th¶ l¹c sinh tiÒn nhÊt b«i töu
Hµ tu th©n hËu thiªn t¶i danh)
(“Hµnh lé nan” - Kú tam)
Nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc cña Lý B¹ch thÓ hiÖn ph¶n øng tinh thÇn cña
«ng tríc thùc t¹i x· héi, tríc nh÷ng thÊt b¹i trªn con ®êng ho¹t ®éng chÝnh
trÞ mµ «ng tõng theo ®uæi, nã chuyÓn thµnh nçi niÒm bi phÉn trong th¬. Bëi
vËy, cïng mét vÊn ®Ò mµ ë nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau «ng cã nh÷ng c¸ch lý
gi¶i kh¸c nhau vµ nh÷ng ph¶n øng tinh thÇn khac nhau. ¤ng hay nãi vÒ thó
vui, nhng nhiÒu khi chØ lµ vui t¹m; «ng ca ngîi thó ch¬i nhng ®ã chØ lµ ch¬i
trong chèc l¸t, nghÜa lµ kh«ng hÕt m×nh víi niÒm vui Êy; nghÜa lµ cßn c¶m xóc
nµo ®ã Èn chøa trong «ng kh«ng dÔ béc lé thµnh lêi:
"T¹m cïng tr¨ng víi bãng
Ch¬i xu©n cho kÞp mµ"
(T¹m b¹n nguyÖt t¬ng ¶nh
Hµnh l¹c tu cËp xu©n)
(“NguyÖt d¹ ®éc tríc” - Kú nhÊt)
Lý B¹ch mét ®êi ngao du, b¹n bÌ rÊt nhiÒu, thÕ mµ cuèi cïng "T¹m
cïng tr¨ng cíi bãng ", chØ cã "tr¨ng" víi "bãng" lµ hai ngêi b¹n thñy chung
nhÊt cã thÓ hiÓu ®îc nh÷ng suy t trong s©u th¼m t©m hån thi sÜ. ThÕ míi
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
19
Footer Page 19 of 75.
Header Page 20 ofKhãa
75. luËn tèt nghiÖp
biÕt «ng c« ®éc ®Õn nhêng nµo!. ë Lý B¹ch nhiÒu khi cßn lµ sù m©u thuÉn
lín, ®ã kh«ng chØ lµ sù m©u thuÉn gi÷a lý tëng vµ hiÖn thùc, mµ cßn lµ sù
m©u thuÉn trong chÝnh t tëng cña «ng. Cïng nãi vÒ ch÷ "chÝ" nhng ë
nh÷ng trêng hîp kh¸c nhau l¹i qu¸ c¸ch xa nhau vÒ ý nghÜa, thËm chÝ ®èi lËp
nhau:
¤ng viÕt:
"Qua s«ng thÒ víi níc
ChÝ muèn yªn câi bê"
Nhng råi:
“Coi ®êi nh méng lín
Lµm chi cho nhäc th©n
Suèt ngµy say tóy lóy
L¨n kÒnh ngñ tríc s©n"
("Ngµy xu©n say rîu tØnh dËy nãi chÝ")
Tãm l¹i, cã thÓ hiÓu r»ng Lý Bach lµ nhµ th¬ cã t tëng rÊt phøc t¹p,
nh÷ng phøc t¹p Êy co nguyªn nh©n tõ chÝnh ®Æc ®iÓm cuéc ®êi, tõ nguån gèc
xuÊt th©n vµ ®Æc biÖt lµ tõ ®Æc ®iÓm thêi ®¹i «ng ®ang sèng. Khi t×m hiÓu c¶m
høng "§¨ng cao" trong th¬ Lý B¹ch chóng t«i sÏ xem xÐt nguån c¶m høng Êy
vµ ®Æc ®iÓm th¬ "§¨ng cao" cña «ng trong toµn bé hÖ t tëng phøc t¹p vµ ®Çy
m©u thuÉn nµy
1. 2. 2 C¬ së t©m lÝ cña viÖc h×nh thµnh c¶m høng “§¨ng cao” trong
th¬ §ç Phñ.
§ç Phñ(712 - 770) sinh ra trong mét gia ®×nh cã truyÒn thèng Nho
häc. ¤ng néi lµ §ç ThÈm Ng«n - mét trong nh÷ng nhµ th¬ næi tiÕng ®Çu ®êi
§êng. VÒ cuéc ®êi §ç Phñ cã thÓ kÓ ®Õn mét vµi dÊu mèc quan träng: ¤ng
th«ng minh tõ nhá, 7 tuæi b¾t ®Çu lµm th¬, 14 tuæi næi tiÕng kh¾p Trung Quèc.
N¨m 746 «ng gÆp thi tiªn Lý B¹ch ë cè ®« L¹c D¬ng, cïng sèng víi Lý B¹ch
kho¶ng 6 th¸ng sau ®ã Lý B¹ch tiÕp tôc ngao du cßn §ç Phñ híng tíi kinh
Hµ Hoµng Hµ
K29H - Ng÷ v¨n
20
Footer Page 20 of 75.
- Xem thêm -
.PDF 
44 
24 
126 
