Tài liệu Bước đầu nghiên cứu sự sinh tinh của thạch sùng đuôi sần hemidactylus frenatus schlegel, 1836 tại huyện bảo thắng, tỉnh lào cai vào mùa khô (tháng ix iii)

Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi ViÖt Nam, n»m trong khu vùc nhiÖt ®íi giã mïa, ®­îc biÕt ®Õn nh­ mét ®Êt n­íc cã tiÒm n¨ng ®a d¹ng sinh häc cao víi hÖ ®éng thùc vËt phong phó, ®Æc biÖt lµ c¸c loµi bß s¸t. Th¹ch sïng ®u«i sÇn (TS§S) Hemidactylus frenatus Schlegel, 1836 thuéc hä T¾c kÌ (Gekkonidae), bé Cã v¶y (Squamata), líp Bß s¸t (Reptilia). Trªn thÕ giíi chóng ph©n bè réng kh¾p ë nhiÒu quèc gia vµ khu vùc nh­ Ên §é, Mianmar, Th¸i Lan, Malaixia, b¾c ¤xtr©ylia, §«ng Phi vµ mét sè ®¶o thuéc Ên §é D­¬ng. ë ViÖt Nam, TS§S cã ë hÇu hÕt c¸c vïng trong c¶ n­íc víi sè l­îng lín [15]. Trong tù nhiªn cã thÓ b¾t gÆp chóng ë bÊt cø ®©u (gèc c©y, bê t­êng, khe g¹ch cña c¸c khu d©n c­ hay trong hang hèc ®¸ cña vïng rõng nói...). V× thÕ cã thÓ coi ®©y lµ mét loµi ®éng vËt hoang d· nh­ng sèng kh¸ gÇn gòi víi con ng­êi. Thøc ¨n cña TS§S lµ c¸c ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng cì nhá, chñ yÕu thuéc líp S©u bä nh­: ruåi, muçi, kiÕn, gi¸n, mèi… Do ®ã trong tù nhiªn chóng lµ thiªn ®Þch cña nhiÒu loµi c«n trïng cã h¹i cho con ng­êi, ®ång thêi lµ mét m¾t xÝch quan träng trong hÖ sinh th¸i. MÆt kh¸c, do ph©n bè réng, dÔ kiÕm, sè l­îng lín, kÝch th­íc nhá vµ kh«ng ®éc h¹i nªn trong c¸c tr­êng §¹i häc, Cao ®¼ng TS§S ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng ®èi t­îng thÝ nghiÖm ®¹i diÖn cho líp Bß s¸t. Trong d©n gian chóng cßn ®­îc coi lµ mét vÞ thuèc trong nhiÒu bµi thuèc cæ truyÒn cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc. Theo TrÇn HuyÒn Tr©n [17], thµnh phÇn chÊt bÐo trong mì cña TS§S kh¸ gièng víi thµnh phÇn chÊt bÐo trong mì cña t¾c kÌ. V× thÕ, cã thÓ hi väng dïng TS§S lµm thuèc thay thÕ cho t¾c kÌ trong mét sè tr­êng hîp. §iÒu nµy cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong khi nguån lîi t¾c kÌ ngµy cµng suy gi¶m. Cho nªn, bªn c¹nh gi¸ trÞ vÒ mÆt khoa häc, TS§S cßn cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kinh tÕ. Trªn thÕ giíi, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ TS§S nãi chung nh­ng ch­a ®i s©u vµo nghiªn cøu c¸c chu k× sinh th¸i häc. ë ViÖt Nam, cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña t¸c gi¶ Ng« Th¸i Lan vµ céng sù vÒ chu k× sinh s¶n cña TS§S Khãa luËn tèt nghiÖp 1 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN trong ®iÒu kiÖn nu«i ë Hµ Néi [9], chu k× sinh tinh cña TS§S ë VÜnh Phóc [6], vµ B¾c Giang [7]. Tuy nhiªn, ®Ó cã ®Çy ®ñ dÉn liÖu vÒ sinh s¶n cña loµi TS§S ë ViÖt Nam, ®ßi hái ph¶i cã dÉn liÖu ë nhiÒu khu vùc sinh c¶nh kh¸c nhau. ChÝnh v× thÕ, chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “B­íc ®Çu nghiªn cøu sù sinh tinh cña TS§S Hemidactylus frenatus Schlegel, 1836 ë huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lµo Cai trong mïa kh« (th¸ng IX-th¸ng III)”. 2. Môc ®Ých cña ®Ò tµi Häc tËp ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc ë tr­êng §¹i häc. T×m hiÓu sù biÕn ®æi vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¬ thÓ, ®Æc ®iÓm h×nh th¸i còng nh­ cÊu tróc m« häc cña tinh hoµn vµ mµo tinh hoµn ®Ó ®­a ra kÕt luËn vÒ sù sinh tinh cña TS§S ë khu vùc huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lµo Cai trong mïa kh« (th¸ng IX-III). 3. ý nghÜa cña ®Ò tµi 3.1. ý nghÜa khoa häc Cung cÊp thªm dÉn liÖu khoa häc vÒ sinh s¶n cña loµi TS§S ë huyÖn B¶o Th¾ng nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng. Bæ sung kiÕn thøc cho chuyªn ngµnh sinh th¸i häc §éng vËt, sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña §éng vËt, cho chuyªn kh¶o L­ìng c­ - Bß s¸t häc vµ cho ch­¬ng tr×nh §éng vËt häc. 3.2. ý nghÜa thùc tiÔn Tõ c¸c nghiªn cøu sù sinh tinh cña TS§S cã thÓ nhËn biÕt ®­îc c¸c giai ®o¹n sinh s¶n cña chóng trong tù nhiªn, tõ ®ã cã biÖn ph¸p b¶o vÖ loµi TS§S nãi riªng vµ gãp phÇn x©y dùng c¬ së khoa häc cho viÖc b¶o vÖ nguån lîi L­ìng c­ - Bß s¸t nãi chung. Khãa luËn tèt nghiÖp 2 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN Ch­¬ng 1. tæng quan tµi liÖu 1.1. LÞch sö nghiªn cøu 1.1.1. Trªn thÕ giíi TS§S lµ mét ®èi t­îng ®· thu hót ®­îc sù quan t©m cña nhiÒu nhµ khoa häc trªn thÕ giíi. Tr­íc khi loµi nµy ®­îc c«ng bè, Lý Thêi Tr©n ®· cã nh÷ng nghiªn cøu nhÊt ®Þnh vÒ t¸c dông lµm thuèc cña chóng ë Trung Quèc [17]. §Õn n¨m 1836, Schlegel ®· chÝnh thøc ®Æt tªn cho loµi nµy lµ Hemidactylus frenatus. Tõ ®ã ®Õn nay c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ TS§S ®Òu lÊy tªn khoa häc lµ Hemidactylus frenatus Schlegel, 1836 [23]. Cho ®Õn nay trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc vµ sinh th¸i häc c¸ thÓ cña TS§S. N¨m 1962, Church ®· nghiªn cøu chu k× sinh s¶n cña 3 loµi th¹ch sïng (Cosymbotus platyurus, Hemidactylus frentus, Peporus mutilatus) ë Java (In®«nªxia) cho thÊy víi khÝ hËu «n hßa cña vïng c¶ 3 loµi nµy ®Òu cã thÓ sinh s¶n vµo bÊt k× thêi ®iÓm nµo trong n¨m mµ kh«ng cã chu k×, mïa sinh s¶n râ rµng. N¨m 1984, Chou vµ Leong [18] ®· nghiªn cøu ho¹t ®éng ra vµo n¬i tró Èn cña loµi TS§S Hemidactylus frenatus vµ th¹ch sïng Cosymbotus platyurus. Hä ®· chøng minh 2 loµi nµy ®Òu ho¹t ®éng vµo c¶ ngµy lÉn ®ªm nh­ng chñ yÕu vµo ban ®ªm. N¨m 1994, Ota ®· nghiªn cøu chu k× sinh s¶n cña th¹ch sïng c¸i Hemidactylus frenatus vµ th¹ch sïng c¸i Lepidactylus lugubris ë Singapore ®ång thêi cung cÊp thªm dÉn liÖu vÒ chu k× sinh s¶n vµ ¶nh h­ëng cña nhiÖt ®é tíi qu¸ tr×nh në cña trøng trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn [22]. Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh mhgiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc vµ sinh th¸i häc nªu trªn cßn cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®· ®Ò cËp ®Õn loµi nµy nh­ c«ng tr×nh cña Günther, (1864) [20] ®· nghiªn cøu vÒ TS§S ë Ên §é, Xrilanka, In®«nªxia, Singapore, Th¸i Lan, Campuchia ®ång thêi còng m« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i chung cña loµi. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i Khãa luËn tèt nghiÖp 3 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN vµ ph©n bè cña TS§S do c¸c t¸c gi¶ Smith [23], Bourret [26], Taylor [24]… nghiªn cøu ë Ên §é, Trung Quèc vµ §«ng D­¬ng ®· bæ sung thªm c¸c th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ph©n bè cña loµi nµy. Mét trong nh÷ng h­íng nghiªn cøu míi gÇn ®©y lµ øng dông thµnh tùu cña c«ng nghÖ sinh häc ph©n tö ®Ó nghiªn cøu mèi quan hÖ ph¸t sinh chñng lo¹i cña c¸c quÇn thÓ trong cïng mét loµi hoÆc c¸c loµi thuéc cïng mét gièng, hä. §¸ng chó ý cã c«ng tr×nh cña Han De - Min, Zhou Kai - Ya, aron M. Bauer (2004) ®· nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ ph¸t sinh cña 10 loµi t¾c kÌ vµ th¹ch sïng ë Trung Quèc dùa vµo sù ph©n tÝch tr×nh tù c¸c ®äan r ARN 12s [21]. 1.1.2. ë ViÖt Nam Tõ x­a «ng cha ta ®· biÕt sö dông th¹ch sïng ®Ó ch÷a mét sè bÖnh nh­: trµng nh¹c, hen suyÔn, ®au x­¬ng khíp…Vµo thÕ kØ XVIII, nhµ s­ TuÖ TÜnh ®· phæ biÕn mét sè bµi thuèc sö dông th¹ch sïng ®Ó ch÷a bÖnh. Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu th¹ch sïng ë n­íc ta mét c¸ch cã hÖ thèng th× chØ míi b¾t ®Çu tõ thÕ kØ XX. N¨m 1944, Bourret ®· nghiªn cøu TS§S vµ th¹ch sïng côt ë §«ng D­¬ng trong ®ã cã chØ ra ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i cña c¸c loµi nµy ë ®©y [26]. N¨m 1970, TrÇn HuyÒn Tr©n ®· nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc cña TS§S vµ t¸c dông lµm thuèc cña chóng ®èi víi con ng­êi [17]. N¨m 1977, TrÇn Kiªn vµ Hoµng To¶n Nhung [4] b­íc ®Çu nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña TS§S. C¸c t¸c gi¶ ®· cung cÊp mét sè th«ng tin vÒ thêi gian ho¹t ®éng mïa vµ ngµy ®ªm, thêi gian sinh s¶n vµ thøc ¨n th­êng ®­îc sö dông cho ts®s trong tù nhiªn. §©y ®­îc xem lµ nh÷ng c¬ së d÷ liÖu rÊt quan träng cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo vÒ lÜnh vùc nµy. Tõ n¨m 2003 ®Õn n¨m 2004, Ng« Th¸i Lan vµ céng sù b­íc ®Çu ®· sö dông ph­¬ng ph¸p m« häc ®Ó nghiªn cøu chu k× sinh s¶n cña TS§S ë B¾c Giang [7]. Khãa luËn tèt nghiÖp 4 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN Ngoµi ra, ë ViÖt Nam cßn cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i bß s¸t nãi chung vµ TS§S nãi riªng cô thÓ: §µo V¨n TiÕn (1982) ®· ®­a ra khãa ®Þnh lo¹i th»n l»n ë ViÖt Nam trong ®ã cã chØ ra c¸c ®Æc ®iÓm ®Ó x¸c ®Þnh loµi TS§S (Hemidactylus frenatus) [16]. Tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2001, Lª Nguyªn NgËt vµ c¸c céng sù ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra khu hÖ Õch nh¸i vµ bß s¸t ë c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn Xu©n S¬n [11], Pï M¸t [17] vµ c¸c khu vùc ®åi rõng thuéc T©y Qu¶ng Nam [12], Hµ T©y[13]… N¨m 2005, NguyÔn V¨n S¸ng vµ céng sù ®· xuÊt b¶n cuèn Danh lôc Õch nh¸i vµ bß s¸t ViÖt Nam, trong ®ã thèng kª ®­îc 458 loµi gåm 162 loµi Õch nh¸i vµ 296 loµi Bß s¸t [15]. §iÓm l¹i c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ L­ìng c­ - Bß s¸t nãi chung vµ TS§S nãi riªng cã thÓ chØ ra c¸c h­íng nghiªn cøu c¬ b¶n sau: * §iÒu tra, kh¶o s¸t vµ ®¸nh gi¸ sù ®a d¹ng cña khu hÖ L­ìng c­ - Bß s¸t trong c¸c khu vùc sinh c¶nh lín. * M« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i gi¶i phÉu ®Ó ®­a ra c¸c khãa ®Þnh lo¹i nh»m ph©n lo¹i c¸c loµi l­ìng c­ bß s¸t trong c¸c khu vùc nhÊt ®Þnh. * T×m hiÓu c¸c ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc cña c¸c loµi lµm c¬ së cho nh©n nu«i vµ b¶o vÖ. Theo h­íng thø 3 ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ tiÕn hµnh nghiªn cøu, song míi chØ dõng l¹i ë ph¹m vi lµ c¸c khu vùc sinh c¶nh lín mµ ch­a ®i s©u vµo nghiªn cøu c¸c khu vùc sinh c¶nh nhá. MÆt kh¸c, còng míi tiÕn hµnh chñ yÕu ë khu vùc §«ng B¾c Bé cßn khu vùc T©y B¾c Bé hÇu nh­ ch­a cã t¸c gi¶ nµo tiÕn hµnh nghiªn cøu. §Ò tµi cña chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu sù sinh tinh cña mét ®èi t­îng quen thuéc lµ TS§S nh­ng theo h­íng míi lµ nghiªn cøu trong c¸c khu vùc sinh c¶nh nhá (huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lµo Cai) thuéc vïng T©y B¾c Bé. Khãa luËn tèt nghiÖp 5 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN 1.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn x· héi cña huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lµo Cai 1.2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 1.2.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý B¶o Th¾ng lµ mét huyÖn miÒn nói biªn giíi, n»m ë vÞ trÝ trung t©m cña tØnh Lµo Cai, cã diÖn tÝch tù nhiªn kho¶ng 67,298 ha. PhÝa B¾c gi¸p huyÖn Hµ KhÈu, tØnh V©n Nam, Trung Quèc; phÝa §«ng vµ §«ng B¾c gi¸p huyÖn B¾c Hµ vµ M­êng Kh­¬ng; phÝa Nam vµ T©y Nam gi¸p huyÖn Sapa, V¨n Bµn vµ B¶o Yªn; phÝa T©y gi¸p thµnh phè Lµo Cai. 1.2.1.2. §Þa h×nh HuyÖn n»m trong l­u vùc s«ng Hång cã ®Þa h×nh kh¸ phøc t¹p vµ bÞ chia c¾t m¹nh. §é cao trung b×nh tõ 80- 400 m. Gåm d¶i thung lòng hÑp ch¹y dµi ven s«ng Hång, d¶i nói thÊp Pó Lu«ng cña d·y Phanxip¨ng ë phÝa T©y vµ d¶i nói Con voi ë phÝa §«ng. ChÊt ®Êt tù nhiªn t­¬ng ®èi ®a d¹ng: ®Êt phï sa ®­îc båi ®¾p th­êng xuyªn bëi s«ng Hång vµ c¸c suèi (®é dinh d­ìng cao, ®é chua thÊp), ®Êt phï sa kh«ng ®­îc båi ®¾p th­êng xuyªn, ®Êt mïn vµng ®á trªn ®¸ sÐt…. 1.2.1.3. KhÝ hËu §©y lµ huyÖn n»m ë phÝa ®«ng cña d·y Hoµng Liªn S¬n cã khÝ hËu vïng nói cao ®­îc chia lµm 2 mïa râ rÖt: mïa m­a (th¸ng IV ®Õn th¸ng VIII) vµ mïa kh« (th¸ng IX ®Õn th¸ng III n¨m sau). * NhiÖt ®é vµ ®é Èm NhiÖt ®é trung b×nh n¨m kho¶ng 22,50C, th¸ng thÊp nhÊt lµ th¸ng I (140C), th¸ng cao nhÊt lµ th¸ng VII (310C). §é Èm trung b×nh t­¬ng ®èi cao: 85%. * L­îng m­a trung b×nh: tõ 1400 ®Õn 1500 mm/ n¨m. 1.2.1.4. ChÕ ®é thñy v¨n HÖ thèng thñy v¨n cña huyÖn kh¸ phøc t¹p bao gåm c¸c hÖ thèng s«ng suèi lín vµ ph©n bè dµy ®Æc. Khãa luËn tèt nghiÖp 6 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN S«ng Hång ch¶y qua ®Þa bµn huyÖn dµi 42 km cã ®Æc ®iÓm: lßng s«ng réng, s©u, ®é dèc nhá, Ýt th¸c ghÒnh. L­u l­îng n­íc ph©n bè trong n¨m kh«ng ®Òu (vÒ mïa m­a chiÕm tíi 80% tæng l­îng n­íc trong c¶ n¨m). S«ng Hång cã vai trß quan träng trong viÖc båi ®¾p phï sa cho c¸c vïng ®Êt ven s«ng (vµo mïa lò l­îng phï sa tõ 6000- 8000 g/m3, mïa c¹n lµ 50 g/m3), song sù ngËp lôt trong mïa m­a còng g©y ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n d©n. C¸c suèi trong vïng ®Òu b¾t nguån tõ c¸c d·y nói cao, cã ®Æc ®iÓm: lßng suèi lín vµ dèc, më réng dÇn vÒ phÝa h¹ nguån, møc ®é thay ®æi dßng ch¶y lín 1.2.1.5. §Æc ®iÓm sinh giíi Víi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ thñy v¨n nh­ trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn phong phó ®a d¹ng cña c¸c hÖ ®éng thùc vËt nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. * Giíi thùc vËt DiÖn tÝch rõng kho¶ng 25983 ha chiÕm 38,61% tæng diÖn tÝch tù nhiªn. Trong ®ã, rõng tù nhiªn chiÕm 65,69%, rõng trång chiÕm 34,31% tæng diÖn tÝch rõng hiÖn cã. Chñ yÕu lµ rõng nhiÖt ®íi th­êng xanh víi nhiÒu lo¹i c©y l¸ réng nh­: phay, tr¸m, såi, dÎ… Rõng trång phæ biÕn lµ c©y ¨n qu¶ vµ c©y c«ng nghiÖp. * Giíi ®éng vËt Do hÖ sinh th¸i rõng ®· bÞ tµn ph¸, diÖn tÝch rõng tù nhiªn nhÊt lµ rõng nguyªn sinh bÞ thu hÑp nªn sè l­îng cña c¸c loµi ®«ng vËt ®Òu ®· gi¶m ®i rÊt nhiÒu. VÒ thµnh phÇn l­ìng c­ - bß s¸t, chñ yÕu cã: cãc nhµ, chÉu chuéc, th¹ch sïng, th»n l»n bãng ®u«i dµi. C¸c loµi nh­ Ba ba, r¾n C¹p nong, r¾n C¹p nia, r¾n Hæ mang… tr­íc ®©y rÊt phæ biÕn nh­ng hiÖn nay rÊt Ýt gÆp. 1.2.2. §iÒu kiÖn x· héi Thµnh phÇn d©n téc trong huyÖn kh¸ ®a d¹ng gåm Kinh, Dao, Tµy, Nïng, D¸y, H’m«ng…trong ®ã d©n téc Kinh chiÕm 70,68%. Khãa luËn tèt nghiÖp 7 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN D©n c­ ph©n bè kh«ng ®Òu vµ cã sù sai kh¸c lín vÒ tr×nh ®é v¨n hãa vµ tËp qu¸n sinh sèng. §a sè c¸c d©n téc Ýt ng­êi sèng trªn vïng nói cao, xa x«i, tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, tËp qu¸n s¶n xuÊt du canh du c­. §©y lµ mét trë ng¹i trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi toµn diÖn cña huyÖn. Kinh tÕ trong vïng chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp. C«ng nghiÖp Ýt ph¸t triÓn. ViÖc khai th¸c c¸c nguån lîi vÒ sinh vËt trong vïng ®· dÉn ®Õn sù c¹n kiÖt c¸c loµi ®éng thùc vËt nãi chung vµ c¸c loµi Bß s¸t nãi riªng. Trong khi ®ã sù quan t©m, b¶o vÖ cña nh©n d©n vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn cßn ch­a tháa ®¸ng. 1.3. §Æc ®iÓm c¬ quan sinh dôc ®ùc cña líp Bß s¸t C¬ quan sinh dôc ®ùc bao gåm: 2 tinh hoµn cã chøc n¨ng chÝnh lµ s¶n xuÊt tinh trïng. Sau khi ®­îc t¹o thµnh, tinh trïng ®­îc ®­a vµo mµo tinh hßan (tinh hoµn phô). Mµo tinh hoµn lµ di tÝch cña trung thËn, cã chøc n¨ng nu«i d­ìng vµ ho¹t hãa tinh trïng. Tinh trïng tr­ëng thµnh sau khi ®· ®­îc ho¹t hãa sÏ ®­îc chuyÓn vµo èng Vonph¬ (èng dÉn tinh), sau ®ã nhê c¬ quan giao phèi ®­a th¼ng vµo c¬ quan sinh dôc cña con c¸i. Sù xuÊt hiÖn c¬ quan giao phèi lµ ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn sù thÝch nghi víi ®êi sèng ë c¹n [2]. Tuy nhiªn, c¬ quan nµy ch­a thËt hoµn chØnh nh­ c¬ quan giao phèi cña ®éng vËt cã vó (trõ bé Rïa vµ bé C¸ sÊu) [3]. C¸c loµi Bß s¸t kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau vÒ h×nh d¹ng c¬ quan giao phèi, do ®ã con ®ùc cña loµi nµy kh«ng thÓ giao phèi víi con c¸i cña loµi kh¸c. ë hä T¾c kÌ (Gekkonidae), c¬ quan giao phèi lµ hai tói rçng n»m duíi da, hai bªn bê khe huyÖt vÒ phÝa gèc ®u«i. Trong c¬ quan giao phèi cã nhiÒu m¹ch m¸u, khi bÞ kÝch thÝch m¸u dån tíi lµm c¬ quan ®ã c­¬ng lªn vµ lén ra ngoµi [2]. Khãa luËn tèt nghiÖp 8 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN Ch­¬ng 2. ®èi t­îng, ®Þa ®iÓm, thêi gian vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu Chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn ®èi t­îng lµ th¹ch sïng ®u«i sÇn, cã vÞ trÝ ph©n lo¹i nh­ sau: ¶nh 1. Th¹ch sïng ®u«i sÇn Hemidactylus frenatus Schlegel, 1836 Loµi: Th¹ch sïng ®u«i sÇn (Hemidactylusfrenatus Schlegel, 1836). Chi: Th¹ch sïng (Hemidactylus). Hä: T¾c KÌ (Gekkonidae). Bé: Cã V¶y (Squamata). Líp: Bß S¸t (Reptilia). Sè l­îng mÉu lµ 54 c¸ thÓ ®ùc tr­ëng thµnh cã chiÒu dµi mâm huyÖt: lmh = 51,0-59,5 mm; chiÒu dµi ®u«i: l® = 50,17-58,49 mm; träng l­îng c¬ thÓ: P = 2,78-4,21 g. 2.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 2.2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu Chóng t«i tiÕn hµnh thu mÉu t¹i 2 vïng sinh c¶nh cña huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lµo Cai lµ: sinh c¶nh d©n c­ vµ sinh c¶nh ®åi nói. Khãa luËn tèt nghiÖp 9 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN C¸c tiªu b¶n m« häc tinh hoµn ®­îc lµm t¹i phßng thÝ nghiÖm TÕ bµo – M« ph«i, thuéc bé m«n TÕ bµo - M« ph«i vµ Lý sinh, khoa Sinh häc, tr­êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. §äc tiªu b¶n t¹i phßng thÝ nghiÖm bé m«n §éng vËt häc, khoa Sinh häc, tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2. 2.2.2. Thêi gian nghiªn cøu Tõ th¸ng II/ 2005 ®Õn th¸ng V/ 2008. 2.3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.3.1. Ph­¬ng ph¸p thu mÉu TS§S ®­îc b¾t ngÉu nhiªn b»ng c¸ch dïng vît hoÆc b¾t trùc tiÕp b»ng tay t¹i c¸c khe ®¸, bê t­êng rµo, trªn t­êng nhµ. Th¹ch sïng ®­îc ®ùng trong c¸c lä nhùa cã ®ôc lç xung quanh ®Ó cho sèng. Sau ®ã tiÕn hµnh ®o ®¹c c¸c chØ tiªu h×nh th¸i nh­ chiÒu dµi ®u«i, chiÒu dµi mâm huyÖt (b»ng th­íc mm), träng l­îng c¬ thÓ (b»ng c©n vi l­îng). 2.3.2. Ph­¬ng ph¸p lµm tiªu b¶n m« häc tinh hoµn Chóng t«i tiÕn hµnh lµm tiªu b¶n m« häc theo ph­¬ng ph¸p nhuém kÐp sö dông hai lo¹i thuèc nhuém lµ hematoxylin vµ eosin [5]. 2.3.2.1. ChuÈn bÞ mÉu vËt, dông cô vµ hãa chÊt a/ MÉu vËt: Gåm 54 c¸c thÓ TS§S ®ùc tr­ëng thµnh. b/ Dông cô M¸y c¾t, dao c¾t, panh, kim nhän, ®Ìn cån, hép ®Üa Petri. Tñ Êm 370C vµ 600C. c/ Hãa chÊt Dung dÞch ®Þnh h×nh Bouin. Cån ë c¸c nång ®é 700, 900, 960, 10001, 10002. Xylen vµ hçn hîp cån + xylen víi tû lÖ 1:1. Paraphin, s¸p ong, glyxerin vµ hçn hîp xylen + paraphin víi tØ lÖ 1:1. Hematoxylin, eosin. Khãa luËn tèt nghiÖp 10 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN N­íc s«i, n­íc cÊt. 2.3.2.1. Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh a/ LÊy mÉu §Æt th¹ch sïng sèng n»m ngöa trªn khay mæ, ghim chÆt tø chi, ®Çu, ®u«i. Dïng kÐo mæ mét ®­êng däc tõ ngang ngùc ®Õn lç huyÖt. Dïng kim mòi nhän gì néi quan ra ngoµi. Sau ®ã dïng kÑp g¾p nhÑ nhµng tinh hoµn, mµo tinh hoµn (tr¸nh lµm tæn th­¬ng c¸c cÊu tróc bªn trong). b/ Cè ®Þnh mÉu MÉu tinh hoµn, mµo tinh hoµn võa lÊy xong ®em ng©m ngay vµo lä chøa dung dÞch ®Þnh h×nh Bouin cã thÓ tÝch lín gÊp 30-50 lÇn thÓ tÝch mÉu vµ ®Ó trong 24-28 giê. c/ Röa n­íc MÉu sau khi cè ®Þnh ®­îc röa d­íi vßi n­íc ch¶y trong 6 giê hoÆc ng©m trong cèc to, 10-15 phót thay mét lÇn, kÐo dµi 8-12 giê ®Ó lo¹i bá hÕt hãa chÊt cè ®Þnh. d/ §óc mÉu  Lo¹i n­íc: mÉu ®­îc chuyÓn qua c¸c dung dÞch cån cã nång ®é t¨ng dÇn. B¾t ®Çu tõ 700, 900, 960, 10001, 10002 mçi lÇn trong 40-60 phót.  TÈm dung m«i trung gian cña paraphin: chuyÓn mÉu vµo hçn hîp cån + xylen (tû lÖ 1:1), xylen2, xylen1 (xylen nguyªn chÊt) mçi lÇn trong 40-60 phót.  TÈm paraphin: chuyÓn mÉu vµo hçn hîp xylen + paraphin (tû lÖ 1:1) ®Ó ë nhiÖt ®é 370C-400C tõ 3-8 giê. ChuyÓn tiÕp sang paraphin ë nhiÖt ®é 580C600C tõ 3-6 giê. TiÕp theo chuyÓn mÉu vµo paraphin trén thªm 3-5% s¸p ong ®Ó ë 580C-600C trong 3-6 giê. Sau ®ã ®em ra ®óc.  §óc mÉu trong paraphin: lÊy paraphin trén thªm 3-5% s¸p ong ®Ó ®óc. Dïng khu«n ®óc b»ng ®Üa ®ång hå hoÆc hép Petri cã b«i mét líp glyxerin máng. Paraphin d­îc ®un nãng ch¶y ë nhiÖt ®é kho¶ng 600C, tiÕp ®ã ®æ vµo khu«n. Dïng panh nhá h¬ nãng g¾p mÉu ®Æt vµo khu«n. H¬ nãng panh ®Ó Khãa luËn tèt nghiÖp 11 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN chØnh mÉu sao cho chiÒu c¾t lµ th¼ng ®øng hoÆc n»m ngang. Sau khi khèi paraphin ®· ®«ng ®Æc l¹i nh­ng vÉn cßn nãng th× th¶ vµo cèc n­íc l¹nh ®Ó paraphin ®­îc nguéi ®Òu, t¹o ®é dÎo vµ kÕt dÝnh tèt. MÉu sau khi ®óc ®Ó Ýt nhÊt trong 24 giê cho paraphin æn ®Þnh míi c¾t. e/ C¾t mÉu vµ d¸n mÉu lªn lam kÝnh  C¾t mÉu: dïng dao máng h¬ nãng vµ g¾n khèi paraphin (®· c¾t thµnh miÕng nhá h×nh thang c©n) lªn ®Õ c¾t. ChØnh ®é nghiªng cña l­ìi dao kho¶ng 450, kÑp ®Õ cã mÉu vµo, ®iÒu chØnh ®é dµy l¸t c¾t kho¶ng 5-7 µm. Quay tay theo chiÒu kim ®ång hå ®Ó c¾t mÉu thµnh c¸c l¸t máng. Dïng bót l«ng hoÆc kim nhän ®Ó ®ì l¸t c¾t th¶ vµo b¸t n­íc Êm (kho¶ng 370C) cho mÉu d·n ®Òu.  D¸n mÉu lªn lam kÝnh: b«i mét líp máng dung dÞch albumin lªn lam kÝnh, ®Ó kh«, h¬ nãng kho¶ng 600C trªn ngän löa ®Ìn cån t¹o líp keo dÝnh mÉu. LÊy lam kÝnh ®· b«i albumin ®Ó nghiªng 450 nhóng vµo b¸t n­íc ®· ®Ó mÉu, dïng kim nhän gi÷ vµ chØnh l¸t c¾t vµo trong lam, hít l¸t c¾t ra vµ chØnh cho l¸t c¾t vµo gi÷a lam. §Ó tiªu b¶n vµo gi¸ nghiªng cho ch¶y hÕt n­íc. §­a toµn bé gi¸ tiªu b¶n ®· g¾n mÉu vµo tñ Êm 370C trong 12 giê hoÆc ®Ó ë nhiÖt ®é phßng trong 24 giê. f/ Nhuém mÉu  Lo¹i paraphin: cho lam ®· g¾n mÉu vµo 2 lÇn xylen nguyªn chÊt mçi lµn 20-30 phót råi chuyÓn vµo cån + xylen tû lÖ 1:1; cån 960, 900, 700; n­íc (mçi lÇn 3-5 phót). §Ó tiªu b¶n r¸o n­íc.  Nhuém: nhuém hematoxylin trong 5-7 phót, röa d­íi vßi n­íc ®Ó lµm s¹ch hoÆc cã thÓ biÖt hãa b»ng dung dÞch cån 960 vµ HCl tû lÖ 99:1 trong 1-2 gi©y vµ röa b»ng n­íc cÊt. §Ó tiªu b¶n dùng ®øng trªn giÊy thÊm cho r¸o n­íc råi chuyÓn vµo eosin 0,3% trong 20 phót.  Lo¹i n­íc: chuyÓn nhanh tiªu b¶n qua cån 700 trong 1-2 phót, cån 900, 960, 10001,10002, mçi lÇn 2-3 phót. Khãa luËn tèt nghiÖp 12 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN  Lµm trong tiªu b¶n: chuyÓn tiªu b¶n vµo cån + xylen, xylen1, xylen2 mçi lÇn 2-3 phót.  G¾n lamen: nhá lªn vÞ trÝ cã mÉu mét giät Bom canada. Tay tr¸i cÇm hai bªn mÐp lamen, tay ph¶i dïng kim nhän ®ì, bá tay tr¸i ra, tõ tõ h¹ lamen xuèng cho tiÕp xóc víi giät Bom, rót nhÑ kim ra, ®Ó Bom lan ra xung quanh hÕt cì, nhá mét Ýt xylen lªn mÐp lamen ®Ó ®Èy hÕt bät khÝ ë r×a ra ngoµi. Cho tiªu b¶n vµo tñ Êm 370C-400C trong 2-3 ngµy cho kh«. D¸n nh·n cho tiªu b¶n. Khãa luËn tèt nghiÖp 13 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN Ch­¬ng 3. kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn §Ó nghiªn cøu sù sinh tinh cña TS§S, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu sù biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i vµ cÊu tróc m« häc cña tinh hoµn còng nh­ mµo tinh hoµn. 3.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña TS§S ®ùc qua c¸c th¸ng trong mïa kh« 3.1.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña TS§S TS§S cã cÊu t¹o c¬ thÓ d¹ng th»n l»n thu«n dÑp 2 mÆt, bao gåm 5 phÇn riªng biÖt: ®Çu, cæ, th©n, ®u«i vµ tø chi. ChiÒu dµi c¬ thÓ tõ 51,0-59,5 mm, chiÒu dµi ®u«i tõ 50,17-58,49 mm, träng l­îng c¬ thÓ tõ 2,78-4,21 g. MÆt l­ng kh«ng cã v¶y nh­ng cã c¸c nèt sÇn h×nh nãn tï, nhá, ph©n bè r¶i r¸c. MÆt bông cã c¸c v¶y nhá xÕp theo h×nh v¶y c¸. §u«i cã gai sÇn nhá xÕp thµnh hµng. Trªn m«i cã v¶y, sè v¶y m«i trªn vµ m«i d­íi lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i cña loµi. ë TS§S, Hemidactylus frenatus Schlegel, 1836 cã tõ 10-11 v¶y m«i trªn , 8-9 v¶y m«i d­íi. Tuy nhiªn sè l­îng nµy lµ kh¸c nhau ë 2 giíi. Theo t¸c gi¶ Ng« Th¸i Lan, sè v¶y m«i trªn vµ m«i d­íi ë con ®ùc lu«n nhiÒu h¬n ë con c¸i [8]. Mµu s¾c c¬ thÓ cña TS§S lµ mét ®Æc ®iÓm ph¶n ¸nh sù thÝch nghi víi m«i tr­êng sèng. Khi ph©n tÝch 54 c¸ thÓ ®ùc vµ mét sè c¸ thÓ c¸i kh¸c thu ®­îc tõ 2 vïng sinh c¶nh cña huyÖn B¶o Th¾ng (sinh c¶nh 1 lµ sinh c¶nh khu d©n c­, sinh c¶nh 2 lµ sinh c¶nh ®åi nói), chóng t«i nhËn thÊy t¹i khu vùc nµy TS§S cã c¸c d¹ng mµu s¾c nh­ sau: D¹ng A1: toµn th©n cã mµu vµng nh¹t hoÆc tr¾ng nh¹t kh«ng cã hoa v¨n. D¹ng A2: toµn th©n cã mµu x¸m kh«ng cã hoa v¨n. D¹ng A3: toµn th©n cã mµu ®en sÉm, trªn l­ng cã ®èm ®en. Dang A4: toµn th©n cã mµu vµng nh¹t, trªn l­ng cã ®èm ®en, trªn ®u«i cã nh÷ng v¹ch ngang mµu ®en. D¹ng A5: toµn th©n cã mµu x¸m nh¹t, trªn l­ng cã ®èm tr¾ng to. D¹ng A6: toµn th©n cã mµu n©u, cã 2 säc vµng s¸ng ch¹y däc 2 bªn th©n tõ m¸ xuèng hÕt ®u«i. Khãa luËn tèt nghiÖp 14 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN C¸c d¹ng mµu s¾c nµy ®Òu ph©n bè ë c¶ 2 vïng sinh c¶nh trªn nh­ng c¸c d¹ng A1, A4, A6 cã nhiÒu ë sinh c¶nh 1 cßn c¸c d¹ng A2, A3, A5 chiÕm ®a sè h¬n ë sinh c¶nh 2. ë TS§S kh«ng cã sù ph©n biÖt giíi tÝnh vÒ mµu s¾c [9]. Khi chóng cßn non, kh«ng ph©n biÖt ®­îc giíi tÝnh vÒ h×nh th¸i mµ chØ cã thÓ ph©n biÖt ®­îc khi chóng ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n hËu bÞ vµ tr­ëng thµnh. Vµo giai ®o¹n nµy con ®ùc cã gèc ®u«i ph×nh to, tr­íc huyÖt ë mÆt bông cã mét d·y lç ®ïi xÕp thµnh h×nh ch÷ V ng­îc (24-36 lç ®ïi). C¸c lç ®ïi nµy ho¹t ®éng tiÕt dÞch m¹nh vµo mïa sinh s¶n ®Ó dÉn dô con c¸i [2]. ë c¸ thÓ c¸i kh«ng cã ®Æc ®iÓm nµy. ¶nh 2. C¸c lç ®ïi cña TS§S ®ùc 3.1.2. Sù biÕn ®æi c¸c chØ tiªu h×nh th¸i cña TS§S qua c¸c th¸ng trong mïa kh« Chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c chØ tiªu h×nh th¸i nh­: chiÒu dµi mâm huyÖt, chiÒu dµi ®u«i vµ träng l­îng c¬ thÓ cña 54 c¸ thÓ ®ùc tr­ëng thµnh tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng III. Sù biÕn ®æi c¸c chØ tiªu h×nh th¸i cña TS§S trong mïa kh« ë huyÖn B¶o Th¾ng ®ù¬c thÓ hiÖn trong biÓu ®å 3.1.1 vµ 3.1.2. Khãa luËn tèt nghiÖp 15 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN 4.5 4.2 Trängl­îng (g) 4 3.6 3.5 3.5 3.1 3 3 2.5 2.5 2 1.9 1.5 1 0.5 0 Th¸ng IX X XI XII I II III Träng l­îng BiÓu ®å 3.1.1. Sù biÕn ®æi träng l­îng c¬ thÓ cña TS§S ®ùc trong mïa kh« ë huyÖn B¶o Th¾ng 70 KÝch th­íc (mm) 60 50 60 59 55 45 53 46 51 45 49 44 45 55.5 52 46.3 40 30 20 10 0 Th¸ng IX X XI XII I ChiÒu dµi mâm huyÖt II III ChiÒu dµi ®u«i BiÓu ®å 3.1.2. Sù biÕn ®æi chiÒu dµi mâm huyÖt vµ chiÒu dµi ®u«i cña TS§S ®ùc trong mïa kh« ë huyÖn B¶o Th¾ng Khãa luËn tèt nghiÖp 16 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN Qua biÓu ®å 3.1.1 vµ 3.1.2 ta thÊy , chiÒu dµi mâm huyÖt vµ träng l­îng c¬ thÓ cña TS§S ®¹t gi¸ trÞ cao nhÊt vµo th¸ng X (lmh=60 mm, P=4,2 g), sau ®ã gi¶m dÇn vµ thÊp nhÊt vµo th¸ng I (lmh=44 mm, P=1,9 g). §iÒu nµy ®­îc gi¶i thÝch lµ do trong c¸c th¸ng mïa m­a cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ thøc ¨n rÊt thuËn lîi, TS§S tÝch cùc ho¹t ®éng kiÕm ¨n. L­îng thøc ¨n trong giai ®o¹n nµy cã hai vai trß ®ã lµ võa cung cÊp n¨ng l­îng cho c¸c ho¹t ®éng sèng, võa tÝch tr÷ cho c¸c giai ®o¹n sau d­íi d¹ng mì. §Õn th¸ng X, TS§S vÉn kiÕm ¨n nh­ng kh«ng th­êng xuyªn nªn c¬ thÓ ®· b¾t ®Çu sö dông n¨ng l­îng dù tr÷. Tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng I (chÝnh gi÷a mïa kh«) c¸c ®iÒu kiÖn vÒ khÝ hËu vµ thøc ¨n ®Òu kh«ng thuËn lîi TS§S b­íc vµo tró ®«ng vµ hÇu nh­ kh«ng ra kiÕm ¨n, n¨ng l­îng chñ yÕu lÊy tõ nguån dù tr÷. V× thÕ nguån n¨ng l­îng nµy gi¶m dÇn. Thùc vËy, khi mæ ph©n tÝch c¸c mÉu TS§S trong giai ®o¹n nµy chóng t«i thÊy líp mì d­íi da rÊt máng, líp mì b¸m trªn c¸c néi quan rÊt Ýt hÇu nh­ kh«ng cã. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ng­îc khi chóng t«i mæ c¸c mÉu trong th¸ng IX vµ th¸ng X. Tõ th¸ng II ®Õn th¸ng III ë Lµo Cai, sè ngµy cã n¾ng Êm nhiÒu h¬n, nhiÖt ®é t¨ng cao v× thÕ TS§S ra ho¹t ®éng kiÕm ¨n m¹nh. Do ®ã c¸c chØ tiªu vÒ h×nh th¸i ®Òu t¨ng. Sù biÕn ®æi chiÒu dµi ®u«i cña TS§S kh«ng thÊy cã qui luËt cã thÓ lµ do c¸c c¸ thÓ thu ®­îc ®· bÞ ®øt ®u«i vµ t¸i sinh l¹i. 3.2. §Æc ®iÓm hÖ sinh dôc ®ùc cña TS§S HÖ sinh dôc ®ùc cña TS§S còng cã cÊu t¹o chung nh­ cña líp Bß s¸t, bao gåm: tinh hoµn, mµo tinh hoµn, èng dÉn tinh vµ èng phãng tinh. Khãa luËn tèt nghiÖp 17 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN 1. Tinh hoµn. 2. Mµo tinh hoµn. 3. èng dÉn tinh . 4. èng phãng tinh. ¶nh 3. HÖ sinh dôc ®ùc cña TS§S Trong ®ã tinh hoµn lµ c¬ quan chÝnh cã chøc n¨ng s¶n xuÊt tinh trïng. 3.2.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ sù biÕn ®æi h×nh th¸i cña tinh hoµn TS§S trong mïa kh« Nghiªn cøu trªn 54 c¸ thÓ ®ùc tr­ëng thµnh, chóng t«i nhËn thÊy tinh hoµn cña TS§S cã d¹ng h×nh oval, mµu tr¾ng hång hoÆc tr¾ng ngµ, kÝch th­íc tõ 2,0 x 1,2 mm ®Õn 6,8 x 3,3 mm, n»m trong khoang bông gÇn s¸t hai bªn cét sèng. Tinh hoµn ph¶i th­êng n»m cao h¬n tinh hoµn tr¸i vµ lín h¬n tinh hoµn tr¸i tõ 0,1-0,2 mm. Tõ tinh hoµn cã hÖ thèng èng dÉn tinh ®æ tinh dÞch vµo c¬ quan giao phèi lµ hai tói rçng (hemipenis) n»m ë gèc ®u«i, dµi 3-4 cm. Qua viÖc ph©n tÝch sè liÖu vÒ kÝch th­íc cña tinh hoµn, chóng t«i thÊy kÝch th­íc cña tinh hoµn cã sù thay ®æi qua c¸c th¸ng trong mïa kh« vµ ch¾c ch¾n còng cã sù biÕn ®æi trong mïa m­a Khãa luËn tèt nghiÖp 18 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN 10 9 KÝch th­íc (mm) 8 7 3.05 2.75 2.6 6 2.12 5 2.2 4 3 5.4 2 4.57 2.35 2.17 5.7 5.35 3.35 3.6 4 XII I II 1 0 Th¸ng IX X XI ChiÒu dµi III ChiÒu réng BiÓu ®å 3.2. Sù biÕn ®æi kÝch th­íc tinh hoµn cña TS§S trong mïa kh« Qua biÓu ®å 3.2 ta thÊy, kÝch th­íc cña tinh hoµn vÉn ë møc cao vµo th¸ng IX, ®Çu mïa kh« (TB: 5,4 x 2,6 mm), sau ®ã gi¶m dÇn vµo th¸ng X vµ t¨ng trë l¹i vµo th¸ng XI. KÝch th­íc cña tinh hoµn ®¹t gi¸ trÞ thÊp nhÊt vµo th¸ng XII (TB: 3,35 x 2,20 mm). §Õn cuèi mïa, kÝch th­íc tinh hoµn t¨ng liªn tôc vµ ®¹t tèi ®a vµo th¸ng III (TB: 5,7 x 3,05 mm). Nh­ vËy, trong mïa kh« ho¹t ®éng sinh s¶n vµ kiÕm ¨n cña TS§S ®· gi¶m h¼n, chóng chÝnh thøc b­íc vµo tró ®«ng, tuy nhiªn c¬ quan sinh dôc vÉn kh«ng ngõng t¨ng tr­ëng ®Ó chuÈn bÞ cho giai ®o¹n sau. Khãa luËn tèt nghiÖp 19 Lª ThÞ Ch©u Tr­êng §H S­ ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Sinh - KTNN 3.2.2. CÊu t¹o trong cña tinh hoµn TS§S Quan s¸t tiªu b¶n l¾t c¾t däc tinh hoµn cña TS§S d­íi kÝnh hiÓn vi quang häc cã ®é phãng ®¹i lµ 40, cÊu t¹o m« häc cña tinh hoµn nh­ sau: 1. C¸c èng sinh tinh. 2. C¸c èng mµo tinh hoµn. ¶nh 4. L¸t c¾t däc tinh hoµn vµ mµo tinh hoµn (®é phãng ®¹i: vk 10 x tk 4) Bao bªn ngoµi tinh hoµn lµ líp mµng tr¾ng (b¶n chÊt lµ m« liªn kÕt) ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c tÕ bµo m« liªn kÕt vµ m« c¬ tr¬n. Bªn trong líp mµng tr¾ng cã nhiÒu m¹ch m¸u ch»ng chÞt cã vai trß nu«i d­ìng tinh hoµn. Tõ mµng tr¾ng cã c¸c v¸ch ng¨n máng ®i vµo tinh hoµn, chia tinh hoµn thµnh c¸c tiÓu thïy. Trong c¸c tiÓu thïy cã c¸c èng sinh tinh ch¹y ngo»n ngoÌo uèn l­în råi ®æ vµo l­íi tinh hoµn (l­íi Haler) sau ®ã vµo mµo tinh hoµn. C¸c èng sinh tinh cã sè l­îng nhiÒu xÕp xÝt nhau, cã d¹ng trßn (c¾t ngang) hoÆc d¹ng ovan (c¾t chÐo) cã cÊu tróc nh­ sau: bªn ngoµi lµ líp bao x¬ máng ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c tÕ bµo d¹ng c¬ h×nh thoi (nh©n thu«n dµi n»m ë gi÷a). PhÝa trong lµ mµng ®¸y kh«ng cã cÊu tróc tÕ bµo. Trong cïng lµ líp biÓu m« sinh tinh víi c¸c lo¹i tÕ bµo dßng tinh ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau tõ tinh nguyªn bµo ®Õn tinh trïng. Xen kÏ gi÷a c¸c tÕ bµo sinh dôc lµ c¸c tÕ bµo Sertoli h×nh qu¶ lª (kÝch th­íc: 13,0 x 26,7 µm), cã nh©n h×nh cÇu, tÕ bµo chÊt nhuém mµu tÝm kh«ng ®Òu lµm nhiÖm vô dinh d­ìng vµ gi¸ ®ì cho tÕ bµo dßng tinh. Kho¶ng Khãa luËn tèt nghiÖp 20 Lª ThÞ Ch©u